Tíminn - 10.08.1929, Blaðsíða 2

i
176
TÍMINN
stoðarmann, eða vélritunarstúlku,
er hægt að skifta skrifstofunni í
tvent með skilrúmi, sem er að
mestu gagnsætt, og ganga þá
gestir í gegn um hið fremra her-
bergi, þar sem aðstoðarmaðurinn
vinnur. Einhver mesti kostur við
slíka gerð á skrifstofubúsi er sá,
að með nálega engum kostnaði
má færa til hvert skilrúm, stækka
og minka herbergi, eftir þörfum
skrifstofunnar. Með þessu móti
má koma við minstu eyðslu á
hverjum tíma fyrir hverja skrif-
stofu.
Af því Amarhvoll verður allra
húsa einfaldastur að gerð var
mikil kepni um að bygga húsið,
eitthvað 15, sem taka vildu að
sér bygginguna, og fékst að lok-
um mjög sanngjamt tilboð frá
duglegum manni. Húsabraskarar í
Reyikjavík gerðu í fyrstu aðsúg
nokkum að stjóminni fyrir að
vilja spara helming útgjalda við
þessa hlið húshaldsins, en nú sér
Jón Þorláksson að ekki situr vel
á honum að taka sjálfur stór lán
til að byggja í miðbænum stór-
hýsi — til að leigja út og gt æða
á því, en vera svo mótfallinn að
landið losi sig úr greipum húsa-
leiguokursins. A.
Á víðavangi.
„Þjóðhetjurnar*' enn.
Mbl. hefir tekið sér fyrir hend-
ur að auka, með sérstökum hætti,
frægð þriggja manna í landinu
og gera þá að sínum þjóðhetjum.
Mennirnir eru: Einar Barð-
strendinga-yfirvald, Pétur Bolvík-
ingakappi og Sigurbergur nokkur
sandbílsstjóri hér í Reyikjavík.
Þegar Einar Jónasson kvað upp
sinn dæmalausa „úrskurð“ um,
að hann ætti, hvað sem yfirboð-
arar hans segðu, að sitja óáreitt-
ur yfir sjóðþurð sinni og embætt-
isafglöpum, birti Mbl. mjög gleið-
letraða frásögn um vasklega
framgöngu Einars. — Þegar Pét-
ur Oddsson fór með liðsafnað á
hendur setudómara í Bolungavík
til þess að hindra hann í lögfullu
skyldustarfi, birti Mbl. mynd af
honum eins og þjóðhetju. — Þó
hefir Sigurbergur náð mestri hylli
blaðsins. Birtir það af honum
hverja myndina af annari, út af
ekki meira tilefni en því, að
U mlb ætur
á Mentaskólanum.
Á síðasta kjörtímabili var háð
þrálát barátta milli Framsóknar
og Ihaldsmanna um það hvort öll
mentaskólafræðsla landsins skyldi
framvegis vera í Reykjavík ein-
göngu, eða skift, bæði í Reykja-
vík og á Akureyri.
Frá því laust eftir síðustu alda-
mót hafði skólinn í Reyikjavík
stöðugt verið að stækka, frá því
að hafa tæplega 100 nemendur
upp í að hafa nálega 300 nem-
endur'. Til að rýma fyrir hinni
miklu aðsókn voru heimavistir
lagðar niður í mentaskólahúsinu.
Með því var greidd gata fyrir
fleiri nemendum úr höfuðstaðn-
um að hafa bekkjarrúm í skólan-
um, en að sama skapi gert erf-
iðara fyrir efnalitla aðkomumenn
að stunda mentaskólanám í Rvík.
Niðurstaðan varð þá líka sú, að
skólinn varð meira og meira skóli
Reykjavíkur en minna og minna
skóli annara bæja og landshluta.
