Tíminn - 11.02.1928, Blaðsíða 2

Tíminn - 11.02.1928, Blaðsíða 2
24 TlMINN einkennanna, sem vart hefir orð- ið má telja það, er Mbl. réðst á ráðherrann fyrir grein, sem hann átti ekki einn staf í, um kosning- una í N.-Isaf jarðarsýslu. — Kunn- ugir menn skilja sálarástand blaðsins. Enginn maður hefir hirt það eins eftirminnilega og núv. dómsmálaráðherra. Það þolir nú sömu þjáningar og óþekku bömin, sem dreymir vöndinn á nóttunni. Drengskapur Morgunblaðsins. Mbl. getur þess, að ráðheirar í Englandi hafi tekið svari íslend- inga gegn enskum togurum, sem brjóta landhelgislögin. Blaðið vill endurgjalda velvild þeirra með því að taka harðara á lögbrotum enskra togara en íslenskra. Má stjómin vel viÖ una, þó að hún hljóti ámæli Mbl. um þetta. X. ----o---- Frá úílöndum, Eítir því sem síðustu skeyti herma eru líkur til að samkomulag muni nást milli Frakka og þjóðverja um, að Frakkar kalli heim setulið sitt úr Rínarlöndunum. Utanríkisráðherrann frakkneski, Briand, hefir nýlega hald- ið ræðu, og talið sig reiðubúinn að ræða heimkvaðningu liðsins við þjóðverja. En einhverra ívilnana munu Frakkar ætlast til af þjóð- verja hálfu, ef samningar takast. — Gjörðardómssamningur milli Frakka og Bandaríkjamanna hefir verið undirritaður. — Utanríkisráðherra Bandaríkjanna hefir borið fram tillögu um að gjörð- ur yrði alþjóðasamningur um að banna notkun kafbáta til annars en vísindastarfsemi. Fórst nýlega kaf- bátur við strendur Ameríku, og hefir það slegið óhug á menn þar vestra. En undirtektir stórveldanna undir þessa málaleitun munu vera tregar, og er því m. a. borið við, að kaf- bátar séu nauðsynlegir þeim ríkjum sem eigi hafi efni á að byggja stóra herskipaflota. Hefir þessi skoðun einkum komið fram hjá Frökkum, en fremur er talið að ensku blöðin séu hlynt tillögunni. — í Indlandi hafa verið talsverðar óeirðir undanfarið. Orsökin er sú, að ensk þingnefnd var send austur þang- að, til þess að undirbúa breytingar á stjómarfari Indlands, en enginn Indverji átti sæti í henni. þetta mis- líkaði indverskum þjóðemissinnum, og af þeirra völdum urðu óeirðimar. En nú hafa þær verið bældar niður. — Jafnaðarmannastjómin norska varð eigi langær í sessi. Fékk hún vantraustsyfirlýsingu i Stórþinginu og sagði þégar af sér. Var það Mo- wincel, foringi Vinstrimanna, sem vantraustið flutti. Ný stjóm er enn eigi mynduð. Mörg björgunarfélög nota Kel- vin. Alþingi Magnús Jónsson ílytur 2 þings- ályktunartillögur í Nd. svohljóðandi: 1. „Neðri deild Alþingis ályktar að fela ríkisstjóminni að breyta tilhög- | un hins álmenna mentaskóla þannig, ! að hann verði 6 ára óskiftur skóli". I 2. „Neðri deild Alþingis ályktar að mótmæla lögleysum riklsstjómarínn- ar að því er snertir gagnfræðaskól- ann á Akureyri". Ingvar Pálmason og Erl. Friðjóns- son flytja svohljóðandi þál. í Ed.: „Efri deild Alþingis ályktar að slcipa þriggja manna nefnd til þess að rannsaka bréfaskifti, sem farið hafa milli stjórna Spánar og íslands út af Spánarsamningnum og öllu, | sem þar að lýtur, svo að vitað verði til sanns, hvort eigi er hægt að leggja niður útsölustaði vínanna, án þess að það teljist brot á