Tíminn - 25.08.1928, Blaðsíða 1

©laíbfcri
c»g afetei69lumaður Cimans er
Jlijnnpeig |? o r s t e i n s bó t li r,
Sámbanösíjteinu, Krpíja»íf.
^fgrefösía
Cimans er i Sambanós^úetou.
0pin Öaglega 9—(2 f. 4»
Stmi %9®-
XII. ár.
Reykjavík, 25. ágóst 1928.
41. blaS.
Afengismálið.
Útrýming áfengisnautnarinnar í
heiminum er eitt af mestu menn-
ingarmálum nútímans. Fyrir
henni hefir verið barist ósleitilega
í öllum siðuðum löndum.
Fyrir tveim áratugum stóðu Is-
lendingar framarlega í þeirri bar-
áttu. Með alþjóðaratkvæði var þá
samþykt að banna innflutning
áfengra drykkja.
En útlent stórveldi kúgaði smá-
þjóðina íslensku til að leyfa
áfenginu aftur inngöngu í landið. |
Ætla mætti, að hverjum Islend-
ingi hefði fallið þungt að hopa á
hæli fyrir ofríki Spánverja. Vel
hefði á því farið að stjómarvöld
landsins hefðu talið sér það metn-
aðarmál að sjá svo um að undan-
þágunnar gætti sem allra minst.
Þess hefði mátt krefjast af þeim,
að þau hefðu talið sér skylt að
efla meir en nokkm sinni áður
viðnám þjóðarinnar gegn áfengis-
nautninni.
En ríkisstjómin — stjórn
fhaldsmanna — taldi sér það ekki
skylt. Hún virðist þvert á móti
hafa tekið spánska víninu tveim
höndum.
Áfengisverslun ríkisins var lát-
in kaupa miklu meiri birgðir af
víni en þörf var á til að fullnægja
eftirspurninni*). Útibúin styrktu
einstaka menn til áfengiskaupa
með því að lána þeim andvirðið.
Á sama tíma taldi Jón Þorláksson
ekki fé fyrir hendi í aðalpeninga-
stofnun ríkisins til að veita bænd-
um lán til jarðræktar og húsa-
bóta. Útsölumennimir komust í
botnlausar skuldir við einkasöluna
í Rvík. Munu þeir heldur ekki
hafa verið valdir með tilliti til
þess, að þeir gættu hófsemi um
sína eigin úttekt. Dæmi em til
þess, að mesti drykkjumaður í
kaupstað varð áfengisvörður rík-
isins. Þegar stjómarskiftin urðu
og byrjað var að koma sæmilegri
reglu á rekstur verslunarinnar,
varð að láta flesta útsölumenn
fyrv. stjórnar hætta störfum, af
því að þeir gátu ekki staðið í
skilum.
Við aðalverslunina í Rvík gengu
launagreiðslur til starfsmanna úr
hófi fram. Árið 1926 varð rekst-
urskostnaðurinn þar um 190 þús.
kr. Forstjórinn fjekk 18 þús. Sig-
urður Eggerz kom þar að alveg
óþörfum manni og lét greiða hon-
um á 8. þús. kr. Af launagreiðsl-
um þessum verður ekki annað séð
en að stjórn landsins hafi verið
algerlega hirðulaus um fjárhag
verslunarinnar.
Það er ekki ofmælt, að skipin,
sem haldið hafa uppi ferðum með
ströndum landsins undanfarin ár,
hafi oft og einatt líkst drykkju-
krám af lakara tagi. Vínsala fór
þar fram í stórum stíl og var á
almannavitorði. Dæmi þess eru
ófá, að ölvaðir menn óðu í tuga-
tali um farrými og röskuðu svefn-
friði farþega. Erlendir ferðamenn,
sem voru vottar þessa atferlis,
létu oft í ljós undrun sína yfir
því, að önnur eins óhæfa skyldi
eiga sér stað í bannlandi.
Áfengissala lækna og lyfjabúða
var fullkomlega eftirlitslaus af
hálfu fyrverandi stjórnar. Hvert
mannsbam í landinu vissi, að
fjöldi lækna gerði sér það að at-
*) Var fé ríkisins þannig bundiö að
nauðsynjalausu.
vinnu að selja ólöglegt áfengi.
Almenningur talaði hátt og í
hljóði um samstarf milli lækna og
lyfjabúða í þessu efni. En yfir-
stjórn áfengismálanna lét slíka
starfsemi jafnaðarlega í friði.
Jafn mjúkhend hefir löggjöf und-
anfarinna ára verið á athæfi
þeirra manna, sem það hafa
ástundað að hafast við ölóðir á
götum úti eða raska ró friðsamra ;
borgara á mannfundum. Á skemti-
samkomum í sveitunum í ná-
grenni Rvíkur. Kvað svo ramt að
uppvöðslusemi drukkinna manna j
úr bænum að naumast var unt að
halda uppi heiðarlegum mann- I
fagnaði.
