Tíminn - 28.07.1928, Page 2

132
TlMINN
i
fara um garð. Hér annaðist ung-
mennafélagið „Velvakandi" mót-
tökurnar. Sama dagixm og skipið
kom hingað var farið í bifreiðum
til Þingvalla. Þoka var í Rvík
þann dag en bjart veður og sól-
skin eystra og fanst gestunum
mikið til um fegurð hins foma
þingstaðar. Benedikt Sveinsson
forseti flutti erindi um upphaf
Alþingis og skipun.
Á sunnudag efndi ungmennafé-
lagið til samkomu í Nýja Bíó og
bauð þangað farþegunum af
„Mira“. Helgi Valtýsson bauð
gestina velkomna. Næstur talaði
Benedikt Sveinsson forseti, en
hann var með í förinni frá Nor-
egi. Sagði hann frá brottförinni
þaðan og viðtökum á leiðinni. Af
hálfu Norðmanna töluðu próf.
Hannaas, L. Eskeland og Massige
dýralæknir úr Sogni. Mintist
próf Hannaas dvalar sinnar hér
fyrir 25 árum og ýmsra mætra
manna íslenskra, er látist hafa
síðan. Þótti honum miklar fram-
farir hafa orðið í Rvík og kvaðst
vænta, að sveitir landsins hefðu
eigi orðið eftirbátar höfuðstaðar-
ins. Mælti hann af miklum hlý-
leik í garð íslenskrar bændamenn-
ingar.
Erindi Eskelands var prýðilega
flutt, enda er hann frábær ræðu-
maður. Talaði hann um menning-
argildi máls og sögu og flutning
fólksins úr sveitunum til bæj-
anna, ennfremur hættuna, sem
smáþjóðum gæti stafað af er-
lendu fjármagni. Verður ræðu
hans nánar getið síðar.
Djurhus skáld frá Færeyjum,
sem einnig var með í förinni,
flutti kveðju frá frændþjóðinni
færeysku og mælti á móðurmáli
sínu. Er færeyskan hverjum Is-
lendingi auðskilin.
Ennfremur lék Norðmaðurinn
Pétur Berge nokkur lög á hina
svonefndu Harðangursfiðlu, ein-
kennilegt hljóðfæri og fornt, og
Karlakór K. F. U. M. skemti á-
heyrendum með söng.
A mánudag fór flokkurinn í
bifreiðum austur í Fljótshlíð og
kom aftur um kvöldið. Á þriðju-
dagsnótt lagði Mira frá bryggju
vestur og norður um land á leið
heim.
Aldrei hefir, síðan á landnáms-
öld, annar eins leiðangur verið
gerður út hingað frá Noregi sem
þetta sinn. En vér Islendingar
megum minnast heimsóknarinnar
með ánægju og harma það eitt,
að frændur vorir skyldu eigi hafa
tíma til að dvelja hér lengur en
í'aun varð á.
Á því er enginn vafi að á meðál
þeirra sem hingað komu á „Mira“
voru flestir þeir menn norskir,
sem Islendingum eru vinveittast-
ir. En hitt er og víst, að vér eig-
um marga fleiri vini meðal
frænda vorra í Noregi. Tíminn
væntir þess, að slíkir leiðangrar
verði fleiri famir og megi verða
til þess að efla samhug með nor-
rænum þjóðum.
----o---
Á víðavangí.
Þvættingur Morgunblaðsins.
Mbl. segir 25. þ. m., að auk
lögmæltra launa muni Hannes
dýralæknir „hafa sérstök laun
sem spamaðarnefndarmaður og
ráðunautur stjórharinnar". Þegar
dýralæknisembættið var auglýst
til umsóknar var tekið fram í
auglýsingunni, að sá, sem em-
bættið fengi, yrð,i að vera ráðu-
nautur stjórnarinnar, án sérstaks
ondurgjalds. Hefir Hannes gegnt
þessum starfa síðan hann tók við
embættinu án nokkurrar auka-
þóknunar. En Mbl. getur þess
ekki, að Ihaldsstjórnin greiddi án
allrar lagaheimildar Magnúsi
heitnum dýral. 1500 kr. á ári fyr-
ir þetta starf. Var þetta eitt af
hinum mörgu „beinum“ hennar.
