Tíminn - 08.02.1930, Blaðsíða 2

22
TIMINN
1 ðlilloidflf iMátMÉte Reyivlkiit
verður í kaupþingssalnum á þriðjudaginn 11. þ. m. kl. 9 e. m. Stuðn-
ingsmenn B-listans við síðustu bæjarstjórnarkosningar eru velkomnir
á fundinn. Lyftan verður í gangi.
Hvað er framundan?
Fyrir okkar litla þjóðfélag eru
slík tíðindi sem þessi næsta al-
varleg. Nálega í mannsaldur hef-
ir íslandsbanki starfað. Um hríð
var hann langstærsta peninga-
búð landsins og >ó að hann hafi
mjög gengið saman, eru viðskifti
hans mikil enn. Um fjórar milj-
ónir af seðlum hans eru í um-
ferð í landinu og hann geymir
yfir sex miljónir af sparisjóðsfé.
Truflunin innanlands, einkum hér
í bæ, hlýtur að verða mikil.
Útávið hefir Islandsbanki haft
viðskiftasambönd um öll þau lönd
sem ísland hefir viðskifti við.
Hann á þar að sjálfsögðu víða
skuldbindingum að gegna og við-
skiftasambönd hans fjölmörg
standa á gömlum merg. Það
liggur í augum uppi, að lokun Is-
landsbanka hefir, í bili a. m. k.,
einnig mikil áhrif fyrir íslenzka
ríkið, lánstraust íslendinga og
álit yfirleitt.
Þeir sem sá vandi hvílir á, að
ráða fram úr þessum miklu erf-
iðleikum, verða sem fyrst og sem
öruggast að hefjast handa.
Standa yfir um það samningar
innan stjórnar, þings og fjár-
málamanna. Er þess og að vænta
að hin mikla alvara sem hvíla
verður yfir ráðstöfunum um slík
mál, byggi úti gömlum og nýj-
um flokkakrit og tryggi sam-
eiginlegt átak til umbóta.
Og sem betur fer, er engin á-
stæða fyrir okkur Islendinga til
að örvænta eða fyllast alt of
miklu bölsýni, þó að þessi alvar-
legu tíðindi hafi yfir okkur kom-
ið.
Góðæri undanfarinna ára hefir
eflt okkur til stórra muna, bæði
atvinnurekendui' og ekki sízt
þjóðbankann, svo að við getum
miklu fremur nú en fyrir fáum
árum tekið á móti áföllum.
Enn verður ekki sagt í ein-
stökum atriðum hvað gjört
verður. En fullyrða má að um
fjölmörg atriði er enginn á-
greiningur.
Við ráðum yfir nægu fjár-
magni til þess og við látum það
verða, að sú stofnun, — hvort
sem hún áfram ber nafnið Is-
landsbanki eða annað, — sem
innan sem fæstra daga tekur til
starfa í húsi Islandsbanka við
Austurstræti, mun geta, í sam-
vinnu við Landsbankann, stutt
nægilega alla heilbrigða við-
skiftamenn Islandsbanka. Seðlam-
ir verða innleystir. Spai'ifjáreig-
endunum verður veitt hjálp, eins
mikil og lög standa frekast til.
Um bankastuðning við framleið-
endurna sérstaklega, sem lang-
mest er undir komið, á að mega
fullyrða, að hann geti orðið al-
veg fullnægjandi, til allra þeirra
framleiðenda, sem reka atvinnu
sína á heilbrigðum grundvelli.
Hin allra síðustu ár hefir það
hvoi*t sem er verið svo að Is-
landsbanki hefir sjálfur nálega
ekki ráðið yfir neinu fjármagni
til þess að styðja með þá fram-
leiðendur, sem hafa skift við
hann. Hann hefir að mestu leyti
fengið það að láni hjá Lands-
bankanum.
Svo greiðlega og fljótt sem
unnt er verður það nú að leys-
ast af hendi, að allir atvinnurek-
endur fái þann aðgang að fjár-
magni sem atvinnurekstur þein-a
verðskuldar. Eg veit að fullur
vilji er til þess að þetta geti orð-
ið. Þessvegna vil eg trúa á það
að engin stöðvun, sem neinu
nemur, þurfi að verða á rekstri
atvinnuveganna og ekkert at-
vinnuleysi að hljótast af þessum
alvarlegu tíðindum.
Því miður er ekki hægt að
vera eins bjartsýnn um hvemig
bæta megi það tjón sem þegar er
orðið og enn hlýtur að verða um
lánstraust okkar og álit útávið.
