Tíminn - 04.08.1928, Side 3

TIMINN
187
næstu kosningar, má það búast
við að njóta góðs af þessari ráð-
stöfun. En íhaldinu skjátlast, ef
það heldur að það sé skaði fyrir
landið að eiga bíl. Hinir ýmsu
starfsmenn landsins þurfa þrá-
sinnis að bregða sér bæjarleið
vegna starfa sinna. Ef húsameist-
ari eða landlæknir þurfa inn að
Kleppi eða upp að Vífilsstöðum
og það fara þeir oft, þá kostar
leigubíll 20 kr. Ef fræðslumála-
stjóri þarf austur á Eyrarbakka
kostar bíll 90 kr. fram og aftur
einn dag. Þann stutta tíma sem
landið hefir átt bíl hefir hann
verið notaðar margar ferðir með
gesti landsins. Eina vikuna þurfti
að fara þrjár eða fjórar ferðir úr
Reykjavík austur yfir fjall í bíl
landsins með sérfræðinga, er unnu
að undirbúningi hinna nýju
smjörbúa í Ámessýslu. Húsa-
meistari, landlæknir, skrifstofu-
stjórar Stjómarráðsins, fræðslu-
málastjóri og ráðherramir hafa
allir þurft að fá nýja bílinn í em-
bættiserindum þann stutta tíma
sem landið hefir átt hann. Annars
hefði orðið að taka rándýra leigu-
bíla í allar þessar ferðir, til skaða
fyrir landið en til gróða fyrir bif-
reiðaeigendur. Gott dæmi um til-
efnið í rógmælgi íhaldsins um
stjómarbílinn, er yfirreið bisk-
ups í Árnessýslu þessa dagana.
Venjulega fer biskup með fylgd-
armann og 6 leiguhesta í yfir-
reiðir. Nú fer hann í bíl landsins
um nálega alla Árnessýslu á helm-
ingi styttri tíma en áður með
hestana. Kostnaðarmuninn sjá
allir.
Það að kaupa mannflutninga-
bifreið til handa landinu var
sjálfsagt bæði af fjárhagsástæð-
um og sökum velsæmi. En Mið-
stjórn íhaldsins skilur hvomgt.
Ihaldsmenn hafa eytt mörgum bíl-
verðum úr landssjóði í bílaleigu.
Mega þeir sjálfum sér um kenna
að hafa ekki fundið upp það
snjallræði að spara landinu óþörf
útgjöld í þessu efni.
Viðvíkjandi löggæslubílnum er
rétt að geta þess, að án hans
hefðu eftirlitsmenn bifreiða alls
ekki getað framkvæmt starf sitt.
En með því að vera á öllum tím-
um sólarhringsins til staðar á
fjölfömustu vegunum hefir þeim
tekist að bæta stórmikið umferð-
ina kring um höfuðstaðinn. —
Drykkjuskapur bílstjóra er að
hverfa. Þeir keyra gætilegar.
Þeir offylla bílana síður en áður.
Öryggið á vegunum hefir aukist.
Þessu hafa eftirlitsmennirnir
komið til leiðar. Þeim var ó-
mögulegt að framkvæma eftirlit-
ið nema með því að hafa
bíl til afnota. En auk þessara
nota, er löggæslubílnum ætlað að
flytja fanga og frjálsa mexm til
og frá betrunarhúsinu á Eyrar-
bakka. Og þar sem sú stofnun
tekur væntanlega til starfa í
haust, fær bíllinn bráðlega nýtt
verkefni.
En af öllum hinum lúalegu slúð-
ursögum sem miðstjómin laumar
út um sveitir ber sagan um
danska varðskipið og risnuna. Jón
Þorláksson leyfir sér að fullyrða
það sem hann sjálfur veit með
vissu að eru ómenguð ósannindi,
að forsætisráðherra hafi beðið
danska varðskipið hér við land
að liggja inni á höfn til að
taka á móti útlendum gestum
fyrir landsins hönd, meðan hann
var erlendis. Ennfremur bætrr
miðstj. við að skrifstofustjóramir
hefðu getað komið fram fyrir
landsins hönd gagnvart þessum
gestum.
Ósannindi Jóns Þorlákssonar
eru hér tvöföld. Hafi skipstjórinn
á Fyllu tekið á móti einhverjum
gestum, þá hefir hann gert það
með sama fulla húsbóndarétti
eins og þegar ólafur Thors gefur
þyrstum kosningasmölum svölun
, er þá ber að garði. Stjómin hefir
hvorki rétt eða löngun til að
blanda sér í vinafagnað ólafs.
