Tíminn - 14.09.1929, Blaðsíða 2

198
TlMINN
ekki að kynnast og meta þetta
hneyksli. Nú setja þau upp hátíð-
legan vandlætingarsvip út af því,
að Ægir muni ekki standast mat
útlendinga um strandgæslu okkar.
Er þetta hræsni? Eða eru það
sömu hvatimar og þær, sem forð-
um stjórnuðu ópinu: „Gefið okk-
ur Barrabas“?
Innlend leirbrensla.
Hinn ágæti listamaður, Guð-
mundur Einarsson frá Miðdal,
hefir meðal annars lagt stund á
leirbrenslu. Lærði hann til þess
listiðnaðar í Þýskalandi og hefir
síðan gert nákvæmar athuganir
um leh'brenslu hér á landi og lát-
ið rannsaka gildi nokkurra teg-
unda. Hefir sannast að enginn
hörgull er hér á hæfum og jafn-
vel ágætum leirtegundum. Guð-
mundui' sótti fyrir nokkrum árum
um lítilsháttar styrk til Alþingis
til þess að gera hér verulega til-
raun í þessari grein. En þingið
mun ekki hafa skihð gildi þessa
iðnaðar, þótt mikið sé flutt inn
af erlendum skrautkerum og þess-
konar gripum fyrir stórfé. Nú
mun Guðmundur ekki af baki
dottinn, heldur mun hann hafa í
hyggju, að setja hér á stofn leir-
brenslu og skrautkeragerð. Eigi
er Tímanum kunnugt um, hvort
þingsins. En meiri von er nú en
áður, að sú málaleitun mætti
skilningi og hðsinni þingsins.
Guðm. Einarsson er mjög fjöl-
hæfur og ágætur listamaður,
óvenjumikið náttúrubarn og ram-
íslenskur í hug og hattum.
Magnús Jónsson „stórisannleikur“.
Þess var nýlega getið hér í
blaðinu, að núverandi kirkjumála-
ráðherra mundi, samkvæmt að-
stöðu og venju, hafa tahð sig til
knúðan, að setja Magnús Jóns-
son, fyrrum dósent, prófessor í
guðfræði yið háskólann, við frá-
fall Haralds Níelssonar og að
setning hans mundi að líkindum
leiða til skipunar. En til var þess
getið, að sú ráðstöfun mundi bíða
eftir undirskrift íhaldsráðherra,
ef svo ólíklega kynni að fara, að
flóttamönnum íhaldsins yrðu ein-
hverntíma fengin völd í hendur.
Var þessi ágiskun bygð á orðum
ráðherrans sjálfs á eldhúsdaginn,
þar sem hann lét svo um mælt:
„------það má kannske segja, að
það sé heldur mikið tómlæti í því,
að hann lieiir aðeins verið settur, en
ekki skipaður, en eg heíi nú haldið,
að guð almátc.gur muudi varla tcija
það stórsynd, þó að það væri látið
biða, þangað til einhver íhaldsinaður
getur skrifað undir þá ábyrgðarmiklu
útnefningu“.
Samkvæmt venjum um skipun
embætta var ekki unt að skipa
tvo mæta menn, þá Ásmund Guð-
mundsson dósent og Jakob Krist-
insson skólastjóra á Eiðum, í sín
embætti, nema að breyta setningu
Magnúsar Jónssonar í skipun. Og
þar sem vænta mátti, úr því sem
komið vai', að til slíks myndi
draga, mun kirkjumálaráðherrann
hafa litið svo á, að ástæða væri
tii að skipa í embættin öh. Nú
iáta Ihaldsblöðin svo, sem rit-
stjóri Tímans hafi verið óvirtur
og snoppungaður með þessari ráð-
stöfun, alveg eins og hann hafi
verið borinn ráðum og sviftur
valdi til ráðstöfunar um þetta
mál. Er það auðsæ fjarstæða. —
Þótt riistjórar Ihaldsblaðanna
þori aldrei að hafa aðra skoðun
á neinu máli en Jón Þorláksson, er
öðru máli að gegna um ritstjóra
Tímans. Hann telur sig hafa
heimild til þess að vera á öðru
máli um einstök atriði en hærra
settir samverkamemi hans, enda
þótt slíkur skoðanamunur breyti
í engu íullkominni og mjög ein-
dreginni samvixmu í meginstefnu
og höfuðmálum. Fyrir því getur
ritstjóri Tímans endurtekið fyrri
ummæli sín og látið með fullri ein-
urð í ljósi megna, persónulega
andúð sína gegn þeirri ráðstöfun,
að skipa til að undirbúa presta-
efni landsins einhvern strákleg-
asta og óprúttnasta ósanninda-
mann Ihaldsflokksins í stjórnmál-
um.
