Tíminn - 08.12.1928, Blaðsíða 1

OQ aföteiöslumaður Cim ans er
Xannoelg þ o r * I e 1 n *öó ttir,
Stfmbanösljústnu, Seyfjaotí.
^fgtEifcsía
Clmans er i Sambanösfjúsinu
(Dpin öaglega ^—\2 f, i).
Shni 49Ö-
XII. ár.
Reykjavík, 8. desember 1928.
FnllYeldisafmælið
Ræða Tryggva Þórhallssonar forsætisráðherra
flatt af syöluin Alþingishússins 1. des. 1928
Góðir Islendingar!
Tíu ár eru skammur tími í lífi
þjóðar.
Tíu ár hafa sjaldnast á um-
liðnum öldum markað djúp spov 1
sögu okkar Islendinga.
öðru máli er að gegna um ára-
tuginn, sem við lítum yfir í dag
— árin, sem líðin eru síðan á uý
var viðurkent fullveldi Islands.
Meiri hraði, meiri framsókn,
• Fyrstu aldirnar fjórar, er sögur
fara af, b.juggu alfrjálsir menn á
íslandi.
Hverju einasta okkai’ hlýnar í
skapi er við minnumst þeirra alda,
því að um alt er ljómi yflr þeim
öldum: Um auð og afkomu fólks-
ins, um þrek og drengskap kyn-
slóðanna, um menningu og fræða-
iðkanir.
meiri gióska hefir verið í þjóðhfi
okkar á þessum áratugi en á
nokkurum tíu árum áður, í sogu
okkar.
Á þessum áratugi urðum við
fyi'ir alvarlegum áföllum, óviðráð-
anlegum að miklu — og þó hefir
aldregi fyr verið eins farsællega
að því unni$ að gera landið betra
og byggllegra og að bæta kjör og
aðstöðu iandsins bama.
Á þeim hinum sömu farartækj-
um, sem notuð eru á fáguðum
strætum heimsborganna getum
við nú farið um mikinn hluta
fjallalandsins okkar. — Mikið
meir en hálfnuð er leið að því
maiki að allai- stórelfur landsins
séu brúaðar. Með ströndum fram
og landa í milli fljóta skrautbúin
skip, fleiri en nokkru sinni fyr,
ÍBlensk skip, undir íslenskum
fána, er lúta íslenskri stjóm og
flytja að landi og sækja 1 skaut
Ægis meiri auð en nokkru sinni
fyr. — Ræktuðu blettirair stækka
miklu öi-ar en nokkru sinni áður,
meir á einu ári nú en á ölduxn
fyr.
Við erum að taka í þjónustu
okkar hina duldu krafta vatns og
vamia, þá er móðir jörð hefir
geymt og varðveitt í þúsund ár,
en landsins böm eigi kunnað að
hagnýta fyr. Nú þreifum við á
því hvílík hagsbót, aukin menning
og margföld lífsþægindi em þegar
orðin og munu verða þessum
framkvæmdum samfara.
Glöggir gestir og góðgjarnir,
þeir er sækja okkur heim þessi
ái'in, og þetta árið ekki síst, hafa
orð á því hversu hressandi blær
fjörs og framsóknar leiki um þá
hér norðurfrá. Þeir segjast sjá
lífsgleði og stórhug á hverju and-
liti nálega. Þeú' samfagna okkur
að lifa á slíkum tíma þjóðarvors.
Hveil einasta okkar finnur til
þess, þó að við séum stödd sjálf
í miðri hringiðunni, hve mikið er
að gerast á lslandi þessi árin. —
Hví að minnast þessa nú?
Er nokkurt samband á milli
þessa: framfaranna á Islandi
þessi árin, einsdæmis að jeg hygg
hjá hundrað þúsund sálum, þessa
bjai'tsýnis og stórhuga þjóðariim-
ar — og hins sem við nú minn-
umst, að fyrir tíu árum vai- við-
urkent í orði og í verki frelsi og
fullveldi landsins?
Því aðeins falla orð mín svo, að
jeg er sannfærður um, að grósk-
an í þjóðlífinu er bein afleiðing
rneðvitundartnnar um og stað-
reyndarinnar, að við erum frjáls-
ir menn í frjálsu landi.
Eg ætla að láta sögu þjóðarinn-
ar tala, til þess að finna þeim orð-
um stað.
