Tíminn - 12.05.1928, Blaðsíða 2

86
TtttWK
800 þús. dollarar muni hafa
runnið í vasa Fall’s, sem að öllu
samanlögðu hefir ekki haft neitt
smáræði fyrir snúð sinn, og önn-
ur eins upphæð til kosningastarf-
semi Republikanaflokksins. En
nú sem stendur fer sá flokkur
með völdin í Bandaríkjunum.
---o---
Á viðavangi.
Víða er pottur brotinn.
Mbl. fárast yfir því, að stjóm-
in hafi skipað í skattanefndir
menn, sem varla kunni einfald-
asta reikning. Margföldunartafl-
an mun hingað til hafa verið tal-
in með „einfaldasta reikningi“.
En thaldsflokkurinn gerði þann
mann að f jármálaráðherra, sem
ekki tókst að nota sér þennan
handhæga leiðarvísi skólabama.
ósvífni Mbl.
1 rúmlega dálkslangri grein á
sunnudaginn var fer Mbl. átta
sinnum rangt með orð Tímans.
Ýmist er því haldið fram, að
Tíminn hafi viðurkent staðleysur
Mbl. eða ummælum er beinlínis
snúið við. Lengra verður tæplega
komist í óvandaðri blaðamensku.
Sjálfsagt treysta ritstjórarair
því, að lesendur Mbl. sjái ekki
Tímann. Annars væri atferli
þeirra jafn grunnfæmislegt og
það er ódrengilegt. Er hart að
þurfa að eiga orðastað við þá
menn, sem einskis svífast í við-
ureign við pólitíska andstæðinga.
Hvar á að spara?
Tíminn hefir áður hvað eftir
annað sýnt fram á hina einkenni-
legu afstöðu Mbl. gagnvart rétt-
vísinni í landinu. Verður hún ljós,
þó að ekki sé annað athugað, en
vamir blaðsins fyrir hina ákærðu
menn í Hnífsdalsmálinu, andúð
þess gegn Halldóri Júlíussyni, er
manna rækilegast hefir unnið að
rannsókn sakamála í seinni tíð.
Það er og alkunna, að engan
mann leggur blaðið eins í einelti
og dómsmálaráðherrann. Nú kem-
ur það í ljós, að svo að segja sú
eina fjáreyðsla til starfsmannar
halds, sem Mbl. vill láta spara,
eru laun tollþjóna. Þá embættis-
menn telur blaðið altof marga.
Starf tollþjónanna er, að sjá svo
um, að menn svíkist ekki um að
greiða ríkissjóði lögmæt gjöld.
Vitanlega græðir ríkið á því, að
tolleftirlitið sé sem best. En
smyglarar og þeirra liðar tapa.
ókunnugur maður hefði ástæðu
til að spyrja, hvort Mbl. væri í
raun og veru málgagn lögbrjóta
hér á landi.
Misskilningur.
Mishermt er það hjá Valtý Stef-
ánssyni, að núverandi ritstjóri
Tímans hafi farið þess á leit við
Mbl., að það hætti að birta grein-
ar um olíumálið. Þar væri líka til
of mikils mælst, því að Mbl. verð-
ur sjálfsagt að birta þær greinar,
hvort sem V. St. líkar betur eða
ver. Tíminn vildi aðeins benda
forráðamönnum Shellfélagsins á
þá sjálfsögðu hæversku, að hafa
hljótt um sig, meðan félagið er
undir opinberri rannsókn, gmnað
um að hafa brotið lög landsins.
Því fer fjarri, að Tíminn hafi
gefið upp nokkra vöm. Valtýr
mætti vita, að frá Tímans hálfu
hefir ávalt verið sókn í olíumál-
inu og eins hitt, að óvölduð peð
gera aldrei mát.
Málum blandað.
Mbl. heldur því fram, að laun
forsætisráðherrans hafi verið
hækkuð um 6000 kr. Blaðið hlýt-
ur að vita, að þetta er ósatt. Fé
þetta er alls engin hækkun á
launum forsætisráðherra, heldur
er það ætlað til að halda uppi
risnu fyrir hönd ríkisins. Ihalds-
stjómin greiddi sendiherranum í
Kaupmannahöfn 24 þús. kr. í
sama tilgangi. Þá þagði Mbl.
óvíst er, að þjóðin hefði hag af
því, að þeir einir gætu orðið for-
sætisráðherrar, sem era nógu
auðugir, til að greiða risnuféð úr
eigin vasa.
----o-—
M útlöndum.