Fé þessu, ásamt fjölmörgum öðr-
um upphæðum svipaðs eðlis, hefir
núverandi stjórn sparað ríkis-
sjóði. Haraldur Guðmundsson al-
þingismaður lýsti því yfir í AI-
þýðublaðinu í vetur, að stjómin
hefði samið svo við nefndarmenn
ríkisgjaldanefndarinnar, að þeir
fengju einungis kaup fyrir þann
tíma, sem þeir ynnu. Eins og
skýrsla nefndarinnar ber með sér
hefir Hannes ekki unnið í nefnd-
inni síðan um miðjan apríl þ. á.
og auk þess hefir hann einungis
tekið hálft kaup frá nýári og til
þess tíma, sökum þess, að hann
var bundinn við störf sem em-
bættismaður ríkisins. Er slíkt ein-
stætt og engin fordæmi fyrir því
áður. Er vert að menn veiti því
eftirtekt, að Mbl. telur sjálfsag-t
að mönnum í milliþinganefndum
sé greitt fult kaup allan þann
tíma, er þeir eiga sæti í nefnd-
inni, hvort heldur þeir vinna að
nefndarstörfum eða ekki og án
tillits til þess, þótt. þeir séu laun-
aðir starfsmenn ríkisins. Á þenn-
an hátt „bjargaði“ íhaldsstjómin
sál. fjárhag ríkisins. Síðasta
nefndin sem Jón Þorláksson skip-
aði var landsbankanefndin fræga.
Hún átti sæti í 7 mánuði, vann
stundum nokkra tíma á dag og
stundum ekki. Allir voru menn-
imir öðram störfum hlaðnir.
Nefndin skilaði engri skýrslu. En
fyrir þetta starf tók hver nefnd-
armanna kr. 6000,00 eða samtals
24000 kr. auk ferðakostnaðar. —
Enginn kippir sér upp við það
lengur, þó að Mbl. segi ósatt. Hitt
er líka alkunna, að íhaldsmenn
hafa farið allra manna óráðvand-
legast með landsfé. En það er fífl-
dirfska af þeim að láta Mbl. tala
um bitlinga. *
Fyrirspurnir.
Með því að ritstjórar Morgun-
blaðsins hafa enn eigi svarað
spurningum þeim, sem beint var
til þeirra í síðasta tbl. Tímans,
skulu þær hér með endurteknar:
1. Hvaða ný embætti eru það,
sem núverand stjórn „stofnaði
handa spökustu pólitísku íylgis-
mönnum og hirðir ekkerfc um,
hvort þessir menn hafi minstu
þekkingu á starfinu“?
2. Hvaða þingmenn „afsökuðu
sig með því, að stjórnarmyndunin
hefði borið svo brátt að, og þess-
vegna hefði hún farið í handa-
skolum“?
Tíminn skorar á ritstjóra
Morgunblaðsins að svara fyrir-
spurnum þessum tafarlaust.
Ihaldið „brúkar munn“.
í fíflslegri skætingsgrein reyn-
ir Mbl. í dag, að draga athygli
þjóðarinnar frá afglöpum íhalds-
ins í mentaskólamálinu m. a. með
þjösnalegri árás á húsameistara
ríkisins, hr. Guðjón Samúelsson.
Það er eftirtektarvert að blaðið
gerir eigi hina minstu tilraun til
að verja hirðuleysi samherja
sinna. Af viðtali því, sem blaðið
birtir, við dyravörð skólans verð-
ur ekki annað ráðið en það, að
núverandi stjóm vildi eigi eyða
fé ríkisins í gagnslitla bráða-
birgðaviðgerð, þar sem miklar
breytingar voru óhjákvæmilegar,
hvort eð var. En það má Mbl.
vita, að meðferðin á stærstu
mentastofnun landsins er alvar-
legra mál en svo, að ráðlegt sje
að hafa það í flimtingum. Hvers-
vegna laumast Jón Kjartansson
einsamall upp i mentaskóla
til að spyrja dyravörðinn nokk-
urra þýðingarlausra spurninga, en
þorir ekki að mæta þar ásamt
öðrum blaðamönnum, þegar kost-
ur gefst á að kynnast til hlítar
ástandi skólans? Skýringin er
engin önnur en sú, að málstaður
íhaldsmanna er óverjandi, og að
þeir kjósa fremur að rifja upp
ólán sitt í einrúmi en í viðurvist
margra manna.
„Reisupassi“.
Með því að Guðni Jónsson er
nú horfinn frá ritstjórn Varðar
og farinn af landi brott og með
því að Tíminn telur hann, enn
sem komið er, óskaðlegan íslensk-
um stjórnmálum, verður hann
látinn í friði fyrst um sinn.
