Tíminn - 05.05.1928, Blaðsíða 1

©iaíbfcri
oð afót«i&*luma6ur Cimans er
Kannoeig p o r s t e i n s bó 11 ir,
SÆfnbanösíjúsinu, XeYfjaDtf.
^fgrcibaía
Ciman s er i Samban&sffúsinu.
©pin öaglega 9—\2 f. íj.
Simi ^9®*
m Or.
Reykjavík, 5. maí 1928.
23. blað.
Viðreisn landbúnaðarins
Þess eru engin dæmi, að sam- :
þykt hafi verið á einu þingi eins !
mörg og merkileg nýmæli til ;
stuðnings landbúnaðinum og nú •
í vetur. En hinn óvenjulegi á- |
hugi þingsins á landbúnaðarmál- \
um er skiljanlegur, þegar þess er j
gætt að stjórn landsins er nú í
fyrsta sinn í höndum bænda-
flokks, og sá maður fer nú með hin
æðstu völd, er sýnt hefir mestan
áhuga allra stjórnmálamanna nú- !
lifandi á viðreisn landbúnaðarins. j
Landbúnaðarlöggjöf síðasta
þings er margþætt, enda þarf
víða að taka höndum til, ef hefja
skal landbúnaðinn til jafns við
aðra atvinnuvegi og koma í veg
fyrir, að sveitir landsins leggist í
auðn. Yerkefnin eru mörg 0g
verða að sjálfsögðu ekki leyst í
einni svipan. En nú loks hefir
þingið hafist handa, svo að um
munar. Skal hér stuttlega gerð
grein fyrir þeim ráðstöfunum
þess, sem landbúnaðinum mega að
gagni verða.
Byggingar- og landnámssjóður
á að hjálpa til að endurreisa hina
hálfföllnu sveitabæi og fjölga
býlum þar sem skilyrði eru til
þess. Lögin um hann hafa áður
verið prentuð hér í blaðinu. —
Stjóminni er veitt heimild til að
taka 5 milj. kr. lán handa sjóðn-
um og ríkið leggur fram 200 þús.
kr. árlega, til þess að vextimir
verði lántakendum ekki ofurefli.
Islenskir bændur hafa aldrei átt
kost á svipuðum lánskjöram og
hér er um að ræða. Lánin verða
veitt til langs tíma og greiðast
með föstum árlegum afborgunum,
sem era minni en vextimir einir
af þeim lánum, sem menn hafa
hingað til átt kost á til húsabóta
1 sveitum. En jafnframt því sem
ríkið veitir bændum aðstoð til
að byggja upp landið, setur það
sem skilyrði, að söluverð jarð-
anna við eigendaskifti fari eigi
fram yfir ákveðin takmörk. Er
það gjört til að koma í veg fyrir
jarðabrask í skjóli sjóðsins og
forða sveitunum frá húsa-„speku-
lation“ kaupstaðanna.
Lánsstofnanir eins og hinn
væntanlegi Byggingar- og land-
námssjóður era ekkert einsdæmi.
Aðrar þjöðir hafa þegar skilið að
landbúnaðinum hæfa eigi sömu
lánskjör og þeim atvinnuvegum,
sem fljótt gefa arð. En með því
að bæta landið, myndar ríkið
þann höfuðstól, sem stendur um
aldur og æfi.
Frá því á landnámsöld hefir bú-
fénaður íslenskra bænda stöðug-
lega verið í hættu vegna fóður-
skorts, alidýrasjúkdóma eða slysa
af völdum náttúrannar. Sú hefir
ósjaldan orðið raunin á, að bjarg-
álnamenn hafa flosnað upp frá
heimilum sínum eftir fjárskaða-
veður eða þvílíkt ófyrirsjáanlegt
óhapp. Nú á dögum fer viðleitni
þjóðfélagsins hvarvetna í þá átt,
að tryggja einstaklinga gegn
slíkum óvæntum áföllum. Væri
einkennilegt, ef bændur þyrftu
síður en aðrar stéttir bóta fyrir
eignamissi.