Eitt af fyrstu verkum Jónasar ;
Jónssonar dómsmálaráðherra þeg-
ar hann fékk í sínar hendur yfir-
stjórn áfengismálanna var að '
skipa óvenju duglegan og áhuga- ■
saman mann, sr. Bjöm Þorláks- ;
son frá Dvergasteini til að rann- j
saka og gera skrá yfir áfengis-
útlát lækna og lyfjabúða. Gekk
sr. Bjöm að verki þessu með mik-
illi atorku. Rannsókn hans leiddi
það í ljós, að ýmsir læknar höfðu
misnotað gífurlega rétt sinn til að
gefa út ávísanir á vínanda til
lækninga. Hefir stjómin nú látið
höfða mál gegn nokkrum læknum
óg einni lyfjabúð.
Þá tók stjómin upp þá ný-
breytni í fyrrahaust að senda lög- j
reglumenn til eftirlits í Skeiða-
réttir eystra, til þess að koma í
veg fyrir að ölvaðir menn úr
Rvík lékju þar lausum hala. Mælt-
ist sú ráðstöfun hvarvetna vel
fyrir í sveitum þeim, er hlut eiga
að máli og þótti stinga í stúf við
tómlæti það, er menn áttu áður
að venjast.
Um svipað leyti tilkynti stjóm-
in skipstjóranum á Esju, að hún
ætlaði sér eigi að láta það við-
gangast lengur, að ölvuðum mönn-
um héldist uppi að raska ró far-
þega á skipinu. Var skipstjóran-
um boðið að láta þegar á næstu
höfn setja í land hvern þann
mann, er gerði sig sekan í slíku.
Síðan hafa eigi borist kvartanir
frá farþegum um óskunda af völd-
um ölvaðra manna á strandferða-
skipi ríkisins.
í stjómarráðsúrskurði skömmu
fyrir hátíðax síðastl. vetur var
gerð ný skýring á áfengislögun-
um frá 1925. Með henni var full-
komlega bönnuð áfengissala á
skipum hér við land. Sagt var
fyrir hlutaðeigandi valdsmenn að
innsigla áfengisbirgðir hvers skips
þegar á fyrstu höfn, að ákveðnum
forða undanteknum handa skips-
höfninni sjálfri. Skyldi eigi heim-
ilt að brjóta innsiglið fyr en skip-
i, væri alfarið frá landinu. Áður
var iltið svo á, að skipstjóri
mætti láta brjóta innsiglið á
hverri höfn og láta úthluta sér
nýjan skipsforða og jafnvel að
hann mætti sjálfur brjóta inn-
siglið ,ef skipið færi út fyrir land-
helgi. Með þessari nýju ráðstöfun
tókst að mestu að „þurka“ er-
lendu skipin.
Með lögum frá síðasta þingi
tókst stjóminni að koma fram
verulegum breytingum á áfengis-
versluninni. Laun forstjórans
voru færð niður um helming og
kaupi annara starfsmanna stilt í
hóf. Starfsfólkinu var fækkað og
eigi aðrir ráðnir en þeir, sem
þótti mega treysta til reglu-
semi. Forstöðumönnum útibúanna
flestra var sagt upp starfi sínu
vegna skulda við verslunina eða
óhæfilega mikillar vínnautnar, en
nýir menn ráðnir í þeirra stað.
Jafnframt var hinum nýju út-
sölumönnum stranglega bannað
að lána áfengi. Með öllum þessum
breytingum sparast ríkinu þús-
undir króna á mánuði hverjum,
og enginn starfsmaður einkasöl-
unnar er nú óreglumaður um vín-
nautn.
Eitt það merkasta, sem gert
hefir verið til að útrýma vín-
nautninni, er áfengislöggjöfin ;
nýja.
Um áfengi og meðferð þess j
giltu, þegar stjórnarskiftin urðu, j
aðallega tvenn lög. Lög frá 1915, j
um bann gegn tilbúningi áfengra
drykkja, og lög frá 1925, um að-
flutningsbann á áfengi. Báðum
þessum lagabálkum var mjög
ábótavant, enda náðu þeir hvergi
nærri sæmilegum árangri. Þrá-
sinnis hefir verið reynt að koma j
fram nauðsynlegum endurbótum
á lögunum. En þær, hafa ávalt
strandað á mótstöðu íhaldsmanna
í þinginu — þangað til nú, er
flokkur þeirra var kominn í
minnahluta.