Þá gerðust íslenskir menn
ósjaldan ráðgjafar og hollvinir
hinna valdamestu og stórbrotn-
ustu höfðingja erlendra. — Þá
þótti erlendum fræðaþulum helst
til Islands vænlegt að leita til
þess að fá sannar fregnir um
stórviðburði hjó liðnum kynslóð-
um. — Þó brann á Islandi só ar-
ineldur menningar, sem aldrei
mun slokna. — Þá var skráð hér
nyrðra sagan um hina hollu siðu,
drenglund og hreystilíf hinna
fornu Germana, sem margir munu
telja best kynjaða allra jarðarbúa.
Tímabilið þó er Islendingar
vom alfrjálsir heitir: Gullöld
Islendinga.
Þó að Island ætti nú ó þess-
ari stundu að sökkva í myrkan
mai', mundi aldrei gleymast hin
glæsilega saga hins frjálsa ís-
lenska þjóðveldis.
Bjarmann íslenska fró fomöld-
inni mun óvalt bei'a yfir hvar á
jörðu, sem germanskur maður
sest að.
Þessi er svipurinn yfir hinu al-
frjálsa Islandi.
íslendingai' gengu erlendum
konungi á hönd, en þeir afhentu
ekki frelsi sitt skilmálalaust. Með
mjög merkum sáttmála trygðu
þeir rétt sinn. I næstu aldimar
þrjár héldu þeir fast á þeim
rétti sem sáttmálinn trygði þeim.
Það er mjög annar svipur yfir
þessum öldum en hinum, meðan
Island var alfrjálst. En þó er
bjarmi, hólfur bjarmi, yfír land-
inu sem hélt enn frelsi og sjálf-
stæði að nokkru.
Þegar skráð verður saga mið-
aldanna á Islandi mun sannast að
í skjóli þeirrar innlendu stjóm-
ar, sem enn gafst, var hagur
landsins óumræðilega miklu betri
en 8Íðar varð, og sagan miklu
glæsilegri en flestir halda. Merk
menning og um margt næsta
glæsileg þróaðist innan vébanda
hinnar þjóðlegu og víðfeðmu
menni ngarstofnunar kirk j unnar.
Enn mun Island þá hafa haldið
sínum hlut fullkomlega, borið
saman við frændþjóðimar á
Norðurlöndum, og enn ó þessum
öldum gerðu Islendingar sér
heimilar ferðir hvert út í lönd,
sem þeim bauð við að horfa og
drógu að sér þekkingu og hvers-
konar nægtir í ríkulegum mæli.
Þjóðin er enn óbæld og þróttur
hennar kemur skýrt í ljós gagn-
vart þeim erendrekum erlenda
valdsins, kóngs eða kirkju, sem
ætla sér þá ofrausn að beita
kúgun.
Krók-Álfur var hræddur á
Hegranessþingi, Smiður veginn á
Gmnd, en Lénharður í Amarbæli,
Jóni Gerrekssyni var drekt í
Brúará og Diðrik veginn á sjálfu
biskupssetrinu.
I lok þessara alda lætur hvor-
ugur forystumaðurinn hins inn-
lenda valds, syðra og nyrðra,
beygja sig. Báðir létu lífið held-
ur en beygja sig: annar blindur
og fangelsaður, í hafi, hinn með
sonum sínum á höggstokki.
Þróttur býr í þeirri þjóð, sem á
slíka foringja.
S6 er svipurinn, hálfrökkur,
yfir þeim öldum er íslendingar
höfðu að hálfu selt af höndum
sjólfstæði sitt.
Yfii' höfuðsvörðum ögmundar
og Jóns gengur hún í garð, öldin
þá er eiienda valdið ræður óskor-
að ó Islandi. Þá dirfist enginn
lengur að vega útlendan mann. Þá
telja jafnvel bestu synir landsins
sér ekki annað fært en að beygja
höfuð mótmælalaust fyrir hinum
mestu afarkostum.
Þær aldir má og telja þrjár —
til þess tíma er íslendingar aftur
þorðu að mótmæla.
Það verður ekki talið ósann-
gjarat að segja að fullreynt hafi
verið og af því megi úrslitadóm
dæma um árangur hinnar erlendu
stjórnar á Islandi — því að í
þrjár aldir stjómuðu útlendir Is-
landi, óskorað.
Skýru, óafmáanlegu og ógleym-
anlegu letri eru skráðir ávextir
hins erlenda stjóraarfars. — Þeir
em skráðir á fölvar kinnar kúg-
aðrar og þrautpýndrar þjóðar.