Stjómin lætur sér líka á sama.
standa, hve mikinn eða lítixm
vinafagnað erlend skip hafa hvert
gagnvart öðra. En íhaldið mun
hafa ætlast til að íslensku varð-
skipin héldu uppi veislufagnaði,
og þess vegna barðist það fyrir
háum launum handa skipstjóran-
um. Ofan á ósannindi Jóns Þor-
lákssonar um Fyllu og stjóm
hennar á landinu, koma ósannind-
in um skrifstofustjórana. Áður
en tveir af ráðherrunum fóra úr
landi höfðu þeir gert ráðstafanir
til að skrifstofustjórar Stjómar-
ráðsins færu með yfirmenn af
fjórum eða fimm erlendum skip-
um í bílum austur yfir heiði til
að sýna þeim fegurð landsins.
För þessi var undirbúin af lands-
stjóminni að öllu leyti og fram-
kvæmd af trúnaðarmönnum
landsins. Og meðal gestanna var
svo sem að sjálfsögðu foringinn
af Fyllu og skipstjórar íslensku
varðskipanna. Mun það vera í
fyrsta sinn, en ekki síðasta, sem
íslenska stjómin hefir sett yfir-
menn landsins eigin skipa við
hlið foringja erlendra varðskipa í
veislum. Það þarf meira en með-
al greymensku til að lauma öðr-
um eins ósannindum og þessari
sögu „miðstjórnarinnar“ inn á
heimili ókunnugra manna.
13. Þá er sagan um Gyðingana
og síldina í Khöfn. Hún hefir
reynst ósönn líka. Fulltrúi um-
rædds félags í Khöfn lýsti því
yfir við danskan þingmann, er
aftur bókfesti það á fundi í lög-
jafnaðarnefndinni, að Levy-bræð-
ur hefðu ekki einkaumboð fyrir
síldarsöluna íslensku. Formaður
síldarútflutningsnefndar staðfesti
það sama í viðtali við Tímann.
Enginn nema stjóm einkasölunn-
ar á Islandi hefir einkaumboð í
ár til að selja íslenska saltsíld.
Þessi saga miðstjómarinnar er
því ósönn líka.
14. Að lokum hefir M. Guðm.
ætlað að má af sér mark Shellfé-
lagsins með því að lýsa því yfir
að ekki þyrfti að óttast hættu
fyrir landið af hinum miklu olíu-
geymum við Skerjafjörð. Þeir
væru nú tómir, þó að í þá væri
látið í desember síðastliðnum.
Þessi yfirlýsing sýnir margt.
Hún sannar fyrst að Magnús
Guðmundsson hefir vonda sam-
visku út af Shellfélaginu og er
það honum út af fyrir sig frem-
ur til sóma. En staðhæfingin
sýnir jafnframt hina óvönduðu
málfærslu Magnúsar. Hann segir,
að birgðir hafi komið í geymana
í desember og nú séu þær þrotn-
ar. Menn eiga að fá þá hugmynd
að geymamir hafi verið fullir í
des. og séu nú tómir. En í des.
var ekki látinn í þá nema lítill
hluti þess sem þeir geta rúmað í
einu. Þessi sjálfsvörn M. G. er
því líka ósannindi og blekkingar
af versta tægi.
Hefir nú verið hrakið meginmál
rógsins í þessum tveim auðvirði-
legu leynibréfum miðstjómarinn-
ar. Ber sýnilega nauðsyn til að
hindra, að almenningur leggi eyru
við þeim fölsku frásögnum, sem
þar eru fram bomar.
Stefnuskrárbirting Ihalds-
manna verður tekin til athugunar
síðar sér í lagi. Landbúnaðar-
stefnan er ekki annað en ofur-
lítið af stolnum fjöðram frá
Framsókn, og sjávarmannadag-
skráin er varla bygð á heilind-
um, þar sem stórútgerðarmenn
minnast ekki á hin sönnu áhuga-
mál sín, þ. e. að gleypa hina
smærri og féfletta þá sem mest.
Miðstjóm Ihaldsins hefir við
blöð sín menn sem era frábærir
fyrir vöntun á þeim hæfileikum,
sem skapa traust og álit hjá dug-
andi mönnum. Það er alkunna að
það dregur sig saman sem dám-
líkast er. Bréfaskriftir íhalds-
miðstjómarinnar sýna að yfir-
menn flokksins eru alveg ná-
kvæmlega úr samskonar mannlegu
efni eins og undirmenn þeirra,
sem tala við landslýðinn fyrir
munn Mbl. og dilka þess. J. J.
