Tíminn - 19.10.1929, Blaðsíða 2

222
TlMINN
Vífilsstaðahælið og vatnsveitan í
Reykjavík. I stað hins aumasta
brunnvatns, sem fengist gat,
réði landlæknir því, að veitt var
til höfuðstaðarins hinu albesta
neysluvatni, sem nokkur höfuð-
borg hefir hlotið. En svo mikið
varð samborgurum hans um
þessa framkvæmd, að þeir feldu
hann úr bæjarstjóm, fyrír vatns-
veitumálið.
Síðan eru mörg ár liðin, og
þjóðin hefir vitkast á marga
lund. Nú eru engar líkur til að
landlæknir fái frá alþjóð manna í
landi sinu nema þakklæti og við-
urkenningu fyrir forustu sína í
beilbrigðismálum þjóðarinnar.
J. J.
----o-----
Opið bréf
til stjórnai- Stúdentafél. Rvíkur.
Eg hefi, háttvirtu herrar, með-
tekið bréf yðar svohljóðandi:
„Herra ritstjóri.
í tveim síðustu tölublöðum blaðs
yðar hafið þér gert að timtalsefni
Jund þann, er félag vort hélt hinn
þ. um rektorsembættið við Menta-
skólann. pér hafið viðhaft hin
ót’irðulegustu orð um fundinn og
skýrt algerlega rangt frá því, -er
þar fói' fram. Jafnvel staðhæfið þér,
að aðeins „um 30 (af fullu húsi!)“
hafi greitt atkvæði með mótmælatil-
lögu þeirri, er borin var fram á
fundinum, en „um 20 á móti“. Hið
sanna í þessu máli er það, að á
annað liundrað manns greiddi at-
kvæði með tillögunni, en áreiðanlega
ekki fleiri en 9 manns á móti. Nokkr-
ir menn rengdu tölu mótatkvæða,
og voru þá aðeins tveir, er standt.
vildu við atkvæði sitt.
þegar yðui' heíir nú verið sagður
sannleilcur máls þessa, efumst vér
ekki um, að þér leiðréttið rangfærsl
urnar í blaði yðar, svo sem sæmir
heiðarlegum blaðamönnum, er taka
vilja þátt í sannleiksleitmni miklu.
Eigi þér hinsvegar bágt með að
ieggja trúnað á þessi orð vor, þá
viljum vér leitast við að láta sann-
ieikann aftur koma i ljós og kanna
aö nýju hug stúdenta í þessu máli.
Fyrir þvi viljum vér bjóða yður að
gerast frummælandi þessa máls, eða
fá til þess einhvern skoðanabróður
yðar, á fundi í íélagi voru, sem
liáður yrði einhvern næstu daga, á
þeirn degi, er þér sjálfur tiltakið.
Vér leyfum oss að vænta svars yð-
ar hið bráðasta, og förum fram á,
að þér birtið bréf þetta í næsta
tölublaði blaðs yðar.
Reykjavík, 13. október 1929.
Virðingarfylst.
Stjórn Stúdentafélags Reykjavíkur.
Thor Thors. Pétur Benediktsson.
Pótur Hafstein11.
Þér staðhæfið í þessu bréfi
yðar, að eg hafi skýrt „algerlega
rangt frá því“, er fram hafi far-
ið á fundi Stúdentafélagsins. En
hið eina, sem þér færið fram til
stuðnings þessari staðhæfingu, er
það, að eg hafi skýrt rangt frá
um atkvæðagreiðsluna á umrædd-
um fundi.
Nú munuð þér verða að viður-
kenna þá alkunnu og alviður-
kendu staðreynd, að á þessum
fundi fór ekki fram atkvæða-
talning, sem mark yrði á tekið
og eigi var, af þeim ástæðum
bókuð raunveruleg tala atkvæða.
Nú bygði eg frásögn blaðs míns
á umsögn skilríks manns, sem
var á fundinum og veitti eftir-
tekt því, sem fram fór. Átti eg
þess eins kost, þar sem yður
brast kurteisi, til þess að bjóða
ritstjóra stjórnarblaðsins að sitja
á þessum ádeilufundi. Eg vil nú
leyfa mér að benda yður á það,
að þar sem ekki eru talin at-
kvæði og ekkert bókað um tölu
þeirra, hlýtur ágiskun að ráða.
