Tíminn - 19.10.1929, Blaðsíða 1

©laíbfcri
09 afgtciðsluma&ur d i m a n s tr
Ronnpetij J) 0 r s I e i n söóttir,
Samban&síjúsinu. Heyfjapif.
^.fgrcibðta
Cimans er i Sambanösfyúsinu.
(Ðpin baglega 9—\2 f. i).
Stmi $90.
xm. ár.
Málin þrjú.
1.
Samkvæmt 23. gr. fjárlaga
fyrir árið 1930 var ríkisstjórn-
inni heimilað að verja fé úr rík-
issjóði til eftirtaldra fram-
kvænida:
Að láta reisa á Arnarhólstúni
hús handa skrifstofum ríkisins
fyrir alt að 230 þús. kr.
Að kaupa prentsmiðjuna Gut-
enberg ásamt húsi og lóð fyrir
155 þús. kr.
Að kaupa hverajörðina Reyki í
ölfusi ásamt fjórum öði-um
smærri hverajörðum, er henni
fylgja.
Þessi þrjú mál urðu sérstakt
bitbein málsvara .Ihaldsins á
landsmálafundunum síðastl. vor.
Leituðust blekkingasmiðir þess
við að telja áheyrendum sínum
trú um, að umræddar fjárgreiðsl-
ur bæri að telja með gjaldabálki
fjárlaganna og hefðu því lögin
verið afgreidd með drjúgum,
raunverulegum tekjuhalla. Voru
þessi vísvitandi ósannindi barin
fram á hverjum fundi, þrátt fyr-
ir það, að þau voru jafnhraðan
hrakin með þeim augljósu rök-
um, að lán yrði tekið til slíkra
framkvæmda eins og jafnan, er
um svipaðar ráðstafanir er að
ræða, þar sem fé er varið til
arðberandi fyrirtækja og til
langrar frambúðar til menning-
ar og hagsmuna fyrir eftirkom-
andi kynslóðir.
Látlausum rógi og illindum 1-
haldsmanna vegna þessara mála,
hefir aldrei verið svarað til hlít-
ar hér í blaðinu. Liggja þó fyrir
ærin rök í öllum þessum málum
og þykir Tímanum rétt, að taka
fram í eitt skifti fyrir öll nokkur
helstu rökin, svo ljóst verði
hversu staðlausar eru árásir
Ihaldsmanna og hversu þær votta
berlega um síngirni Ihaldsins,
óhugkvæmni og algert hirðuleysi
um velfai-nað þjóðarinnar á
ókomnum tímum.
n.
Eftirtaldar skrifstofur og
starfsstofur ríkisins hafa verið og
eru enn dreifðar um Reykjavík í
húsakynnum einstakra manna og
stofnana:
Hagstofan, skattstofan, skrif-
stofur lögreglustjóra, tollstjóra,
lögmanns, vegamála, vitamála,
rikisféhirðis, tryggingarstofnana,
samábyrgðar ríkisins, skipaskoð-
unar, áfengisverslunar, gengis-
nefndar, söfnunarsjóðs, veður-
stofan efnai’annsóknarstofan og
geislalækningastofan, eða eigi
fæi-ri en 17 — sautján — tals-
ins.
Eins og af líkum má ráða,
greiðir ríkið geysilegar upphæðir
í húsaleigu og fyrir Ijós, hitun og
ræstingu í öllum þessum skrif-
stofum. Nokkrir af starfsmönn-
um ríkisins leggja til skrifstof-
urnar í sínum eigin húsakynn-
um. Allstaðar eru þessar upphæð-
ir greiddar samkvæmt reikningi
og mun ríkið hafa harla lítinn
íhlutunarrétt um gjaldið.
