Tíminn - 25.08.1928, Blaðsíða 3

TlMINN
151
Askorun til íslenskra kvenna
síldarmarkað í Póllandi og vfðar og
Otto Tulinius til markaðsathugana í
pýskalandi. — Reglugerð einkasöl-
unnar kom út seinna hluta júlímán-
aðar.
Jóhannes Reykdal á Setbergi heíir
tekið að sér að smiða og leggja tii
efni í alla glugga harnaskólahússins
nýja í Rvík, íyrir 14200 kr.
Pýsk söngkona, írú Lula Mysz-
Gmeiner frá Austurriki, heíir dvalið
hér í hœnum undanfarið og simgið
nokkrum sinnum.
Vestur-íslenska timaritlð nSaga“hef-
ir nýlega borist Timanum. Tímarit
jjetta er mjög fjölbreytt að efni og
mun vera með Jjví besta, sem landar
vorir í Ameriku gefa út um jjessar
mundir. Utgefandi er porsteinn þ.
porsteinsson.
Aírek á sundL Anna Guðmunds-
dóttir frá Gisfakoti í Asahreppi synti
nýiega yíir Jjvertm Borgarfjörð frá
Kóngshól að Ásgarðshöfða. Vega-
iengdin um 2600 m. og tók sundið 1
klst. og 24 m. Allmikill straumjjungi
var á. Er Anna nemandi á Hvann-
eyri, og fyrsti kvenmaöurinn sem þar
heíir stundað nám. — pá synti Asta
Jóhannesdóttir nýlega frá Viðey til
Keykjavíkur og er sú leið talin 4
>ús. m. Var hún 1 klst. 55% min. á
ieiðinni. Haía tveir karlmenn synt
þessa leið svo kuimugt sé, Ben. G.
YVaage 1914 og Eriingur Pálsson 1925.
VI r Haguðindum: Eftirl'arandi yíir-
iit sýnir manníjöidann á öilu iand-
niu um siðastliðin áramóL Er farið
eítir manntali prestanna, nema í
Keykjavik og Vestmannaeyjum eítir
bæjarmanntölunum J>ar. í Reykjavík
teaur iögreglustjóri manntalið, en i
Yesmiannaeyjum bæjarstjóri. Tii sam-
anburðar er settur mannljóidinn við
aoalmanntaiið 1920.
Kaupstaðir 1920 1927
Keykjavík . 17679 24304
Haínarfjörður . 2366 3158
Ísaíjörður . 1980 2189
Kigiufjörður . 1159 1668
Akureyri . 2575 3156
öeyðisíjörður . 871 981
Vestmannaeyjar . 2426 3370
Samtais 29056 38826
Sýslur:
Guiibringu- og Kjósars.. . 4278 4372
Borgarljarðarsýsla .. . . 2479 2521
Mýrasýsia . 1880 1823
Snæieilsn,essýsla . 3889 3642
JJalasýsla . 1854 1764
Barðastrandarsýsla .. . . 3314 3261
lsaijarðarsýsla . 6327 5973
Strandasýsla . 1776 1790
Húnavatnssýsla . 4273 4101
Skagafjarðarsýsla . 4357 4077
Eyjafjarðarsýsla . 5001 5205
þingeyjarsýsla . 5535 5590
N orðui'-Múlasýsla . 2963 2966
Suður-Múlasýsla . 5222 5676
Austur-Skaftafellssýsla . . 1158 1120
V estur-Skaftafellssýsla . . 1818 1824
Hangárvallasýsla . 3801 3648
Ámessýsla . 5709 5138
Samtals 65634 64491
Alt landið 94690 103317
Samkvæmt manntalsskýrslunum
liefir fólkinu i kaupstöðunum síðast-
liðið ár íjölgað um 1352 manns eða
3.6%, en í sýslunum hefir íólkinu
íjölgað um 201 manns (um 0.3%).
Mestöll mannfjölgunin lendir þannig
á kaupstöðunum og þá aðallega á
Reykjavik. Fólkinu þar hefir fjölgað
síðastliðið ár um 1080 eða um 4.7%.