Japanar hafa, eftir því sem síðustu
fregnir herma, sent herlið til Kína.
Er látið í veðri vaka, að það eigi að
vernda líf og eignir japanskra borg-
ara þar í landi. En Kínverjar taka
afskifti Japana mjög óstint upp. Er
jafnvel útlit fyrir, að þau muni verða
til að sameina hina stríðandi flokka.
Slegið hefir i bardaga með Japönum
og Kínverjum. Síðasta frétt segir að
foringi norðurhersins, Chang Tso-lin,
hafi gefið hermönnum sínum skipun
um, að hætta ófriði gegn suðurhern-
um, en snúast gegn hinum sameigin-
lega erlenda óvini.
— Rússneski hershöfðinginn Wran-
gel, sem fyrrum var foringi „hvíta
hersins" í Suður-Rússlandi, er lengst
barðist gegn ráðstjórninni, er nýlega
látinn. Með honum hafa hinir út-
lægu rússnesku stjórnarandstæðingar
mist sinn helsta forvígismann. Wran-
gel var upphaflega námuverkfræð-
ingur, en gerðist hermaður í stríð-
inu milli Rússa og Japana 1904—5.
Eftir að ófriðurinn mikli hófst komst
hann til hárra metorða i hemum,
en þegar keisaradæmið hrundi, gekk
hann í her Denikins í Suðui^Rúss-
landi. Með frábærum dugnaði kom
hann skipulagi á „hvíta herinn". En
mótstaða hans var vonlaus, og end-
aði með ósigri.
— Samkomulagið milli hinna
mörgu þjóðflokka í hinum nýju ríkj-
um við Dóná og á Balkanskaga hef-
ir hingað til verið mjög bágborið. En
nú sýnist útlit fyrir, að það sé eitt-
hvað að lagast, a. m. k. sumstaðar.
í Tékkó-Slóvakíu kom nýlega fyrir
atburður, sem vakti athygli. þar í
landi eru aðallega 3 þjóðflokkar,
Tékkar, Slóvakar og þjóðverjar.
Tékkar eru hinn ráðandi þjóðflokk-
ur. En nú kom það fyrir, að yfir-
völdin í þýskri borg rituðu bréf til
yfirvaldanna í annari borg, þar sem
Tékkar eru fjölmennastir. Bréfið var
á þýsku, en tékknesku embættis-
mennirnir vildu ekki taka það til
greina nema það væri ritað á tékk-
nesku. Ríkisstjórnin skar úr ágrein-
ingnum Tékkunum í vil. En málinu
var skotið til hæstaréttar og þar
unnu þjóðverjarnir það. Hefir sá
dómur þá þýðingu, að þýska verður
opinbert mól i þeim héröðum, þar
sem þjóðverjar eru í meirihluta. Una
nú þjóðverjar miklu betur sínum
hlut en áður og samlyndi þeirra við
Tékka hefir batnað að mun. Segja
þýsk blöð í Bæhcimi, að mikill mun-
ur sé á meðferð þjóðverja í Tékkó-
Slóvakíu og Ungverjalandi. — þá er
það talið til merkis um að frænd-
semin sé að batna þarna syðra, að
til sátta virðist nú draga með Búlg-
urum og Jugó-Slövum. í Búlgaríu
hefir nýlega orðið mikið tjón af
völdum jarðskjólfta og hafa Jugó-
Slavar brugðist vel við til hjólpar.
— Enska gufuskipafélagið White
Star hefir keypt skip af Ástralíu-
stjórn fyrir 40 milj. kr, sem eiga að
greiðast á uæstu 10 árum. Er sagt,
að White Star eigi að njóta sömu
hlunninda í Ástralíu og innlenda út-
gerðin áður, en skuldbindi sig jafn-
framt til að halda farmgjöldum í
hófi. Ástralíustjóm lét byggja skip
þessi á ófriðarárunum og áttu þau
mikinn þátt í að halda niðri farm-
gjöldum. Verkamannaflokkurinn þar
í landi er mjög mótfallinn sölunni,
og er búist við miklum deilum út af
henni. Stjómin hefir hótað að beita
hörðu við sjómannafélögin, ef þau
reyni til að hindra afgreiðslu skip-
anna undir stjórn hinna nýju eig-
enda.