Hoover og Smith — Afstaðan til bannlaganna.
„Bandaríkin kjósa konung til !
4 ára, en Noregur kýs forseta æfi-
langt“, sagði Hákon VII. Noregs-
konungur, að því er mælt er, við
amerískan sendiherra í Osló fyrir
nokkrum árum.
Þessi orð má til sanns vegar
færa. ðandarík j af orsetinn hefir
rniklu meira vald en flestir kon-
ungar nú á dögum. Og eftir að j
heimsstyrjöldinni lauk hefir Ev- j
rópa eigi síður en aðrar heims-
álfur komist í kynni við vald '
Bandaríkjanna meir en nokkra I
sinni áður. Það liggur því í aug- i
um uppi, að forsetakosning í hinu !
mikla lýðveldi hlýtur að draga til
sín áhuga allra þeirra, sem vilja
fylgjast með atburðum vorra
tíma. I eftirfarandi grein mun jeg
leitast við að gera grein fyrir,
hvernig útlitið er með tilliti til
kosninganna, sem nú fara í hönd.
Aðalflokkarnir tveir, Republik-
anar og Demokratar, hafa nú hvor
um sig, komið sér saman um
frambjóðendur. Á flokksþinginu í
Kansas City urðu Republikanar
svo einhuga að furðu sætir um
það að velja núverandi verslunar-
málaráðherra, Herbert Hoover,
sem forsetaefni sitt. Og nærri
eins einhuga urðu Demokratar í
því að sameinast um frambjóð-
anda sinn, Alfred Smith ríkis-
stjóra í Nevr York. Bæði flokks-
þingin voru haldin í júní síðast-
liðnum. Republikanar héldu sitt
dagana 12.—14. júní og Demo-
kratar(í Houston í ríkinu Texas)
26.—28. júní.
Kosningin sjálf á að fara fram
13. nóvember í vetur. Nýi for-
setinn tekur við embætti sínu 4.
mars 1929 og gegnir því til 4.
mars 1933.
Núverandi forseti Calvin Coo-
lidge, hefir setið að völdum síðan
2. ágúst 1923. Warren Harding,
sem var kosinn forseti 1920, lést
sem kunnugt er 2. ágúst 1923, og
Coolidge, sem þá var varaforseti,
gegndi því embættinu frá þeim
degi til 4. mars 1925. Af þvi að
Coolidge var ekki kjörinn forseti
á venjulegan hátt fyr en 1924,
héldu margir, að hann mundi gefa
kost á sér eitt kjörtímabil enn1).
En hann hefir tekið þvert fyrir
það, hvað eftir annað.
Til þess að fá hugmynd um
afstöðu Bandaríkjaþjóðarinnar til
kosninganna er nauðsynlegt, að
þekkja nokkuð til þess, hverjir
með völdin hafa farið um nokkurt
árabil. Skal eg því gefa yfirlit
yfir atkvæðatölu flokkanna við
forsetakosningar frá 1900—1924:
Ár Republ. Demokr. Prog. Soc.2
1900 7,219,530 6,358,071 94,768
1904 7,628,834 4,084,491 402,400
1908 7,679,006 6,409,106 420,820
1912 3,483,922 6,286,214 5,023,031
1916 8,538,221 9,129,606 585,113
1920 16,152,200 9,147,353 919,799
1924 15,725,016 8,386,503 4,822,856
Forsetar urðu: 1900 McKinley,
1904 Roosevelt, 1908 Taft, 1912
Wilson, 1916 Wilson (endurkos-
inn), 1920 Harding og 1924 Coo-
lidge.
Síðan um aldamót hefir aðeins
einn forseti verið úr flokki Demo-
krata, þ. e. Woodrow Wilson, og
hann náði kosningu eingöngu
vegna þess, að foringjar Repu-
blikana, Roosevelt og Taft, deildu
um völdin (1912). 1916 var Wil-
son endurkosinn. Yfirráð stjórn-
málanna fengu Republikanar 1860.
Abraham Lincoln var fyrsti for-
seti þeirra, og ástsælastur allra
þeirra, sem setið hafa á forseta-
stóli Bandaríkjanna. Af þeim 40
árum, sem liðu frá kosningu
Lincolns til aldamóta, fóru Demo-
1) það er föst venja í Bandaríkjun-
uin, að endurkjósa forseta ekki nema
einu. þ ý ð.
