Tíminn - 10.04.1930, Blaðsíða 2

70
TÍMINN
bankastjórarnir eru komnir. Hv.
þm. vill láta draga að skipa
bankastjórana. En hverjar hefðu
afleiðingamar orðið, ef það hefði
verið gert? Þá hefði vitanlega
öll undirbúningsvinna undir það
að koma skipulagi á bankann
orðið að bíða. Heldur hv. þm.,
að allar reglur fyrir hinar mörgu
deildir bankans og yfirleitt alit
fyrirkomulag bankans hefði skap-
að sig sjálft, svo að bankinn
hefði allt í einu komið fram al-
skapaður eins og Aþena forðum
út úr höfðinu á Seifi. Nei, til
alls þessa þarf mikla vinnu og
hverjir áttu að vinna það verk
aðrir tn bankastjórnin? Það er
gæfa, að hv. 1. þm. Skagf. átti
ekki að skipa bankastjórnina.
Hann hefði látið það dragast,
svo að bankinn hefði ekki getað
tekið til starfa og ekkert verið
hægt að gera. Eg vona, fyrst
bankastjórnin var skipuð á þeim
tíma sem-’var, en ekki dregið að
gera það, þá takist að vinna himi
nauðsynlegasta undirbúning, áður
en bankinn flytzt í þau bráða-
birgðahúsakynni, þar sem hann
verður að vera, þangað til hann
fær önnur veglegri og betri húsa-
kynni en þar eru.
Þá kom hv. þm. (M. G.) að því
í ræðu sinni, þegar eg „hafði á
hendi yfirstjórn Islandsbanka“,
eins og hann orðaði það. Ifonum
fannst, að þessi „general-banka-
stjóri, Tryggvi Þórhallsson,
hefði að mestu leyti eða öllu
leyti verið valdur að þessum
vandræðum Islandsbanka. Það
hefði þó verið munur á hinum
fyrverandi ráðherrum og þessum.
Þeir hefðu vitað og skilið, hvað
þeir voru að gera. Hv. 1. þm.
Skagf. vissi hvað hann var að
gera, þegar hann tók enska lánið,
það versta lán, sem nokkru sinni
hefir verið tekið Islendingum til
handa. Hv. 3. landskj. vissi, hvað
hann var að gera, þegar hann
skipaði Landsbankanum að beina
einni miljón til Islandsbanka. Hv.
þm. vill, að eg hefði gert slíkt
hið sama, og látið ríkið taka á
sig alla súpuna, þegar banka-
stjórn íslandsbanka kom til mín
og fór fram á það. Eg er sam-
mála hv. 1. þm. Skagf., að það
er mikill munur á mér og hinum
fyrverandi bankaráðsmönnum Is-
landsbanka að þessu leyti.
En eg er ósammála hv. 1. þm.
Skagf. um annað. Það hefir kom-
ið fram áður í ræðu hjá honum,
að hann álítur að fyrst og fremst
hafi eg sem bankaráðsformaður
átt að hugsa um hag bankans,
en eg álít, að fyrst og fremst
liafi átt að hugsa um hag lands-
ins. Annars fer eg ekki langt út
í það mál. Eg býst við, að flestir
séu nú ánægðir með það, hvernig
þetta mál var leitt til lykta og
kvarta því ekki yfir því, hvemig
komið er. Eg fyrir mitt leyti er
mjög ánægður, ekki sízt fyrir
það, að hv. 1. þm. Skagf. hefir
haft tækifæri til að halda líkræð-
una yfir bankaráðsformennsku
minni, þó að eg hefði fremur
kosið,að hann hefði getað flutt
hana fyrr. Árið sem leið var eg
að hugsa um að fara þess á leit
við konung, að hann vildi létta
því af forsrh. landsins með út-
gáfu bráðabirgðalaga, að vera
bankaráðsformaður fyrir privat-
banka. Enginn maður er glaðari
en eg út af því að vera nú leyst-
ur við að vera bankaráðsformað-
ur íslandsbanka.
Háttv. þm. fór loks að tala um
fjáraukalögin í sinni tíð og fjár-
aukalögin nú. Eg ætla ekki að
fara langt út í það mál, það
heyrir undir fjmrh. Hv. þm. fór
hér sem oftar með villandi og
rangar tölur. Eg skal aðeins
nefna tvö atriði. Annað er um-
framgreiðsla á berlavarnarkostn-
aðinum frá stjómartíð hv. 1. þm.
Skagf. Árið 1924 var sú umfram-
greiðsla 256000 kr., 1925 var hún
204000 kr., 1926 var hún 191000
kr. og 1927 var hún 360000 kr.
Hitt atriðið er jarðræktarlögin.
Árið 1927 var umframgreiðsla
vegna þeirra 129000 kr. Engin
þessara upphæða var tekin á
fjáraukalög, en svona umfram-
greiðslur eru á fjáraukalögunum
nú. Eg nefni þetta aðeins sem
dæmi til að sýna, hvað villandi
þessar tölur eru hjá hv. þm.