Og þá hefir ágiskun tíðinda-
manns Tímans alveg jafnmikið
gildi eins og ágiskun yðar.
Af þessum ástæðum virðist
mér að þér takið of fullan munn-
in og gerið yður bera að víta-
verðri óvarkárni, þar sem þér telj-
ið það „sannleik máls þessa“, sem
er algerlega ósannað og ó s a n n-
a n 1 e g t ! Eg get því ekki viður-
kent, að eg hafi farið með nein-
ar „rangfærslur“ og mun ekki, að
svo komnu máli, taka neitt aftur
af því, sem eg hefi sagt um hinn
skoplega fund yðar.
Eg get vel skilið þá viðleitni
yðar, að leita til andstæðinga, til
þess að fá, fremur en ella, um-
ræður á fundi og viðunandi at-
kvæðagreiðslu! Hinsvegar tel eg
samblástursfundi yðar stúdenta
of skoplega og tilefnislausa, til
þess að vilja leggja vinnu mína í
það og nafn mitt við það, að
hjálpa yður. Þegar yður skortir
haldbært fundarefni og almexma
samúð í þessu brölti yðar,þámun
slíku valda rangur málstaður
til mikils unaðar ljóðnæmum og
fegurðarþyrstum sálum. Hins-
vegar verður ekki sagt, að Ijóð-
taug hans sé mótuð af neinni
meginorku þroskaðrai' lífsskoðun-
ar. Kvæði hans eru enn ekki
neinn eldstólpi á leið manna,
áhrif þeirra, enn sem komið er,
hvorki djúp né langvarandi. En
Davíð er enn ungur listamaður.
Þann meginkost á Davíð i
skapferð sinni, að hann er list
sinni ávalt trúr. Vandvirkni hans
þverr ekki við almannalof. Og
hann virðir ljóðhörpu sína of
mikils, til þess að ganga á hönd
neinskonar ofstæki eða gerast á
neinn hátt háður. Hann er al-
frjáls. Ádeilumaður er hann
nokkur, eins og allir, sem eru
gæddir sársauka. En hann er víð-
sýnn og djúpskygn. Slíkir kostir
eru mikilsverðir í fari manns,
sem er gáfaður vel, skáld gott og
ágætlega bragslyngur. Má því
enn vænta mikils af Davíð frá
Fagraskógi.
Jakob Thorarensen: Fleygar
stundir. — Prentsm. Acta.
Rvík 1929.
1 tímaritum okkar hafa undan-
faríð birst tvær smásögur, kend-
ar „Jóni jöklara“. Hafa þær vak-
ið athygli og þótt skera sig nokk-
uð úr í smásagnagerð nú á
tímum. Einkum þótti sagan
„Hneykslið“, sem birtist í Iðunni
alldjarfleg og nokkuð hæpin.
Hinsvegar mun flestum, sem
skyn bera á sagnagerð og óhlut-
drægt vilja dæma, hafa þótt, sem
þar væri ekki meðalmaður að
verki.
Nú hefir Jakob Thorarensen
skáld gengist við þessum sögum
ásamt þremur öðrum og gefið út
í nýútkominni, mjög snoturri bók,
115 bls. að stærð og kallar
„Fleygar stundir“.
Þessar sögur heita: Skuldadag-
ar„ Hlátur, Helfró, Iineykslið og
Ilmur vatnanna. Fyrsta sagan
greinir frá skuldadögum skillítils
oflátungs, sem lifir mjög um efni
og manndóm frám, önnur frá
skoplegu atviki úr sögu ferða-
manns, þriðja frá síðasta við-
skilnaði gamalla hjóna, fjórða frá
óvenjulega djörfum ástum og
fimta frá „gletni örlaganna“, ef
svo mætti að orði komast. Fyrir-
sagnir allar eru við hæfi nema
hin síðasta, er betur myndi fara
austrænu æfintýri, heldur en
slíku efni, sem sagan greinir frá.
Æskan 1 landinu
íhaldið og Framsóknin.