Um þessar mundir er að rísa
af grunni mjög myndarlegt og
smekklegt stórhýsi á homi Ing-
ólfsstrætis og Lindargötu, sem
nefnist Arnarhvoll. Er svo fyrir-
hugað, að húsið geti tekið vexti
meðfram Lindargötu, enda á rík-
ið stóra lóð á þann veg. I þessu
húsi verður ýmsum skrifstofum
ríkisins fengið varanlegt heim-
kynni. Reynslusannindin munu
áður en langt líður færa almenn-
ingi heim saimin um, hversu stór-
feldur sparnaður verður að þess-
ari tilhögun fyrst og fremst í
húsaleigu og þó jafnvel enn meiri
við sameiginlega hitun, lýsingu
og ræstingu skrifstofanna í einni
byggingu.
Sparnaðurinn er þó ekki í raun
réttri höfuðástæðan, þegar litið
er á menningarhlið þessa máls.
Með þessari ráðstöfun verður
ráðin bót á þeim gífurlegu óþæg-
indum, sem eru því samfara, að
hafa skrifstofurnar dreifðar út
um hvippinn og hvappinn, bæði
fyrir starfsmenn ríkisins og þá
eigi síður fyrir allan almenning,
sem þarf að reka erindi sín í
höfuðstaðnum oft á naumum
tíma. Og enn ber á það aði líta,
að skjöl ríkisins og þesskonar
verðmæti eru um þessar mundir
háð meiri og minni hættu af
eldsvoða í hinum ýmsu skrif-
stofum, ekki síst í timburhús-
um Reykjavíkur.
Meginrökin í þessu máli verða
þá þau, er nú skal greina:
Með þesskonai- sambyggingu
fyrir margar af skrifstofum rík-
isins verður komið til Ieiðai’ stór-
feldum spai-naði í húsaleigu, lýs-
ingu, hitun og ræstingu.
Greiðari afgreiðsla, þar sem
margar skrifstofur eru saman
komnar í einu húsi, til fjár-
sparnaðar fyrir ríkið og stór-
aukinna þæginda fyrir starfs-
menn ríkisins og allan almenn-
ing.
Öiyggi skjala og annara verð-
mæta ríkisins, sem nú liggja
undir meiri og minni brunahættu
í timburhúsum.
Stóraukinn menningarbragur á
opinberum vinnubrögðum ríkisins
í embættisfærslu.
Heilskygnum mönnum mun
trauðlega dyljast, að til þessar-
ar framkvæmdar er stofnað af
ríkri þörf og 'ærnum menningar-
og sparnaðarástæðum. Fjand-
skapur Ihaldsmanna er hinsveg-
ar mjög auðskilinn. Nokkrir af
helstu máttarstólpum Ihaldsins,
sem hafa leigt ríkinu skrifstof-
ur sínar með hagnaði, missa
spón úr askinum sínum. En sam-
kvæmt þjóðfélagshugmyndum
þeirra manna á fyrst og fremst
að líta á hagsmuni s 1 í k r a ein-
staklinga sem þeir eru og þar
næst á ríkisins. — En Arnar-
hvoll rís af grunni og mun brátt
verða tekinn til nota til fjár-
sparnaðar og menningarauka
fyrir ríkið, hversu sem Ihalds-
menn nöldra og rógbera stjórnina.
Skiftir mjög í tvö horn um af-
stöðu til slíkra mála sem þessa:
Annarsvegar sjúk hagsmuna-
hyggja nokkurra samkepnis-
manna, sem meta einstaklinga,
stofnanir og þjóðfélagið sjálft
eftir þeim líkum, sem fyrir liggja
til e i g i n f jáigróða. Hinsvegar
hugkvæmdarík og athafnasöm
stjórn, sem horfir fram í tímann
og hagar verkum og ráðstöfun-
um sínum eftir því sem ætla má
að samrýmist framtíðarkröfum
vaxandi og batnandi þjóðar.
III.
Fjárupphæð sú, er íslenska rík-
ið greiðir árlega fyrir prentun,
mun nema alt að 300, þús. kr.
Reykjavík, 19. október 1929.