samningn- um“. Tillaga þessi er ílutt samkvæmt á- skorun síðasta stórstúkuþings og til- mælum frá framkvæmdarnefnd um- dæmisstúku Austurlands. Einnig hefi r stórtemplar í bréfi til dóms- málaráðherra farið fram á þá rann- sókn sem till. gerir ráð fyrir. Sveinn Ólafsson flytur frv. um ÍÖB- glldlng verslunarstaðar á Vattarnesl i Suðnr-Múlasýsln. Ingvar Pálmason flytur írv. um dómsmálastarfa, lögreglustjóm, gjald- heimtu o. fl. í Reykjavík. Samkv. því á að skifta þessum störfum milli þriggja valdsmanna, sem í frv. eru nefndir lögmaður, lögreglustjóri og tollstjóri. Erlingur Friðjónsson flytur frv. um verkakaupsveð. Er það um það, að verkafólk, sem vinnur í landi að síldarútgerð, skuli hafa lögveð í síld- arafurðum þess atvinnurekanda, sem það vinnur hjá. Gangi veðréttur verkafólksins fyrir öllum samnings- bundnum veðskuldbindingum. þetta frv. er flutt samkv. tillögu er sam- þykt var á þingmálafundi á Akur- eyrí i vetur. Halldór Stefánsson flytur frv. um breyting á lögum um fyrnlng skulda og annara kröfuréttinda. Breytingar þær, sem frv. fer fram á, eru: 1. Að kröfur út aí sölu eða af- hendingu á vörum eða lausafé, sem ekki er afhent sem fylgifé með fast- eign, fyrnist á einu ári, 1 stað þess, sem þær nú eftir gildandi lögum fyrnast á fjórum árum. 2. Að það hefir ekki áhrif á fym- ingu þessara skulda, hvort viðskifti halda áfram óslitið milli skuldara og skuldareiganda. 3. Að viðurkenning um skuld slít- ur ekki fyrningu hennar, og gildir það jafnt um allar skuldir. Bjami Ásgeirsson og Jón Sigurðs- son flytja frv. um breyting á lögum um bændaskóla. Er það svipað stj.- frv. um sama efni, en gerir m. a. ráð fyrir lögum, þar sem stj.frv. fer fram á heimild eingöngu til breyt- inga á skólafyrirkomulaginu. Ingvar Pálmason og Erlingur Frið- jónsson flytja frv. um einkasölu á útfluttri síld. 5 manna nefnd skal hafa yfirstjóm einkasölunnar. Séu 3 kosnir af Alþingi en hinir af Verka- lýðssambandi Norðurlands og Út- gjörðarmannafélagi Akureyrar eða öðrum víðtækari félagsskap norð- lenskra útgjörðarmanna. Heimili einkasölunnar og vamarþing sé á Akureyri. Sveinn Ólafsson flytur frv. um eftlrlit meö loftskeytanotkun ís- lenskra velBisklpa. 1. gr. hljóðar svo: „Landsstj. skal heimilt að hafa eftirlit eins og henni þurfa þykir með því, að loftskeyti séu ekki notuð til stuðnings ólög- legum veiðum í landhelgi á nokkum hátt“. Öll skeyti, sem send em.frá eða til ísl. fiskiskipa eiga að vera rituð á sérstök eyðublöð og skipstjóri eða útgerðarforstjóri að undirrita drengskaparvottorð um að skeytið eigi ekki að hjálpa skipinu til þess að brjóta landhelgislögin eða forð- ast hegningu. þá, sem grunaöir verða um að misnota skeyti má svifta rétti til loftskeytasendinga. Ef útgerðar- maður verður sannur að sök um að hafa gengið á svig við lögin sæti hann alt að 50 þús. kr. sekt, en skip- stjóri missi skipstjóraréttindi sín i 2 ár eftir 1. brot og að íullu eftir 2. brot. Frv. er flutt í samráði við dómsmálaráðherra. Sigurður Eggerz ber fram fyrir- spurn um, hvort ríkisstjómin viljl vinna að því að sambandslagasamn- tngnum verði sagt upp er lög standa tlL Hax-aldur Guðmundsson