„Snöggklæddur í Grænlandsför“.
Mbl. 1. þ. m. flytur svolátandi
smágrein:
„það mun vera einstakt dæmi, að
maður leggi snöggkiæddur á stað til
Norður-Grænlands, en svo var í leiö-
angri Gottu. Einn skipverja — og ekki
af lakari endanum — gleymdi að hafa
með sér jakka. Hlýtt var og gott veð-
ur, er Gotta fór á stað og voru skip-
verjar fáklæddir við ferðabúnaðinn,
en enginn gleymdi þó jakka sínum á
landi annar en þessi“.
Talsvert orð fór af því, að til
Grænlandsfarar „Gotta“ hefði ver-
hljóta að komast að þeirri niður-
stöðu að svo er ekki.
Hinum, sem telja nú ofgert við
bændur, má benda á það, að víða
um lönd eru nú jarðabætur
og hverskonar búnaðarumbætur
styrktar á ýmsan hátt, líkt og
hér gerist, og talar enginn um
ölmusulýð í því sambandi, enda
réttlætast allar skynsamlegar
ráðstafanir hins opinbera, land-
búnaðinum til efhngar af því, að
þar með er verið að stuðia að
því, að auka varanlegt verðmæti
jarðeignanna, með jarðabótum,
húsabótum o. fl. og tryggja betri
afkomu niðjanna, þeirra sem
landbúnað stunda, langt fram í
ókominn tíma, svo að kynslóðin,
sem umbætumar gerir nýtur
þeirra ekki nema stutta stund,
og á þessvegna fuhan rétt á opin-
berum stuðningi, og það vantar
mikið á að hér sé enn farið yfir
skynsamleg takmörk í þessu efni,
þótt ólíkt sé meira aðgert nú en
áður var, og segja megi að jarða-
bótaménnimir í landinu sigh nú
beggja skauta byr, miðað við
baminginn, sem áður var. Og hér
er ástæðan til ríflegs stuðnings
til jarðræktarinnar þeim mun
meiri en nokkursstaðar annars-
staðar, sem við eigum hlutfalls-
lega meiri ónotaðar auðsupp-
sprettur í móðurmoldinni en nokk-
ur önnur þjóð. Þótt byrinn dvíni
örhtið, við það að „dagsverkið“
stækki smávægilega, þá mun
siglingin ganga engu að síður, af
því að bændur auka seglin, og
læra betur að sigla, eftir því sem
tímar hða, og sá er líka tilgang-
ur hins opinbera styrks að kenna
þeim þetta.
5. ágúst 1929.
Metúsalem Stefánsson.
----o-----
Dánardægur. Nýlega er látin á
Vífilsstaðahæli frú þuríður þórarins-
dóttir frá Valþjófsstað i Fljótsdal,
kona Einars Sv. Magnússonar bónda
á Valþjófsstað. Eiga þau hjón tvær
dætur ungar. Frú þuríður var tæpra
38 ára gömul, og var e*st af börnum
þeirra séra þórarins þórarinssonar á
Valþjófsstað og konu hans Ragnheið-
ar Jónsdótiur. Frú þuríður var góð
kona og vinsæl. Hún tók örlögum
sinum, sjúkdómi og dauða með mik-
iili hugprýði og stöðuglyndi. Er við
brotthvarf hennar stórt skarð fyrir
skildi á Valþjófsstað.