Mannfjöldinn í verslunarstöðum
með fleirum en 300 íbúum hefir verið
svo sem hér segir:
1920 1927
Keflavík 509 674
Akranes 928 1159
Borgames 361 385
Sandur 591 545
Ólafsvik 442 428
Stykkishólmur 680 553
Patreksfjörður 436 568
þingeyri í Dýrafirði.. .. 366 371
Flateyri í Önundarfiröi.. 302 317
Suðureyri í Súgandafirði. 317 330
Boiungarvík 775 694
Hnifsdalur 434 414
Biönduós 365 367
Sauðárkrókur 510 691
Ólafsfjörður 329 462
Húsavik 628 781
Nes í Noi'ðfirði 770 1039
Eskifjörður 616 760
Búðir í Fáskrúðsfirði .. 461 573
Stokkseyri 732 608
Eyrarbakki 837 640
Samtals 11389 12359
í nokkrum af þessum verslunar-
stöðvum iiefir fólkinu fækkað siðast-
iiðið ár, ,en í hinum hefir fjölgunin
verið það mikið, að alls eru rúmi. 200
manns fleiri heldur en árið á undan
í öllum þeim verslunarstöðum, sem
hér eru taldir. Fjöigunin, sem orðið
Iiefir i sýsiunum hefir þvi öli fent á
verslunarstöðunum, en i sveitunum
liefir mannfjöidinn staðið í stað.
----O-----
Votliey og veiki i sauöfé.
Mjög víöa hefi eg orðið þess var
að menn þora ekki að gera vothey
af ótta við að skepnurnar „veik-
ist“, sérstaklega af „Hvanneyrar-
veiki eða riðu“. Ýmsar blaðagrein-
ar hafa heldur ýtt undir þessa
hræðslu manna, enda þó að höf-
undar haíi ekki beint ætlast til
þess.
1 sumar hafa verið einmuna
þurkar svo menn hafa ekki þurft
að gera vothey, en óvíst er hvort
þeir haldast út heyskapartímaxm,
og þar sem eg er sannfærður um
að Hvanneyrarveikin stendur ekki
í neinu beinu sambandi við vot-
heysgjöf, vildi eg skrifa grein
þessa og segja við bændur:verði
óþurkar í haust í enda heyskapar-
timans, þá gerið hiklaust vothey,
en vandið gerð þess. Riðan er eftir
því sem við vitum best nærri ald-
argömul á landi hér, en votheys-
gerðin um fimtug. Árlega drepur
riðan fjölda fjár hjá bændum sem
aldrei hafa séð vothey, og því síð-
ur gert það. Á hinn bóginn eru
bændur, sem árlega gefa ám sín-
um alt upp í hálfa gjöf af vot-
heyi, og aldrei hafa séð riðuveika
kind.
Þið getið því óhræddir gert vot-
hey, bændur góðir, ef tíðarfarið
verður þaxmig, að þið finnið
ástæðu til þess.
15. ágúst 1928.
Páll Zóphóníasson.
Samkvæmt áskorun Kvenréttinda-
félags íslands til allra kvenfélaga
Reykjavikur og til Barnavinafélags-
ins, hafa þau öll, að einu undanskildu
kosið fulltrúa í sameiginlega nefnd til
að ræða um samvinnu þeirra á milli,
í því skyni að koma í framkvæmd
hugmyndinni um almenna ekkna-
styrki, eða styrki greidda af opinberu
fé til einstæðra mæðra. Höfum vér
undirritaðir verið kosnir fulltrúar í
nefnd þessa, auk þess njótum vér
samvinnu konu úr félagi því, sem
ekki gat komið því við að senda lög-
legan- fulltrúa og væntum vér að það
sendi löglegan fulltrúa með haustinu,
þegar fundir hefjast. Hafa því öll
kveniélög Reykjavíkur sameinað sig
um þetta mál og eru þau skipuð kon-
um af öllum fiokkum.
Eins og mönnum er kunnugt má
lieita að hér á landi séu engir al-
mennir ekknastyrkir til. Slysatrygg-
ingalögin ná aðeins til vissra stétta
og dauðaorsaka og getur sá styrkur
sem veittur er samkvæmt þeim, ekki
talist annað en lijálp í bili. Eftirlaun
ekkna starfsmanna og embættis-
manna eru lág og ófuilnægjandi, má
þar sérstaklega nefna eftirlaun prests-
ekkna. Hefir alþingi sjálf viðurkent
það i verkinu með þvi að veita
íjöldamörgum ekkjum aukastyrki.
