Tíminn - 12.05.1928, Blaðsíða 1

I
©Jalbfeti
09 afgrei&slumaður íimans er
XannDetg p or s í e i n s bó 11 i r,
5<JTnf>anösfyúsinu, Keyfjaríf.
^fgtei&sCa
C i m a n s er t Sambanþsíjúsinu.
©pin öaglega 9—{2 f. I}.
5imi 496.
xn. ár.
Reykjavík, 12. maí 1928.
24. blað.
Viðreisn landbúnaðarins
Á j arðræktarlögunum frá 1928
gjörði þingið allverulegar breyt-
ingar. Svo var fyrir mælt í
þeim lögum, að þau skyldi endur-
skoða innan 5 ára frá því að þau
gengju í gildi. Milliþinganefndin í
landbúnaðarmálum, sem skipuð
var samkv. fyrirmælum Alþingis
1927, framkvæmdi þessa endur-
skoðun. I samræmi við tillögur
hennar og Búnaðarfélags Islands
bar svo stjórnin fram frv. um
breytingar á jarðræktarlögunum.
Breytingar þessar eru aðallega
þrennskonar. Sumar gjöra á-
kvæði laganna réttlátari og jafn-
framt greinilegri en áður. Aðrar
miða að því, að styrkja búnað-
arsamtök bænda og tryggja sem '
almennastar jarðræktarfram- j
kvæmdir. Loks er tekin upp af
hálfu hins opinbera ný starfsemi '
í þágu jarðræktarinnar með því
að greiða fyrir útbreiðslu jarð-
yrkjuverkfæra.
Ákvæði 10. gr. jarðræktarlag-
anna, um að undanskilja jarða-
bótastyrk 10 dagsverk fyrir
hvem verkfæran mann á heimili,
eru niður feld. Þá er því og sleg-
ið föstu í lögunum, að styrkur
skuli vera kr. 1.00 fyrir hvert
dagsverk í túnum og matjurta-
görðum, en kr. 1.50 fyrir dags-
verk í áburðarhúsum og safn-
þróm. Ennfremur er upp tekinn
styrkur til votheysgryfja, kr. 0.50
fyrir hvert dagsverk.
Samkvæmt hinum nýju lögum
verður hver sá, sem styrks vill
njóta til jarðabóta, að vera félagi
í búnaðarfélagi ixman hrepps eða
bæjar. Áður gátu bændur fengið
styrk, þó að þeir stæðu utan bún-
aðarfélaga. En ákvæðið er sett
inn í lögin til þess að styrkja
starfsemi hreppa-búnaðarfélaga
og hvetja bændur til að ganga í
þau. — Bæjar- og hreppsfélög
hafa nú sama rétt til jarðabóta-
styrks og’ einstakir menn.
Merkasta nýmælið er stofnun
verkfærakaupasjóðs. Leggur ríkið
fram fé til hans eftir nánari fyr-
irmælum: Ríkissjóður greiðir
hreppabúnaðarfélögunum fjár-
upphæð, sem svarar 10 aurum á
hvert styrkhæft dagsverk. Auk
þess greiðir hann þeim fasta upp-
hæð, 20 þús. kr. alls, árlega. Báð-
um þessum fjárupphæðum verð-
ur skift milli hreppa-búnaðarfé-
laganna í hlutfalli við tölu jarða-
bótamanna í hverju félagi. Er
skiftingunni hagað svo, til að
hvetja til almennra framkvæmda
í jarðrækt, en koma í veg fyrir,
að félögin geti notið örfárra
manna, sem mikið vinna, þó að
allur fjöldinn hafist ekkert að.
Fó það, sem ríkissjóður greiðir á
þennan hátt, verður séreign
hreppa-búnaðarfélaganna, og skál
verja því til að styrkja bændur,
einstaka eða fleiri í félagi, til að
eignast hestaverkfæri til jarð-
ræktar. Nemur styrkurinn helm-
ingi af andvirði verkfæranna, en
þó aldrei meira en 300 kr. til
handa hverjum bónda. Annast
Búnaðarfél. Islands útvegun verk-
færanna.