Framtíð
íslenskra flugmála
það eru nú liðin rúm þrjú ár sið-
an, að mig heimsótti í Reykjavík sá
maður, er við íslendingar eigum
mest að þakka, að flugferðum hefir
verið komið á hér á landi tvö síð-
ustu sumur. þessi maður var Siegert
ofursti í lofther þjóðverja og eftir-
litsmaður með öllum lofthernum
þýska. Hann kom hingað til að teyga
að sér íslenskt andrúmsloft og hvíla
þreyttar taugar. Hann ferðaðist vest-
ur á Snæfellsnes til þess að sjá stað
þann, er franska skáldið Jules Veme
lýsir í æfintýrasögu sinni „Að mið-
depli jarðar", en þessa sögu hafði
Siegert lesið, er hann var 14 ára og
hafði á henni hinar mestu mætur.
Af þessu má sjá, að Siegert var ó-
venjulegur maður, hann unni æfin-
týrinu, hinu dásamlega í lífinu og
þess vegna var eðlilegt, að hann
sneri sér að flugmálum. Á ófriðarár-
unum flaug hann um alla Evrópu,
ýmist til vestur eða austurvígstöðva
þjóðverja, stundum á Balkanskaga,
altaf á fleygiferð til þess að gefa
fyrirskipanir og sjá um allan loftút-
búnað þjóðverja. Hann reit bók um
flugmál að stríðinu loknu og spáði
því í þeirri bók, að sá tími myndi
'koma, er hægt væri að fljúga frá
Berlín kringum hnöttinn og til baka
á 24 tímum, með 1000 km. hraða á
klukkustund, en á norðurhveli jarðar
er vegalengdin kringum hnöttinn um
24000 km., um miðbik jarðar rúmir
40000 km. þegar Siegert reit bók
þessa, var venjulegur flughraði 130—
150 km. á klukkustund, en síðan
haJa verið búnar til flugvélar, er hafa
A viðavangi
Ægir og Trausti.
V'al skiphei'rans á varðskipið
Ægi er eitt a±' því, sem íhalds-
biöðin iiaía íundið dómsmálaráð-
iierranum til foráttu. Finna þau
sér það til sem ástæðu, að Einar
Emai'sson skipstjóri hafi ekki
íuotiö hósforingjamentun né tekiö
sjonösiormgjapróí. En hér kem-
ur margt tii greina, sem ihalds-
uioöin ganga þegjandi framhjá. I
lyrsta iagi er strandgæslan ekki
nernaöur heidui' löggæsia og ríki,
sem hefir lýst yfir ævarandi hiut-
ieysi sinu, þarínast ekki slíkrar
þeKkmgar. i öðru lagi munu Hanii'
ekkt kreijast nema hálís undir-
iormgjaprófs aí skipstjórum á
vaioskipmu Jeyhu og er þó skipið
herskip. i þriðja iagi er Einar
Emarsson hum ágætasti sjómað-
ur og heíir í iangri þjonustu a
varðskipunum iært alt, sem nauð-
syn krelur, til þess að rækja iög-
gæsiustaríið af fullri þekkingu. I
fjórða lagi eru það engin með-
mæíi með skipstjórum varðskip-
anna, er eigendur togaranna, sem
síi'eit stelast í ianuhelgina, taka
aö mæia íastlega með þeim. Mætti
af siiku ráða ótta þeirra um, að
nýir mexm myndu fremui' sjá við
bakíerii þeirra við þjóðina, þegar
þeir, samkvæmt vitnisburði sumra
pingmanna Ihaldsflokksins, eru
að stjóma ránsfei'ðum togax-axma
í landhelgina! — Broslegastar
verða þó aðfinslur Ihaldsmanna
uin að Ægir muni ékki njóta
trausts útlendinga sem löggæslu-
skip við hliðina á öllu fjasi þeirra,
illyrðum og gargi út af því, að
„gögnin“ hans Trausta, löggæslu-
skips M. Guðm., voru ekki af nú-
verandi dómsmálastjóni álitin
hæfur mæhkvarði á íslenskar
strandvarnir, frammi fyrir erlend-
um réttarfarsfræðingum. Annars-
vegar er nýtískuskip með öllum
fullkomnustu tækjum, ágætum
skipstjóra, vel mentum til starfs-
ins og dugandi skipshöfn. Hins-
vegar var Trausti, undir lélegri
stjórn, dagbókarlaus, pennalaus,
pappírslaus, blýantslaus og hafði
ekki öxmur athugunartæki en
nagla, borðstokkinn og gamalt
Morgunblað! íhaldsblöðin hafa
rifist og skammast nálega í heilt
ár út af því, að útlendingar fengu
yfir 500 km. hraða á klukkustund.