Baráttan á síðasta kjörtímabili
fyrir framhaldsnámi á Akureyri
laut fyrst og fremst að því að
gera efnilegum mönnum utan
Reykjavíkur kleift að afla sér
stúdentsmentunar. Líka mætti
segja, að baráttan fyrir stækkun
Akureyrarskólans væri til þess að
skapa um stúdentsmentun nokk-
hann hefti, með ástæðulítilli þrá-
kelkni, umferð á Elliðaárbrú,
þar sem dómsmálaráðherrann var
á ferð. Árekstur bíla sá, er 1-
haldsblöðunum verður svo tíðrætt
um, var aðeins að nafni til og
skemdir ekki umtalsverðar. En
af því að dómsmálaráðherrann
var á ferð, reynir blaðið til að
gera atvik þetta að pólitísku
stómiáli og ritar um það hvern
pólitískan leiðara af öðrum! Má
af þessu marka andríki blaðsins
og þjóðmálaáhuga. Grefast og
stærri tilefni fyrir blaðið að rita
um þjóðhetjur sínar og píslar-
votta. Mætti vænta að Mbl. birti
einskonar hetjufrásögn um und-
anbrögð Jóh. Jóh. að standa fyrir
sakamáli sínu hér í Reykjavík
og fá í því efnisdóm, sem hann
var talinn æskja, þegar hæsti-
réttur komst að sinni vísdóms-
fullu niðurstöðu um ónýtingu
málsins.
íhaldssorgir.
Mbl. gerir veður út af því, að
orðið hafa nýiega fulltrúaskifti í
dómsmálaráðuneytinu, Verður at-
vik þetta blaðinu eitt af þeim
pólitísku hálmstráum, sem það
byggir tilveru sína á. Vegna þess
að fráfarandi maður mun teljast
til íhaldsflokksins, telur Mbl.
sjálfgefið að um pólitiska ofsókn
sé að ræða og að ráðherrann hafi
með þessum starfsmannaskiftum
unnið sér til pólitískrar óhelgi!
Nú mun það jafnan reynast þeim
mönnum, er Mbl. tekur upp á
airna sína, að því fýlgja noikkur
óþægindi. Þó mun Tíminn ekki,
aö svo stöddu, láta viðkomandi
mann gjaida hvatvísi og heimsku
Mbl.-ritstjóranna. — En mætti
spyrja hversu því muni vera hátt-
aö, að hvar sem skifti verða í
starismannaliði landsins, kveður
viö emjan Mbl. vegna þess að
skjólstæðingar flokksins eiga
jafnan hiut að máli? Bendir það
á, að fyrri stjómir hafi gert sér
far um, að skifta störfum milli
manna eftir stjómmálaskoðunum
og gæta þess „réttlætis“ sem
Mbl. þykist nú bera fyrir brjósti.
Þvert á móti. Sannleikurinn er sá,
að með einni undantekningu hefir
lhaldsstjómin sáluga vahð menn
af sínu sauðahúsi til allra opin-
berra starfa. Hefir og jafnan ver-
ið sá háttur allra stjórna uni
víða veröld, vegna þess að þær
treysta betur samherjum sínum
en mótstöðumönnum til trúleiks
urt jafnvægi milh bænda og
Reykj avíkurbúa.
íhaldsflokkurinn, sem hefir höf-
uðstyrk sinn hjá svoköhuðum
efnameiri borgurum höfuðstaðar-
ins sýndi kröfu sveitanna um
framhaldsnám á Ákureyri hinn
mesta fjandskap. Óvildin til máls-
ins gekk svo langt, að þm. Akur-
eyrar, Björn Líndal, var sjaldan
íeiðari öll sín 4 þingár (og með
því er mikið sagt) heldur en þeg-
ar Nd. samþykti að nota mætti til
framhaldsnámsins á Akureyri það
húsrúm, sem skólinn hefði ekki
annað með að gera. í stuttu máli:
Fulltrúi Ihaldsins á Akureyri vildi
heldur að húsrúm á Akureyri,
sem landið átti, stæði autt og
ónotað, heldur en að efnismenn
gætu notið þar framhaldsmentun-
ar, sem þeir venjulega gátu efeki
sokum efnaleysis notið annars-
staðar.
Eftir kosningarnar 1927 var
auðséð, að málstað íhaldsins í
þessu efni varð ekki bjargað.
Stúdentafræðsla hlaut að koma á
Akureyri og að sama skapi var
eðlilegt að skólinn í Rvík mink-
aði eitthvað. Ávinningurinn var
þá tvennskonar: 1. Að fá heil-
brigða keppni milli tveggja
mentaskóla. 2. Að á Akureyri
gátu fátækir efnismerm numið
mentaskólanám og staðið straum
af öllum ikostnaði með sumar-
vinnu sinni. En af þessu leiddi
aftur að fátækir gáfumenn gátu
eftir að þetta skipulag var á kom-
og árvekni um þau störf, er
stjórnimar bera ábyrgð á, að vel
séu rækt. Þetta munu skilja flest-
ir menn aðrir en hinir sérlega
treggáfuðu menn við Mbl. — Og
af þessum ástæðum leiðir jafn-
framt það, að starfsháttaskifti
krefjast mannaskifta og að eigi
verður komið til leiðar þeirri
breytingu um opinbera starf-
rækslu, tollgæslu, löggæslu né
heldur hrundið fram þeim mörgu,
nýju þjóðþrifamálum, sem þjóð-
in hefir nú með höndum, nema
þeir menn, sem að störfunum
vinna, hafi samúð með hinni
nýju viðleitni og séu húsbónda-
hollir.