Snemma á síðastliðnum vetri
hófst samvinna milli ríkisstjómar-
innar og templara um undirbún-
ing nýrra áfengislaga. Fylgdi nú-
verandi stórtemplar, Sigurðxu’
Jónsson skólastjóri, málinu fram
með festu og áhuga. Hann og fleiri
templarar unnu að frumvarpinu í
samráði við stjórnina, en hún
fékk þeim til aðstoðar reyndan
lögfræðing. Að tilhlutan stjómar-
innar fluttu svo tveir þingmenn,
Ingvar Pálmason og Erlingur
Friðjónsson, frumvarpið í efri
deild.
Aðstaða Ihaldsmanna var nú
önnur en hún hafði verið á fyrri
þingum. Atkvæðamagn þeirra var
nú þorrið svo, að vonlaust var
fyrir þá að koma frumvarpinu
fyrir kattamef. Jafnframt var
þeim kunnugt, að stórstúkan stóð
að baki því ásamt stjórninni og
lagði kapp á, að það næði fram
að ganga. En við kosningar hefir
Ihaldsflokkurinn jafnan seilst eft-
ir atkvæðum templara og heitið
þeim trúnaði, þótt litlar hafi efnd-
ið orðið. Nú þótti honum eigi ráð-
legt að viima sér til óhelgi hjá
Stórstúkunni með fjandsamlegri
atkvæðagreiðslu en geta þó eigi
felt frumvarpið. Endirinn varð því
sá, að frumvarpið gekk gegnum
þingið á tiltölulega skömmum
tíma og var samþykt með öllum
þorra atkvæða.
Kátleg er sú staðreynd, að AI-
þingistíðindi fyrri ára sanna það,
að Ihaldsflokkurhm, svo að segja
óskiftur, hefir áður greitt atkvæði
móti flestum nýmælum áfengis-
laganna, hverju í sínu lagi. 1 nýju
lögunum eru t. d. bannaðar
áfengisauglýsingar og samþyktu
íhaldsmenn það með mesta jafn-
aðargeði. En á fyrri þingum hefir
ekki verið við það komandi að fá
þá til að fallast á slíkt bann. Sama
er að segja um sérstök hegningar-
ákvæði fyrir ölvun embættis-
manna. Ekkert annað en ótti
íhaldsmanna og vanmáttur gat
knúið þá til að skifta svo um af-
stöðu.
I greininni Réttarfar, í 27. tbl.
Tímans þ. á., er gerð grein fyrir
nokkrum helstu atriðum áfengis-
laganna. En nýmælin eru þessi í
aðaldráttum:
Erlend sldp hafa ekki meiri rétt
en innlend til að flytja ófengi með
ströndum landsins.
Heimilt er að gera húsrannsókn
án dóms hjá mönnum, sem grun-
aðir eru um að selja áfengi í
hagnaðarskyni.
Hreppstjórar hafa vald til máls-
rannsóknar, ef eigi næst til sýslu-
manns eða bæjarfógeta.
Áfengisauglýsingar eru bann-
aðar.
Lágmark sekta er stórum hækk-
að. Ennfremur skal greiða 40 kr.
fyrir hvem lítra áfengis, sem inn
er fluttur ólöglega.
Loks er ótalið merkasta nýmæl-
ið, en það eru sektir fyrir að vera
ölvaður á almannafæri, opinberum
samkomum eða skipum. Þær sekt-
ir nema 50—500 kr. Sá, sem ölv-
aður er á farþegaskipi, skal auk
þess settur í land á fyrstu höfn.
Sérstaklega ströng sektarákvæði
gilda um ölæði manna í ábyrgðar-
stöðum og getur slíkt brot varð-
að embættismissi.
Áféngislögin nýju gengu í gildi
1. júlí síðastliðinn. Sérstaka reglu-
gerð um meðferð Spánarvínanna
er nú verið að semja og birtist
hún innan skamms.
Stjómin hefir samkvæmt fyrir-
mælum laganna sett nokkra
gæslumenn á ýmsum stöðum á
landinu til þess að hafa eftirlit
með því að ákvæðum laganna sé
fram fylgt.
Óhætt mun að fullyrða, að hin
nýja löggjöf eigi óskifta samúð
allra sæmilegra borgara í landinu.
Jafnvel andbanningar viðurkenna,
að sjálfsagt sé að draga menn til
ábyrgðar fyrir ósæmilegt fram-
ferði af völdum áfengisnautnar.
Framkvæmdanefnd Stórstúk-
unnar hefir opinberlega farið þess
á leit, að templarar veiti löggæslu-
mönnunum aðstoð við starf sitt.
Er og útlit fyrir að þeir séu ein-
huga um að stuðla að góðum
árangri laganna.
Og árangurinn er þegar sýni-
legur. Á tæpum tveim mánuðum
hefir tekist að friða skemtisam-
komur sveitanna á Suðurlandi að
mestu leyti fyrir druknum að-
komumönnum. Og ölæði á götum
höfuðstaðarins hefir þorrið svo
að furðu sætir.