Ýmsar ráðstafanir hafa verið
gjörðar á undanfömum áram til
að koma í veg fyrir að menn
feltu fé sitt vegna fóðurleysis.
Nú hefir þingið samþykt lög um
búfjártryggingar. Er slík löggjöf
ekki síst nauðsynleg nú, þegar
skæðir alidýrasjúkdómar geisa
úti í löridum og ýmiskonar fjár-
pest, svo sem bráðafár og lungna-
veiki herja sveitimar. Samkvæmt
hinum nýju lögum getur hvert
sveitar- eða bæjarfélag stofnað
vátryggingarsjóð og samþykt
skylduábyrgð fyrir kýr, kynbóta- |
naut, kynbótahesta og hrúta. Sé j
slík samþykt gjörð, eru allir fjár- I
eigendur innan sveitar- eða bæj- |
arfélagsins skyldir að vátryggja !
þessar skepnur. Iðgjöld verða á-
kveðin samkvæmt vanhaldaskýrsl-
um, er atvinnumálaráðherra læt-
ur safna, og bætir vátrygginga-
sjóður eftir nánari skilyrðum 4/5
skaða þess, S- vátryggjandi verð-
ur fyrir. Un næstu áramót verður
stofnaður Búfj ártryggingarsj óður
íslands með 15 þús. kr. ríkissjóðs-
framlagi í 20 ár. I honum skulu
einstakir vátryggingarsjóðir end-
urtryggja fyrir þeim skaða er
þeir verða fyrir umfram venju-
leg vanhöld, enda greiði þeir til
hans 4/5 af iðgjöldum sínum. Lög
þessi eru algert nýmæli hér á
landi, en ganga þó skemra en í
öðrum löndum. Fyrir stjóminni
vakir, að þau verði aðeins upphaf
fullkominna búfjártrygginga. Mun
og varla langt bíða, þangað til sú
skoðun verður almenn, að ekki sá
síður ástæða til að tryggja bú-
stofn bænda fyrir óvenjulegum
vanhöldum en hús fyrir eldi eða
skip fyrir sjávarhættu.
Þá samþykti síðasta þing lög
um kynbætur nautgripa, sem fara
í svipaða átt og hrossakynbóta-
lögin. I hverjum hreppi verður
kosin nefnd til að hafa eftirlit
með kynbótunum og velja naut.
Er óheimilt að láta naut ganga
laus nema með samþykki nefndar-
innar. Er ekki vanþörf á að bæta
kúakyn landsmanna; því að naum-
ast er til meiri eldur í búi en lé-
leg kýr. En reynsla þeirra héraða,
sem lengst eru komin í nautgripa-
ræktinni. sýnir ljóslega að vænta
má mikillar aukningar á mjólkur-
framleiðslunni án veralegs kostn-
aðar. I einni sveit sunnanlands
hefir t. d. tekist á skömmum tíma
að hækka árlega meðalkýmyt um
400 lítra.
Eitt fyrsta skilyrðið til rækt-
unar í stórum stíl, er að bændur
eigi kost á nægum áburði.
Eitt algengasta umkvörtunarefni
þeirra, sem mest hafa fært út
tún sín hin síðustu ár er áburðar-
skorturinn. Á þetta eigi síst við
um sauðjarðir, þar sem fénaður
gengur mikið úti og tað notast
eigi. Það er fyrirsjáanlegt, að
ræktunin kemst aldrei í sæmilegt
horf fyr en bændum verður kleift
að hagnýta sér tilbúinn áburð.
Þetta hefir ýmsum helstu bún-
aðarfrömuðum landsins verið ljóst
í mörg ár, og núv. forsætisráð-
herra hefir hvað eftir annað bor-
ið fram á Alþingi tillögur um að
létta bændum áburðarkaupin. Þær
hafa þó eigi náð fram að ganga
fyr en nú. Þvert á móti hefir svo
óheppilega til tekist, að áburðar-
verslunin hefir verið svo að segja
eingöngu í höndum eins versl-
unarfélags, og er slíkt vitanlega
ekki heppilegt um nauðsynjavöra.