það má heita sameiginlegt mál
íyrir allar eignalausar konur hér af
öiium stéttum, sem verða ekkjur og I
eiga fyrir ungum börnum að sjá, að
þá verða þær annaðhvort að flýja á
náðir ættingja eða að leita til sveitar-
innar. Getur hún þá flutt þær nauð-
ugar í ókunnug héruð, á hrepp
mannsins, þar sem þær eru yfirleitt
ver settar tii að hafa ofan af fyi'ir
sér, en i dvalarsveit þeii'ra, og er
börnunum þá allajafna skift niður.
Gera menn sér ekki almeut ljóst að i
þetta skuli eiga sér stað enn i dag. }
þegar stórkostleg siys ber að hönd- j
um, eins og mannskaöana i vetur, er j
oft eínt tii samskota, sem geta verið !
til mikillar hjálpar í bili, en ná skamt
og koma misjafnt niður. Hin mikla
samúð með ekkjunum i vetur varð
til þess að menn fóru að hugsa um
kjör ekkna yfirleitt og að nauðsyn
bæri til að finna einhver ráð til að
lijálpa þeim á annan hátt, sem væri
til frambúðar og kæmi jafnar niður.
Væntum vér því að almenningur
taki vel kröfum vorum um almenna
ekknastyrki.
Vér lítum svo á, að ekkert starf
sem leyst er af hendi fyrir þjóðfé-
lagið sé þýðingarmeira en starf móð-
urinnar, sem annast líkamlega og
andlega heilbrigði barnanna og undir-
stöðuna undir allri fræðslu þeirra.
Teljum vér að enginn geti komið
börnunum í góðrar móður stað og að
þjóðíélaginu beri að styrkja móðui-ina
til að lialda heimilinu saman og ala
upp börn sín, sé hún hjálpai'þurfa og
hafi mist aðstoð föður barnanna, en
að öðru leyti fær um að ala upp
börn. Væri sá styrkur viðurkenning
á stari'i hennar fyrir þjóðfélagið og j
hefði ekki í för með sér neinn rétt-
ingamissi eða teldist fátækrastyrkur.
Kostnaðurinn við þetta teljum vér
að skifta mætti milli 4 aðilja: ein-
-----O
staklinganna, með sérstökum skatti
eða iðgjöldum, ríkissjóðs, sveita- og
bæjarsjóða og atvinnuveganna. Er
augljóst að slíkt fyrirkomulag myndi
spara sveitasjóðum mikið af fé því,
sem nú e.r varið til fátækraframfæris,
þá eru og likur til að bætt lífskjör
barnanna og mæðra þeirra yrðu til
þess að heilbrigði þeirra ykist og
myndi það spara ríkissjóði útgjöld til
berklavarna og heilbrigðisráðstafana,
atvinnuvegimir myndu fá betri starfs-
krafta, og einstaklingamir myndu
geta sparað mikið af fé því sem nú
fer til lífstrygginga, ef borgið væri
framtíð ekkna og þeirra og bama
með slíkum almennum styrkjum eða
tryggingum. Munum vér síðar gera
nánari grein fyrir því hvemig vér
liugsum oss að kostnaði þessum yrði
skift, milli þessara 4 aðilja.
Treystum vér þvi að allar íslensk-
ur konur muni skilja nauðsyn þessa
máls og muni hver einasta þeirra
vilja ljá því lið, eftir því, sem hún
getur.
Geta konur sjuðlað að framgangi
þess á tvennan hátt:
1. Með því að safna sem bestum
gögnum um hagi einstæðra kvenna,
svo hægt sé að gera sér nákvæma
grein fyrir því hve víðtækir styrkir
þessir þurfa að vera ,og reikna út
kostnaðinn hlutfallslega eftir því.
2. Með því að vekja áhuga almenn-
ings fyrir málinu og skapa þar svo
sterkan þjóðarvilja að hann beri það
fram til sigurs.
Væntum vér að konur muni fús-
lega svara fyrirs^urnum þeim, sem
vér munum í þessu skyni senda út
um landið.