Nú skal eg ljúka máli mínu, en
vil aðeins minnast á það, sem hv.
þm. talaði um einn af minum
látnu vinum, Hallgrím Kristins-
son. Hann var að tala um, hvað
hann hefði sagt og var að gera
samanburð á sér og honum. Eg
vil ekki taka þátt í því starfi
með hv. 1. þm. Skagf., hvorki nú
né endranær. Eg hefi enga til-
hneigingu til að nefna þá í sömu
andránni, hv. 1. þm. Skagf. og
Hallgrím Kristinsson, og saman-
burð á þeim mun eg aldrei gjöra.
Fyrsta ræða
Einars Árnasonar fjármálaráðh.
laugardaginn 22. marz.
Það voru nokkur atriði í ræðu
háttv. 1. þm. Skagf., sem að mér
sneru. Háttv. þm. las upp skýrslu
um skuldir ríkissjóðs eins og þær
liafa verið samkvæmt landsreikn-
ingunum mörg undanfarin ár. Eg
geri ráð fyrir, að háttv. þm. hafi
farið rétt með þær tölur, sem
hann tók upp úr landsreikningun-
um fram til ársloka 1928. En svo
fór haim að gjora áætlun um það,
hvernig útkoman væri með skuld-
imar árið 1929, og þá fataðist
honum útreikningurinn. Ég undr-
aðist, að maður, sem hefir verið
fjármálaráðherra skuli láta sér
sæma að fara með svo villandi
tölur. Hann sagði, að árið 1929
hefðu skuldir ríkissjáðs vaxið úr
13,6 milljón upp í 18,5 milljón.
Þessa staðhæfingu sína byggir
liann á því að á árinu 1929 hafi
stjómin tekið 5 '4 milljón kr. lán
og bætir því við skuldarupphæð-
ina eins og hún var við árslok
1928.
Sannleikur þessa máls er sá, að
á síðastliðnu hausti gjörði stjórn-
in samning við enskan banka um
5'/4 millj. kr. lán og mátti stjórn-
in nota svo mikið eða lítið af
þessu láni, sem hún teldi sig
þurfa.
Nú notaði stjórnin af þessu urn
214 millj. og var þeirri upphæð
varið tii að greiða aðrar skuldir,
sem ríkissjóður var í, og taldar
eru á landsreikningunum 1928.
Fór mest af þessu fé til Lands-
bankans. Hér er því aðeins um
tilfærslu á skuldum að ræða.
Ég tók það fram við 1. umr.
íjárlaganna, að skuldir ríkissjóðs
hefðu að mestu staðið í stað á ár-
inu sem leið og þó heldur minnk-
að. Við þetta stend eg hvar sem
er. Allt tal hv. þm. um hækkun
á skuldum ríkissjóðs á árinu 1929
er því vísvitanda fals og staðlaus-
ir stafir.
Þá kom háttv. þm. með miklar
bollaleggingar um það, hvemig
það yrði með skuldir ríkissjóðs í
framtíðinni. Hann sagði, að ef
þetta og þetta lán yrði tekið, þá
mundu skuldir ríkissjóðs verða
svona og svona miklar. Hann
komst að þeirri niðurstöðu, þar
sem skuldir ríkissjóðs væru 18
millj. kr., — en það er vitanlega
alrangt, þá mundu skuldimar
verða 30 millj, kr., þegar búið
væri að taka það 12 millj. kr. lán,
sem stjórnin hefði heimild til.
Þetta er náttúrlega auðveit
reikningsdæmi, sem óþarfi var
að leggja fram hér, allir vita að
12 við 18 eru 30. Auk þess vita
allir hv. þm., nema þá ef til vill
hv. 1. þm. Skagf. (M. G.) að þess-
ar 214 milljón, sem búið er að
taka, eru hluti af 12 millj. kr.
heimildinni. En hv. þm. er nú
ekki að rekja sannleikann svo ná-
kvæmlega. Og ef hv. andstæðing-
ar hafa ekkert annað en ódrýgð-
ar syndir stjórnarinnar til að tala
um, þá fara nú ásakanimar að
verða léttvægar.
Háttv. þm. lét mjög á sér
skilja, að lítil gætni væri sýnd í
fjármálum. En ég verð að segja
það, að ef athuguð er atkvgr. við
2. og 3. umr. fjárlaganna nú í
þessari deild, muni það koma í
ljós, að það er háttv. 1. þm.