Reiðilestri hans um „Falsspá-
menn“, í síðasta tbl. Varðar, skal
því látið ósvarað nú, enda þótt
hann gefi tilefni til ýmsra nýti-
legra athugasemdá viðvíkjandi
pólitísku sköpulagi höfundarins.
Athygli skal þó vakin á því, að
Guðni játar sjálfur að hafa skrif-
að nafnlausar blaðagreinar og á
því óhægt með að áfella aðra fyr-
ir að gera slíkt hið sama. Mun
honum ráðlegt að halda sér frem-
ur við það „evangelium“, sem
liann fyrrum nam í prestadeild
háskólans en siðfræði Morgun-
blaðsins og lærimeistaranna í I-
haldsflokknum.
---«---
Frá úílöndnm.
— Mustapha Komal forseti tyrk-
neska lýðveldisins nýja, er breyt-
ingagjarn og vill semja Tyrki
mjög að siðum Vesturlandabúa. Hefir
verið skýrt frá sumum nýmælum
hans hér í blaðinu. Nú í vor hefir
hann komið fram með tvær tillögur,
sem vekja feikna athygli af því að
með þeim er raskað fornum trúar-
venjum Muhamedsmanna. Önnur er
um það að gera sunnudaginn fram
vegis að hvíldardegi í stað föstu-
dagsins, sem Muhamedstrúannenn
hafa hingað til haldið helgan. þykir
þessi breyting mikilsverð vegna
verslunarviðskifta við kristnar þjóðir.
Hin tillagan er um ýmsar nýjungar
við guðsþjónustuna svo sem það að
taka upp söng og hljóðfæraslátt og
liætta að skilja eftir skó sína utan
við kirkjudyr eins og Tyrkir gera
nú. — Annars eru Tyrkir ákaflega
fastheldnir við trúarvenjur sínar og
lítur mikill hluti þjóðarinnar með
skelfingu á aðfarir forsetans, en
þingið er honum mjög háð og
má því gera ráð fyrir, að hann hafi
mál sitt fram.
— Be lgiski auðmaðurinn Löwen-
stein fórst nýlega í loftferð yfir Erm-
arsundið. Eigi er fullvíst með hverj-
um hætti slysið viidi til. þegar hans
varð síðast vart var hann einn í far-
þegar rými loftfarsins, en er litið var
inn þangað, að lítilli stundu liðinni
var hann horfinn. þess er getið til, að
liann hafi ætlað út úr klefanum en
opnað rangar dyr og stigið út í loft-
ið fyrir utan.. Einnig var giskað á, að
hann hefði fengið aðsvif og fallið á
hurðina, en hún opnast við það. Jafn-
framt laust ujjp þeim orðrómi, að
Löwenstein væri alls ekki dauður,
heldur væru brögð í tafli og hann
liefði aldrei í loftfarinu verið. Voru
erfingjar hans í mestu klípu, því að
lög Belgja lieimta strangar sannanir
fyrir dauða manns, áður en aðrir fá
umráð yfir eignum hans. En nú er
lík hans fundið.
— Bretlandseyjar eru ákaflega auð-
ugar að veiðivötnum. Laxveiðin í
bresku ánum er eins mikil og í öll-
um öðrum löndum Norðurálfunnar
til samans.
— Á stríðsárunum bygði franska
líkið geysistórt frystihús á eyju við
Nýfundnaland og varði til þess of
Mentaskóhnn
Síðastliðiim mánudag bauð
ríkisstjómin blaðamönnum að
skoða húsakynni mentaskólans
hér. Er nú verið að hefja endur-
bætur nokkrar á húsum skólans
og mun hafa þótt rétt af ýmsum
ástæðum, að sem flestum gæfist
kostur á að sjá, hvemig þau líta
út nú áður en aðgerðin er fram-
kvæmd. Eins og kunnugt er, hafa
orðið í vor talsverðar blaðaum-
ræður um ástand mentaskólans og
þann aðbúnað, sem honum hefir
verið í té látinn af hálfu fyrver-
andi stjómarvalda.