Á síðasta þingi tókst stjóm-
inni að koma fram lögum um
einkasölu tilbúins áburðar. Tekur
ríkið á næsta hausti’ í sínar hend-
ur alla verslun með áburðiim og
sér um útvegun hans og sölu í
samráði við Búnaðarfél. íslands.
Næstu 3 árin (1929—31) er heim-
ilt að greiða úr ríkissjóði flutn-
ingskostnað áburðarins frá út-
löndum til allra þeirra hafna, sem
skip Eimskipafél. og ríkissjóðs
koma á. Vinst tvent með þessu:
Bændur fá áburðinn ódýrari en
ella og hægt verður — a. m. k. að
nokkru leyti að láta Eimskipafél.
sitja fyrir áburðarflutningum.
Vafalaust verða lögin til þess,
að notkun tilbúins áburðar eykst
stórlega á næstu áram.
Inn í fjárlögin fyrir árið 1929
voru sett ákvæði, sem hafa mjög
mikla þýðingu fyrir mjólkur-
framleiðsluna í landinu. En það
eru heimildir fyrir stjórnina til að
styðja að stofnun osta- og smjör-
búa. Má stjómin veita slíkum bú-
um beinan styrk, alt að x/4 stofn-
kostnaðar og auk þess lán úr Við-
lagasjóði, alt að helmingi stofn-
kostnaðar. Þurfa stofnendur bús-
ins þá eigi að leggja fram nema
V4. Lánin á að greiða með jöfn-
um afborgunum á 25 árum, auk
6% vaxta, en eru afborgunarlaus
fyrsta árið.
Er enginn vafi á því, að stofn-
un slíkra búa er óhjákvæmilegt
skilyrði þess, að sæmilegur mark-
aður fáist fyrir mjólkurafurðir í
framtíðinni.
Til landbúnaðarmála má telja
ráðstafanir þingsins um breytingu
á kenslu í bændaskólunum. Hafa
heyrst um það háværar raddir
undanfarin ár, að áfátt væri
kunnáttu búfræðinga í vinnu-
brögðum, einkum um notkun verk-
færa og véla. Er nú gert ráð fyrir
að auka verklegt nám að mun í
bændaskólunum, einkum á Hólum,
en stofna þar jafnframt undir-
búningsdéild í þjóðlegum fræðum,
ef húsrúm leyfir. Hefir aðsókn
að þeim skóla verið lítil undan-
farin ár og ætla menn að hið nýja
fyrirkomulag muni auka hana, og
jafnframt reynast bændaefnunum
hagnýtara en núverandi skipulag.
Er svo til ætlast, að þeir nemend-
ur, sem lokið hafa 8 vikna jarð-
yrkjunámi sitji fyrir inngöngu í
eldri deild skólans. Frh.
Það tilkynnist hjermeð vinum og vandamönnum, að Jón
Skúlason bóndi í Fagurey á Breiðafirði, andaðist að heimili sínu
29. fyrra mán.
Aðstandendur.
Utan úr heimi.
Varnir gegn gin- og klaufaveiki.
Mbl. reynir á mjög lúalegan
hátt að sverta Tr. Þ. forsætis-
ráðherra fyrir afstöðu hans til
vamarráðstafana Alþingis gegn
gin- og klaufaveikinni. Sannleik-
urinn er sá, að Tr. Þ. hefir bæði
fyr og síðar gert sitt itrasta til
að hindra innflutning þeirra vöra-
tegunda, sem smitunarhætta get-
ur stafar af. Það er að vísu
rétt að Framsóknarmenn mundu
hafa kosið ákvæði laganna tals-
vert strangari heldur en þau
eru. — Hins vegar er það ekk-
ert annað en venjuleg Morgun-
blaðsósvífni að halda því fram, að
Tr. Þ. hafi bragðist sinni fyrri
stefnu í þessu máli. Þegar frv.