Frh. -----------
Um Mentaskólann er það að
segja, að hann er eitt hið feg-
ursta hús í bænum, og stendur á
völdum stað. Er hvorttveggja að
þakka útlendri harðstjórn, og eitt
af því fáa góða, sem þaðan kom.
En hvernig höfðu svo odd-
borgarar landsins skilið við þetta
hús? Til að afbaka hinar hreinu
línur í stílnum, settu þeir á það
tvo ósmekklega kvisti, sem tekn-
ir voru burtu í sumar. Þak og
veggir hafði ekki verið málað í
átta ár. Ryðgöt voru að detta á
þakið og að utan sá varla í
veggina fyrir óhreinindum. Ihald-
ið gat kastað 15 þús. kr. úr
landssjóði til að mála hús Jóns
Magnússonar, en Mentaskólan-
um gleymdu þeir. Bókasafnshús-
ið var að sjálfsögðu aldrei málað
fyr en í sumar að unnið var að
höfuðviðgerð skólans. Bygt hefir
verið steinolíuport upp að bakhlið
skólans, og þrengt svo að hon-
um, að þar er nálega enginn
leikvöllur. Þegar eg sneri mér til
bæjarstjórna Akureyrar og
Rvíkur síðastliðinn vetur og
mæltist til að bæjarfélögin sýndu
skólunum ræktarsemi með að
rýmka lóðir þeirra, þá gáfu
Akureyrarbúar 12 dagsláttur, en
Ihaldsmenn í Reykjavík neit-
Útkoma þessara smásagna má
hiklaust telja merkasta bók-
mentaviðburð okkar, það sem af
er þessu ári. Ber það tvent til,
að við erum fátækir mjög af
smásagnaskáldum og að sögur
þessar munu mega teljast að
flestu leyti prýðilega gerðar.
Sögurnar eru raunhæfar, en víða
gletni og fjör í frásögn. Samtöl
eru víðasthvar eðlileg og þvílík
sem ætla má að gerist í raun
réttri og er lesendum hlíft við
mærð og orðlopa persónanna í
daglegum viðtölum. Frásögn er
hnitmiðuð af auðsærri vand-
virkni, stíllinn hreinn og styrk-
ur, svo að fágæt er slík með-
ferð á íslenskri tungu, enda er
Jakob T’norarensen skáld vel
kunnur að orðhegurð og orðstyrk
í skáldskap sínum.
I umsögnum um sögur þessar |
hefir það helst verið fundið að |
þeim, að þær væi'u hæpnar að :
efni til. Verður því eigi neitað
um söguna „Hneykslið“. Ilins-
vegar verður eigi um þá hlið
skáldsagna hlítt neinu algildu
mati, því að lífið á í fórum sín-
um næsta ótrúleg tilbrigði. Enda
hefir Jakob skáld oft farið ein-
förum í skáldskap og mun lítt
um það gefið, að þræða einungis
vanaslóðir og margblásna harð-
spora fyrri höfunda. Sagan
„Skuldadagar“ í safni þessu er
einna skemtilegust aflestrar,
„Helfró“ ótvíræðast listaverk,
„Hlátur“ veigaminst, „Hneyksli"
hepnust og „Ilmur vatnanna"
veigamest og að ýmsu leyti best
gerð.
Mér virðist mikil ástæða til að
líta á sögur þessar eins og óbeint
loforð um margt jafngott og
betra í þessari grein frá hendi
þessa höfundar. Jak. Thorarensen
er víðkunnur sem ljóðskáld. Hann
er vel bragslyngur og höggviss í
ádeilum, en nokkuð kaldrænn.
Sagnagerðin mun marka honum
ákveðnara verksvið og gera til
hans fyllri kröfur en Ijóðagerð-
in. Samúðarlaust verður ekki
sagt frá lífi manna, svo að gagni
verði og flestir munu kjósa að
finna hjartað á bak við skáld-
verkin, að vísu kveifarlaust en
sláandi. Iliklaust getur Tíminn
mælt með þesgum sögum J. Th.
og væntir fleiri sagna frá hans
hendi með auknum tilþrifum og
ekki þverrandí vandvirkni.