Við áttum sem sé í því efni
við alveg sérstaka aðstöðu að búa
Islendingar. Það hefir aldrei fyr
komið fyrir okkur þetta, að
lánsstofnun, sem hafði viðskifti
út fyrir landsteinana, yrði að
loka.
I Danmörku og Noregi aftur á
móti skifta þeir tugum bankarn-
ir sem lent hafa í þroti.
Þennan mikla heiður höfum
við misst og fáum hann aldrei
aftur. Við verðum að sætta okk-
ui' við hið sama og nágranna-
þjóðirnar hafa orðið að sætta
sig við í þessu efni. Og vitanlega
brennur þetta enn sárar á okk-
ur vegna þess að við erum svo
ung þjóð í sjálfstæðum við-
skiftum við aðrar þjóðir og eig-
um af svo litlu að má.
En vissulega þurfum við ekki
að einblína á svörtu hliðina í
þessu máli. Aðstaða þjóðbank-
ans út á við er Islandi og Is-
lendingum til hins mesta sóma.
Á árinu sem leið mun hann
aldrei hafa þurft að skulda nein-
um viðskiftamanna sinna neitt.
Og um áramótin mun hann hafa
átt inni utanlands upphæð sem
svara mun 80 krónum á hvert
einasta nef á Islandi. —
Mikla erfiðleika verðum við að
berjast við á næstunni, bæði
innávið og útávið, íslendingar.
Fullráðið er það ekki enn í
einstökum atriðum hvernig við
tökum upp vörn og sókn.
En þegai' við höfum ákveðið
stefnuna, þá skulum við hiklaust
sækja fram. Það er engin á-
stæða til að láta hugfallast.
Það getur meir að segja farið
svo, að þessir erfiðleikar sem nú
þrengja kosti okkar svo mjög,
verði okkur hinn hollasti skóli.
Eg held að forsjónin ætlist til
þess að við látum svo reynast.
Tryggvi Þórhallsson.
-----o----
Innlendar fréítir
Tíðarfarið síðastliðna viku hefir
mátt hoita gott hér á lanrli. Fram-
an af vikunni var austanátt og þíð-
viðri; nokkuð stormasamt við S.-
ströndina, Um miðja vikuna gerði
stillur og allfrosthart, einkum norð-
anlands, 10—14 st. í innsveitum. Á
föstudag brá loks til sunnanáttar og
liláku um alt land með 7 st. hita
suðvestanlands og á Austfjörðum en
3—5 st. hita á Norðurlandi. — Snjór
hefir sigið talsvert við hlákublotana
í byrjun og lok vikunnar, en mun
þó vera talsvert inikill um ailt land
og víða haglaust. Er einkum gort
orð á fannkvngi á Siglufirði.
I alþýðuskólanum á Laugum eru í
vetur 70—80 nemendur. Eru þar um
100 manns með kennurum og þjón-
ustufólki. (Jngmennafélag starfar i
skólanum. Iiúsmæðradeildin er tekin
til starfa, í húsi þvi sem reist var
í fyrra. Eru þar 14 námsmeyjar í
vetur. Forstöðukona húsmæðradeild-
arinnar er Kristjana Pétursdóttir frá
Gautlöndum. Kend er matreiðsla,
vefnaður, saumar o. fl. Einnig taka
stúlkurnar þátt í ýmsum námsgrein-
um alþýðuskólans sjálfs.
Útvarpsmóttökutæki hafa verið sett
niður á tveim bæjum í Bárðardal í
vetur og eitt í Reykjahverfi (þverá).
þykir æði nýstárlegt að geta hlust-
að á söng og hljóðfæraslátt frá fjar-
lægum löndum, þegar ekki er hægt
að komast bæja á milli sökum fann-
kyngi.
Fiskafli hefir verið á Húsavík i
vetur, þegar hægt er að róa, en það
hefir verið sjaldan Vegna ógæfta.
Hjálmar Vilhjálmsson hefir verið
kosinn bæjarstjóri á Seyðisfirði og
Jón Sveinsson endurkosinn á Akur-
eyri.
Nýlega brann hús í Bolungarvík.
Eigandinn var Jón Eyfirðingúr. Fólk
bjargaðist nauðugiega, og nokkuð af
húsgögnum.