var að lokum afgreitt í Neðri
deild, var um tvent að velja: Að
falla frá nokkram till., sem fóra
allra lengst í því að banna inn-
flutning eða eiga það víst að frv.
alt yrði felt í Efri deild. — En
væri hugur Mbl. heill í þessu máli,
ætti það að hella úr skálum reiði
sinnar yfir Magnús Jónsson og
aðra Ihaldsmenn, sem engar
vamarráðstafanir vilja. Annars
fór eins og við mátti búast, að
mótstaðan í þinginu kom frá full-
trúum bæjanna.
Austurlönd.
Svo er alment talið, að mann-
kynssaga sé kend í æðri sljólum
Vesturlanda. Þa8 er í rauninni
rangt. „Sagan" í skólunum hefir
aldrei verið mannkynssaga. Hún
er saga Norðurálfunnar og nokk-
urra annarra landa við Miðjarðar-
hafið. Og síðustu aldimar hefir
hún fylgt landnámsmönnum úr
Norðurálfu út í nýlendumar.
Hinna stóru þjóða í Suður- og
Austur-Asíu hefir hingað til ver-
ið að engu getið. Einstaka sinn-
um minnast kenslubækumar á
þau með örfáum smáleturslín-
um.
I Austurvegi era þó fólksflestu
og þéttbýlustu lönd jarðarinnar. 1
Kína búa 400 milj. manna. Á Ind-
landsskögunum báðum og Ind-
landseyjum annað eins og í Japan
70 milj.
„Mannkynssagan" hefir alt
fram á vora daga þagað um þriðj-
ung mannkynsins.
En nú hlustar allur hiim vest-
ræni heimur eftir tíðindunum frá
Austurlöndum. Og blöð stórþjóð-
anna ' ílytja daglega nákvæmar
fregnir af þeim atburðum, sem
þar gerast.
Japanar komu fyrstir fram í
dagbirtu sögunnar. 1 stríðinu við
Rússa rétt eftir síðustu aldamót
vöktu þeir á sér eftirtekt alls
heimsins og tóku sæti við hlið
stórveldanna.
En úr Kína var hljótt enn leng-
ur. Og sama má segja um Ind-
land, þegar frá er talin uppreisnin
gegn Englendingum um miðja
síðustu öld.
1911 var ldnverska keisaranum
steypt af stóli, og landið varð lýð-
veldi. Síðan hefir verið óeirða-
samt þar. Þjóðin er sjálfri sér
sundurþykk. Og nágrannamir,
Rússar og Japanar, hafa gerst
djarftækir til landa. Hin stór-
veldin hafa og leitast við að afla
sér ýmiskonar réttinda og neytt
þess, að Kínverjar hafa þrátt fyr-
ir fólksfjöldann, naumast verið
færir um að bera hönd fyrir höf-
uð sér. Nú er þar borgarastyrjöld.
íbúarnir í norður- og suðurhluta
landsins berast á banaspjótum.
Hafa Rússar haft erindreka
þar eystra og allmjög gætt áhrifa
þeirra í flokki sunnanmanna. En
talið er senniiegt, að Japanar
muni nú blanda sér inn í deilur
Kínverja.
I Indlandi virðist vera allmögn-
uð óánægja með stjóm Englend-
inga. Nefnd sú, er send var þang-
að austur til skrafs og ráðagerða,
fékk káldar viðtökur, og vildu
ýmsir stjómmálamenn Indverja í
f fyrstu ekkert hafa saman við
hana að sælda. En svo er að sjá
á síðustu enskum blöðum, að
fremur dragi nú til sátta en áður.