Með stofnun verkfærakaupa-
sjóðs er stefnt að því, að hverj-
um bónda í landinu verði kleift
að afla sér hinna nauðsynlegustu
jarðyrkjuverkfæra og að ræktun
landsins geti orðið stöðug heimil-
isvinna á ákveðnum tímum árs,
---- Nl.
eins og t. d. heyskapurinn á
sumrin og fjárhirðingin á vet-
uma. Er slíkt fyrirkomulag ef-
laust fyrsta skilyrðið fyrir veru-
legum túnauka, a. m. k. þar sem
svo hagar til, að ræktanlegt land
er á víð og dreif og vélayrkju í
stórum stíl verður ekki við komið.
Með jarðræktarlögunum 1923
var stofnaður svonefndur véla-
sjóður. Átti ríkið að leggja hon-
um nokkurt fé, en auk þess átti
að renna til hans arður af vinnu
þúrfnabananna. Tilgangur þess
sjóðs var að útvega landbúnaðar-
vélar og gjöra tilraunir með notk-
un þeirra hér á landi. Á síðastl.
ári tókst fyrir milligöngu Bún-
aðarfélags Islands að festa kaup
á 4 þúfnabönum í Svíþjóð fyrir
mjög lágt verð eða 2500 sænskar
kr. hverjum. Hefir þeim nú verið
ráðstafað svo, að jarðræktarfélag
á Akureyri kaupir tvo, jarðrækt-
arfélag á Eyrarbakka einn, en sá
fjórði er seldur einstökum manni
í Rvík, sem rekið hefir ræktun í
stórum stíl. Gamla þúfnabanann,
sem unnið hefir í nágrenni Rvík-
ur kaupir maður sá, er undanfar-
ið hefir stjómað honum. Norð-
lenski þúfnabaninn mun nú vera
mjög af sér genginn, en er nú
seldur áðumefndu jarðræktarfé-
lagi á Akureyri. Verður nú tek-
ið til óspiltra mála að brjóta hin
óræktuðu landflæmi kringum
stærstu kaupstaði landsins.
I ársbyrjun voru um 20 þús.
kr. fyrirliggjandi í vélasjóði.
Stjórniii hefir ákveðið að lána
þetta fé mestalt til kaupa á drátt-
arvélum. Fá 6 búnaðarsambönd
og búnaðarfélög lán úr sjóðnum,
3 þús. kr. hvert.
Þá hefir stjómin ákveðið að
veita lán til þriggja nýrra frysti-
húsa, Kaupfélags Norðurþingey-
inga á Kópaskeri, Kaupfélags
Skagfirðinga á Sauðárkróki og
Kaupfélags Húnvetninga á
Blönduósi. Ennfremur verða veitt
lán upp í byggingarkostnað
frystihúsanna á Akureyri og á
Reyðarfirði. Hvert þessara lána
nemur frá 75—100 þús. kr. I
sambandi við frystihúsin má geta
þess, að þingið veitti stjóminni
heimild til að láta byggja strand-
ferðaskip með kælirúmi, og er
með því reynt að greiða fyrir
bændum úti um land að koma ný-
meti á markað í kauptúnunum og
afla sér á þann hátt betri mark-
aðar en áður fyrir afurðir sínar.
til heimilisnotkunar. Með núver-
andi fyrirkomulagi verður þeim
lítið úr þeirri framleiðslu. Reyn-
ist Flóaáveitan sæmilega, sem
gera má ráð fyrir og verði full-
notuð, margfaldast framleiðslan.
Er óhjákvæmilegt að gera stór-
feldar ráðstafanir til að gera
mjólkina markaðshæfa, og vinna
upp hið mikla fé, sem búið er að
verja til áveitunnar. Framlög
til Flóaáveitunnar nema nú rúml.