Spá Siegerts hefir ekki ræst enn, en
hún á eftir að rætast. Hann spáði
því, að framtíðar flugvélar milli
heimsálfanna myndi ferðast í afskap-
legri hæð, þar sem andrúmsloftið er
svo þunt, að flugmenn og farþegar
verða að anda að sér tilbúnum efna-
samböndum hins venjulega and-
rúmslofts. Sú hefir einnig reynsla
orðið síðustu ára. Flugmenn þá, er
komast upp i 8—10000 metra hæð,
sækir svo mikill svefn og magnleysi
að þeir missa stjórn á flugvélinni,
og láta reka á reiðanum ef þeir anda
ekki að sér tilbúnum efnasambönd-
um. þjóðverji einn Neuenhofen setti
nýlega hæðamet i flugi og komst upp
i yfir 12000 metra hæð og varð vitan-
lega að lifa á tilbúnu lofti í þessari
hæð. Á siðustu árum hafa verið gerð-
ar tilraunir með rakettu flugvélar eða
eldflugur. Er þeim skotið upp í loftið
með feikna hraða líkt og hleypt sé
af fallbyssuskoti og hefir þýskur
sérfræðingur einn nýlega fullyrt, að
unt væri að búa til eldflugu er gæti
komist í einu á milli Evrópu og
Ameríku. Hann fullyrðir, að eldflug-
ur þesar muni geta flutt póst milli
F.vrópu og Ameríku á hálftíma og
hugsar sér gerð eldflugunnar þann-
ig: Hún er samsett af hylkjum, er
liggja hvert ofan á öðru, þannig að
þar sem fyrsta hylki endar tekur við
nýtt hylki og svo koli af kolli. þeg-
ar kveikt er í fyrsta hylki þýtur eld-
flugan af stað og þegar sþrengiefni
fyrsta hylkis er útbrunnið, kviknar á
þvi næsta og eykst þá hraði eldflug-
unnar um þann hraða, sem hin nýja
íkveikja veldur og bætist við þann
hraða, sem eldflugan er búin að fá
og margfaldast því hraðinn við
hverja nýja íkveikju. pessi sami mað-
ur fullyrðir, að það sé fjárhagsatriði
eitt að koma þessu í framkvæmd.
Allar mentaþjóðir heims keppa nú
að því að auka hraða viðskiftalífs-
ins með loftsamgöngum. í 10—20 ár
hefir nú verið haldið uppi reglu-
bundnum loftferðum í Evrópu og
víða um heim og á hverju fyr\ er
bætt við nýjum loftleiðum og endur-
bætur gerðar á farartækjum loftsins.
Flogið er nú bæði á nóttu og degi
og hafa sérstakir loftvitar verið reist-
ir fyrir næturflugvélar, sumstaðar
með 10—15 km. millibili. í Ameriku
svífa daglega í lofti yfir 10000 flug-
vélar, sem flytja póst og farþega
milli tjarlægra staða, i þýskalandi
eru yt'ir 500 flugvélar í notkun, í
Frakklandi mörg hundruð og svipað
í öðrum löndum álfunnar. Nú er
kept að því að koma á föstum flug-
ferðum milli Evrópu og Ameríku.