I trausti góðrar samvinnu. Reykja-
vík í júní 1928.
í mæðrastyrksnefndinni: F. h. Kven-
réttindafélags íslands, Bandalags
kvenna, Barnavinafélagsins, Félags ís-
lenskra hjúkrunarkvenna, Hins ís-
lenska kvenfélags. Hvítabandsins,
eldri deildar, Hvítabandsins, yngri
deildar, Kristilegs félags ungra
kvenna, Kvenfélagsins „Hringurinn“,
Lestrarfélags kvenna, Ljósmæðrafé-
lags íslands, Thorvaldsensfélagsins,
Trúboðsfélags kvenna, Verkakvenna-
félagsins „Framsókn".
í framkvæmdanefnd: Laufey Valdi-
marsdóttir, p. t. form. Aðalbjörg Sig-
urðardóttir, Guðrún Lárusdóttir, Inga
Lárusdóttir, Laufey Vilhjálmsdóttir.
Fulltrúar: Áslaug Ágústsdóttir,
Bentína Hallgrímsson, Bríet Bjam-
héðinsdóttir, Elísabet Björnsdóttir,
Gerda Hanson, Guðlaug Árnadóttir,
Ingibjörg H. Bjarnason, Ingibjörg
ísaksdóttir, Jónína Jónatansdóttir,
Kristín Guðmundsdóttir, Kristín V.
Jacobson, Sigriður Eiriksdóttir, Sig-
ríður Sighvatsdóttir, Valgerður Frey-
steinsdóttir, þórdís Karlquist.
í
Ath. Tilmæli til ritstjóra þessa
blaðs um að birta áskorun þessa mis-
fórust og kemur hún því eigi fram í
blaðinu fyr en nú. Eins og lesendur
Tímans mega muna tók blaðið mál
það sem hér ræðir um til rækilegrar
íliugunar síðastliðinn vetur, og tekur
því fegins hendi stuðningi við það.
RltatJ.
og brot af Magnúss sögu laga-
bætis.
28. bindi. Orkneyinga saga, með
Helga þætti og Úlfs, og Færey-
inga saga.
29. bindi. Dana sögur: Skjöld-
unga saga (ágrip Arngríms
lærða), Sögubrot af fomkonung-
um, Knýtlinga saga, Jómsvíkinga
saga, Styrbjamar þáttur og Ey-
mundar þáttur.
30. bindi. Riddara sögur og
æfintýri: Mágus saga (með þátt-
um), Mínnaims saga, Konráðs
saga keisarasonar, Dámusta saga,
Islensk æfintýri (úrval).
31. bindi. Vísindi og þýðingar:
málfræðiritgerðir, landafræði,
rím, prédikanir, Elucidarius,
Physiologus, Veraldar saga, Róm-
verja sögur, Alexanders saga,
Niðrstigningar saga og Duggals
leiðsla.
32. bindi. Kveðskapur. Skálda-
tal (Skáldatal hið foma með við-
bótum og athugasemdum) og
kvæðatal með tilvísunum til vísna
og kvæða í fyrri bindum. Kvæði,
sem varðveitt em án sambands
við sundurlaust mál, svo sem Is-
lendingadrápa, Rekstefja, Noregs-
konungatal, Málsháttakvæði, Hug-
svinnsmál, Geisli, Harmsól, Líkn-
arbraut, Sólarljóð, Ldlja o. s. frv.
Áætlun þessari kaxm að verða
breytt lítilsháttar, einkum að því
er til þriggja síðustu bindanna
kemur.
Eins og sjá má af framan-
skráðu yfirliti eiga áðumefnd 32
bindi að fela í sér allan þorra
merkustu fombókmenta vorra.
Þar verða íslendingasögur allar,
Eddumar báðar, Sturlunga, Nor-
egskonungasögur, Fomaldarsögur,
lög, riddarasögur, þýðingar o. fl.
Þegar ritin em öll komin út gefst
almenningi kostur á að lesa í einni
heild það, sem haxm hefir áður
orðið að tína saman í brotum. Þá
fyrst má segja að Islendingar hafi
búið viðunanlega um sinn dýra
feðraarf.
