Tíminn - 08.12.1928, Blaðsíða 2

216
TÍMINN
samtaka, vegna þesa að þeím hafi
ekki geðjast að landsmálaskoðun-
um þorrans af félagsmönnum
Kf. Skagf.? — Mun nú prófast
málstaður þeirra félaga og at-
burðir þessir verða jafnframt
prófsteinn á félagsþroska Skag-
firðinga.
J'údasar-kossamir í Skagafirði.
Fært hefir verið í frásögur og
þótt broslegt, að á leiðarþingum
síðastliðið sumar gerðu þeir
Magnús Guðmundsson og Jón á
Reynistað sér far um, jafnvel
meira en áður, að kyssa kjósend-
ur sína í Skagafirði og klappa
þeim á bakið! Þykir Jón hafa
gengið enn lengra í þessu en
Magnús. Kemur þetta til íhugun-
ar við nýjar fregnir af göngum
Jóns um Skagafjörð í þeim erind-
um að telja bændur á félagssvik.
Þykir ein tegund af kossum að-
eins geta samrýmst þesskonar er-
indagerðum.
Snjallræði.
1 nýkomnu blaði af Degi birt-
ist eftirfarandi smágrein með
ofanskráðri fyrirsögn:
„Konur í Rvík, sem telja sig stjórn-
vitrar, vilja láta lögbjóða, að annar
þingmaður i hverju tvímennings-
kjördœmi skuli ávalt vera kona.
Tíminn hefir krufið þessa uppá-
stungu kvennanna til mergjar og
sýnt fram á, að þessu geti ekki orðið
til vegar komið á annan hátt en
þann, að ríkið yrði klofið i tvent, og
að konur kysu konur eíngöngu, en
karlmenn kysu karlmenn eða öfugt.
Út af þessu hafa konumar komist' í
óþægilega sjálfheldu. Nú hefir gam-
ansamur náungi hér norðanlands
fundið upp nýtt snjallræði, hínum
stjómvitru konum til hjálpar. Er það
á þessa leið: í hverju tvímennings-
kjördæmi ska) aðeins annar þing-
maðurinn kosinn af almenningi og
skulu þá eingöngu karlmenn vera í
kjöri. Sá, er kosningu nær, skal síð-
an sjálfur velja sér fylgikonu til
þingfarar. Með þessari aðferð yrði
konu ávalt trygt annað þingsætið, án
þess að rlkisheildin þyrfti að rofna.
Er liér frá þessu skýrt, hinum stjórn
\ítru konum til umþenkingar".
Tíminn leyfir sér að skila þess-
ari úrlausn áleiðis til kvennanna
og' þakkar hinum snjallráða og
gamansama manni fyrir að hafa
komið þeim til hjálpar á tímum
þrenginganna. Aðeins þykir Tím-
anum sennilegt að hinar „stjóm-
vitru“ kysu fremur, að konur
yrðn í kjöri og tækju með sér
Framsóknarfélag
Reykjavíkur
heldur fund þriðjudaginn 11. þ. m.
kl. 8V2 e. h. í Sambandshúsinu.
Tryggvi Þórhallsson forsætisráð-
herra flytur erindi um afstöðuDa
til stjórnmálaflokkanna.
Stjórnixi
karlmann. Er það meira í sam-
hljóðan við kröfur þeirra um, að
kynferði skuli ráða um þingfarir
kvenna, jafnvel þótt karlmenn
yrðu þeim hlutskarpari um at-
kvæðatölu!
Skyssa.
I miklum umræðum, sem orðið
hafa í blöðunum á tíu ára full-
veldisafmæli landsins, hefir
margt verið vel sagt og sumi
merkilegt. Þó hefir þar orðið
skyssa, sem ástæða er til að vekja
athygli á. — Árni Pálsson bóka-
vörður skrifar í Mbl. Hann tek-
ur sér dómaravald yfir íslenskum
stjórnmálaflokkum og þeim er
um landsmál rita um þessar
mundir. Skrifar hann af þvílíkum
rembingi, eins og þar sé í fyrsta
sinn sagt satt í umræðum um
landsmálin! Hann ámælir þjóð-
inni fyrir vanstillingu í umræðum
urn stjóramál, eitraða flokka-
drætti o. s. frv. — Nú mun það,
því betur, vera nokkuð alment á-
lit þjóðarinnar, að „hversu sem
stríðið þá og þá er blandið" í
landsmálabaráttu hennar inn á
við, beri henni að standa sem
einn maður út á við og að full-
veldisdagurinn eigi að verða há-
tíð samhugans í landinu! En
hvernig tekst Áma Pálssyni sið-
bótarstarfið og friðstillingin á
fullveldisdaginn? Hann villist svo
hrapallega af þeirri leið, er hann
þykist ganga, að hann grefur
upp úr fortíðinni eitthvert hið
ófrægilegasta mál íhaldsflokks-
ins og mishepnaðasta og jafn-
framt eitthvert hið æsilegasta
ágreiningsmál úr stjórnmálabar-
áttunni og veitir „eitri“ þess í
dálka greinar sinar. — Slík
klaufabrögð eru sjálfssnoppungar
meiri en ætla mætti að henti
jafn vitiborinn mann og Ámi
Pálsson er talinn vera.