Kaupverð prentsmiðjunnar Gut-
enberg, ásamt húsi og lóð, er
155 þús. kr. eða sem svarar því,
er ríkið greiðir fyrir prentun á
einu misseri.
Enginn viðskiftaaðili prent-
smiðjanna mun vera skilvísarí
en ríkið sjálft. En um greiðslur
fyrir prentun mun vera svipað
háttað eins og ýmiskonai’ aðrar
greiðslur, að þær heimtast mis-
jafnlega. Verða þá þeir skilvísu
að gjalda vanskilamannanna í
þessum viðskiftum sem- öðrurn,
því prentsmiðjurnar verða að
hafa sitt og hljóta að setja
prentverðskrá sína með hliðsjón
af óhjákvæmilegum vanheimtum
á greiðslum fyrir prentun.
I annan stað liggja fyrir ó-
hrekjandi rök fyrir því, að ríkið
greiðii’ oftar en einu sinni og
jafnvel oft fyrir sömu prentun-
ina. Um þá hlið málsins hefir
flutningsmaður „tillögu til þings-
ályktunar um ríkisprentsmiðju“
á Alþingi 1928, Haraldur Guð-
mundsson, látið um mælt á þessa
leið:
„E11 eins vil eg geta, til aö sýna,
bve haganlegt fyrirkomulagið er.
Prentun Alþingis- og Stjórnartíðinda
skiftist nú á 4 prentsmiðjur. Skjala-
partur Alþt. og Stjórnartiðindi er
prentað’ sitt i hvorri prentsmiðju.
Nú er það kunnugt, að bæði eru
prentuð í skjalaþa'rtinum sjálfum og
auk þess sérprentuð i nokkrum ein-
tökum öll þau lög, er þingið af-
greiðii'. Síðan er þetta Jesmál „lagt
af“ og sett að nýju i annari prent-
smiðju, sem stjórnin heíir samið við
um prentun Stjórnartíðinda. En
prentun laganna i Stjórnartíðindun-
um byrjar skömmu eftir þinglok.
þetta og annað eins kæmi ekki fyr-
ir, ef hvorttveggja væri prentað í
prentsmiðju ríkisins‘‘.
Vafalaust mætti benda á enn
stórfeldari dæmi um margendur-
tekinn prentunarkostnað opin-
berra skjala, með þeirri tilhögun
sem nú tíðkast, þar sem hinum
ýrriislegu flokkum verkefnanna
er skift milli prentsmiðjanna.
Tökum til dæmis skipulagsskrár
og lögreglusamþyktir kaupstaða,
sem eru prentaðar, fyrst sem
uppkast, síðan í skjalapartinum,
þá í lögum og stjómartíðindum
og loks sem sérútgáfur fyrir við-
komandi kaupstaði. Mun í slíku
falli vera reiknuð ný uppsetning
á lítt eða ekki breyttum texta í
hvert sinn, og verður þá prent-
unarkostnaðurinn 2—4-faldur við
það sem þyrfti að verða og verða
mun í prentsmiðju ríkisins.
Þrátt fyrir svo sterk og aug-
ljós rök fyrir þessari ráðstöfun
ræður hin sama síngimi og
þjóðfélagslega hirðuleysi afstöðu
íhaldsins til þessa máls eigi síð-
ur en til hins síðasttalda. Vegna
þess að nokkrir helstu máttai’-
stólpar íhaldsins hér í bænum
eru meðal eigenda prentsmiðj-
anna, þykir flokknum sjálfsagt
að fjandskapast gegn svo aug-
ljósri sparnaðai’ráðstöfun ríkis-
ins, af því að hún rýrir hags-
muni nokkurra samkepnismanna.