1 milj. kr. og til Skeiðaáveitunn-
ar þriðjung miljónar. Má gera ráð
fyrir að reist verði stórt mjólkur-
bú með nýtísku sniði fyrir áveitu-
löndin, en ekki er fullráðið um
staðinn. I sumar verður byrjað á
vegalagningux um Flóann og er
áætlað, að henni verði lokið á
3—4 árum.
Á áveitusvæðunum í Árnes-
sýslu, Flóa, Skeiðum og Mikla-
vatnsmýri, eru nú aðeins 150 býli.
Veitir þeim auðvitað erfitt að rísa
undir hinum mikla kostnaði. En
vitanlega verður að gera það,
sem unt er til þess að hindra að
frjósamasta hérað landsins legg-
ist í auðn.
Stjórnin hefir skipað nefnd til
að rannsaka og gera tillögur um
áveitumálin eystra og stofnun
mjólkurbúsins. I henni eru Sig-
urður Sigurðsson búnaðannála-
stjóri, og verkfræðingarnir Guðm.
Hlíðdal og Steinn Steinsen. Má
sennilega vænta frekari fram-
kvæmda, áður en langt líður.
Utan úr heimi,
Eins og áður er getið samþykti
þingið að greiða fyrir stofnun
osta- og smjörbúa með styrkjum
og hagkvæmum lánum. Er hafin
nokkur viðleitni til þess að koma
skipulagi á mjólkurframleiðslu
landsmanna og meðferð mjólkur-
innar. Eyfirðingar hafa nú þegar
stofnað nýtísku mjólkurbú. For-
stöðumaður þess er Jónas Krist-
jánsson frá Víðigerði, ungur mað-
ur, er kynt hefir sér meðferð
mjólkur erlendis. Er góðs að
vænta af Eyfirðingum, vegna fé-
lagslegs þroska þeirra. En mikið
vandamál er enn óleyst í sam-
bandi við hinar stóru áveitur á
Suðurlandsundirlendinu. Það er
álit sérfróðra manna, að Ámes-
ingar og Rangæingar muni nú
þegar framleiða rúml. 1 milj. kr.
virði mjólkur auk þess sem þarf
Islenska þjóðin stendur á kross-
götum. Síðustu áratugina hefur
unga kynslóðin jafnt og þétt flú-
ið sveitimar. Landinu sjálfu,
hinni einu varanlegu eign þjóð-
arinnar, hefir hnignað með án
hverju.
Ef sveitirnar ættu eftir að eyð-
ast að fullu og þjóðin öll hyrfi á
vald verstöðvanna úti við sjóinn,
myndi hún komast að raun um
að hún hefði bygt á sandi og það
meir en bókstaflega.
Ræktun landsins og efling
sveitabúskaparins er langbesta
tryggingin fyrir efnalegu sjálf-
stæði þjóðarinnar. En fleiri á-
stæður eru til þess, að landbúnað-
inn ber að hefja til foms vegs
og virðingar.
íslensk menning er tengd órjúf-
anlegum böndum við landið sjálft.
Sveitimar hafa ómetanlegt hult-
verk í þjóðlegu uppeldi lands-
manna. Kauptúnin eiga vegna að-
stöðu sinnar hægt með að veita
viðtöku erlendum áhrifum. En hin
ungu heimili við sjóinn skortir
afl. Þau láta hrífast mótstöðu-
laust með erlendum straumum.
Viðnámið á áð koma innan að.
Sá andlegi styrkur, sem þjóðin á
í sveitunum, á • að gera henni
mögulegt að hagnýta sér hið
besta í erlendri menningu án þess
að glata sjálfri sér. Það er lítill
vafi á því, að sá maður, sem síð-
astur sneri baki við sveitunum,
yrði jafnframt hinn síðasti Is-
lendingur.
Nú hafa þeir menn forráð með
þjóðinni, sem skilja, að viðreisn
landbúnaðarins er mál málanna.
Er hægt að snúa við? Þetta er
hin alvarlegasta spuming líðandi
stundar. Er hægt að fækka spor-
unum, sem liggja frá afdalabæn-
um, út á strðndina — út úr land-
inu — og aldrei þangað aftur?