En eins og gefur að skilja eru
ekki allir jafn ánægðir með það,
sem gert er til að draga úr of-
drykkjunni. Ýmsir eru óánægðir.
Það eru fyrst og fremst þeir, sem
búast við að kenna á hinum nýju
ákvæðum. Og sumir eru með þeim
ósköpum fæddir að líta upp til
þeirra ólánssömu manna, sem
gera sig vitstola með áfengis-
nautn. Það eru þessir menn, sem
vinna að því að breiða út misskiln-
ing á áfengislögunum. Vitanlega
ætlast lögin ekki til þess að menn
sjeu látnir sæta ábyrgð fyrir ölv-
un, ef framkoma þeirra er lýta-
laus. En hitt þarf engan að undra,
þó að trúnaðarmenn áfengissal-
anna láti sér fátt um þau finnast
og kalli löggæslumennina „þef-
ara“.
„Það, sem kallað er drykkju-
skapur, á hvergi að sjást opin-
berlega“, stóð í dagblaðinu Vísi
í gær. Þessi orð voru þar höfð
eftir andbanningi. Um þau ættu
allir góðir borgarar að geta sam-
einast, hver sem aðstaða þeirra er
í sjálfu bannmálinu.
Utan úr heimi.
Frá Englandi.
1 Englandi standa kosningar
fyrir dyrum. Baráttan verður
milli Ihaldsmanna annarsvegar en
Frjálslynda flokksins og Verka-
mannaflokksins hinsvegar.
Einn af aðalmönnum núverandi
stjórnar, utanríkisráðh. Chamber-
lain er veikur og farinn af landi
brott sér til heilsubótar. Chusen-
dun lávarður gegnir nú starfi
hans. Það verður því hann en ekki
Chamberlain, sem undirritar
samninginn um afnám ófriðar
fyrir hönd Englendinga. En gert
er ráð fyrir, að undirskriftimar
fari fram í París 27. þ. m. 14
þjóðir hafa lofað að undirrita.
Iðnaðarkreppan og atvinnuleys-
ið eru nú þau mál, er mestur styr
stendur um milli stjórnmálaflokk-
anna. Ríkið hefir hlaupið undir
bagga með námueigendum. Hörð
barátta um kolamarkaðinn er
væntanleg milli Englendinga og
Þjóðverja.
Stjómin hefir gert ýmsar ráð-
stafanir til að draga úr atvinnu-
leysinu, en misjafnlega mælast
þær nú fyrir. Hún hefir m. a. lát-
ið flytja verkamenn úr einum
landshluta í annan í von um að
þeir fengju þar fremur atvinnu.
Nú þykjast ýmsir leiðandi menn
þjóðarinnar sjá lausn þessa máls
í nýlendunum. Sjálft England er
ekki nema lítill hluti breska
heimsveldisins. Sumir segja að
enska þjóðin sé nú stærri en svo
að landið geti fætt hana. En úti í
nýlendunum séu ótæmandi skil-
yrði góðrar afkomu. Straum at-
vinnuleysingjanna vilja þeir veita
til Ástralíu, Canada og Suður-
Afríku.
En sannleikurixm er sá, að ný-
lendurnar kæra sig alls ekki um
ótakmarkaðan innflutning, jafn-
vel ekki frá móðurlandinu. Eink-
um gæta Ástralíumenn mikillar
vai’úðar í þessu efni. „Við erum
að byggja upp nýja þjóð“, segja
þeir. „Við höfum úr nógu efni að
velja og þá teljum við skyldu okk-
ar að veita aðeins viðtöku þeim
aðkomumönnum, sem líklegir eru
til að reynast góðir borgarar".
Svo langt gengur ótti Ástralíu-
manna við innflytjendastrauminn,
að þeir gera jafnvel minna úr
kostum landsins en rétt er, aðeins
til að beina athygh útlendinga frá
því.
En um síðustu mánaðamót varð
að samningum, að 10 þús. enskir
verkamenn skyldu fá atvinnu við
hveitiuppskeruna í Canada. Vitan-
lega eru þar ekki um langa at-
vinnu að ræða og erfitt að þurfa
að leita hennar í aðra heimsálfu,
enda spá margir illu um árangur
þess. En ekki mun þó hafa reynst
hörgull manna, sem freista vildu
gæfunnar á þennan hátt. Mestur
hluti þeirra eru námumenn frá
Norður-Englandi. Er þeim séð
fyi-ir ókeypis fari vestur og
nokkrum afslætti á fargjaldi
heim aftur að uppskerunni lok-
inni.
Verkamennirnir og Frjálslýndi
flokkurinn eru einhuga um það
að breytingar á skipulagi iðnaðar
og námureksturs séu óhjákvæmi-
legar og að ríkið verði að hafa
þar hönd í bagga með meir en
hingað til.