Þeim finst ekki nema sjálfsagt
að ríkið gangi fram fyrir þá og
spyrji auðmjúklega, hvort þeim
megi þóknast að leyfa, að ríkið
spari útgjöld sín, ef það kemur
í bága við það, að samkepnis-
menn fái í sínar pyngjur tvöföld
og þreföld gjöld fyrir sumt af
þeim verkum, sem framkvæmd
eru fyrir það opinbera.
En núverandi stjórn hefir nú
samt, þrátt fyrir þessar einka-
ástæður og illu líðan samkepnis-
manna í Reýkjavík, ráðist í að
kaupa prentsmiðju fyrir ríkið,
þar sem unnin verða með skap-
legum tilkostnaði og að því er
vænta má, með drjúgum sparn-
aði, þau prentstörf, sem áður
hafa verið dreifð í 4 prentsmiðj-
um bæjarins.
IV.
Þá skal að síðustu minst fáum
orðum á jarðakaupin í Ölfusinu.
A sjúkrahúsum og heilsuhæl-
um landsins dvelja nú nokkur
hundruð berklaveikra sjúklinga á
öllum stigum veikinnar. Mjög
margir þessara sjúklinga eru
það, sem kallað er „kroniskir“
þ. e. veiki þeirra er orðin tor-
breýtileg. Allmargir þessara
sjúklinga hafa nokkurt vinnu-
þrek og starfslöngun, ef unt væri
að fá þeim starf við hæfi þeirra
og sniðið við getu þeirra.
Eins og geta má nærri og vel
er kunnugt, hvíla á í’íkissjóði
gífurlegar byrðar vegna berkla-
varnanna. Hafa þau útgjöld far-
ið síhækkandi og vaxið um alt
að 100 þús. kr. árlega síðustu
árin. Vegna skorts á hæfilegum
dvalarstöðum og sj úkrahúsum
fyrir þessa sjúklinga hefir ríkið
orðið að sæta mjög misjöfnum
kjörum um vist sjúklinga á hin-
um ýmsu sjúkrahúsum. Eru jafn-
vel dæmi til þess að ríkið hefir
orðið að greiða alt að hálfri 6.
krónu á dag fyrir hvern sjúkling
eða um 2000 kr. á ári.
Útgjöld ríkissjóðs vegna berkla-
varna eru nú um ein miljón kr.
árl. Með núverandi húsakosti og
dvalarskilyrðum sjúklinga verð-
ur ekki unt að lækka þessi út-
gjöld. Þvert á móti má búast
við, að þau fari enn vaxandi. I
annan stað eru, dvalarskilyrði
sjúklinga langt frá því að svara
þeim kröfum, sem nú eru gerðar
um dvöl og aðbúnað þeirra sjúkl-
inga, sem teljast meira og
minna vinnufærir, en þó ekki svo
frískir, að talið verði rétt að
sleppa af þeim hendinni og láta
þá vera án sérstakrar 'umhyggju
og eftirlits.
Eina ráðið til þess að lækka
að nokkrum mun dvalarkostnað
allmikils þorra af berklasj úkling-
um landsins og fá þeim jafn-
framt betri lífs- og bataskilyrði
verður það, að fara að dæmi ann-
ara þjóða og reisa einskonar
bygðarhverfi, þar sem unt sé að
veita sjúklingunum aðstöðu til
þess að vinna að einhverju leyti
fyrir sér sjálfir um leið og slík
aðstaða veitir þeim hollari lífs-
skilyrði og meiri batavonir. Einu
úrræðin til þess að komið verði
í veg fyrir það, að berklavama-
byrðarnar vaxi þjóðinni um
megn, er að leita einhverra
slíkra úrræða.
Núverandi stjórn hefir reynst
framsýn í þessu máli sem öðr-
um. Reykjatorfan hefir verið
keypt til þess, að þar mætti, í
náinni framtíð, rísa berkla-
veikrahverfi, að hætti annara
þjóða. Garðræktar- og öhnur
ræktunarskilyrði eru þar í besta
lagi. Tæplega getur meiri hvera-
orku samankomna á einum stað.