— Augu alls heimsins hvíla nú á
undirbúningi forsetakosninganna í
Bandarikjunum. Er útlit fyrir, að
kosningabaráttan verði enn harðari
en 1912, þegar Wilson var kosinn í
hið fyrra sinn. Mesta æsingamólið
og það, sem vafalaust verður hættu-
legast Republikanaflokknum, er olíu-
hneykslið mikla. Sá eini af leiðandi
mönnum flokksins, sem hefir, að þvi
er talið er, hreinar hendur í því
máli, er verslunarmólaráðherrann,
Herbert Hoover, enda er hann líkleg-
astur til að verða í kjöri af hálfu
flokksins. Annars er honum m. a.
fundið það til foráttu, að hann er
mjög lélegur ræðumaður, og lítið
glæsimenni að öðru leyti. — Af hálfu
Demokrata verður sennilega í kjöri
Alfred Smith borgarstjóri í New-
York. Hefir honum farist borgar-
stjórnin vel úr hendi og nýtur ókaf-
lega mikilla vinsælda. Talið er, að
hann mundi eiga vísa forsetakosn-
ingu, ef eigi spilti það gengi hans,
að hann er katólskrar trúar. Einnig
öllum þeim hinum mörgu, sem sýnt hafa mér hluttekningu
í orði og verki við fráfall mannsins míns, Jóhanns Kr. Guðmunds-
sonar á Iðu, sem lést á Landakotsspítala 9. mars, færi eg hjartans
þakkir og bið guð að launa velvildarhugina, sem eg hefi alstað-
ar fundið.
Iðu í Biskupstungum, 29. apríl 1928.
r | Bríet Þórólfsdóttir.
Hólaskóli
starfar frá 15. okt. til aprílloka á komandi vetri.
Samkvæmt heimildarlögum frá síðasta Alþingi verða nokkrar
breytingar á fyrirkomulagi skólans.
Lýðskóladeild verður starfrækt, bæði fyrir karla og konur.
Verður það til undirbúnings þeim búfræðinemum, er eigi hafa
hlotið hliðstæða fræðslu annarstaðar, en sem sjálfstætt nám fyrir
þá, er ekki hafa hug á frekara námi.
Búfræðinám verður bæði verklegt og bóklegt og stendur yfir
einn eða tvo vetur eftir undirbúningsfræðslu og þroska nemenda.
Umsóknir sendist til undirritaðs fyrir ágústlok n. k., sem gef-
ur allar nánari upplýsingar ef óskað er eftir.
Steingr. Steinþórsson
settur skólastjóri
Hólum, Hjaltadal.
mun það heldur draga úr fylgi hans,
að hann er andstæðingur bannlag
anna, en raunar getur forsetinn eng-
in bein áhrif haft til að draga úr á-
hrifum þeirra.
Fréítir.
Tryggvi þórhallsson íorsætisráð-
herra hefir tekið boði konungs um
að taka þátt í opinberri heimsókn til
Finnlands. Leggur konungur og föru-
neyti hans af stað í dag.
Bændaskólanum á Hvannoyri var
sagt upp núna um mánaðamótin.
Tuttugu og tveir nemendur útskrif-
uðust og var Kristjón Karlsson frá
Veisu í Fnjóskadal efstur með 1.
ógætiseinkun. í vor stunda 12 nem-
endur verklegt nám við skólann. Auk
þess hafa allmargir fengið vinnu hjá
búnaðarsamböndum og tveir eru á
Blikastöðum við verklegt nóm. Guð-
mundur Jónsson frá Torfalæk er ráð-
inn kennari við verklega námið.
Kennaraskólanum var sagt upp 30.
fyrra mán.
Bernharð Stefánsson alþm. og fríi
hans fóru með Goðafossi norður 5.
þessa mán.
Doktorsritgerð hefir Gunnlaugur
Claessen læknir samið um Röntgens-
geislaskoðun á sullaveikum sjúkling-
um. Ver hann hana í haust við
Karolinska Institut í Stokkhólmi. Rit-
gerðin er á ensku.
Lendlngabætur er i ráði að gera í
þorlókshöfn. Hefir verið kosin nefnd
til að athuga mólið og sitja í henni
fulltrúar frá rikisstjórninni, Fiskifé-
laginu og sýslunefnd Árneseýslu.
Stýrimannaskólanum lauk 26. f. m.
12 nemendur tóku burtfararpróf.
Kosningu i síldarútflutningsnefnd
er lokið. Eins og áður er getið kaus
Alþingi Böðvar Bjarkan, Erling Frið-
jónsson og Björn Lindal. Verkalýðs-
samband Norðurlands hefir kosið
Steinþór Guðmundsson skólastjóra en
síldarútgerðarmenn Ásgeir Pétursson
kaupmann.
Úr Flensborgarskóla í Hafnarfirði
útskrifuðust að þessu sinni 16 nem-
endur.