----o----
uðu að gefa svo mikið sem
einn þumlung af landi. Sást þar
enn velvild Mbl.maxma til skól-
ans. Inni var síst betra umhorfs.
Göt voru dottin á hinn eina
stiga hússins. Skólinn var yfir-
fyltur af fólki og aukin berkla-
hætta af því. Úr þessu hefir ver-
ið bætt með að takmarka að-
streymi, en fátt hafa íhaldsmenn
og Mbl. áfelt meira, meðan þeim
éntist máttur til. Gluggar eru
fremur litlir á skólastofunum, og
þegar miðstöð kom í húsið 1927
var voði búinn heilsu nemenda,
uns hin mjög umtalaða loftrás
var gerð í skólanum um haustið,
hreinu lofti dælt með rafmagni
inn í allar kenslustofur. ^VIbl. og
lið þess hefir seint og snemma
áfelt þessa umbót, sem áreiðan-
lega hefir bjargað heilsu margra
og lífi nokkurra af nemendum
skólans. Kenslustofumar voru
allar skjöldóttar, þakpappi rifinn
í tætlur, sumstaðar 4 litir á
sama herbergi, gólfin í öllum
kensluherbergjum slitin óg hnút-
ótt, mjög erfitt að halda þeim
hreinum. I hverri kenslustofu
krókar til að hengja á blautar yf-
irhafnir og höfuðföt nemenda.
Skóhlífar varð líka að hafa inni 1
kensluherbergjunum. Nú er búið
að laga flestar kenslustofumar,
og verður því verki lokið næsta
sumar, svo að þær standast nú
samanburð við sómasamlega
skóla livar sem er. En um blautu
yfirhafnimar og skóhlífamar
Guðm. Bjðrnson
landlæknir
Sextíu og fimm ára afmæli.
Guðm. Björnson landlæknir er
nú orðinn 65 ára. I sjálfu sér er
ekki nýlunda þótt menn nái þeim
aldri. En hitt er alger nýlunda,
a. m. k. hér á landi, að menn
sem hafa svo langa æfi og svo
mikið starf að baki, séu með
slíku æskuyfirbragði eins og
Guðm. landlæknir. Hann hefir
beinlínis yngst með árunum. I
sumar ferðaðist hann milli lækna
og sjúkrahúsa í miklum hluta
landsins, og eftir það brá hann
sér til Englands, og rannsakaði
þar heilbrigðismáleíni með því
fjöri og elju, sem er óvanalegt
nema hjá mönnum á léttasta
skeiði. Auk þeirra rannsókna
sem snerta starf hans í þrengra
skilningi, kynti hann sér ítarlega
garðaborgir Englendinga, og hin-
ar bestu fyrirmyndir um holl,
hentug og ódýr húsakynni í bæj-
um og borgum, í því skyni að
geta unnið að umbótum hér
heima í því efni.
Á læknis- og landlæknisárum
Guðm. Björnsonar hafa framfar-
ir í hreinlæti og heilbrigðismál-
um landsins verið geysimiklar.
Iiefir munað miklu, að hafa þar
í fararbroddi einn hinn gáfað-
asta, hugkvæmasta og eljumesta
mann sinnar samtíðar. Af verk-
um, þar sem landlæknir hefir
verið aðalforvígismaður, slculu
hér aðeins nefnd tvö af mörgum:
inni í yfirfyltum bekkjum, hefir
staðið þrálát styrjöld við odd-
borgara Rfeykjavíkur. Einn af
uppeldisforkólfum þeirra, sem
álítur sig sjálfan og hefir tiltrú
þröngsýnna manna í höfuðstaðn-
um, ágætlega fallinn til forustu í
skólamálum gerði á fjölmennum
fundi í Reykjavík haustið 1927
opinberlega gys að þeim sem
töldu með öllu óhafandi að þurka
blaut og óhrein föt inni í yfir-
fyltum kenslustofum, þar sem
mögnuð berklaveiki lá í landi.