Indverjar eiga við marga erfið-
leika að stríða í sjálfstæðisbar-
áttu sinni. Þjóðin hefir lítinn
stjómmálaþroska. Gamlar venjur
leggja á hana ýmsa óeðlilega
fjötra. Og mikið hatur er milli
trúarflokka. Indverjar stunda
nærri eingöngu landbúnað og búa
í sveitum. Aðeins 9% af þjóðinni
eru borgarbúar. Samgöngur eru
lélegar og örðug framrás nýrra
strauma.
— Austurlandaþjóðirnar eiga
sjálfsagt langa og erfiða leið fyr-
ir höndum, ef þær ætla að tileinka
sér menningu Vesturlanda. En
þær hafa nú þegar vakið á sér
athygli. Og vafalaust fylla þær
sinn hluta í veraldarsögunni á
komandi árum.
Á víðavangi.
Stjómarráðsbíllinn.
Stjórnin hefir nýlega keypt bíl
til þess að hafa til taks, þegar
ríkið þarf að sjá starfsmönnum
sínum fyrir farkosti út um sveit-
irnar í nágrenni bæjarins. Kemur
það vitanlega mjög oft fyrir, að
þeir, sem umsjón hafa með ríkis-
fyrirtækjum, t. d. húsameistari
ríkisins, vegamálastjóri og jafn-
vel ráðherramir sjálfir þurfa út
úr bænum til eftirlits. En hingað
til hefir ríkið orðið að sæta mjög
óhagstæðum kostum, þegar svo
hefir staðið á, þar sem ekki hefir
verið um annað að gera en leigja
bíla hjá einstökum mönnum. Til
dæmis um, hve dýr slík ferða-
lög hafa orðið ríkissjóði skal þess
getið, að bílferð inn að Kleppi eða
suður til Vífilstaða kostar 20 kr.
En á báðum stöðunum hefir ríkið
haft stórfeldar framkvæmdir.
ósjaldan þarf að senda menn
austur yfir fjall, og er það að
sjálfsögðu margfalt dýrara. — Nú
telur svo að segja hvert smá-
fyrirtæki, sem nokkur tök hefir,
á sjálfsagt að eiga bíl til afnota,
og væri því hart, að ríkið eitt
sætti sig við að vera féþúfa bif-
reiðaeigenda. — En besta sönn-
unin fyrir því, að þessi ráðstöf-
un verði gróði fyrir ríkissjóðinn,
er hin sára gremja Morgunblaðs-
ins. Reynslan sýnir að aðstand-
endur þess blaðs, setja jafnan
hagsmuni einstakra manna ofar
en hagsmuni ríkisins.
Laugavatnsskólinn.
Alþýðuskólamál Sunnlendinga
hefir eins og kunnugt er tafist ár-
um saman vegna ósamkomulags
um skólastaðinn. Hafa komið
fram tvær meginstefnur í valinu.
Talsverður flokkur manna hefir
viljað hafa skólann á „köldum"
stað í miðju héraði, en aðrir talið
sjálfsagt, að hann yrði settur ein-
hversstaðar, þar sem hægt væri
að nota hveravatn til hitunar.
Nefnd sem málið hafði til með-
ferðar síðastl. ár og skipuð var
2 mönnum frá Rangárvalla- og
Ámessýslu, hvorri um sig, og
oddamanni útnefndum af ríkis-
stjóminni, valdi kaldan stað, Ár-
bæ í Rangárvallasýslu. En ekkert
hefir bólað á framkvæmdum í þá
átt að reisa skólann þar. Aftur á
móti hafa 5 hreppar í Ámessýslu
vestanverðri farið þess á leit að
fá ríkisstyrk til að reisa skóla á
Laugavatni. Hafa þeir nægilegt fé
handbært til að fullnægja skilyrð-
um fjárlaganna fyrir styrk til að
stofna alþýðuskóla. Sá stjómin
eigi ástæðu til annars en verða við
óskum þessara hreppa, og veita
með því Sunnlendingum nokkra
f úrlausn skólamálsins. Verður því
bygging skólahúss hafin í vor á