Prestskosningin á Möðruvöllum fór
svo, að Sigurður Stefónsson cand.
theol. hlaut flest atkvæði (138). Alls
voru greidd 307 atkv. og hlaut þvi
enginn umsækjenda helming at-
kvæða.
Útsvör á Siglufirði eru að þessu
sinni tæpl. 120 þús. kr. Mest er lagt
á síldarverksmiðjueigenduma, Goos
og dr. Paul, 31 þús. á annan og 12
þús. á hinn.
Dr. Alexander Jóhannesson tók sér
nýlega far til Akureyrar ásamt
þýskum flugmanni, er Walter heitir,
til að rannsaka lendingarstaði fyrir
flugvélar norðanlands og vestan. Eru
þeir nú komnir úr þeirri för. Flug-
félagið mun gera ráð fyrir tveim
ferðum vikulega í sumar til Akur-
eyrar og verður komið við ó ísa-
íirði og Siglufirði í annari hverri
ferð. Flogið verður með ströndum
að nestu leyti. Er gert ráð fyrir, aö
iengri ferðin, þegar komið verður við
á ísafirði og Siglufirði, taki 4^-5
tíma. Ennfremur er í ráði að halda
uppi ferðum til þingvalla og Vest-
mannaeyja. — Yfirleitt verður lent á
sjó. Sumir erlendir menn fullyrða, að
engu hættulegra sé nú að íerðast með
flugvélum en skipum. þó þykir ekki
annað fært en farþegar í flugvélum
séu líftrygðir, og í þýskalandi nem-
ur venjuleg trygging að sögn 25 þús.
mörkum. Er sagt að flugfélagið ætli
.að koma á jafnháum tryggingum
fyrir farþega sína hér.
Lög síðasta Alþíngis hlutu konungs-
staðfestinu 7. þ. m.
Lík Jóns Pálssonar kennara frá
Abypgð ríkissjóðs
fyrir Samvinnuíelag: lsfirðinga.
Áður hefir verið athuguð hin
almenna hlið málsins, fjárhættu-
hliðin gagnvart ríkissjóðnum, og
sannað, að flestum öðrum kaup-
stöðum landsins hafa iðulega
verið veittar og eru árlega veittar
auk beinna fjárframlaga, ábyrgð-
ir og lán, engu áhættuminni en
þetta, svo að í því falli er ekki
um neitt nýtt að ræða, enga áð-
ur óþekta hættu, engann fjár-
hagsvoða fyrir ríkissjóðinn fram
yfir það, sem telja má að stafi af
ábyrgðum ríkisins yfirleitt. Og
þó munu hér fremur en oft áð-
ur mega telja jafnvel meiri hættu
fyrir landið að veita ábyrgðina
ekki.
En það er önnur nýjung sem
hér er á ferðinni, og hún er þess
eðlis, að það hlaut að vera alveg
sérstök ástæða fyrir Framsóknar-
flokkinn að veita máli þessu lið
sitt. Hér er sem sé í fyrsta skifti
gerð alvarleg og merkileg tilraun
til þess að koma fullkomnu sam-
vinnuskipulagi á nútímaútveg
landsmanna.
1 sjálfu sér er ekki samvinnu-
snið á útgerð nýtt hér á landi,
heldur má segja, að það hafi
tíðkast hér öldum saman og er
því í rauninni íslenska fyrir-
komulagið á sjávarútveginum.
Hluta fyrirkomulagið gamla,
sem enn þekkist hér sumstaðar
við smábátaútvegixm, þar sem til-
kostnaði og afla er skift bróður-
! lega á milli allra, er að aflabrögð-
unum vinna og sömuleiðis á milli
skipshafnar og skips eftir föst-
um en réttlátum reglum, var hið
einfaldasta en þó fullkomnasta
samvinnuform, sem fengist gat
fyrir útveginn á því stigi.
Hið gamla samvinnusnið á
skiftingu aflans á milli skipseig-
anda og skipshafnar, þefir að
vísu verið yfirfært á mótorbáta-
útveginn sumstaðar á landinu, t.
d. á Akranesi. Hefir það mikla
yfirburði yfir önnur ráðninga-
kjör eins og þau tíðkast víðast
hvar í útgerðinni. En eftir því
sem fjármagnið verður stærri
þáttur í framleiðslunni, eftir því
verður örðugra að láta þesskonar
fyrirkomulag njóta sín til fulls,
án þess að gjöra framleiðslutækin
sjálf að sameign skipshafnarinn-
ar og að hafa verkun og sölu afl-
ans einnig sameiginlegá. Þetta
hafa Isfirðingar séð og halda
samvinnuþræðinum óskiftum frá
byrjun til enda, alt frá kaupum
skipa og veiðarfæra til sölu fiskj-
arins.