Fiskiþinginu var slitið s. 1. mánu-
dag. Samþykkt er að félagið ráði
fiskifræðing (Áma Friðriksson) i
þjónustu sína. Ennfremur hafi fé-
á skömmum tíma einni miljón
króna í síldarbræðslustöð við ön-
undarfjörð. Meðferð St. Th. á
Seyðisfirði og' Eyjólfs bróður
hans á fé bankans er alþekkt
dæmi.
E. Cl. og- J. M. sáu að bank-
inn myndi stranda þegar í stað,
ef ekki væri tekið stórlán handa
bankanum. Var M. Guðm. mjög
móti vilja sínum látinn taka
enska lánið, og steypa meirahluta
þess í Islandsbanka. Lán þetta
er hið hörmulegasta, sem þekkst
hefir, að nokkur Norðurlanda-
þjóð hafi tekið. Raunverulcgir
vextir um 9,88%, tolltekjur
landsins settar til tryggingar og
mörg önnur ókjör. Hefir lán þetta
hvílt á Islendingum síðan eins og
óafmáanlegur skammarblettur.
Það hefir svo sem frekast var
unt eyðilagt álit landsins og
lánstraust. Þegar K. Zimsen vill
fá lán fyrir Rvík eða Isfirðingar
til vélbáta sinna, þegar ríkið
þai'f fé i Landbúnaðarbankann
kemur enska lánið frá 1921 eins
og illur andi inn í umræður og
ályktanir. Erlendir peningamenn
taka enska lán íhaldsins eins og
mælikvarða um hvaða lánskjör
íslendingar telji sér boðleg.
Andrúmsloftið í íslandsbanka
hélt áfram að vera hið sama,
og ekki batnaði það við aðferð
Sig. Eggerz til að koma sér í
lagið fastan vélfræöiráðanaut. Félag-
ið hefii' að undanförnu styi'kt ís-
lenzkan stúdent til náms við fiski-
liáskólann í Halifax. — Til styrktar
hjörgunarmálum og ýmsum fram-
kvæmdum ver félagið á næsta ári
rúmum 20.000 kr. Stjórn félagsins var
endurkosin, forseti Kristján Bergsson
og meðstjórnendur dr. Bjarni Sæ-
mundsson og Geir Sigurðsson.
Viðskiftasamningur hefir verið
gjörður milli íslands og Grikklands.
Heita löndin livort öðru „heztu kjör-
um“ í verzlunarviðslciftum.
Skinfaxi, 21. árg. 1. hefti, hefir bor-
izt Tímanum. Skinfaxi er svo sem
kunnugt er tímarit íslenzkra ung-
mennafélaga. Ritstjóraskifti hafa orð-
ið við timaritið nú um áramótin.
Hefir Björn Guðmundsson fj'á Núpi
látið af ritstjórn, en við tekið Aðal-
steinn Sigmundsson fyrv. skólástjóri
á Eyrarbakka. Er Aðalsteinn jafn-
framt ráðinn til fyrirlestraferða fyrir
ungmennafélögin. Síðastliðið sumar
fór hann um Norðurlönd og viðar til
þess að kynna sér æskuiýðshreyfing-
una með ýmsum þjóðum. Tók hann
þá m. a. ásamt fleiri íslendingum
þátt í alþjóðamóti skáta, sem haldið
var við Birkenhead á Englandi. —
Skinfaxi hefst. að þessu sinni á kvæði
eftir Indriða á Fjalli, haglega ortu
svo sem vænta má úr þeim stað. þá
er stutt lýsing, ásamt mynd af gisti-
húsinu nýja, sem reist var í þrasta-
skógi fyrir 2 árum síðan. En þrasta-
skógur er eign U. M. F. í., friðlýstur
reitur, skógi vaxinn austanvert við
Sogið. — þá má nefna stutta frásögn
um skátamótið eftir' ritstjórann, grein
um þegnskaparvinnu ungmennafélag-
ann á þingvöllum, eftir Guðbjörn
Guðmundsson prentsmiðjustjóra, um
laridssýninguna 1930 eftir ungfrú
Halldóru Bjarnadóttur og skemmti-
leg hugvekja um erlend staðaheiti og
ættarnöfn, eftir Ragnar Ásgeirsson og
ioks bókafregnir eftir ritstjórann.
Lindin heitir nýtt rit um andleg
mál, gefiö út af Prestafélagi Vest-
fjarða. Kemur út einu sinni á- ári.
Framsóknarlélag var stofnað í
Hafnarfirði fyrir nokkru siðan. 1
Reykjavik hefir verið stofnað Félag
ungra Framsóknarmanna og voru lög
félagsins samþykkt og stjórn kosin
á fundi í Kaupþingssalnum síðast-
liðið fimmtudagskvóld.