Það þarf sameinað átak allra
góðra Islendinga, til að nema
landið á ný.
Olíuhneykslið í Bandaríkjunum.
Um fátt er nú meir talað í
sambandi- við forsetakosningam-
ar í Bandaríkjunum en olíu-
hneykslið mikla, sem átti sér stað
í stjórnartíð Hardings og enn er
ekki að fullu rannsakað. Skal hér
freistað að rekja helstu drög þess
flókna máls, eftir því sem kostur
er á.
Þegar Harding tók við forseta-
völdum í mars 1921 valdi hann
sér nýtt ráðuneyti. Virðist hon-
um hafa tekist það mjög ógæfu-
samlega. Koma tveir ráðherramir
sérstaklega mikið við sögu olíu-
málsins, innanríkisráðherrann
Fall og dómsmálaráðherrann
Daugherty. Er framkoma þeirra
og misnotkun á trúnaðarstörfum
sínum með fádæmum. Forsetinn,
sem var veikgeðja og ósjálfstæð-
ur, varð aðeins verkfæri í hönd-
um þeirra.
Til þess að geta komið fram
launráðum sínum, fékk Fall því til
leiðar komið við flotamálaráðherr-
ann, sem lítt sýnist hafa verið
starfi sínu vaxinn, að miklar olíu-
lendur í vesturríkjunum, sem rík-
ið á, og ætlar til að sjá flotanum
fyrir olíubirgðum, skyldi falla
undir stjóm innanríkisráðuneyt-
isins. Slík ráðstöfun var ólögleg
nema samþykki þingsins kæmi
til, en forsetinn var fenginn til
að viðurkenna hana án þess að
það væri að spurt. Á þennan hátt
trygði Fall sér yfirráð olíunám-
anna.
Nú urðu ýmsir einkennilegir at-
burðir. Fall fór að fá miklar fjár-
hæðir að „láni“ hjá formönnum
tveggja stórra olíufélaga. Síðar
reyndust lán þessi mútur og ann-
að ekki. En svo var látið heita,
að hann tæki þau til atvinnu-
reksturs síns suður í New Mexi-
co. Olíukóngar þeir, sem hér ræð-
ir um, voru Doheny, stofnandi
Mexican Petroleum Company, sem
lagði fram eigi minni upphæð en
100 þús. dollara, og Harry Sin-
clair, formaður olíufélags þess,
sem við hann er kent, er lét af
mörkum ríflega annað eins. Fjár-
greiðslur þessar þóttu grunsam-
legar, og rannsókn var hafin, en,
ekkert glæpsamlegt athæfi sann-
aðist. Fall mótmælti því, að nokk-
ur undirmál fylgdu greiðasemi
þessara auðugu manna.
En í apríl 1922 fengu þeir laun
sín. Þá vom áðumefndum tveim
olíufélögum seldar á leigu bestu
olíulindir ríkisins. Félag Sin-
clair’s fékk hin ágætu olíulönd í
Wyoming ríkinu en Mexican
Petroleum Company fékk stórar
námur í Califomíu.
I rauninni var leiga á olíunám-
um ríkisins ekki ólögleg. En lög-
um samkvæmt átti að bjóða hana
út og ákveðin takmörk eru sett
fyrir stærð þess lands, sem heim-
ilt er að leigja. En bæði þessi
ákvæði voru brotin. Afhendingu
námanna var haldið vendilega
léyndri. Og leigumálinn var með
þeim hætti, að þinginu hefði
aldrei komið í hug að samþykkja
hann En svo stórfeldum ráð-
stöfunum, sem hér höfðu verið
gerðar, var auðvitað ekki hægt
að halda leyndum til lengdar.