Útgáfa fornrita er ávalt miklum
vandkvæðum bundin. Handrit em
oft fleiri en eitt og margt sem
tvímælis orkar um, hversu lesa
skuli. Af slíkum ritum er um
tvennskonar útgáfur að ræða:
vísindalegar og alþýðlegar. 1 vís-
indalegum útgáfum er tilfærður
hverskonar munur einstakra
handrita á efni, orðum eða staf-
setningu. 1 alþýðlegum útgáfum
er slíkur munur venjulega eigi til-
greindur en aðeins reynt að lesa
handritin til besta máls. Með til-
liti til handrita verður fomritar
útgáfan nýja alþýðleg útgáfa.
Stafsetningarmunar handrita
verður eigi getið, en orðamunur
því aðeins tilfærður, að máli þyki
skifta.
Sú útgáfa af íslendingasögum,
sem almenningur þekkir best, er
útgáfa Sigurðar Kristjánssonar.
Hún er alþýðuútgáfa án efnis-
skýringa. Sigurður gaf einnig út
Sturlungu og Eddumar báðar. Sú
útgáfa hefir orðið til ómetanlegs
gagns með því að opna fombók-
mentirnar á ný fyrir öllum al-
menningi. Erlendis hafa komið út
ýmsar útgáfui' af Islendingasög-
um. En þær eru flestar dýrar og
eigi sniðnar við alþýðu hæfi. Má
t. d. nefna hina stóru Saga Bib-
liotek útgáfu í Halle á Þýskalandi.
Henni svipar að nokkru til hinn-
ar fyrirhuguðu íslensku útgáfu.
í henni em orða- og efnisskýring-
ar neðanmáls, en hvergi tilfærður
efnis- eða orðamunur handrit-
anna.
Eins og gefur að skilja væri
einum manni ofvaxið að annast
útgáfuna alla. Verður verkinu því
skift milli bestu lærdómsmanna
vorra í fomum fræðum en aðal-
umsjón þess hefir Sigurður próf.
Nordal eins og áður er getið. Mun
hann og sjálfur búa eitthvað af
ritunum undir prentun.
Áætlað er, að útgáfa hvers bind-
is kosti 15 þús. kr. Fyrir það fé
sem nú þegar er fengið verður því
hægt að gefa út 2 bindi. Fé því,
sem inn kemur fyrir sölu ritanna
verður varið til að halda útgáf-
unni áfram. Eftir að nokkur
fyrstu bindin eru komin út má
ætla að svo mikið fé fáist fyrir
þau að útgáfan þurfi eigi að stöðv-
ast vegna fjárskorts.
En byrjun útgáfunnar þyrfti að
hraða. Það væri mjög æskilegt að
fleiri en 2 bindi gætu komið út
fyrir 1930. En til þess þarf miklu
meira fé en það, sem útgáfustjóm-
in hefir nú til umráða.
Þær 25 þús. kr., sem þegar em
fengnar auk ríkisstyrksins, hafa
safnast með frjálsum samskotum.
En þátttakan í þeim samskotum
er enn ekki nærri nógu almenn.
Hvert mannsbarn á Islandi ætti
að leggja einhvem skerf til fom-
ritaútgáfunnar.
Vjer Islendingar megum aldrei
gleyma því, að það er hinum
ágætu bókmentum forfeðra vorra
að þakka, að við geymum enn
þjóðerni vort og tungu. Og vjer
megum heldur ekki gleyma því, að
ennþá em þær meðal þess besta
Frá útlöndum.
Hassel heitir flugmaður amerískur,
sem tvisvar hefir reynt í sumar að
fljúga yfir Atlantshaf til Svíþjóðar.
Ætlaði liann að koma við á íslandi og
lenda hjá Kaldaðarnesi í Árnessýslu.
í fyrra sinn bilaði flugvélin rétt eftir
að lagt var af stað og eyðilagðist af
fallinu. Fyrir nokkrum dögum lagði
Hassel af stað aftur og ætlaði að
leggja leið sína um Grænland. Er hnnn
enn ókominn fram, en á Grænlandi
þykjast menn hafa séð til íerða h«ns
og húast við að hann hafi vilst af
leið og leitað neyðarlendingar. Er nú
verið að leita hans á Grænlandsströnd-
um.