flytur frv. um breyting á lögum um kosnlngu utan kjörstaðar. Halldór Steinsson, Ingvar Pálmason og Jón Baldvinsson flytja frv. um hækkun á launum ljósmæðra. íhaldsmemx í Ed. flytja frv. um, að rikissjóður ábyrgist alt að 5 mllj. kr. atvinnurekstrarlán handa Landsbank- anum. Stj.frv. um betrunarhús og letigarð er nú komið i gegnum efri deild. Urðu um það langar umræður og mest á milli dómsmálaráðherra og Jóns þorlákssonar. Lýsti ráðherrann því átakanlega, hve illa væri ástatt um meðferð fanga. Fangahúsið í Rvík væri orðið alt of lítið, og auk þess væri það svo sett, að ekki væri unt að hindra að hægt væri að hafa sam- band við fangana. Veika fanga yrði ríkið að kaupa niður á sjúkrahúsum. Kvaðst hann vilja ráða fljóta bót á þessu með því að ríkið tæki ófull- gjört sjúkrahús austur á Eyrarbakka, sem það hefir lagt í rúml. 80 þús. kr., og breytti því i fangahús. Mætti þar þá einnig vera hæli fyrir þá menn, sem eigi nentu að vinna fyrir sér eða væru öðrum til þyngsla vegna óreglu o. s. frv. Á Eyrarbakka væri mikið land og hentugt til ræktunar, sem hægt mundi að fá með góðum kjörum og þar ættu fangamir og þeir, sem á slæpingjahœlinu væru að vinna að jarðyrkju. Jóni þorlákssyni þótti frv. lítt undirbúið og vildi láta framkvæmdir bíða næsta þings. þá taldi hann Eyrarbalcka óþeppilegan stað fyrir fangahús m. a. af því, að hann væri of langt frá Rvílt og erfitt yrði að bæla niður fangauppreisn. Viður- kendi hann að spamaður mundi vei’ða að því fyrir ríkið að nota sjúkrahúsið fremur en að byggja nýtt fangahús, en þótti sá spamaður eigi borga sig. Jóhannes Jóhannesson bæjarfógeti tók undir ummæli dómsmálaráðhei’ra um að ástandið væri óviðunandi nú og lýsti yfir fylgi sínu við frv. Dómsmálaráðherra svaraði J. þorl. þvi að aðgjörðir í hegningaimálun- um þyldu enga bið. Hér á landi væri heldur engin reynsla um nýbreytni í þessum efnum, og yrði að fela stjói’n- inni að annast framkvæmdir eftir erlendum fyrirmyndum. Eigi kvajjat hann óttast að vanta mundi lið á Eyrarb. til að halda föngum f skefþ um, ef þess yrði þörf. Dagskrá frá J. þorl. um að vísa málinu til stj. var feld en frv. samþ. Stjómarskrárfrv. var felt við 2. umr. í Efri deild, og er þvi úr sög- unni að þessu sinni. í umræðum í Ed. um að skipa nefnd til að athuga bréfaskifti milli stjórna íslands og Spánar, gjörði dómsmálaráðheri’ann grein fyrir því, hversvegna hann hefði ekki lagt nið- land. Sagðist hann vera þess fullviss, að einhverjir þeir íhaldsmenn, sem fastast stæðu með því að leyfa inn- flutning vfna, mundu tafarlaust hafa símað til Spánar, að búið væri að brjóta samninginn. Mundu þeir hafa notað tækifærið til að hefna ófara sinna innanlands með því að gjöra þennan óskunda. Gat hann þess, að grein hefði birst í Vísi um, að Danir héldu lélega á utanríkismálum ís- lands, og óðara hefðu einhverjir orð- ið til þess að senda útklippur úr blaðinu til danskra sendiherra úti um lönd. Svo litil væri samheldni í landinu. Jón þoi'láksson kvaðst eigi vilja taka á sig ábyrgðina af því að sam- þykkja till. og endirinn varð sá, að íhaldsmenn 5 sátu hjá við atkv,- greiösluna. Till. var samþykt, en