Tíminn - 20.10.1928, Blaðsíða 1

Tíminn - 20.10.1928, Blaðsíða 1
©faíbfcri o$ afgrei&sluma&ur Cimans er Sannpeig p o r s I e i n s bó t ii r, Sambanöstjúsinu, Seyfjopif. 2^.fgrei£>sía Cimans er í Sambanösijúsinu. ®pin öaglega 9—[2 f. 4. Simi ^96. XII. ár. | Reykjavík, 20. október 1928. Verkefni Framsóknarflokksins I. f baksýn allra þeirra mála, sem uppi eru á baugi og um er deilt, gnæfa tvö meginverkefni þjóðar- innar næstu árin. Annað og fyrr talið verkefni er viðreisn land- búnaðarins og efling sveitanna. Hitt er, að koma nýmyndun þeirri, sem á síðustu áratugum hefir risið upp á ströndum lands- ins, á fastari grunn. í stjórnmálabaráttu þjóðarinn- ar síðustu kjörtímabilin hefir í raun réttri verið tekist á um þetta. Þarf ekki að orðlengja um það, að úrslit þeirra mála, er mestu skifta fyrir tvo höfuðat- vinnuvegi íslendinga, hafa hnigið til eflingar sjávarútveginum og þeirrai- nýbygðar, sem hann hefir skapað. Stórútgerðarmenn og kaupsýslumenn hafa haft nálega alt handbært fé landsins á milJi handa og beitt því til aukinnar sóknar á djúpmiðin, marghátt- aðri kaupsýslubragða og þess óð- íluga vaxtar bæja og sjávar- þorpa, sem orðið hefir í fari áð- urnefndrar þróunar. Á þessum slóðum hefir orðið allur þjóðvöxtur íslendinga síðan nokkru fyrir aldamót. Þomnn af æskulýð sveitanna hefir orðið að hverfa til sjávar í leit að nýjum heimilum og hamingju. II. Til skilningsglögg”vunar um þetta mál má líkja þróunarorku þjóðai'innar við straumelfi. Alt frá því er vesturflutningar hóf- ust, hefir þessi straumur fallið stöðugt úr sveitum, fyrst lengi til annarar heimsálfu, en síðar til sjávar og því miður oft í sjóinn. Þróun sjávarútvegsins hefir reyndar leyst háskasamlegasta vandamál Islendinga, þar sem var hið sorglega þjóðartap, samfara vesturflutningunum. En eigi að síður hefir íslenskum sveitum stöðugt blætt og horfir til fullrar útblæðingar, ef ekki er að gert. Avalt síðan er Framsóknar- flokkurinn hófst af rústum eldri stjómmálaflokka, hefir viðfangs- efni hans verið, að fá stöðvað þennan straum. Flokkurinn átti upptök sín meðal yngri sam- vinnumanna í sveitum landsins, sem við úrlausn sambandsmálsins opnaðist sýn um hin vanræktu býli og lítt grónu sveitir. Allur þorri landsmanna hafði um langt skeið beitt orku sinni í stórdeil- um um réttarstöðu Islands. Mót- hreyfing sú, er reis til vamar fullri eyðingu sveitanna, hlaut því að verða frá grunni meðal hinna yngri manna, sem fundu hvar skórinn krepti og skildu hinn þunga straum, er bar í fari sínu nýgræðinginn burt úr hálf- eyddum sveitunum. Eins og raun ber vitni, hefir straumurinn verið þungur í fangi. Hefir þar verið um að ræða and- lega sókn gegn fésýsluvaldi kaup- staðanna. Verkefnið hefir verið að opna bændum útsýn um þessa meginatburði í lífi þjóðarinnar, fylkja þeim til samstarfs, póli- tískrar samheldni og andstöðu gegn fullri eyðingu sveitanna. Til mótstöðu þessari viðleitni hefir risið kaupstaðavaldið með nálega alt fjármagn landsins eins og tromp í spilinu. Jafnframt því, sem þetta vald hefir fært út at- vinnuvegi sína við sjóinn og sog* ið blóð og merg úr sveitunum, hafa forgöngumennimir ausið ó- mældum upphæðum af lánsfénu í sívaxandi blaðakost, sem þeir hafa troðið gefins inn á heimilin í landinu. Ætlunarverk blaðanna hefir verið að bera eld í herbúðir bænda og tortryggja forystumenn þeirra. Og því miður hafa of margir bændur verið auðunnir til tortrygni gegn sínum eigin sam- herjum en til fylgis við oddborg- ara og