Þorsteinn nokkur á Grund
ritar nýlega í Mbl. um Norð-
urlandsveginn, þar sem hann
gengur erinda hreppapólitíkur
Akurnesinga og leitast við að
telja fólki trú um, að bílferja á
Faxaflóa sé heilláráð, vegna þess,
meðal annars, að þorpsbúar þurfi
að fá betri höfn fyrir báta sína!
Samt er Þorsteinn svo hygginn
að taka það fram í upphafi grein-
ar sinnar, að hreppapólitík „rúm-
ist þar ekki“! Og í lokin lætur
hann um mælt á þessa leið:
,,Ti 1 að fyrirbyggja allan misskiln-
ing, skai þess ennfremur getið, að
þetta ei' ritað án allrar hlutdrægni,
þótt það hafi orðið hlutfall mitt að
vera, búsettur á Akranesi; þvi frá
öðru sjónarmiði mundi eg geta haft
eins mikið á móti því að aðalsam-
göngur lægju hér um“.
En hversvegna færir hann ekki
fram þær ástæður, sem hann „frá
öðru sjónarmiði" þykist geta haft
á móti því, að aðalsamgöngui-
lægju um Akranes, ef hann vill
sýna það svart á hvitu að grein
hans sé rituð „án allrar hlut-
drægni“! Mun ekki verða litið svo
á, að búsetan skapi honum sjón-
armiðið og að það hefði orðið
annað, ef hann hefði verið bú-
settur á Hvalfjarðarströnd! —
En maðurinn er kunnur að því
að vera skýr í hugsun og vandur
að því, sem hann lætur sér um
munn fara!
Stafkai'lsmenskan í Borgarfirði.
Ilalldór Steinsson þm. Snæfell-
inga og Pétur Ottesen þm. Borg-
firðinga byggja fylgisvonir sínar
á sniðugri viðleitni, að halda
kjósendum sínum sem fáfróðust-
um um landsmál. Halldór hefir
varið Sand og Ólafsvík eftir
mætti fyrir allri truflun af völd-
s
ið, náð stúdentsprófi, hvað sem
leið efnahag vandamanna, er þeir
vildu sjálfir velja þessa leið.
Um haustið, litlu eftir stjórn-
arskiftin ákvað landsstjórnin að
stúdentsfræðsla skyldi fara fram
á Akureyri eins og í Reykjavík.
Skipulag Mentaskólans - í Reykja-
vík hvíldi þá og hvílir enn á
stjómarráðstilskipunum einum
saman, og hið sama var að sjálf-
sögðu látið gilda um Akureyri,
þar til ný löggjöf kemur um báða
skólana, sem væntanlega verður
næsta vetur.
íhaldsmenn urðu æfir mjög í
fyrstu út af þessari verkefna-
aukningu Akureyrarskólans. I
Reykjavík var óánægjan einna
mögnuðust, einkum hjá meiri-
hluta háskólagenginna manna,
sem munu hafa haldið, að Fram-
sóknarstjórnin myndi feta í fót-
spor fyrirrennaranna, með þeirri
einu breytingu, að reyna að gera
Reykjavíkurskóla alt til niður-
dreps, en lyfta hinum nýja keppi-
naut á Akureyri. Að vísu var
hinum vitrari mönnum í hópi há-
skólagenginna manna ljóst, að
Framsóknarmenn höfðu hærra
takmark í hug, nefnilega að bæta
og efla Skólana báða, og að skapa
þeim báðum skilyrði til að manna
heilbrigða og frjálst hugsandi
menn. En til að byrja með voru
þessir menn í minni hluta, og
hleypidómarnir höfðu yfirhöndina.