nefndin hefir eigi enn verið kosin. Stj.frv. um búfjártryggingar er komið í gegnum 2. umr. í Ed. Landb. nefnd klofnaði um frv. Var Jónas Iíristjánsson á móti því, og færði þaö fram aðallega, að það væri of lítið undirbúið og tryggingarnar, sem far- ið er fram á væru áhættusamar. For- sætisráðherra benti honum á, að naumast væru nokkur lög svo vel gjörð, að ekki þyrfti einhverntíma að breyta þeim, og mætti lengi tefja framgang nauðsynjamála með þvi að telja undirbúning þeirra of lítinn. Frv. um að gjöra Hafnarfjörð aö sérstöku kjördæmi var vísað til 3. umr. í Nd. í gær. Stóðu um það langar umræður og heitar. Ólafur Thors sagöi að með frv. væri verið að draga vald úr höndum bændanna í kjördæminu. Bjami Ásgeirsson hélt þvi aftur á móti fram, að á meðan Kelvin er örug-gur, spameytinn, hreinlegur, fljótur í gang, góður í andófi og kraftmildll. Hafnfirðingar greiddu atkvæði með öðrum sýslubúum, gætu bændumir eigi notið sin. þá varð snörp senna milli Sigurðar Eggerz og Jafnaðar- mannanna i deildinni. Kvaðst Sigurð- ur nú mundu greiða atkv. öðruvísi en áður um þetta mál, og væri sú ástæðan, að hann vildi eigi unna Jafnaðarmönnum þingsætis, því aö þeir mundu styðja málstað Dana í landinu. En Jafnaðarmönnum þótti harfn illa muna atkvæði verkamanna, er hann hefði þegið fyrrum við borgarstjórakosningar í Reykjavík. þá urðu harðar deilur í Nd. um frv. Sv. Ólafssonar um eftirlit með lpftskeytanotkun veiðiskipa. Rakti Sv. Ó. í framsögu ástæður til þess, að frv. væri fram komið. Kvað hann j sterkan grun uppi um það, að út- • gjörðarmenn vömðu togara sína við, ! er varðskipanna væri von. Nefndi | hann dæmi um það, að togarar hefðu þrjá daga í röð verið send svohljóð- andi skeyti úr Rvík: „Ömmu líður ve.l“ — Ömmu líður ennþá vel“ — „Amma er að byrja að verða lasin“. þegar tvö fyrri skeytin voru send lá varðskipið inni á höfn, en hið þriðja var sent uni leið og það var að fara út af höfninni. Sagði hann, að til- gangur þessara skeyta væri auðsær að láta togarann vita, hvenær hon- um væri óhætt að veiða í landhelgi og hvenær ráðlegt væri fyrir hann að hætta. — Ólafur Thors lagðist mjög _í móti þessu frv. og kvað það koma að litlu haldi, en með umræð- unum væri vakin tortrygni á land- helgisgœslunni. Dómsmálaráðherra vakti .athygli á því, að nauðsynlegt væri, að útlendingar fengju þá hug- mynd, að jafn gengi yfir öll skip, íslensk og erlend sem brytu land- hélgislögin. það væri ekki, á meðan ísl. togai’ar hefðu tækifæri til þess að forða sér úr landhelginni. En auð- vitað tækju erlendu fiskimennimir eftir því, að að þeirra skip væm þrá- sinnis tekin við ólöglegar veiðar, en ísl. skipin sjaldan. X. -----o----- Höggur sá er hlífa skyldi. Mbl. hefir nú undanfarið flutt hverja ádeílugi-einina af annari é nú- verandi stjórn fyrir að halda ekki áfram rannsóknum út af meintu broti í sambandi við uppsögn eins af fylgiblöðum Mbl. úr Skaftaíells- sýslu fyrir nokkram árum. þykir Jóni Kjartanssyni vitaverður ódugn- aður og hirðuleysi af núverandi stjóm að halda ekki málinu áfram. Daginn eftir að fyrsta greinin kom i Mbl. tilkynti skrifstofustjórinn í dómsmáladeildinni