kaupsýslulýð í bæjum landsins og aukið þannig far hins þunga straums. Og í skjóli þess- arar auðsveipni bænda færa for- ingjar Ihaldsflokksins sig upp á skaftið. Þeir hafa dregið undir umráð sín og not alt fjánnagn landsins og uppvaxandi verkalýð, Nú vilja þeir einnig svifta bænd- ur pólitísku valdi með breyttri k j ördæmaskipun. III. Framsóknarflokkurinn mun, meðan honum er falin stjóm og völd í landinu, halda fast á við- fangsefni sínu um varnir gegn hnignun sveitanna og sókn þeim til viðreisnar og aukinna þrifa. Flokknum hefir þegar unnisc nokkuð á og að vísu furðulega mikið um viðnám. Verulegt sókn- arskref er þegar stigið með stofn- un Byggingar- og landnámssjóðs, sem J. J. ráðherra hefir barist fyrir á undangengnum árum. Næsta verulegt sóknarskref verður væntanlegur Landbúnaðar- banki, sem atvinnumálaráðherr- ann, Tr. Þ., hefir nú í undirbún- ingi. Verkefnið blasir við, mikið og margþætt. Á næsta manns- aldri verða reist varánleg hýbýli á jörðunum, túnin grædd út, ný- býli stofnuð, bygðin raflýst, út- varp stofnað, samgöngum og póstferðum komið í kring með örum sjósamgöngum og þéttu vegakerfi um sveitir landsins, al- þýðuskólar stofnaðir og fleira gert það, er getur fært sveitirnar hverja nær annari, aukið birtu og hlýindi sveitalífsins og gert lífs- baráttu fólksins sigurvænlegri. Meginstefnan er að fá komið því til leiöar, að þjóðvöxturinn geti að nokkru farið fram í sveitun- um þannig, að unga fólkinu, sem þai- verður borið og barnfætt á næstu mannsöldrum, opnist leiðir til aukins landnáms í skauti bygð- anna. — Menn þeir, er fyrir hafa beist í samtökum bænda, ala þá von í brjósti, að geta, í sinni tíð, lagt grundvöllinn að þessu lang- samlega mest um verða viðreisn- arstarfi íslendinga. IV. Jafnvel þótt Framsóknarflokk- urinn geri viðreisn sveitanna að áherslumáli, eins og nú horfir í landi hér, mun hann ekki missa sjónar á alhliða framförum lands og þjóðar. Flestir gætnir menn og framsýnir, hvaða stjórnmála- flokk sem þeir fylla, munu líta svo á, að hagkvæmara væri fyrir þjóðina, að vöxtur bæjanna yrði ekki jafnör og verið hefir á síð- ustu áratugum, en að orkunni verði nú framvegis beitt að nokkuru.til þess að tryggja fram- tíð bæjanna og koma þessari miklu nýmyndun á fastari grunn, en nú hvílir hún á, fjárhagslega og' þjóðernislega skoðað. Nýbygðin við sjóinn er að mestu leyti reist á sjávarútvegi. Eins og framfarirnar og atvinnu- byltingin, sem liggur að rótum hennar, var af erlendum toga spunnin, eins er nýmyndunin sniðin að mestu eftir erlendum fyrirmyndum og lítt mótuð af ís- lenskri hugsun. Áhrifin hafa síð- an borist frá kaupstöðunum upp í sveitir landsins. Verður það ekki af Islendingum skafið, að þeir hafa verið mjög ístöðulitlir í þjóðemismálum og óhugkvæmir í þeim efnum. Þjóðhættir okkar hafa reyndar margir verið lítt eftirsjárverðir. En við eigum feiknarmikið starf óunnið, um að færa hýbýlishætti okkar, hús- búnað, mataræði, samkvæmislíf og hugsunarhátt í íslenskt horf þannig að ekki slitni með öllu samhengið í þjóðlífinu með breyttum þjóðhagsástæðum. Þessi hlið á framtíðarverkefn- um bæjanna liggur mönnum síð- ur í augum uppi, heldur en sú fjárhagslega. Það er hverjum manni ljóst, að kaupstaðir lands- ins og sjávarþoi-p standa að mestu leyti og falla með fiski- veiðunum. Ef að höndum bæri meginbreytingar í fiskigöngum eða aðrai' ástæður bönnuðu að atvinnuvegurinn yrði rekinn með þeim hagnaði, er svarar atvinnu- þörfum þeim er á honum hvíla, myndi þegar horfa