Snemma vetrar 1927—28 var
boðað til fundar um mentaskóla-
! um aukinnar landsmáiaþekkingar
i og verið þar þvínær ávalt einn til
| frásagna. Enda hefir hann kom-
| ið svo ár sinni fyrir borð, að
hann er álitinn einn af leiðtogum
verkamanna í landinu! Mundi slík
aðstaða hvergi þrifast, nema þar
sem er mjög tilfinnanlegur skort-
ur á landsmálaþekkingu. Halldór
Steinsson er því annar af tveim-
ur, nafntoguðum „Ihaldsbolsum“
á landinu! — Pétur Ottesen beit-
ii svipaðri hagsýni um að verjast
óhlutdrægri fræðslu í sínu kjör-
dæmi. — Mælt er að Tíminn. eigi
litlum vinsældum að fagna á póst-.
húsinu á Akranesi. Skilríkur borg-
ari tjáði ritstjóra Tímans, að
hann fengi aldrei að vita um leið-
arþing P. 0. fyrr en á hádegi
sama dag og þau eru haldin. Og
á jólaföstunni vetur .hvern tekur
Pétur þingm. sér ferð á hendur
upp um sveitir í kjördæmi sínu,
með skreppu á baki og staf í
hönd, fótgangandi. Gistir hann
víða og er óspar á blíðmæli við
máttarstoðir fylgis síns í hérað-
inu. Beitir hann um þessar farir
svipaðri karlmensku og Ölafur
Thors, er hann á síðastliðnu
hausti laumaðist suður með sjó
til fundahalda og lét Mbl., sem er
jafnan fúst til skrummælgi um
ferðir sinna manna, þegja með
öllu um för sína. Vitanlega geng-
ur báðum til, að geta verið einir
til frásagna. Ber slík vesæl-
menska vott um sektarmeðvitund,
og ekki að ástæðulausu. En í sam-
bandi við þessi efni er það dálítið
broslegt, að eini stafkarlinn í
Borgarfirði er þingmaður kjör-
dæmisins!
Kaldadalsvegurinn.
Seint í júní 1928 áttust Fram-
sókn og íhaldsmenn við á stjóm-
málafundi í Reykholtsdal. Eftir
íundinn riðu þeir Ottesen og Jón
Þorl. niður bygðir og heimsóttu
samherja sína til að festa flokks-
trygð þeirra. En Bjami Ásgeirs-
son alþm. og J. J. ráðherra sneru
upp Reykholtsdal og þaðan um
Kaldadal til Þingvalla, til 'að at-
huga hvort ekki væri unt að
ryðja þar ódýran bílveg, sem not-
hæfur væri um hásumarið, og
brjóta þar með síðasta hlekkinn,
sem skilið hefir Suðurland og
og Rvík frá Borgarfirði og Norð-
urlandi. Fengu þeir með sér
Kristófer hinn sterka í Kalmans-
tungu, sem er þrautkunnugur
veginum og áhugasamur um að
opna Kaldadal. Leist þeim félög-
um vel á að unt væri að gera
fjallveg þennan sumar-bílfæran
með litlum kostnaði. Hafa þeir
B. Á. og J. J. síðan haldið áfram
að þoka máli þessu áfram, og
nú er svo komið, að vegurinn er
opnaður, og bílar streyma daglega
fram og aftpr um hinn fagra
Kaldadal. Húsafell, sem áður var
afskekt og einangrað, er nú á
góðri leið með að verða eins og
Múlakot og Ásólfsstaðir, fjöl-
sótt sumargistihús. Einn fyrsta
daginn eftir að vegurinn var opn-
aður, voru þar átta bifreiðar í
einu og um 50 gestir.
Að hverju gagni kom hinn
gamli landsverkfræðingur og
,,fjármálastoð“ hans af Akranes-
inu, samgöngumálum landsins,
meðan þeir B. A. og J. J. slitu
með hugsun sinni og vilja síðasta
hlekkinn, sem aðskildi höfuðbygð-
ir landsins? Og skyldu ekki fleiri
dæmi vera til, sem sýna afkasts-
muni þeirra sem vaka og hinna
sem ganga í svefni?
Áki.
Læknar og landstjórnin.
Allmikill úlfaþytur er meðal
sumra hinna eldri lækna út af
því, að núverandi landsstjórn
telur það skifta miklu, að hér-
aðsbúar séu ánægðir með lækna
sína. Hefir af núverandi stjóm
verið tekið tillit til óska héraðs-
búa í þessum efnum, ef samhuga
hafa verið og ákveðnar. Dalahér-
að hefir nýverið fengið ungan
lækni sem nálega hvert manns-
barn í héraðinu hafði beðið um.