----o----
í þeírrí leit. Honum var sannleik-
urinn jafnkær, hvort sem hann
birtist honum í guðlegum opin-
berunum heilagrar ritningar eða í
dásamlegum opinberunum nútíð-
arvísinda. Alt prédikunarstarf
hans hneig til þess að leiða menn-
ina fram á leið í áttina til guðs
og stytta fjarlægðirnar milli ást-
vinanna, sem fluttir eru yfir
landamæri lífs og dauða og hinna,
sem enn bíða farar. Prédikanim-
ar eru mikilsverðasti hluti árang-
ursins af þessari sannleiksleit
Haralds og þessu andlega kær-
leiksstarfi, enda eru þær snildar-
verk bæði að efni og formi. Jafn-
vel yfir fyrirsögnum prédikan-
anna vakir sérkennilegur og
skáldlegur blær fegurðar og til-
beiðslu.
I niðurlagi formálans segir frú
Aðalbjörg Sigurðardóttir:
„Ýmsir béru manninum minum á
brýn, að hann drægi úr Kristsdýrk-
unínni í landinu. Eg, sem þekti
hann svo vel, veít, að sú ósk, sem
h a n n m u n lóta fylgja þessari bók
út til landsmanna er: að hún megi
verða að einskonar alabasturs-buðk,
fullum dýrindis smyrsla, sem verði
brotinn', Kristitil dýrðar, hvar
sem bókin er lesin, svo að ilmur
smyrslanna fylli húsin".
Tíminn mælir með því, að þessi
dýrmæta bók komist inn á sem
flest heimili í landinu nú fyrir
næstu jól „svo ilmur smyrslanna
fylli húsin“.
-----o-----
FullvsldlsafmæliS. Forsætisráðherra
íslands bárust, ó tíu óra fullveldis-
afmæli landsins, samfagnaðarskeyti
frá eftirtöldum mönnum:
Frá Hans Hátign konunginum svo-
hljóðandi: „Bestu óskir mínar um
framhald á velgengni íslands og ís-
lendihga, Christian R.“.
Frá Jónasl Jónssyni dómsmálaróð-
herra og Guðm. Vilhjálmssyni fram-
kvæmdastj. Samb. ísl. samvinnufél. í
Edinborg.
Frá Zahle íyrv. forsætisráðherra
Dana.
Frá Madsen-Mygdahl fyrir hönd
róðuneytisins danska.
Frá Lindman forsætisróðherra Svía.
Frá Jóannesí Patursson sjálfstæðis-
íoringja i Færeyjum.'
Frá de Rappard sendiherra Hol-
lands í Khöfn.
Fró Ragnarl Lundborg fyrir hönd
Sænsk-íslenska félagsins.
Frá Böggild aðalkonsul í Montreal
og Stefáni porvaldssyni starfsmanni
í utanríkisróðuneytinu danska.
Frá Martin Bartels íyrir hönd ís-
lendinga i Khöfn.
um V.-Skaftafells-
og Rangárvallasýslur.
Yfirlit.
. Nú hefir hér að framan verið
gerð tilraun að færa kjama nokk-
urra mála úr umbúðum þras-
mælginnar. Einstök.mál eiga sér
venjulega tímabundinn aldur. En
að baki þeirra er hið mikla mál-
efni: Lif þjóðarinnar og saga. —
Skai nú að lokum gerð tilraun að
opna víðara sjónarsvið um höf-
uðmálefni þjóðarinnar, stefnu-
breytingar þær, sem orðið hafa
og orsakir stefnubreytinganna.
Á það má benda, að framsókn
þjóðanna í andlegum og verkleg-
um eínum stendur jafnan í beinu
hlutfalli við sjálfsforræði þeirra.