Þingmaðurinn, La Folette reis
upp og krafðist rannsóknar á
meðferð olíunámanna. Þá fékk
Fall Harding forseta til að lýsa
yfir í þinginu, að hann legði
samþykki sitt á allar gerðir inn-
anríkisráðuneytisins. Þessi yfir-
lýsing forsetans frestaði rann-
sókninni um hríð. Fall lagði nið-
ur stjórnarstörf og notaði tím-
ann til að forða sér til Evrópu.
Haustið 1923 hófst rannsóknin
í alvöru. I fyrstu kom fátt fram.
En svo voru færðar líkur fyrir
því, að Fall hefði þegið mútur.
Hann neitaði sjálfur að koma á
fund rannsóknamefndarinnar og
standa fyrir máli sínu, en kvaðst
hafa fengið 100 þús. dollara að
láni hjá blaðeiganda í New-York,
McLean að nafni, nákomnum vini
Hardings forseta. McLean játaði
að hafa greitt féð af höndum, en
bar þó ekki alveg saman við
Fall. En Doheny, sem ekkert
vissi um framburð þeirra félaga,
gaf þær upplýsingar fyrir réttin-
um, að þessir 100 þús. dollarar
hefðu verið frá sér. Fall og Mc-
Lean voru þannig uppvísir að ó-
sannindum.
En nú kom fleira til sögunnar.
Dómsmálaráðherrann, Daugherty,
drógst inn í málið, og það sann-
aðist, að hann hafði engar smá-
ræðis syndir á samviskunni. Mál
voru höfðuð gegn fjölda hátt-
settra manna og margt af þeim
sakamál. Sinclair varð uppvís að
því, að hafa reynt á óleyfilegan
hátt að hafa áhrif á kviðdómend-
urna sér í vil. Stjómin höfðaði
mál gegn olíufélögunum út af
hinum rangfengnu réttindum
þeirra. Féll loks dómur í hæsta-
rétti Bandaríkjanna síðastliðið
haust. Komst rétturinn að þeirri
niðurstöðu, að félögin hefðu feng-
ið yfináð yfir námunum með
svikum og á ólöglegan hátt. Voru
leigusamningamir þar með ó-
nýttir. Rökrétt afleiðing þessa
dóms virðist hefði átt að vera
sakfelling þeirra manna, sem
höfðu öðlast réttindin á sviksam-
legan hátt. Fall er nú hlíft fyrir
aldurs sakir og lasleika. A. m. k.
tveir þeirra, sem þyngstar sakir
hvíla á, eru landflótta, og verða
eigi hafðar hendur í hári þeirra.
— En almenna athygli vekur það,
að Sinclair sjálfur var af kvið-
dómi í Washington sýknaður af
öllum aðalákærunum í síðastl.
mánuði. Raunar er hann dæmdur
í 6 mánaða fangelsi fyrir ósæmi-
lega framkomu gagnvart réttin-
um. Þykir mörgum þessi nýfallni
dómur styrkja það orðtak, sem
alment er orðið á síðustu árum,
að í Bandaríkjunum sé ekki hægt
að sakfella þann mann, sem eigi
milj. dollara.
En saga þessa hneykslismáls
er ekki enn öll sögð. Nýlega hafa
komið fram gögn, sem sýna, að
málið er enn alvarlegra en menn
hafði áður grunað. Það er nú tal-
ið fullsannað, að olíufélögin hafi
lagt fram stórfé til kosningabar-
áttu fyrir Republikanaflokkinn.
Eitt hinna merkilegustu fyrir-
brigða, sem urðu í sambandi við
afhendingu námanna, var stofn-
un olíuverslunarfélags, sem var
látið kaupa geysimiklar birgðir af
olíu og seldi þær jafnskjótt með
stórkostlegum hagnaði. Þegar
að því loknu leystist félagsskap-
ur þessi upp. Til þess að erfiðara
væri að festa hendur á honum,
var hann skrásettur í Canada, og
ekki er annað sjáanlegtpn stjóm-
in hafi slept honum við að greiða
tekjuskatt. Er nú verið að rann-
saka, hvað orðið hafi af gróða
þessa félags. Hefir sannast, að