skriflega, að fyr- verandi stjórn hefði álitið málið full- rannsakað og verið búið að leggja það endanlega á hilluna áður en stjómarskiftin urðu. Ræda Jónasar Jónssonar dómsmálaráðherra við 2. umr. stjómarskrármálsins í efrí deild. Eg vildi segja fáein orð um stjómarskrána, áður en hún kem- ur nú til atkvæða, ekki af því, að eg hafi ekki nú á nokkrum undan- förnum þingum haft tækifæri til að skýra frá minni skoðun, heldur af því, að það er viss hlið á mál- inu, eins og það hefur verið borið fram af fyrverandi stjóm, sem eg ekki sá ástæðu til að gagnrýna fyr en nú. I þessu máli em tvö atriði, sem koma til greina. Annað er sú breyting, að þingið skuli vera haldið annaðhvert ár, þangað til að Alþingi með einföldum lögum gerir aðra ráðstöfun. Þetta álít eg að sé ekki heppilegt, og það er auðsjeð, að fráfarandi stjóm hef- ir ekki treyst því mjög vel, að þetta yrði framkvæmt til lengdar, úr því að hún sló þennan vamagla, sem hennar lið í báðum deildum hefir fylgt, að þessu mætti breyta með einföldum lögum. Hitt atriðið er það, að breyta skuli landskjörinu. Það er breyt- ing, sem jeg álít mikln óheppi- legri. Eg gæti vel samþykt að landskjör félli niður, en sú limlest- ing á landskjörinu, sem hér er farið fram á, er miklu verri, og eg hefi gmn um það, að þessi breyting á landskjörinu hafi ver- ið aðalatriðið, sem vakti fyrir fyrverandi stjóm, því að viðvíkj- andi þessari breytingu lét hún ekki fylgja nokkum kost gagn- breytingar, nema þá með stjóm- arskrárbreytingu. Eg ætla nú, í svo stuttu máli sem hægt er, að minna á gang þess máls síðan þetta umtal hófst. Eg ætla að sú hríð hafi verið haf- in í kreppunni sem var árin 1920 —21, þegar menn fóm að átta sig á vandræðunum. Þá var það eins og hv. 8. landsk. (J. Þ.) ber fram, að það blað, sem núverandi forsætisráðherra var ritstjóri við, beitti sér fyrir þessari breytingu. Síðan tók þingið málið til með- ferðar og hafa margir menn bæði í Framsóknar- og Ihaldsflokkn- um viljað að gerð yrði tilraun með að hafa fjárlagaþing aðeins annaðhvert ár. En sá er munur á aðstöðu flokkanna, að Framsókn- armenn hafa hvað eftir annað reynt að koma fram þessu aðal- atriði einu og blanda ekki inn í það öðrum deiluatriðum. En í- haldsflokkurinn hefir um leið og hann fór að sinna þessari gömlu uppástungu Tímans tengt við það ýms hættuleg aukaatriði. Ef eg man rétt, þá var það á þinginu 1922, sem Sigurður heitinn Stef- ánsson í Vigur beitti sér fyrir stjórnarskrárbreytingu, en það var altaf nælt einhverju varhuga- verðu aukaatriði á þinghaldið annaðhvert ár. Stundum það, að ráðherra skyldi ekki vera nema einn. Stundum að kjörtímabilið skyldi vera 6 ár, og seinast, að breyta algerlega landskjörinu. Á móti þessum breytingum, ráð- herrafækkuninni og því að lengja kjörtímabilið, beitti blað Fram- sóknarmanna sér altaf, þótti það vera spor aftur á bak og í kyr- stöðuáttina. Það leiðir af sjálfu sér að fyrir frjálslynda menn er það eftirsóknarvert, að kjörtíma- bilið sé sem styst, en íhaldsmenn gerðu það að kappsmáli um stund að hafa það mjög langt, helmingi lengra en í Noregi. Fyrir þá menn, sem ráða yfir handbæru fé og ýmsum