AS tilhlutan kennara og nemenda
Samvinnuskólans verður haldið
skemmtimót fyrir samvinnumenn á
Ilótel Borg að kvöldi þess 22. fehr..
n. k. Tilgangur mótsins er að efla
kynningu meðal samvinnumanna,
sem búsettir eru hér í Reykjavík eða
undirbankastjórastöðu veturinn
1924. Var aðferð hans þar jafn-
íáheyrð og' skaðleg eins og kjör-
in á enska láninu. íslandsbanki
fór eftir þetta að verða einskon-
ar alheimssafn af fordæmalaus-
um félagsmálaafglöpum.
Bankinn lifði í tíð ílialdsins á
því að sjúga sig fastar og fastar
á Landsbankann. Þegar aura
vantaði í íslandsbanka fór E.
Cl. upp í stjórnarráð og mæltist
til vinsamlegrar aðstoðar og með-
mæla í Landsbankanum. En
Landsbankinn stóð þá beint und-
ir fjármálaiáðherra. Báru þessar
ferðir oftast einhvern árangur.
Bezt þekkt er það þegar Jón
Þorl. píndi Alþingi, með hjálp
flokks síns, til að ábyrgjast 9
miljóna viðskiftalán í Ameríku,
og tók svo af því eina mil.P>n
handa íslandsbanka. Landsbank-
inn þurfti sín vegna ekki þetta
lán og notaði það ekki svo að
heitið gæti. En miljónin varð að
fastri skuld íslandsbanka við
Landsbankann. Var nokkur hluti
lánsins greiddur í sumar, en hinn
hlutinn er víxill í óskilum enn-
þá.
Forlög íslandsbanka voru þó
ekki með öllu ákveðin fyr en
J. Þorl framkvæmdi gengishækk-
un sína, sem þjóðin saup seyðið
af. I það eina sinni er sann-
anlegt að E. Cl. ályktaði rétt um
dvelja hér um stundarsakir. Til
skemmtunar verða ræðuhöld, söngur,
úpplesturj dans o. fl. Slík mót eru
tíð erlendis og hafa mikil áhrif í þá
átt að létta samstarf þeirra, sem eiga
sameiginlegar hugsjónir eða áhuga
efni. Fyrirkomulag mótsins verður
nánar auglýst siðar.
Fyrsti íundur í bæjarstjórn Reylcja-
víkur eftir kosningarnar var haldinn
síðastl. fimmtudag. Samþykkt var að
fresta kosningu borgarstjóra til
næstu mánaðamóta. Greiddu íhalds-
menn atkvæði með þeirri ráðstöfun,
en Jafnaðamienn á móti, en Frain-
sóknarmennirnir tveir sátu líjá við
atkvæðagreiðsluna.
---O---
Yfirlýsing
F orsætisráðherra hefir leyft
fréttariturum erlendra frétta-
stofnana að hafa eftir sér svo-
fellda yfirlýsingu:
„Islandsbanki hefir alltaf verið
einkafyrirtæki. Höfuðorsakir lok-
unarinnar: I stríðslokin varð
bankinn fyrir miklu tapi og aftur
1926 vegna hækkunar íslenzku
krónunnar. Honum kom hjálp
bæði frá ríkinu og annarsstaðar
að. Árin sem liðin eru síðan hefir
bankinn árlega orðið að afborga
af sínum gömiu skuldum. Hins-
vegar hefir þjóðbankinn eflst
mjög á þessum árum og dregið
til sín meir og meir af hinum
arðberandi viðskiftum. íslands-
banki hinsvegar ekkert nýtt kapi-
tal getað fengið. Á síðastliðnu
hausti konstaterast nýtt tap á
einu úbúanna. Verðfall hlutabréf-
anna framkallar síðast lokunina.
Þjóðbanki íslands stendur
ágætlega. Hefir aldrei síðastliðið
ár skuldað neinstaðar utanlands.
Á nú inni utanlands upphæð, sem
svarar ca. fjórum sterlingspund-
um á hvern íbúa Islands. Undan-
farin tvö ár hafa verið rekordár
í framleiðslu Islands. Samningar
standa yfir um hvað gjöra skuli,
en undir öllum kringumstæðum
verður séð um að truflun á fram-
leiðslunni verði að eins hverfandi
lítil“.