2) Progressive (Framfaraflokkur) og
Socialistar.
kratar aðeins 12 ár með stjóm:
1876—1880 (Tilden), 1884—1888
(Cleveland) og 1892—1896 (Cleve
land), Síðustu 68 árin hafa þeir
því aðeins farið með völd í 20 ár,
en Republikanar 48 ár.
Síðan á dögum þrælastríðsins
hefir Republikanaflokkurinn ávalt
haft mun meira fylgi en Demo-
kratar. 1 Norðurríkjunum, sem
börðust gegn þrælasölunni, hafa
Republikanar jafnan átt aðalvígi
sitt en fylgi Demokrata hefir að-
allega verið í Suðurríkjunum. Og
svo er enn.
Því má bæta við að 12 árin af
þeim 20, sem Demokratar fóra
með völd, fengu þeir þau í hend-
ur meir af tilviljun en af því að
þeir ættu í raun og veru meirahl.-
fylgi með þjóðinni. Eins og áður
er sagt gerði deilan milli foringj-
anna tveggja í Republikaflokknum
kosningu Wilsons mögulega 1912.
Og endurkosning hans 1916 átti
orsök í ýmsum óvæntum at-
vikum. Það, að Wilson náði end-
urkosningu 1916 kom fyrst og
fremst af því að hann hafði
gefið þjóðinni greinilega í skyn,
að hann væri ekki hlyntur þátt-
töku Bandaríkjanna í ófriðnum.
„Hlutleysið er honum að þakka“
(He kept us out of war) var hið
mikla heróp Demokrata í kosning-
unum, og það gaf Wilson sigur.
En hið furðulegasta í framkomu
Wilsons er það, að áður en missiri
var liðið frá kosningu hans gerð-
ist hann talsmaður ófriðarins. Og
á föstudaginn langa 1917 var á-
kveðið að Bandaríkin skyldu
ganga út í heimsstyrjöldina, „til
að tryggja sjálfsákvörðunarrétt
þjóðanna“. Óhætt er að segja, að
hin arfgenga friðarhneigð Banda-
ríkjanna, sem kemur fram í
hinni svonefndu Monroekenningu,
þ. e. að „Bandaríkin óska ekki
að skifta sér af málefnum Norð-
urálfuþjóða“, sé nægileg skýring
á ósigri Wilsons í senatinu 1919,
þegar það neitaði að samþykkja
þátttöku Bandaríkjanna í myndun
þjóðabandalagsins. Og afleiðingin
varð sú, að flokkur Wilsons varð
undir í kosningunum 1920.
I Það er eftirtektarvert, að við
forsetakosninguna 1920 er at-
| kvæðamagn Republikana nærri
’nelmingi meira en við næstu
kosningu á undan. Fylgi þeirra
! hefir aukist um rúmar 7 milj.
atkv., en fylgi Demokrata aðeins
; um 3 milj. Rétt eftir að bann-
lagaákvæðunum var bætt inn í
| stjómarskrána 1919, var sam-
; þykt stjórnarskrárákvæðið um
; kosningarrétt kvenna. Og árið
; eftir taka konumar í fyrsta sinn
þátt í forsetakosningu. Það er
þessi mikla aukning kjósenda-
J fjöldans, sem kemur fram í kosn-
ingunum 1920.
Sé spurt um, hversvegna þessi
rýmkun kosningarréttarins hafi
aukið svo miklu meir atkvæðatölu
Republikana en Demokrata, er
sennilegasta svarið það, að menn-
ing Norðurríkjanna eigi aðalþátt-
inn í því, að konumar þar, sem
yfirleitt fylgja Republikönum að
málum, höfðu meiri áhuga á
stjómmálum en konumar í Suð-
urríkjunum, þar sem Demokratar
eiga fylgi sitt.
Ekki virðast miklar líkur til að
Demokratar vinni kosningamar í
haust, þegar þess er gætt að þeir
fengu 1924 nærri helmingi færri
atkvæði en Republikanar, enn-
fremur, að stjóm Coolidge hefir
reynst farsæl og síðast en ekki
síst, að skattar hafa á stjórnar-
árum Republikana lækkað um
helming eða meira. Einu sinni
lækkuðu þeir í einu um 25%.
Fyrir tveim árum var samþykt
skattalækkun, sem nam 350 milj.
dollara og á þessu ári önnur, sem
líka nemur hundruðum miljóna.
Þegar þessa er gætt, er tæplega
hægt að búast við því að Demo-
kratar sigri í nóvember í vetur.