Við sem hér stöndum eigum öll,
undantekningarlaust, forfeður og
íormæður, fleiri og færri, sem
hnigið hafa að velli eða kvalist
óumi-æðilega af harðrétti, sem
beinlínis stafaði af hinum erlendu
stjómarháttum. — Þ*að ló við
jafnvel að tækist að brjóta niður
alla von þjóðarinnar um betri
tíma og trú hennar á sitt góða
land. — Sú óáran kom í mann-
fólkið sjálft, sem aldrei hefir áð-
ur orðið þvílík, og Guð forði að
nokkru sinni gangi aftur yfir.
Undir handarjaðri kúgunarinnar
þróaðist slík hjátrú, hindui-vitni
og' grimdaræði að bálkestir
hleypidóma voru hlaðnir að al-
saklausu fólki og ofsóknaæðið
geysaði um endilangt landið. —
Var það um sinn talið helsta
bjargræðið að flytja fólkið burt
— fró Islandi, á ófrjóasta staðinn
í öðru landi.
Þegar útlenda valdið tók alfarið
við stjórainni, þá var Island enn
— borið saman við önnur Norð-
urlönd, svo vel auðugt og mann-
að sem það varð ó liðnum öldum.
— Þegar útlenda valdið fór aftur
að skila af sér róðsmenskunni, þá
vai- Island fátækara að fé og fólki
og manndóð, en nokkru ainni, áð-
ur eða síðar.
Skammdegismyrkur hvílir yfir
Islandi aldiraar sem útlendir
fullreyndu sig á að stjóma Is-
landi.
Viðreisn Islands — sagan um
þjóðarvorið — er svo ung enn,
að hinir elstu menn núlifandi
muna suma fyrri forystumenn-
ina.
Hún víkur öll að aama punkt
sú saga.
I hvert einasta sinn sem braut-
ryðjendur sjálfstæðisins sóttu í
greipar erlenda valdsins aukið
frelsi á einu eða öðru sviði —
sjó! jafnharðan kom í kjölfarið
aukin hagsæld og margvíslegar
framfarir, jafnörugglega og dag-
ur fylgir nóttu. — Um leið og
einn fjöturinn af öðrum var
höggvinn af þjóðinni, óx henni
ásmegin, bæði í verklegum og
andlegum efnum, og trúin glædd-
ist 6 eigin mátt og 6 gæði lands-
ins.
Þannig munu sagnfræðingamir
benda á fjörkippi Islendinga: eft-
ir endurheimt verslunarfrelsi,
eftir heimflutning fjárveitinga-
valdsins, eftir heimflutning fram-
kvæmdavaldsins, eftir að fáninn
fékst og eftir viðurkenningu
fúllveldisins.
Það eru ekki nema 80 ár síðan
skáldið horfði á vorgyðjuna í
skýjum bruna ó braut sunnan úr
löndum heim til Islands. Hann sá
i anda: „þjóðvorið fagra sem
írelsi vort skal, með fögnuði
leiða’ yfír vengi“.
Bókstaflega hefír hún ræst spá
skáldsins:
„Þá vaxa nieiðir þar vísir er nú,
svo verður ef þjóðin er
sjálfri sér trú“.
Dómur sögunnar er óljúgfróð-
ur.
Þúsund ára reynsla forfeðr-
anna færir okkur nútímamönn-
unum hinn skýlausa dóm:
Afkoma og menning íslensku
þjóðariimar hefir jafnan staðið í
beinu hlutfalli við freisi hennar
og sjálfstæði.
Fyigjur erlenda valdsins hafa
undantekningariaust verið: hnign-
un, fátækt, ógæfa, víi og vesal-
dómur, alt á hækkandi stigi, eftir
því sem erienda vaioið hefir
magnast.
Ljómi fornaldarinnar atafar af
frelsinu.
Endurheimt frelsisins hefir
borið í skauti sínu aliar framfar-
ir nútímans, hina auknu manndáð
og menningu, stórhug og bjart-
sýni siðustu ára, alt á hækkandi
stigi, eftir því sem fjötrar hrukku
og írelsi óx.
Freisi Isiands og sjálfstæði er
undirstaðan undir farsæld og
menningu — á þeim hyrningai-
steini hvíla vonimar um þjóðar-
vor i nútíð og framtíð — það er
fjöregg þjóðarinnar.
I hjarta hvers einasta Islend-
ings á iærdómurinn að vera skráð-
ur: Frelsið er fjöregg íslands.
Með vaxandi frelsi munu enn
íalla okkur í skaut meiri heillir.