Fréttastofnanir þær, sem hér
er um að ræða hafa fréttasam-
bönd víðsvegar um heim.
----«-----
fjármál. Hann stóð í gengismál-
inu fullkomlega við hlið Fram-
sóknarmanna, eins og máttvana
rödd hrópandans á fj ármálaeyði-
mörk íhaldsins.
Gengishækkunin lamaði stór-
kostlega gjaldþol margra af við-
skiftamönnum íslandsbanka, og
það því meir sem þeir voru
skuldugri. Reyndu þeir E. Cl. og
S. E. nú ekki annað en láta ber-
ast fyrir straum og vindi. Á
hverju þinginu eftir annað var
íslandsbanka veitt undanþága frá
seðlainndrætti þeim sem þó var
lögákveðinn. Lauk svo því máli,
að inndráttur bankans varð
aldrei nema á pappírnum, því að
seðlaskuldin við Landsbankann
hélt áfram að vera nálega jafn-
há hinum svokallaða inndrætti.
Á yfirborðinu létu þeir E. Cl.
og S. E. ekki bera á neinum erf-
iðleikum. Sérstaklega var S. E.
bjartsýnn! Var helzt á honum
að heyra, að bankinn og flest
hans fyrirtæki græddu árlega á
tá og fingri.
Leið svo þar til nokkrir dagar
eru liðnir af þingi. Þá rita banka-
stjórarnir fj ármálaráðherra bréf
sem hann fékk um kl. 5 síðdegis
á sunnudaginn var. Tilkynna
bankastjórarnir þar, að bankinn
loki næsta morgun ef Álþingi
taki ekki þá um nóttina ábyrgð á
öllum skuldbindingum hans, en
Hrun oú endurreísn
Um mörg undanfarin ár hefir
íslandsbanki staðið á völtum fót-
um. Erlendur maður, Tofte að
nafni, stýrði honum á stríðsár-
unum, ærið ógætilega. I verð-
hruninu eftir stríðið tapaði bank-
inn mörgum miljónum á svip-
stundu á síldarbröskurum, Fisk-
hringnum o. m. fl. Jón Magnús-
son, Sig. Eggerz og Eggert Cla-
essen munu hafa ráðið mestu um
að Tofte þessi var keyptur út
fyrir æma fjárhæð, eitthvað 100
þús. kr. Erlendis myndi slíkur
maður hafa verið brotalaust rek-
inn, og ef til vill hegnt. Tveir ís-
lenzkir undirbankastjórar voru
líka keyptir út, og fengu til sam-
ans árlega kringum 20 þús. kr.
úr sjóði bankaris.
Jón Magnússon réði E. Claes-
sen til að bjarga bankanum.
Samdi við hann til 10 ára í einu,
og galt honum 20 þús. kr. á ári
og a. m. k. 100% í dýrtíðarupp-
bót. Fyrir 10 ára vinnu átti E.
Cl. þannig að fá 400 þús. kr. —
Magnús Kristjánsson lækkaði
nokkuð dýrtíðaruppbótina, svo að
laun E. Cl. munu síðastliðið ár
hafa verið um 32 þús. kr.
Samningurinn við E. Cl. hafði
hættuleg áhrif á launakjör banka-
manna. Meðbankastjórar hans
fengu. fyrst um 24—25 þús. kr.
Þegar svo hafði staðið um hríð
voru laun bankastjóranna við
Landsbankann ákveðin eins og
laun „undirbankastjóranna“ við
íslandsbanka. Þótti ekki viðun-
andi að setja þessa trúnaðar-
menn íslenzkra fjármála lægra en
svo. En í Landsbankalögunum
frá 1928 er launakjörum komandi
bankastjóra við Landsbankann
stillt í hóf, miðað við starfið og
efnahag þjóðarinnar.
Eggert Claessen sýndi brátt, að
hann átti ekki 40 þús. kr. skilið
árlega fyrir verkstjórn í bankan-
um. Hann lét enga úttekt fara
fram á bankanum, og settist
rannsóknarlaust í alla hina botn-
lausu skuldasúpu frá tíð Tofbs.
Enginn maður, sem ætlaði að
vinna sokkinn banka upp með
venjulegum úrræðum myndi hafa
sýnt svo frámunalega léttúð, og
skammsýni..
Brátt sást að ráðagerð E. Cl.
var allt önnur en að vinna bank
ann upp með elju og sparsemi.
Eyðslan hélt áfram til stór-
spekulationa. Islandsbanki tapaði