til stórvand- ræða og jafnvel hungursneyðar í bæjunum. Það má því með réttu telja, að óvarlega sé bygt, þegar grunnurinn undir framtíð og lífs- vonum mikils hluta þjóðarinnar eru hvikular fiskitorfur. Ætti að mega vænta, að sjálfir útgerð- armenn litu á þessa hlið málsins með meiri alvörugefni en svo, að þeir láti skip sín sitja um að plægja landhelgina með botn- vörpum. En á þessum tryggingarbresti verður ekki ráðin full bót með neinum tryggingarsjóðum, hversu rammauknir sem þeir væru. Bæ- irnir þurfa að hvíla á fleiri meg- instoðum. Kemur þar til greina ræktun og iðnaður. Verður síðar komið inn á þær greinir í þeim margháttuðu verkefnum, sem til þess miða, að gera landið byggilegra framgjamri þjóð og batnandi. Brúailandsfundurinn. Ólafur Thors átti þar ekki sjö dagana sæla. — Hann var orðinn dauðleiður á fundahaldi því er hann hafði vakið upp. Enginn íhaldsmaður úr Rvík vildi koma með honum á fundiim og enginn úr Mosfellssveit eða Kjal- amesi lagði honum liðsyrði. Hann bað Magnús á Blikastöðum að tala með sér, en Magnúsi mun full- kunnugt um að ólafur er að reyna að grafa undan Jóni innan Ihalds- flokksins og sat hjá. Þegar sann- að hafði verið að ólafur hefði ekk- ert gert fyrir kjördæmið á þingi, lagst á móti áhugamálum bænda, svikið málstað er hann þóttist fylgja bæði í gengismálinu og landhelgisvömum, þá var ólafur svo heillum horfinn, er hann reyndi að verja sig, að enginn fundarmaður fagnaði ræðu hans með lófataki. Því var slegið föstu á fundinum að ólafur væri „sprellukarl“ í landsmálum, og dygði til þess eins að leika í lé- legum „grínmllum“ fyrir hálf- þroskuðum tilheyrendum. Nánari frásögn í næsta blaði. * Utan iír heimi. Hudsonsflóabrautin. B yggingu Hudsonsflóa j ám- brautarinnar í Kanada verður væntanlega lokið seint á næsta ári. Jafnframt er unnið að hafn- argerð í bænum Churchill við flóann og verður því verki lokið á árinu 1930. Hefjast þá sigling- ar um Hudsonsflóann og ný skipaleið opnast um Atlantshaf, milli Ameríku og Evrópu, á nyrðri slóðum en fyrri. Má kalla að sú leið liggi meðfram strönd- um íslands. Bygging þessarar járnbrautar hefir verið lengi á döfinni. Mætti hún allmikilli mótspymu Austur- fylkjanna í Kanada. Var verkinu nokkuð fram miðað um þær mundir, er heimsstyrj öldin skall á, en stöðvaðist þá og lá niðri um langt skeið. Mótstaða Austur- fylkjanna bygðist á þjóðhagsleg- um ástæðum þar í landi. Austur- fylkin bygðust fyrst og síðan hin nafntoguðu komlönd Sléttufylkj- anna, Manitoba, Saskatchewan og ■ Alberta. Austurfylkin hafa því til þessa verið farvegur fyrir alla hina miklu kornverslun landsins. Hafnarbæirnir, Port Arthur og Fort William, við strendur hinna stóru vatna Norður-Ameríku hafa tekið á móti kominu úr járnbrautarlestunum og skipin síðan flutt það áleiðis til Evrópu. Nú óttast Austurfylkin, sem vonlegt er, að þessi nýja farleið, sem við byggingu Hudsonflóa- brautarinnar opnast út til hafs- ins, muni draga mjög úr sam- göngum gegnum Austurfylkin og valda þeim hnekki. Eigi að síður hafa þau orðið að láta undan síga í málinu. Og er nú skamt þess að bíða, að Sléttufylkin og norðurhémð Kanada fái þessa miklu samgöngubót. Vegna ísreks og vetrarríkis er ekki gert ráð fyrir að þessi nýja siglingaleið verði fær nema nokk- urn hluta ársins. Má af því ráða að mikilvægar ástæður knýja til þessara framkvæmda. Kemur þar fleira en eitt til greina. I fyrsta lagi opnast ný leið úr Sléttufylkj- unum til sjávar og til Evrópu. I öðru lagi verður