Slíka orku má hagnýta á ýmsa
lund til verkbragða og lífsþæg-
inda.
Talið er, að hverastaðir séu
einkar hentugir til heilsuhælis-
setra og að 1 hveraorkunni og
64. blað.
hveravatninu sé fólginn lækn-
ingamáttur til handa berklasjúk-
um og g’igtarsjúkum mönnum.
— I landi Reykja og fylgijai’ð-
anna er nægilega mikið land-
rými, til þess að þar geti í fram-
tíðinni risið upp hentug og ódýr
dvalarhæli fyrir þá sjúklinga, er
þjást af hvorumtveggja þessara
sjúkdóma.
V.
I öllum þessum málum sann-
ast það berlega að núverandi
stjórn tekur mjög langt fram
undanfarandi stjómum í frjórri
hugsun, og hagkvæmum og
merkilegum framkvæmdum til
úrlausnar á vandamálum þjóðar-
innar og til heilla óbornum kyn-
slóðum. En á meðan stjórnin
þannig lætur „verkin tala“,
blaðra þeir Árni frá Múla og
Magnús vindgangur rógtungum
sínum og pára í blöð sín upp aft-
ur og upp aftur sama niðurrifs-
þvættinginn og mannskemdii'nar
eins og í fyrra. Þeir hafa, hvort
sem er, ekki verið gæddir hæfi-
leikum til þess að hugsa þjóðfé-
lagslega eða láta sér hugkvæm-
ast neitt til úxiausna og til um-
bóta í framtíðinni, heldur eru
þeir ráðnir til þess eins að skxáfa
níð um núverandi stjóm, af því
hún fer sínu fram og í bág við
hagsmuni og geðþótta bui’geis-
anna í Reykjavík.
---0--- -
Ritfregnir
Davíð Stefánsson: Ný kvæði.
Prentsm. Acta, Rvík, 1929.
„Ný kvæði“ .nefnir Davíð frá
Fagraskógi síðustu, nýútkomna
kvæðabók sína. Eru þar saman
komin yfir 50 nýjustu kvæði
skáldsins á í'úmlega 160 bls. í
smekklegi'i útgáfu.
Óþarft má teljast að í’ita langt
mál um þessa síðustu bók Davíðs
eða þylja hér kvæði hans. Davíð
er vel kunnur meðal islenskra
kvæðalesenda og að því er ætla
má, einna vinsælast ljóðskáld
þeii'ra, sem nú eru uppi. Kvæði
hans eru alt af andlegt lostmeti,
pi’ýðilega ljóðræn og óþvinguð.
Vandvii’kni hans og virðing fyr-
ir listinni er hvarvetna auðsæ.
Ljóð hans eru hvergi máttlaus,
jafnvel engin ljóðlína ber það með
séi’, að hana skox*ti erindi. Hann
er mjög víðförull í kveðskap sín-
um og jafnvígur á fjölbreytileg
yrkisefni. Hann er jafnnæmur
fyrir súgi nyi’stu hafa eins og
suðrænu Miðjarðai'hafs; yrkir
engu lakar um fjallai’efinn og
krumma, heldur en um Neró
keisara. Og bakvið kvæðin slær
hjarta, sem á ríka samúð með
lífinu og viðleitni þess.
Davíð hefir þroskast mikið í
kveðskap sínum, einkum um val
yi-kisefna. I síðaxi bókum hans
er minna um gáskakvæði og ljóð-
hrifningar, meira af stærri yrkis-
efnum og háalvaiiegum. Þó hefir
hann enn til öll sín fyrri tök, alt
frá þýðasta skóhljóði undir
hvelfingum helgra mustera og
niður í hamfarir og æði svörtu-
listar.
Davíð frá Fagraskógi er fyrst
og fremst listamaður. Ljóðharp-
an er hluti af honum sjálfum
og hann hræi’ir strengi hennar
hvarventa, þar sem hann fer um,