Mbl. og fylgifiskar þess vörðu
þennan eindæma sóðaskap og
ómensku, sem fráleitt hefir átt
sér fordæmi eða hliðstæðu í skól-
um nokkurrar hvítrar þjóðar,
meðan unt var. I trássi við alla
leiðandi menn Mbl. stefnunnar í
Rvík, var bekkur sá er sparaðist
við að 1. bekkur varð ekki nema
einskiftur haustið 1928, tekinn til
allsherjarfatageymslu fyrir nem-
endur. Ihaldsmenn spáðu hið
versta fyrir þessari breytingu,
og töldu líklegt, að piltar myndu
rífa og skemma þessa fata-
geymslu, en þær hrakspár rætt-
ust ekki. Nemendur munu hafa
fundið, að hreinlætisumbót þessi
var gerð þeim til gagns, og gengu
vel um geymslusalinn eins og um
alt sem endurbætt hefir verið i
skólanum. Mun þeim sjálfum
hafa verið ljósara, en brodd-
borgurunum út í bæ, að vot föt
og skóhlífar eru hvergi höfð til
þerrís í íbúðarherbergjum ein-
stakra manna, nema þar sem
annaðhvort er til að dreifa hinni
sárustu fátækt, eða ódæmi sóða-
skap.
Eitt af skemtilegustu lífs-
merkjum við mentaskólann er fé-
lagsskapur nemenda, sem staðið
hefir um allmörg ár, að kaupa
fyrir eigin fé myndir af lista-
verkum, og hengja á veggi í
kensluherbergjunum. Sást af því
þörf heilbrigðrar æsku til að
prýða umhverfi sitt, jafnvel hið
ömurlegasta. Eftir brottför
íhaldsstjórnarinnar haustið 1927,
var tekinn upp sá siður að geyma
nokkuð af málverkum landsins í
stærstu skólunum. Voru þrjú
send í mentaskólann og hafa
þau verið þar síðan í kensluher-
bergjum efsta bekkjar. En út af
slíkri mynd, sem send var í
Gagnfræðaskólann, héldu mál-
gögn íhaldsmanna því fram að
einn í stjórninni hefði stolið mál-
verkinu handa Norðlendingum.
En í Reykjavík var reynt að gera
tortryggilegt að geyma málverk-
in í mentaskólanum, með því að
þeim væri hætta búin af eldi í
timburhúsi. Hinu var gleymt, að
það gæti verið tilvinnandi að
stofna til einhverrar áhættu, til
að gefa æskumönnum skólans
kost á að kynnast daglega list
þjóðar sinnar.
Nú í sumar var gert með nýj-
um hætti við eina af allra aum-
ustu kenslustofum skólans. I stað
þess að strengja striga yfir
vegginn, pappklæða hann og mála
síðan var hin gamla, marglita
stofa klædd innan með fáguðum
krossviði, og þykir flestum, það
í einu traustlegt og fagurt. Nem-
endur hengdu sjálfir upp nokkuð
af myndum þeim er þeir höfðu
keypt sjálfir í þessa stofu, og
skifti enginn sér af hversu þeir
gerðu það, sem varla var ástæða
til. En svo brá við, að í stað
þess að þeir höfðu áður alloft
hengt myndir sínar á stóra og
klunnalega nagla í veggi á hin-
um sóðalegu óviðgerðu herbergj-
um, þá höfðu þeir fest myndir
sínar á krossviðarvegina með
þeirri einu tegund af krókum,
sem nálega ekki skemmir vegg-
ina. Dæmið er lítið, en þó nokk-
uð stórt. Það sýnir, ef sannana
hefði þurft með, ’ að sú skoðun
Mbl. er röng, að nemendur þessa
skóla séu einhver undantekning
frá öðrum mönnum í þá átt,
að ekkert megi vera kringum
þá, nema ljótt og leiðinlegt.
Viðleitni þeirra sjálfra, að
prýða skólann með fallegum
myndum, eftir því sem efnin
leyfðu, hefði átt að sanna hinum
rótgrónu óvildarmönnum skólans
í bænum, að nemendur voru
hafðir fyrir rangri sök. En í mín-
um augum er litla dæmið um
meðferð nemendanna á gömlu
skjöldóttu skólastofunni, og aft-
ur í hinum gljáfægða krossviðar-
vegg, ein hin augljósasta sönnun
þess, hve herfilega hinir fornu