Verður þetta skiljanlegt í ljósi
þeirrar ótvíræðu staðreyndar, að
orsakir til undirokunar þjóða eru
jafnan fégirni og valdasókn á-
gangsþjóðanna. En á það má
jafnframt benda, að barátta þjóð-
anna til sjálfsforræðis og gróður-
inn ■ í lífi þeirra að öðru leyti
munu eiga sér sameiginlega rót í
djúptæku lögmáli og að miklu
leyti óskýrðu enn í dag. Svo virð-
ist sem þroski þjóðanna eigi sér
tímabundinn aldur og takmörkuð
stig. Sögulegar rannsóknir votta
að mikil og fom menningarríki
eru með öllu horfin af yfirborði
jarðar. Þjóðir hafa faxdst á há- .
Á víðavangi.
* -
Ofsóknin gegn Kf. Skagf.
Jón Sigurðsson alþm. á Reyni-
stað og Sigurður Bjömsson bóndi
á Veðramóti hafa lehgi verið
grímuklæddir fjandmenn sam-
vinnustefnunnar í landinu. Hafa
þeir löngum átt hlut að undir-
róðri gegn Sambandinu heima í
héraði og tortrygt skipulag þess
í verulegu atriði. Nú hafa þessir
menn nýlega kastað grímunni og
gerst opinberir ofsóknarmenn
Kaupfélags Skagfirðinga. — At-
burðirnir, sem gerst hafa í Skaga-
firði, eru í stuttu máli þeir, er
nú skal greina:
1. I fyrra var þar á döfinni
stofnun fi’ystifélags. Skyldu
standa þar að þrír aðilar: Kf.
Skagf., Sláturfél. Skagf. og kaup-
menn á Sauðái'króki. En er ljóst
varð, að Sambandið myndi fara
með sölu hins frysta kjöts, gengu
kaupmenn frá. Og er á skyldi
herða reyndist áhuginn fyrir
stofnun félagsins sama sem eng-
ixm.
2. Landstjómin kaus að eiga
um frystihúslán við aðeins einn
aðila og hlaut Kf. Skagf. lánið.
Enda hefir það með höndum
mestan hluta af afurðasölu bænda
í héraðinu.
3. Jón Sigurðsson og Sigurður á
Veðramóti hafa um langt skeið
setið í stjóm Kf. Skagf. En er
þessi varð niðurstaða frystihús-
málsins og það kom í ljós, að fé-
lagið, sem þeir hafa stjómað,
naut trausts landstjómarinnar og
var látið xxjóta sömu hlunninda og
mörg önnur félög, umhverfðust
þessir menn og neituðu að starfa
í félaginu framvegis!
4. Nú hafa þeir Jón og Sigurð-
ur hafið ofsókn á hendur Kf.
Skagf. á þann hátt að efna til
stofnunar pöntunaríélags við hlið-
ina á því. Er þegar ákveðið að
opna bráðlega sölubúð þessa nýja
félags. Síðan ganga þeir um, Jón
og Sigurður, og leitast við að
telja viðskif tamenn Kaupfél.
Skagf. á, að svíkja sitt eigið fé-
íag og gerast viðskiftamenn pönt-
unaxíélagsins!
5. Þessa einstöku iramkomu
reyna þeir félagar síðan að aí-
saka með því, að þeim hafi verið
sparkað úr félaginu. Eins og aðal-
fundargerð Kf. Skagf. frá síðasta
tindi frægðar sinnar og sjálfsfor-
ræðis (Rómverjar) . Segja má, að
hið sama hafi með nokkrum
hætti gerst á íslandi á Sturlunga-
öld. Hvað veldur slíkum örlögum?
Yfix-borðsskýring felst í íslenska
málshættinum: „Það þarf sterk
bein til að þola góða daga“. En
lögmálið sjálft er óskýrt. Hvers
vegna í-ísa þjóðimar og falla eins
og öldur á hafi tímans? Hvers-
vegna fer innri veiklun í kjölfar
glæsilegrar ytri menningar og
gerir þjóðimar óhæfar, til þess
að verja sjálfstæði sitt og halda
fast á menningu sinni og afrek-
um?