Demokratar gera sér vonir um
stuðning frá bændum, sem óá-
nægðir eru með gerðir stjómar-
innar. Þó að stjóm Coolidge hafi
yfirieitt reynst vel, er þó talsverð
óánægja með hann og flokk hans.
Fyrir ári síðan fluttu tveir bænd-
ur í Republikanaflokknum, Mo
Nary og Haugen (Norðmaður),
lagafrumvarp, sem fór fram á að
vernda bændurna fyrir svo-
nefndum „milliliðum“, sem oft
taka alt of mikinn ágóðahluta af
landbúnaðarafurðum þeim, sem
þeir versla með. Coolidge forseti
neitaði frumvarpi þessu um sam-
þykki sitt. Neitun forsetans vakti
óánægju bændanna eins og við
mátti búast. Einkum hefir óá-
nægjan komið fram í landbúnað-
arríkjunum Norður- og Suður
Dakota, Wisconsin, Michigan og
Iowa. En eftir því sem næst verð-
ur komist vora það einmitt bænd-
umir í þessum ríkjum, sem 1924
gengu undir flokksheitinu Pro-
gressive og hlíttu leiðsögu hins
aldna stjórnmálamanns La Fol-
lette og nú sonar hans með sama
nafni. Þessi flokkur nýtur stuðn-
ings bændasamtaka þeirra, sem
stofnuð voru fyrir 10 árum undir
nafninu „Non Partisan League“
(félag utanflokkamanna), og enn-
fremur nokkurra Socialista, en
þeir eru mun róttækari en Social-
Demokratar á Norðurlöndum.
Varla er ástæða til að ætla, að
þessi samtök verði öflugri nú
en 1924. Hoover hefir nú í sam-
ræmi við loforð flokks síns lýst
yfir því, að frumvörp um allvera-
legan stuðning við bændur muni
verða lagt fyrir næsta þing. Þess
er og vert að geta, að bændafull-
trúinn Haugen, sem eins og áður
er sagt, var annar flutningsmað-
ur frv. þess, er Coolidge neitaði
að samþykkja, hefir nú lýst yfir
því, að hann muni vinna að kosn-
ingu Hoovers, með því að hann
treysti loforðum hans og flokks-
ins um að leysa vandræði bænd-
J anna. Afstaða Haugens dregur
vafalaust nokkuð úr mótstöðu
bændanna gegn Hoover.
! Þá er að athuga afstöðu fram-
bjóðenda og flokka til bannlag-
anna. Fyrir mörgum vakir nú
spurningin: Er það mögulegt, að
andbanningur geti orðið forseti í
Bandaríkjunum? Svarið virðist
liggja í augum uppi, að slíkt geti
alls ekki komið fyrir. 1 Banda-
ríkjunum deila menn raunar um
hvernig framkvæmd bannlaganna
hafi tekist, en sjaldan um það
hvort eigi að framkvæma þau í
raun og veru. Demokratar hafa
aldrei þorað að setja ákvæði á
móti bannlögunum inn í stefnu-
skrá sína. Nokkrir menn innan
flokksins reyndu að gera það
1924, en þá kom í ljós, að flokk-
urinn vildi ekki eiga það á hættu.
; William Jennings Bryan (the
grand old man of the party) vildi
j að flokkurinn lýsti yfir fylgi við
| bannlögin, en endirinn varð sá,
að ekkert var látið uppi um af-
stöðu flokksins. Eftir lát hins á-
kveðna bannmanns, Bryans, vildu
margir, þar á meðal Alfred Smith
sjálfur að flokkurinn tæki afstöðu
I gegn banninu, og Smith hefir
' ekki farið dult með það, að hann
vilji afnema bannlögin. En á
fiokksþinginu í Houston kom það
skýrt fram, að Demokratar þorðu
ekki að standa gegn banninu á
nokkum hátt. Mönnum þótti ekki
rétt að flokkurinn tæki neina
lieildarafstöðu, hvorki með né
móti bannlögunum.
En það einkennilegasta sem
gerðist á þessu flokksþingi var
| það, að sá maður, sem kepti móti
Smith um að verða frambjóðandi
flokksins (Reed senator frá Mis-
souri), en undanfarin ár hefir ver-
ið ákveðnasti andbanningurinn í
þinginu, kom nú fram með til-
lögu um það, að flokkurinn skyldi
lýsa yfir fylgi við bannlögin! —
auðvitað til að halda flokknum
saman.