Á síðari árum eftir að útveg-
urinn tók að breytast í núverandi
form, skipin stækkuðu og fjár-
magnsþörfin jókst, raskaðist hið
forna samræmi á milli skipseig-
anda og skipshafnar. Utgerðar
fyrirkomulagið færðist meir og
meir yfir á gmndvöll útlendrai*
stóriðju. Vald og yfirráð skips-
eigandans, útgerðárstjórans, varð
brátt yfirgnæfandi, en áhrif
fjöldans, sem að þessu vann og á
því lifði, fóm að sama skapi
þverrandi. Á þennan hátt klofn-
uðu smátt og smátt hagsmunir
og áhugamál þessara tveggja að-
ila, skipseigandans og sjómann-
anna, og hefir hver vaxið frá
öðrum lengra og lengra og klofn-
ingurinn náð hámarki sínu í hin-
um tveim harðvítugustu andstæð-
um, sem sprottið hafa upp úr
togaraútgerðinni í Reykjavík,
þar sem er félag togaraeigenda
annarsvegar og félag togarahá-
seta hinsvegar. I kjölfar þessa
skipulags sigla svo einlægar þræt-
ur um smátt og stórt; einlægir
árekstrar út af andstæðum hags-
munum, þ. e. hagsmunum, sem
skipulagið á yfirborðinu gerir
andstæða, þó að þeir eftir sínu
insta eðli altaf hljóti að vera
sameiginlegir. — Ávextimir:
úlfúð og tortrygni á báða bóga,
verkföll og verkbönn, alt eftir er-
lendri stóriðjufyrirmynd.
Sú jafnvægisröskun á atvinnu-
lífinu, sem stórútgerðin þannig
hefir hér af sér leitt, er ekki
nema lítil mynd af því mikla böli,
sem hinn skipulagslausi rekstur
einstaklinganna hefir skapað um
allan heim.
Er því líkast, sem heimurinn
nötri allur af átökunum á milli
hinna miklu flokka, er hið alvalda
auðmagns-skipulag hefir skipað
sér til hægri og vinstri handar.
Hið mesta þjóðmálaverkefni
allra landa, er því það að leita úr-
lausnar á þessu stærsta vanda-
máli þeirra, skipun atvinnumál-
anna. — Sú nauðsyn knýr á hjá
hverri þjóð og æ fastar með
hverju árinu. Lausnin, sem mest
er barist fyrir og fastast haldið
fram af miljónum manna um all-
an heim, er hin svonefnda þjóð-
nýting atvinnufyrirtækjanna. For-
göngumenn þeirrar stefnu eygja
enga leið út úr því öngþveiti,
sem atvinnuréksturinn er kominn
í á milli hinna áðumefndu and-
stöðuflokka aðra en þá, að ríkis-
valdið taki hann að sér og reki
hann með hagsmuní allra fyrir
augum, á ábyrgð allra og fyrir
reikning allra.
Þessi stefna er kunn hér og
þarf ekki um hana að ræða.
Milli hennar, með sína óreyndu
kosti og hins gamla skipulags,
með sína íeyndu galla, er barátt-
an nú hörðust um allan heim. Þar
eru átökin á milli hiima ystu and-
stæðna.
En sannleikurinn liggur sjaldn-
ast í útjöðrum kenninganna held-
ur einhversstaðar þar á milli,
Og nú vill svo vel til, að uppi
er stefna, sem fer bil beggja á
milli þessara stefna, sem byggir
jöfnum höndum á framtaki ein-
staklingsins í atvinnurekstrinum
og skipulagsbundnu samstarfi, þ.
e. samvinnustefnan. Þó að ekki
beri á henni jafn mikið og hin-
um, víðast hvar, þá hefir hún
marga formælendur og eykst
mikið fylgi út um heiminn.-
Allar þessar stefnur eru nú
orðnar vel kunnar hér á landi.
Stefnu samkepninnar og stóriðj-
unnar gætir mest í verslun og út-
gerð, einkum hinni stærri. Stefna
jafnaðarmanna (þjóðnýtingin)
hefir aðalfylgið meðal verkafólks-
ins í kaupstöðunum. Samvinnu-
stefnan aftur á móti hefir höfuð-
fylgi sitt meðal bændanna og á
grundvelli hennar starfar sá