Og á tíu ára minningardegi
frelsisviðurkenningarinnar send-
um við alúðarkveðju sambands-
þjóðinni, sem í orði og verki sýndi
þá réttlæti
I ljósi þessa lærdóms berum við
fram þá bæn að aldrei gangi aft-
ur yfir þetta land þau tíðindi,
sem diegið geti í áttina til þess
að. fjöreggi Islands verði aftur í
hættu stofnað.
Hefjist aldrei, á nálægum tíma
eða fjarlægari, sá styrr Islend-
inga í milli, sem valda megi þjóð-
arbúskapnum því tjóni, eða
kveiki þann eld bræðra í milli að
ný öld Sturlunga hefjist. Slíðrist
sverð, áður en að vígi verður,
vegna hins mikla sem sameinar:
heill ættjarðarinnar.
Hefjist aldrei aftur hið erlenda
vald á íslandi, í neinni mynd.
Hinn stóri heimur fær augun
opin betur og betur hversu mikl-
58. blað.
ar eru auðlindir íslands og nátt-
úrugæði.
Meðan þjóðinni er að vaxa físk-
ur um hrygg, um mannfjölda og
auðlegð og getur eigi enn sjálf
tekið þessi gæði til notkunar
nema að litlu, verða þau litin hýru
auga.
Verði það aldrei að Fáfni hin-
um erlenda verði afhent náttúru-
gæði og auðlindir Islands, hverj-
um kufli sem hann skrýðist með-
an hann er að komast inn úr
gættinni.
Þá hina æðstu skyldu á nútíma-
kynslóðin að rækja, að afhenda
bömunum landið með gæðum þesa
ófjötrað af erlendu valdL
Til einskis hafa feðumir liðið og
barist, ef á ný verður gengið á
Iiönd erlendu valdi.
Hér bjó, í Reykjavík, sá er
fyrstur bygði Island. Hér mun
hafa búið sonur hans er fyrstur
setti þing á íslandi. Hér mun hafa
búið hans sonur, Þorkell máni lög-
sögumaður, „er einn heiðinna
manna hefir best verið siðaður, að
því er menn vita dæmi til“.
Þorkell máni lét í banasótt bera
sig „i sólargeisla“, „og fal sig á
hendi þeim Guði, er sólina hefði
skapað“.
„I sólargeisla“ frelsis og fram-
fara búum við nú afkomendur og
eftirmenn Þorkels mána.
Felum það á hendi þeim Guði,
sem sólina hefir skapað, að jafn-
an megi íslenska þjóðin búa í
sólargeisla sívaxandi frelsis og
framfara.
Isiand lengi lifí og blómgistl
Ritfregn
Árin og oiliíðin IL Prédik-
anir eítir Harald Níelsson
prófessor i guðfræði. Rvik
1928. Útgefandi Aðalbjörg
Sigurðardóttir.
Fyrri hluti þessa prédikana-
safns kom út árið 1920. Hafði
séra Haraldur Níelsson áformað
að gefa út áframlialdið á sextugs-
afmæli sínu nú í vetur. Og er
hann lá banaleguna, tók hann það
loforð af konunni sinni, að sjá um
útgófu bókarinnar á tilteknum
tíma. Nú birtast hér 34 prédikan-
ir á 408 bls. í stóru broti. Ná þá
predikanir þessa safns til allra
helgidaga ársins og eru í þessu
síðara bindi helgaðar tilteknum
dögum. Bókin er tileinkuð söfn-
uði séra Haralds hér í Reykja-
vík. Hefir og söfnuðurinn stutt
fjárhagslega að útgáfu hennar.
Húslestrar eru því miður, að
mestu leyti fallnir niður á íslensk-
um heimilum. Mun að eigi litlu
leyti valda skortur á hentugum
húslesti’abókum. Bækur þær, er
á sinni tíð voru mikill fengur fyr-
ir þjóðina, fullnægja ekki lengur.
Með þessu prédikanasafni er því
bætt úr vöntun, svo að ætla má
að verði til styrktar guðs kristni
í landinu.
Það mun vera viðurkent og
óumþrætt mál um alt land, að
Haraldur Níelsson hafi verið víð-
sýnasti, andríkasti og mælskasti
kennimaður, sem uppi hefir verið
í landinu, síðan Jón biskup Vída-
lín leið. Og um víðsýni og djúpa
lotningu fyrir sannleiksleit mann-
anna tók hann öllum fram, enda
sjálfur öruggur forystumaður