Loftskipið „Zeppelin greifi" hefir tví-
vegis farið á milli og nýlega hefir
það flogið kringum hnöttinn á 21 sól-
arhring til þess að sýna og sanna, að
sá tími er nálægur, cr ferðast verður
í lofti hvar sem er á hnettinum. Hið
mikla félag Lufthansa í þýskalandi,
stærsta flugfélag í heimi, er ræður
yfir 150 flugvélum, keppir að því að
koma á loftsambandi milli hins
gamla og nýja heims. þeir vinna i
kyrþey, safna öllum gögnum, er að
lialdi mega koma, kynnast veðurskil-
yrðum víða um heim, m. a. hér á
íslandi, hafa komið á tilraunaflug-
ferðum, m. a. yfir þvert Rússland og
Síberíu, vinna að endurbótum véla
og þegar þessum undirbúningi er
lokið, sem væntanlega verður bráð-
lega, er áformað að koma á föstum
ferðum, annaðhvort yfir ísland og
Labrador eða yfir Azoreyjar, eftir þvi
hvemig viðrar í það og það skifti. í
loftinu er vegur undir og vegur yfir
og vegur á alla vega og vehður það
því eingöngu komið undir veður-
fregnum, hvort farþegavél milli Ev-
rópu og Ameríku í eitt eða annað
skifti verður beint yfir ísland eða
Azoreyjar. Flogið hefir verið í sumar
milli þýskalands og íslands á 15—16
tímum og er óhætt að fullyrða, að nú
er hægt að koma á föstum flugferð-
um milli íslands og meginlandsins
hvenær sem er; það er aðeins fjár-
hagsatriði, hvenær á þessu verður
byrjað. Nú eru smíðaðar risa flug-
vélar, er taka 100 manns og eru vit-
anlega gerðar með það fyrir augum
að koma á flugferðum milli heims-
álfanna. Hin nýja flugvél þjóðverja
„Do X“, er nýlega er fullgerð, kostar
2i/2 niilj. marka. Sama dag, og hún
hóf sig til flugs í fyrsta sinn, pant-
uði alræðismaður ítala, Mussolini,
tvær slíkar flugvélar handa ítölum.
Honum er svo mikið _ kappsmál að
ítalir kynnist hraðanum, að hann læt-
ur fljúga með ítali ókeypis til þess
að þeir venjist loftferðum.
Við sjáum af þessu hinar miklu
framfarir i flugmálum í heiminum.
Nú er hægt að ferðast um alla Ev-
rópu í loftinu á afarstuttum tíma og
þegar atliugað er hve flugferðir eru
dýrar, má furðu sæta, að flestar Ev-
rópuþjóðir, sem eru fátækar eftir
stríðið mikla og rísa vart undir
sköttum og skyldum, hafa á síðustu
árum varið tugum miljóna króna til
flugferða. í þessum löndum hagar þó
svo til, að allsstaðar er hægt að ferð-
ast með hraðlestum, sem þjóta um
löndin með 80—100 km. hraða á
klukkustund, og tímasparnaður sá,
sem vinst við það að fljúga, nemur
sjaldnast meira en örfáum klukku-
stundum í hvert sinn. það er þessi
tímaspamaður, þessi aukni hraði,
sem stjómir landanna meta svo mik-
ils, að þær vilja fóma miijónum á
ið stofnað af lítilli fyrirhyggju
og jafnvel beinni fífldirfsku. Ofan-
birt smágrein virðist benda á, að
þær sagnir hafi síst verið orðum
auknar, enda er það á hvers manns
vitorði, að skipið var alls ekki út-
búið til íshafsferða og að meira
réði hepni en hyggindi, að förin
tókst svo giftusamlega. — Þegar
sjómenn okkar farast, kveða við
miklir kveinstafir og mun fátt
ganga þjóðinni nær hjarta en
hörmulegar og stórfeldar slysfarir
þeirra manna, sem eiga í baráttu
við hafið. — En þegar telja má,
að beinlínis sé stofnað til þess að
þessháttar slys geti orðið, syngur
í heimskutálknum Mbl. Væri
sannarlega meiri ástæða til að
átelja heimskulega ofdirfsku og
óvarkámi sjómanna í þesskonar
heimanbúnaði heldur en að skýra
frá slíku eins og skrumfregnum í
auðheyrilegum hi’eyknitón.