jámbrautin ó- beinlínis lykill að ónumdum lönd- um nyrst í Kanada, þar sem talin eru vera stórkostleg fram- tíðarskilyrði fyrir kvikfjárrækt, skógarhögg 0. fl. I þriðja lagi munu fiskiveiðai' aukast stór- kostlega í Hudsonsflóa og víðar þar í Norðurhöfum um leið og þannig' opnast leið beint á ótæm- andi maj^tað í borgum Sléttu- fylkjanna í Kanada og Norður- ríkjanna í Bandaríkjum. — Vil- hjálmur Stefánsson landkönnuður hefir ritað bók um heimskautar löndin á norðurströndum Kanada og telur að landnám á þeim slóð- um muni ekki einungis opna nýjar, víðáttumiklar mannabygð- ir, heldur hafa meginþýðingu fyrir kjötframleiðslu í heiminum. Hvaða þýðingu kynni Hudsons- flóabrautin að hafa fyrir okkur Islendinga? öi'ðugt myndi vera að svara því fyrirfram, enda verður skamt að bíða svars reynslunnar. En á það má benda, að mjög styttist leið milli Islands og Vesturálfu heims og að við komumst í hagvænlegri sam- 50. blað. gönguaðstöðu við komyrkjuhér- uðin og skógarhöggssvæðin þar í landi. Loks má benda á það, að vegna siglingateppu á þessari leið mikinn hluta árs, stendur ísland vel og landa best að vígi, til þess að verða áfangastaður, er stytti siglingaleiðina um helming þann tíma árs, er mestu myndi skifta, að siglingamar yrðu sóttar kapp- samlega. Mætti þá svo til takast, að hér risu upp kornforðabúr og ef til vildi einhverjar mestu kornmylnur í heimi. Opið bréf til Árna bókavarðar Pálssonar. Háttvirti herra! Þér hafið nýlega á landsmála- fundum hér í grendinni látið uppi þá skoðun yðar, að stjómmála- flokkur sá, er þér veitið fylgi, hafi valið sér óviðunandi rang- nefni, er hann tók sér nafnið „íhaidsflokkur“. Um rök yðar fyrir þessari staðhæfingu er mér og öðrum, er ekki hlýddu á mál yðar, ókunnugt. Eg lít svo á, að umrætt nafn á flokknum sé rétt- nefni, að það sé í samræmi við nauðsynlega stjómmálahrein- skilni og að breyting á nafninu — að grundvallarstefnu og stai'fsháttum flokksins óbreyttum -— væri ekki til bóta. Okkur mun því hér greina mjög á í skoðunum k mikilsverðu mál- efni. Nafn á stjórnmálaflokki á, að réttu lagi, að vera sönn yfir- lýsing um þjóðmálastefnu flokks- ins. En þjóðmálastefnu kalla eg viðhorf stjómmálaflokks, eins eða annars, til skipulagsmálanna, sem eru í raun réttri undirstaða allra þeirra mála, sem uppi em á baugi í almennri landsmálabaráttu. Þessi skipulagsmál em hinn al- menni ágreiningur um stjórn* skipulag, almenn réttindi og atvinnuskipuiag. Til þess að æskja breytingar á flokksheiti, þarf að vera unt að sýna fram á, að það sé í ósamræmi við stefnu hans í þjóðskipulagsmálum. Af þessu munuð þér sjá, hverskonar verkefni eg tel að þér eigið fyr- ir höndum, til þess að rökstudd verði fyrgreind staðhæfing um rangnefni á íhaldsflokknum: Þér þurfið að sanna, að hann sé ekki íhaldssamur í þjóðskipulagsmál- um. Eg teldi mjög æskilegt og vil hér með mælast til þess, að þér birtið rök yðai' á prenti. Mætti svo til takast, að af umræðum okkar í milli og ef til vill fleiri manna, mætti hljótast nokkur fróðleikur um efni, sem mjög vefst í þoku dægurmálanna. Virðingarfylst. Jónas Þoibergsson. ----«— Veitingahús mjög veglegt ætlar Jó- hannes Jósefsson íþróttakappi að láta reisa hér i bænum við Austurvöll. Verður bráðlega hafist handa um framkvæmdir. Verður þessa mikil þörf eigi síst fyrir 1930 og árin þar á eftir, því að þá mun aukast ferða- mannastraumur. En gistihúsmál bæj- arins eru i algerlega óviðunandi lagi.

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.