Leggja sumir læknar nokkra fæð
á landsstjómina fyrir þessa til-
látssemi við þá, sem eiga að búa
við vinnu læknanna. Munu sumir
þeirra helst vilja að læknafélagið
hefði veitingarvaldið, og léti gæð-
inga sína hafa eftir geðþótta þau
embætti er þá langaði til. Ef
framkvæma ætti þennan lækna-
draum yrðu þeir að gera byltingu
og setja upp einveldi minnihlut-
ans, að rússneskum sið. Samtök
kváðu vera í aðsigi sem stefna í
valdaránsætt af þessu tæi. Hefir
einn læknirinn verið svo skynsam-
ur að halda því fram, að læknar
gætu dáið af því, ef þeir mistu
vonir um hérað, af því að héraðs-
búar vildu heldur annan. Væntan-
lega gætu læknar heldur ekki, þó
þeir hefðu bolsaríki, veitt mörg-
um umsækjendum sama embætt-
málið í' Stúdentafélaginu og voru
þar samkomin nokkur hundruð
eldri og yngri stúdenta. Lands-
stjóminni var boðið að hefja um-
læður. Flestir fundannanna munu
í byrjun hafa haldið, að það væri
erfitt og óþakklátt verk að verja
framhaldsnám á Akureyri fyrir
fullu húsi af Reykjavíkur-stúd-
entum.
En þetta reyndist ekki sérlega
erfitt. I íramsöguræðu minni
rakti eg hina sögulegu þróun
málsins, hversu mentaskólarnir
höfðu verið tveir, annar fyrir
sunnan og hinn fyrir norðan frá
því á frelsisöld landsins, og þar
til um 1800 að eldgos og hörm-
ungar höfðu svo lamað lífsþrótt
landsmanna, að sikólarnir á Hól-
um og Skálholti lögðust niður, en
lítill vísir til mentaskóla fékk að
lifa suður með sjó og síðau í
Reykjavík. Erlent valdboð og
eymd landsmanna hafði lagt niður
norðlenska skólann. Vaxandi mátt-
ur þjóðarinnar og frelsiskend
hlaut að vekja Hólaskóla af ;aldar-
lðngum svefni.
Þetta vissu allir. En hitt kom
mörgum — einkennilega mörgum
— á óvart, að þessi skóli í Rvík,
sem að skoðun íhaldsmanna átti
jafnan að vera einn um hituna,
hafði verið herfilega vanræktur,
svo að ástand hans var að mörgu
leyti þjóðinni til minlkunnar og
beinlínis til hættu.
Langsamlega flestir af þeim
mönnum, sem ganga gegnum
mentaskólann hér í Rvík, fá aldrei
síðar á æfinni tækifæri til að heim-
sækja aðra sambærilega skóla. Að
órannsökuðu máli stóðu þeir í
þeirri meimngu að Mentaskólan-
um mundi hafa verið sýnd alúð,
og að útbúnaður allur og tilhcgun
á lífi og starfi nemenda væri í
besta lagi.
Þessum mönnum var því hverft
við er þeim var bent á að ein-
mitt Mentaskólanum í Rvík þyrfti
sérstaklega mikilla umbóta við.
Iiúsið væri í megnustu vanhirð-
ingu, utan og innan, einna sóða-
legast utan af öllum opinberum
byggingum, göt að detta á þakið,
af málningarleysi, göt að koma á
stigánn upp á loftið. Kensluher-
bérgin væri mörg illa útleikin,
sumstaðar veggir á sama herbergi
með fernu móti að lit og formi.
Ennfremur að verið væri að setja
miðstöð í húsið, án þess að bæta
við loftrás, að piltar gætu ekki
hengt vot ytri föt, eða geymt
skóhlífar nema inni í befekjunum.
En bekkirnir væru hinsvegar yfir-
fullir, svo sem mest mætti, í þá
troða og farið að hafa útibú niður
í bæ, og kent út í hinu svonefnda
„Fjósi“ bak við skólann, án þess
að hafa þar loftdælu.
Fundarmenn fengu ennfremur
að heyra að heilbrigðisástandið
væri hvergi nærri gott í skólan-
um, sem varla var við að búast,
eftir þrengslum og annari aðbúð,
að sum árin myndi hafa borið á
berklum í 20—30 nemendum.