Mentaskólahúsið er eitt af elstu
húsum þessa bæjar. Það var bygt
árið 1846, þegar skólinn fluttist
frá Bessastöðum og er jíví 82
ára gamalt. Það er stór; tvílyft
timburbygging með risi og kvisti
á vesturhlið, járnvarin. Upphaf-
lega hefir verið mjög til hússins
vandað. Aflviðir em sterkir og
enn ófúnir og þiljur lítið skemd-
ar. Þótti. það og veglegt í fyrri
daga. Það stendur á lágri brekku-
brún austanvert við Lækjargötu,
og er óbygður grasi gróiirn flötur
framundan og hallar niður að göt-
unni. Er útsýn frá skólanum suð-
ur yfir „tjömina“. Húsakynni
skólans em auk aðalbyggingar-
innar, bókhlaða úr steini, sem út-
lendur mentafrömuður gaf skól-
anum fyrir löngu síðan, leikfimis-
hús úr timbri og loks lágt bakhús
úr timbri. Er það og notað til
kennslu.
Húsameistari ríkisins, Guðjón
Samúelsson, sem hefir umsjón
með viðgjörð þeirri, sem fram fer
í sumar, var viðstaddur, er full-
trúar blaðanna komu í skólann.
Fylgdi hann þeim um húsin öll og
gaf skýringar á þeim umbótum,
sem nauðsynlegar væru og stjóm-
in hefir nú í hyggju.
1 skólahúsinu sjálfu eru 12
kenslustofur, 6 á fyrstu hæð 4 á
annari hæð og tvær á efsta lofti.
Fyrrum var heimavist í húsinu.
En er nemendum f jölgaði var hún
lögð niður. Var það til mikils
tjóns fyrir sveitamenn, er skól-
ann vildu sækja og upphaf þess,
að Reykvíkingar legðu hann und-
ir sig eins og nú er raun á orðin.
Einnig höfðu nemendur þar lestr-
arstofu til afnota en hún er fyrir-
löngu afnumin og tekin til kenslu.
í norðurenda annarar hæðar er
samkomusalur, sem mundi vera
hinn prýðilegasti, ef veggimir
væru málaðir. í suðurenda sömu
hæðar er íbúð rektors. Á neðstu
hæð býr dyravörður skólans. Þar
er einnig herbergi, sem kennur-
um er ætlað að hafast við í milli
kenslustunda.
Bert er það við fyrstu yfirsýn,
að umhyggjan fyrir aðbúnaði
nemenda og útliti kenslustofanna
hefir verið í lakasta lagi. Veggir
og loft hafa eigi verið máluð í
8 ár. Og eigi mun umhyggja fyrir
nemendum hafa ráðið, er sú
híbýlaprýði var síðast gerð heldur
hitt að konungur var þá væntan-
legur hingað til lands og var hon-
um búin gisting í skólanum. Svo
er frá hermt af manni, sem ná-
kunnugur er skólanum, að ekki
hafi heldur verið „kíttuð“ nokkur
rúða á þessum 8 árum. Með því
hefir verið séð fyrir einskonar
loftræstingu á ódýran hátt, þó að
varla verði lokið á hana lofsorði
frá sjónarmiði heilsufræðinnar.
Veggir og loft í kenslustofun-
um em með margskonar gerð.
Sumstaðar er málaður (eða ómál-
aður) „panel“. Á öðmm stöðum
eru veggirnir fóðraðir, en alstað-
ar er fóðrið meira og minna rifið,
eins og eðlilegt er, þegar ekki er
gert við það árum saman. En ekki
hvetur slíkur aðbúnaður nemend-
ur til snyrtilegrar umgengni.
Sumstaðar eru þiljumar í gömlum
hlerastíl, skift í smáa reiti með
listum í kross. Er þetta ákaflega
óheppileg „innrétting“, enda víð-
asthvar lögð niður. Einn aðal ó-
kostur hennar er, að svo að segja
ómögulegt er að þvo þilin. Verður
henni breytt í sumar. í sumum
kenslustofunum ægir öllum þess-
um „innréttingum“ saman og
mættu ókunnugir ætla að þar
væri verið að halda sýningu á
húsgerðarlist fyrri tíma. 1 einni
stofunni er t. d. helmingurinn af
loftinu þiljaður með máluðum
„panel“, er hinn helmingurinn
fóðraður með striga. Sennilega
hefir þarna verið tekið burtu þil
en eigi hirt um að samræmi feng-
ist í hinni nýju kenslustofu!