Um það bil er Islendingar náðu
hámarki andlegrar fi'ægðar og
ritlistar, hófst hnignun þeixra og
þjóðin steypist í hörmulega á-
þján undir erlendu valdi, svo að
nærri stappar fullri eyðingu
hennar. Og þegar þjóðin er að
bana komin og lögmáli hnignun-
arinar virðist fullnægt, hefst við-
reisnin að nýju. Má telja, að síð-
an hafi orðið samfara: barátta
þjóðarinnar fyrir sjálfsforræði
sínu og baráttan fyrir andlegri
og fjárhagslegri viðreisn. Þúsund
ára afmæli Alþingis Isendinga
verður jafnframt aldarafmæli
viðreisnarbaráttu þjóðarinnar. En
hún hófst árið 1830 með kröfu
Baldvins Einarssonar um endur-
reisn Alþingis. Síðan hafa í við-
reisnarstarfinu og sjálfsforræðis-
baráttunni verið uimin einhver
hin glæsilegustu þrekvirki í sögu
þjóða, Eiga þar átök sín fjöl-
vori vottar, vonx þeir báðir end-
urkosnir í stjóm félagsins, en
neituðu að sitja í stjórninni
framvegis. Nú gerast þeir svo
djarfir, að afsaka óheyrilega
framkomu sína með vísvitandi ó-
sannindum þvert ofan í f jölmarga
votta og skjalfesta heimild!
6. Ennfremur láta þeir félagar
Mbl. 5. des. síðastl. flytja þá
skýringu á atferli þeirra, að þeifn
hafi „ekki líkað kaupfélagið und-
ir stjóm Sigfúsar Jónssonar og
því tekið það i’áð, að stofna þetta
nýja félag“. Mun sú skýring
þykja betur hæfa lesendum Mbl.
í Reykjavík heldur en viðskifta-
mönnum kaupfélagsins heima í
Skagafirði, eigi síst, þegar þess
er gætt, að þeir Jón og Sigurður
hafa, eins og fyr var sagt, setið
í stjórn Kf. Skagfirðinga um
langt skeið, haft þar meirihluta-
ráð og ráðið framkvæmdastjóra
féiagsins!
7. Slátui-félag Skagf. hefir tek-
ið höndum saman við þá Jón og
Sigurð. Var nýlega samþykt á
fundi Sláturfél. að reisa nýtt
frystihús á Sauðárkróki við hlið-
ina á frystihúsi kaupfélagsins.
Og þessar í-áðstafanir eru gerðar
þrátt fyrir það, að kaupfélagið
hefir í undirbúningi frystihúss-
málsins lýst yíir því, að öllum
yröi leyfðux- aðgangur og not af
húsi félagsins með sömu kjörum
og féiaginu sjálfu!
Samandregið yíirlit þessara at-
burða verður þá svona: Þegar
Kí. Skagí. fær frystihússlánið,
úthverfast þeir Jón og Sigurður,
gerast iiðhlaupar, láta rægja
séra Sigíus í Reykjavík, en félag
hans heima 1 Skagafirði, hlaupa
um héraðið og reyna að lokka
meun tii félagssvika, taka hönd-
um saman við Sláturfél. Skagf.
og efna til þess að stofnað verði
bæði félag og frystihús til höfuðs
Kaupíéiagi Skagfirðinga, sem
þeir hafa sjáifir stjómað um
langt skeið. — Mun ekki slík
framkoma vera einsdæmi í sögu
íélagsmálanna hér á landi ? Flest-
um mun vii’ðast að framkoman
sé torskiiin og þarfnist viðbótar-
skýiingar. Tíminn vill hér með
beina eftix-farandi spumingu til
hlutaðeigandi manna: Væri það
hugsardegt, að þeir, sem hæst
haía galað um, að „ekki mætti
draga kaupfélagsskapinn inn í
pólitík“ hafi stoínað til þessara
max-gir ágætismenn, alt frá Bald-
vini Einarssyni og til þeirra
maima, er nú sækja fastast fram
um eínalega, andlega og siðferð-
islega þi’óun Islendinga.
Um það verður ekki deilt, að
við höfum, íslendingar, lifað um
skeið og lifum emi á einhverju
því gróskumesta þjóðarvori, sem
verða má. Fjárhagslegar og verk-
legar framfarir munu óvíða eða
hvergi hafa orðið tiltölulega
jafnmiklar síðustu áratugina. Við
höfum bygt stærstu höfuðborg í
heimi, þegar litið er á fólksfjölda,
auk margi’a annara bæja og
þorpa, mikil mannvirki í hafna-
gerðum, vitum, vegum og brúm,
eignast að tiltölu öflugan flota,
tekið siglingamar og strandvarn-
imar að mestu í eigin hendur.