— Síðustu árin áður en Lenin hvarf
úr útlegð sinni heim til Rússland9
átti hann heima i Zurich á Sviss-
landi. Hann bjó í litlu gömlu húsi
i eista liluta borgarinnar. þar hafðist
hann við árum saman í dimmri
svefnlierbei'giskytru. þá grunaði eng-
un, að hann ætti eftir að verða ein-
\aldur í öllu Rússlandi. Hinn gamli
borgarhluti, sem hann átti heima í
var ágætur felustaður fyrir flótta-
menn, götur svo mjóar, að fólkið gat
nærri þvi heilsast með handabandi
j fir götuna. það var ekki fyr en í
sumar að almenningur í borginni
komst að því, að Lenin hefði búið
þarna, og þóttu það mikil tíðindi.
— Félag þýskra sögukennara hefir
nýlega gefið út bók, sem heltir:
„þýskaland í erlendum kenslubók-
um“. Höfundurinn heitir Hermann
Pinnow og er skólastjóri. Hefir h»nn
i annsakað fjölda kenslubóka i maim-
kynssögu, sem notaðar eru nú í skól-
um í Englandi, Frakklandi, Belgíu
og fyrir vestan haf og týnt saman
allar hlutdrægar frásagnir, sem i
þeim standa um þjóðverja. Frásögn-
um þessum skiftir Pinnow í 4 flokka
eftir efni: Um fortið þýskalands, um
hugarfar þjóðverja og lyndiseink-
unnir, um ábyrgð þýskalands á
heimsófriðnum og um framkomu
þeirra í hernaði. Telur höf. bækur
þær, sem þessar frásagnir standi í
gersamlega óhæfar til kenslu fyrir
hlutdrægnis sakir. Eftirtektarvert er
það, að af þeim eru 25 franskar en
aðeins 5 enskar. — það viðurkennir
þetta þýska kennarafélag, að ófriðar-
þjóðunum fyrverandi muni reynast
erfitt að rita sögu stríðsáranna, án
þess að halla réttu máli. Tillaga hef-
ir komið íram um það, að allar
kenslubækur í sögu skyldu samdar í
hlutlausum löndum. En eigi er hún
líkleg til framgangs. Önnur tillaga er
uppi, um ritskoðun undir umsjón
þjóðabandalagsins og nái hún til
allra kenslubóka í sögu í þeim lönd-
um, sem þátt tóku í ófriðnum. Auð-
sætt er að Sögukennarafélagið þýska
telur málið alvarlegt, því að það
hefir sent þýsku stjórninni hátiðlega
áskorun um að gera það, sem hún
geti til að „sjá svo um, að hætt verði
að beita reglubundnum aðferðum til
þess að kqnna æskulýð óvinaþjóð-
anna fyrverandi að hata þýskaland".
— Forsætisráðherrann í Kanada og
Kellogg, utanríkismálaráðh. Banda-
rikjanna, hafa tekið sér fari með
farþegaskipinu Isle de France til Ev-
rópu, til þess að skrifa undir ófriðar-
bannssáttmálann.
og heilnæmasta, sem þjóðin getur
boðið bömum sínum til lestrar.
Hefðu íslendingasögumar, Eddu-
; kvæðin og verk Snorra Sturluson-
! ar aldrei verið til, væri íslenska
1 þjóðin týnd og gleymd fyrir mörg
: hundruð árum.
j Og ennþá sækjum vér fyrir-
mynd máls vors í Islendingasög-
urnar.
Einn lítill hreppur í Mýrasýslu
sendi fyrir nokkm 40 krónur til
fornritaútgáfunnar.
j Álíka hátt framlag úr hverjum
hreppi á landinu myndi vera útgáf-
unni mikill styrkur. Slík fjárfram-
lög frá almenningi myndu líka
auka á ánægju þeirra, sem verkið
vinna. Með almennri þátttöku, þó
lítil væri af hálfu hvers einstaks,
gæti íslensk alþýða sýnt að fom-
ritaútgáfan er henni kærkomin og
að hún ann enn bókmentum feðra
sinna.
Stjómendur útgáfunnar veita,
hver í sínu lagi, viðtöku fjárfram-
lögum til hennar. Sömuleiðis svara
þeir spurningum um útgáfuna, ef
þess er óskað.
—---------