Borð þau sem nemendur nota í
kenslustofunum, em herfilega út-
leikin. Á þau eru ristar hvers-
konar kynjamyndir og áletranir
og fékk sá, er þetta ritar eigi
betur séð en sumar þeirra væru
óþvegin ummæli um kennara
skólans. Þessi meðferð á borðun-
um er skólanum til vansæmdar
auk þess,sem hún bakar ríkissjóði
talsverðan kostnað árlega. Og
skemdir þessar eru meiri og
minni í hverri kenslustofu, einnig
þar sem efstu bekkir skólans haf-
ast við. Væri það elstu nemend-
um skólans til lítils sóma, ef þeir
væru valdir að eingöngu. En skýr-
ingin á þessari meðferð er naum-
ast sú, að allir nemendur skólans
séu gjamir til skemdarverka,
heldur hitt, að enginn bekkur er
einn um sína kenslustofu. Síðan
skólinn var offyltur, eiga sumir
bekkir enga fasta kenslustofu, en
fá kenslustofur annara bekkja til
afnota á víxl. Væm hæfilega
margir í skólanum, svo að hver
bekkur hefði sérstaka stofu,
mætti tölusetja borðin og láta
hvern nemanda bera ábyrgð á
sínu.
1 flestum kenslustofunum eru
hornskápar þar, sem nemendum
er ætlað að geyma yfirhafnir og
skóhlífar. Er þetta fyrirkomulag
sóðalegt í meira lagi. Eins og gef-
ur að skilja koma nemendur oft
í skólann blautir og snjóugir og
forugir um fætur. En allur sá
ófögnuður, bleytan og forin, er
vistaður inni í kenslustofunum all-
an daginn, meðan kennarar og
nemendur hafast þar við. Stór-
spillir það vitanlega andrúmsloft-
inu og veldur hinum mesta óþrifn-
aði. Skápamir hafa þó þann kost
að þeir hindra framrás leysinga-
vatnsins, þegar snjórinn bráðnar
úr fötunum. En í 4 kenslustofum
a. m. k. eru engir skápar. Þar
hanga blautu fötin á veggjunum
og vatnið, sem úr þeim rennur,
getur óhindrað fylt lægðimar í
hinu gamla gatslitna gólfi, sem
mentamálaforsjón íhaldsins hefir
láðst að dúkleggja.
í skólanum eru þrjú salerni,
ætluð nemendum, konum og körl-
um! Þau þyrftu a. m. k. að vera
helmingi fleiri. Er hér eitt
glegsta dæmi þess, hve lítið
stjórnarvöldin hafa hirt um
mannasiði í skólanum.
— Kennarastofa skólans, sú
sem áður var nefnd, er mjög aum-
leg vistarvera. Er mikið lang-
lundargeð þeirra frómu menta-
vina, er þar hafa hafst við, ef
þeir hafa eigi farið fram á endur-
bætur á því húsnæði. Núverandi
stjórn sýndi þessum mætu mönn-
um þegar í stað þá viðurkenningu
að láta leggja dúk á gólfið, svo
að auðveldara yrði að þrífa það.
En fleiri umbóta er þörf þar.
Kennurunum er ekki ætlað sér-
stakt handlaugaherbergi. En í
einu horni kennarastofunnar, er
útbúnaður, geysihaglegur, sem
kemur í þess stað. Er það blikk-
kassi einn eigi fyrirferðarmikill,
sem opna má með lítilli fyrirhöfn
og reynist þá að „innihalda"
mundlaug og vatnshana. En það
höfum vér fyrir satt, að ekki eigi
stjórn Ihaldsmanna heiðurinn af
uppgötvun þessari, heldur einn af
kennurum skólans, mjög hagsýnn
maður. Iiinsvegai’ mun hið opin-
bera hafa lagt til skólpfötu þá, er
stendur undir kassanum og kem-
ur í stað framræslu, sem nútíma-
menn nota í húsum sínum. En
eftir því, sem húsameistari sagði,
á nú að útrýma kassanum og
skólpfötunni og setja nýtískuút-
búirnð í staðinn. Um íbúð dyra-
varðar er svipað að segja og vist-
arverur kennara og nemenda. Hún
er mjög illa útleikin.
— Rétt sunnan við mentaskóla-
skólahúsið stendur lítið en ram-
byggilegt hús úr steini. Það er
nokkru yngra en skólahúsið, bygt
árið 1866. — Þetta hús er bók-
hlaða skólans, sem nú nefnist
Iþaka eftir bókasafni nemenda,
sem þar er geymt. Skólinn hlaut
bókhlöðuna að gjöf frá enskum
mentamanni, sem hét Charles
Kelsall. 1 bókhlöðunni eru geymd
2 söfn: Bókasafn skólans, sem á
uppruna sinn að rekja til Bessa-
staðaskóla og bókasafn nemenda,
sem stofnað er með árlegum fjár-
framlögum þeirra, sem skólann
sækja, en Klaut auk þess mikla