Þarf eigi í grafgötur að leita, til
þess að sjá, hvert horfir: Hugur
þjóðarinnar stefnir að fullu og
óskoruðu sjálfsforræði jafnframt
efnalegu sjálfstæði.
En við Islendingar munum
verða að hlíta þeim algildu sköp-
um, að snöggum umbyltingum og
nýmyndunum fylgja miklir ann-
markar og að eigi verða unnin
ný verðmæti án nokkurra fórna.
Nýmyndun þjóðlífsins á strönd-
um landsins fylgja miklir ann-
markar enn sem komið er. Hún
er að mestu spunnin af erlendum
toga og lítt mótuð af íslenskum
þjóðháttum og erfðavenjum.
Byggingar hverrar þjóðar eru vé
erfðavenja hennar. En byggingar
Islendinga hafa fallið með: hverri
kynslóð, af því að þeir lærðu um
seinan að byggja úr haldgóðu
efni. Af þessum sökum eiga Is-
lendingai' fyrir höndum það
feiknarlega viðfangsefni, að færa
á þjóðlegan grunn nýbygðinavið
sjóinn og alt sitt þjóðlíf. Við
eigum enn ógert það, sem mestu
skiftir: að bjarga íslensku þjóð-
arsálinni og skapa þjóðemi okk-
ai' vígi í íslenskum húsakynnum
við íslenskan hýbýlabúnað, borð-
siði, samkvæmislíf, þjóðskemtan-
ir, íþróttir, klæðaburð, mataræði
og hverskonar þjóðsiði. Auk þess
eigum við eftir að byggja undir
bæi okkai' haldbetri frambúðar-
grunn en hvikular veiðivonir og
Spánaimarkað.
Þó má telja alls viðsjárverð-
ast, hverjai' fómir. atvinnubylt-
ingin og hin fjárhagslega þróun
hefir heimtað. Atburðir síðustu
áratuga hafa dregið til mikils
misvægis í þjóðlífinu. Fólksfjölg-
un öll fer fram á ströndum lands-
ins og fullur helmingur bam-
anna fer á mis við uppeldisáhrif
og þroskunarskilyrði gróðrarlífs-
ins í sambúð við dýr og grös
jarðar. I stað gróðraruppeldis
þjóðarinnar um allan aldur, er nú
að mikíu leyti komið rányi’kju-
uppeldi við veiðibrögð á hafinu
og fiskverkunarvinnu í meira og
minna óhollu bæjalífi og óþrifa-
legum sjávarþoi’pum, þar sem
siðferði þjóðarinnar, tungu henn-
ar og þjóðerni er stofnað í mik-
inn háslca.
Það hefir orðið hlutskifti sveit-
amia, að ala upp mestan hluta
þeirrar kynslóðai', sem nú stax-far
og fer með völdin í landinu. Þeg-
ar æskuiýður sveitanna hefir náð
þroska- og fullorðinsárum, hefir
hami horfið burt af slóðum æsku
sinnar, af því að sveitunum hafa
ekki verið búin þjóðvaxtarskil-
yrði þvílík sem bæjunum. Heim-
ilin í sveitunum hafa færst sam-
an en mörg fallið með öllu niður
í þustir. Lífið þar hefir orðið
einhæft einyrkjasti’it með fáum
ljósglömpum tilbreytni, sam-
kvæma eða andlegra nautna.
Bóklestri fer hnignandi og upp-
eldisháttum sjálfra heimilanna.
Borgir allra þjóða endumýjast
að vísu og fá lífsviðurhald af sí-
feldu aðstreymi fólks úr sveitun-
um. En blóðtaka íslenskra sveita
til nýmyndar stórra bæja á fáum
áratugum mun vera gífurlegri en
áður séu dæmi til. Enda horfir
nú til þess, að sveitunum blæði
víða til ólífis, ef ekki verður að
gert. — Ofan á slíkar búsifjar
hafa síðan bæst þung áföll af
völdum verðlagsbyltinga og
breytinga á gjaldeyrisgengi, sem
fór í slóð heimsstyrjaldarinnar.
Mikil og stórstíg atvinnusókn
Islendinga á ströndum landsins
hefir um skipulag og fram-
kvæmdahætti verið háð á gmnd-
velli frjálsrar samkepni, að ná-
lega öllu leyti. Um það eins og
fleira hefir hún verið skilborinn
afspringur erlendra hátta. Skipu-
lagi því hafa og oi’ðið samfara
annmai’kar þeir, er jafnan fylgja.