----o----
Kostnaðurinn
við utanríkismálin.
Margir gera sér ekki fyllilega
ljóst, hvað það í raun og veru
kostar rikið, að hafa ekki utan-
ríkismálin algjörlega í sínum
höndum. Allmargir erlendir um-
boðssalar hafa, í skjóli þess, að sú
skoðun er enn allútbreidd meðal
annara þjóða, að ísland sé dönsk
nýlenda, sölsað undir sig einka-
umboð fyrir lsland, fyrir þýskar,
enskar og amerískar verksmiðjur
og framleiðendur, sem hafa mikil
viðskifti hér á landi.
Hve miklu skattur þessi nemur
árlega, er erfitt að segja, en óhætt
er að fullyrða, að hjer er um veru-
legar fjárhæðir að ræða.
Áþreifanlegt dæmi, þessu máli
til sönnunar, er hin stórfelda verð-
lækkun á köfnunarefnisáburði,
sem orðið hefir síðan Tryggva
Þórhallssyni forsætisráðh. tókst
að útiloka erlendan millilið (Det
danske Gödningskompagni), frá
því, að geta gert sér áburðarsöl-
una hingað til landsins að tekju-
grein.
Det danske Gödningskompagni,
var búið að sölsa undir sig einka-
umboð á þýskum köfnunarefnis-
áburði fyrir ísland og hélt svo
miljónir ofan til þess að öðlast
hann. það er þessi tímasparnaður um
örfáar klukkustundir í hvert skifti,
sem þýska þjóðin, þrautpind eftir 4
ára blóðsútheDingar og skattgreiðslur
svo þungar til sigurvegaranna, að
þær eru um það bil að sliga þjóðina,
metur svo mikils, að hvert manns-
barn í landinu geldur sem svarar
einni 'krónu á ári til flugmálanna,
eða sem næst 60 miljónum króna á
ári um alt þýskaland. En hér norð-
ur á hala býr þjóð, sem hefir haft
ráð á því i 30 ár að hugsa um það
að leggja járnbrautarspotta um 80
I kílómetra svæði og loks gefist upp á
því, að því ei' virðist. Hér norður i
hala veraldar býr þjóð, sem hefir ráð
á þvi að eyða stundum heilli viku til
þess að komast á milli staða, sem
flugvél fer um á 2—3 tímum. Hér
norður á hala veraldar býr þjóð, sem
raunar er farin að sjá og heyra það,
sem gerist i heiminum, en ennþá á
of marga sérvitripga, sem raunar
rumska við, þegar þeir heyra fótatak
hins komandi tíma, og glápa upp í
loftið, þegar þeir heyra þytinn af
vængjataki tímans, en í þœgilegri
sjálfsþóknun hrista höfuðin yfir
skýjaglópum hinnar vaxandi kyn-
slóðar og þakka sinni eigin visku,
að þeir leggja ekki líf sitt í hættu i
loftferðum, þótt allur heimurinn viti
nú að færri slys hljótast af loftferð-
um heldur en af járnbrautum, gufu-
skipum, bifreiðum og öðrum farar-
tækjum.
En þjóðin er að rumska og h(n
vaxandi kynsjóö mun ferðast frjáls
eins og fuglinn um loftið.
Eg hverf aftur til vinar míns Sie-
gerts ofursta og viðtals okkar ■ 1926.
Eg hafði þá sjálfur hreyft fíugmál-
um í íslenskum blöðum og var mér
það sérstök ánægja, að hann hafði