meðulum til kosn- ingakúgunar, er það um að gera að hafa kosningar sem sjaldnast. En þegar það var sýnt, að þjóð- in var á móti þessum fleygum, fann fyrverandi stjóm upp á þvi að gera það að höfuðatriði í mál- inu, að landskjörið skyldi vera limlest og því gerbreytt, og þá er komið að þeirri breytingu, sem eg hygg að hafi verið höfuðat- riðið fyrir fyrverandi forsætis- ráðherra, hv. 3. landsk. (J. Þ.), þegar hann beitti sér fyrir sam- þykt þessa frv. í fyrra. Það var tiltölulega kænn útreikningur frá hans hálfu að bæta flokksaðstöðu sína og auka kyrstöðu í pólitisku lífi landsins, með þvi að haga breytingunni eins og hér er gert ráð fyrir. Eg vil þá reyna að útskýra það, í hverju þessi kæni útreikn- ingur er fólginn. Eins og til hag- ar nú, eru landsk. þm. kosnir um land alt í tvennu lagi. Við. síðustu kosningar kom það 1 Ijós, að í- haldsflokkurinn fékk einn full- trúa, Framsóknarmenn einn og Alþýðuflokkurinn einn, og ef þessu heldur áfram, þá fær hver flokkur tvo fulltrúa í Ed. En nú stendur s.vo á, að íhaldsflokkur- inn á þar þrjá fulltrúa lands- kjöma, en Alþýðuflokkurinn ekki nema einn, en eftir þeirri reynslu sem nú er, er íhaldsflokkurinn nokkru sterkastur, Framsóknar- flokkurinn næstur honum og Al- þýðuflokkurinn nokkm minstur. En það, sem hefir vakað fyrir hv. 8. landsk. (J. Þ.) með þess- ari breytingu á landskjörinu, mun hafa verið það, að undir svipuð- um kringumstæðum og verið hafa, myndi íhaldsflokkurinn geta fengið þrjá menn af sex, ef kosn- ing fer fram í einu, Framsóknar- flokkurinn tvo og Alþýðuflokk- uriim einn, eða verkamenn tvo og bændur einn. Það er náttúr- lega ekki hægt að lasta, þó að hv. þm. (J. Þ.) vilji koma því svo fyrir, að hans flokkur standi vel að vígi, vilji helst fá jafn- tefli á móti hinum tveim flokkun- um, en eg verð samt nú þegar að koma að því í hverju það liggur, að þessi breyting er svo sérstak- lega óheppileg fyrir bændastétt- ina. Eins og kunnugt er, er lögfest- ur sumardagur fyrir landskjör, en aftur á móti er fyrsti vetrar- dagur lögfestur fyrir kjördæma- kosningu. En með þeirri breyt- ingu, sem hér er um að ræða, hverfur landskjör yfir á haustið, og verða hinir landskjömu þá kosnir um leið. Nú muna það margir frá landskjörinu síðasta, aukakosningu í staðinn fyrir Jón heitinn Magnússon, að þá var stórhríð og snjókyngi mikil á Norður- og Austurlandi, en aftur á móti gátu menn sótt á kjörstað í verstöðvum og kaupstöðum, enda eru þar bifreiðar löngum til taks, til að safna saman kjós- endum. Aðstaða sveitamanna er þess vegna sú, að í ofanálag á þann óhentuga lögfesta kjördag, fá þeir landskjörið flutt yfir á haustið, og þó að þessu kynni að verða breytt síðar, þá er engin vissa, máske ekki líkur að það takist í náinni framtíð. Eg man vel eftir, að slíkt frv. var stöðv- að í Ed. fyrir nokkru að flytja kjördaginn frá haustinu yfir til sumarsins, af íhaldsmönnum. Nú skulum við hugsa okkur, að haustkosning verði líkt sótt og var haustið 1926. Bæimir safna öllum sínum kjósendum saman, en í hálfu landinu getur verið •tórhríð og fannfergi avo mikil,

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.