Skagf. og hans flokksmenn, sem.
hafa viljað fara ógætilega. Nu
vill 1. þm. Skagf. og hans flokks-
menn, að byggðar séu raforku-
veitur út um allar sveitir, og í
sambandi við það sé ríkissjóði
steypt í milljónaábyrgðir og
skuldir. Ég hefi í raun og veru
alls ekki á móti raforkuveitum,
síður en svo. Þær framkvæmdir
enj sjálfsagðar, þegar hægt er að
koma þeim upp án þess að stofna
héruðum og ríkissjóði í fjárhags-
legan voða. En háttv. þm. og
hans flokksmenn vilja byrja á
þessum framkvæmdum undir eins,
án þess að athuga, hvort ríkis-
sjóður hefir nokkurt bolmagn til
að reisa rönd við slíkum útgjöld-
um. Eins og nú er ástatt, þá er
enginn tekjuliður ákveðinn, sem
mæti þessum raforkuveitum og
þeim kostnaði, sem af þeim leiðir.
Og þá er ekki um annað að gjöra
fyrir ríkissjóð en að taka lán. Og
get ég ekki séð hvað gæti komið
ríkissjóði í skuldir, ef ekki það.
Þá sagði háttv. þm., að áætlun
7. gr. fjárlagafrv. um vexti og af-
borganir lána væri allt of lág,
að það mundi væntanlega
koma fyrir, að lán yrði tekið á
þessu ári. Það er nú fyrst og
fremst ómögulegt um það að
•segja, hvort eða hve mikið lán
verður tekið þetta ár, og því
ómögulegt að segja um það, hve
mikla vexti ríkissjóður verður að
greiða. En þó að lán verði tekið
þá er nú svo með það lán, sem
tekið verður til vissra stofnana
og fyrirtækja, að þessi fyrirtæki
standa undir sínum lánum sjálf
og kemur alls ekki á bak ríkis-
sjóðs að greiða vexti og afborg-
anir. Svo er t. d. um síldarverk-
smiðjuna, símstöðina, skrifstofu-
bygginguna og Byggingar og land-
námssjóðinn, og þangað fer ,þó
mest fjármagnið. (M. G.: En Is-
landsbanki?). Islandsbanki sýnd-
ist standa í blóma, þegar frv. var
samið og ekki hægt að vita, að
kassinn tæmdist svona hastarlega
(M. G.: Má maður koma með
brtt.?). Já, háttv. þm. má koma
með brtt. Það bannar honum eng-
inn. En það er vel á minnst hjá
hv. þm., að allt útlit er fyrir að
íslandsbanki muni verða þungur
baggi á ríkissjóði. (M. G.: En
framlagið til Landsbankans?).
Landsbankinn greiðir 6% vexti
af því. Veit hv. þm. það ekki?
(M. G.: Nei, það hefir ekki verið
upplýst.). Það stendur þó í sámn-
ingunum milli ríkisstjómarinnar
og Landsbankans. Eða heldur hv.
þm., að þetta sé ekki satt? (M.
G.: Nei.). Mig furðar það að hv.
þm., sem er endurskoðandi Lands-
reikninganna, skuli ekki vita
þetta, og eg held, að það hefði
verið betra fyrir hann að kynna
sér þetta mál, áður en hann fór
að tala hér um það.
Þá sagði hv. þm., að það væri
fært til vaxta í 13. gr., sem ætti
heima í 7.t gr. Þetta skiftir engu
um fjárhagsafkomu ríkisins.
Hann sagði, að þetta væri gert
til að fela vextina, en þetta er
gert eftir fyrirlagi þingsins, að
vextir af byggingu landssíma-
stöðva skyldi vera fært á 13. gr.,
og fjvn. þessarar deildar hefir
fallizt á þetta. Það sem hv. þm.
á hér við, eru vextir og afborg-
anir af byggingarkostnaði lands-
símastöðvarinnar. I frv. er þetta
sett á 13. gr. beinlínis eftir fyrir-
mælum þingsins í fyrra, enda
hefir fjárveitinganefnd þessarar
deildar ekkert haft við þetta fyr-
irkomulag að athuga. Það þarf
því ekki að eyða orðum að þess-
ari firru hv. þm.
Hv. þm. var að tala um það,
að ekki væru talin í 7. gr. fjár-
lagafrv. öll þau lán sem ríkis-
sjóður hefir tekið. Til þess er því
að svara, að það hefir aldrei ver-
ið gert, að telja þar öll lán, sem
landið hefir tekið. T. d. er það
svo um lán til veðdeildarbréfa-
kaupa, að þau hafa hvorki verið
talin sem skuld í Landsreikningn-
um né vextir af þeim verið færð-
ir á 7. gr. fjárlagafrv.
Hv. þm. (M. G.) talaði um, að
hv. 3. landsk. (J. Þ.) hefði lækk-
að skuldir ríkissjóðs á þeim ár-
um, sem hami var fjmrh. Á þess-
um árum voru litlar framkvæmd-
ir af hálfu hins opinbera, og var
því hægt að borga nokkuð af
skuldum. Eg viðurkenni fylliiega,
að það var gert. En þó var það
svo, að þessi hv. þm. tók í ráð-
herratíð sinni nokkurra milljón
króna lán, en það sézt bara
hvergi í fjárlögum eða Lands-
reikningum. Þetta fé fór til veð-
deildanna, og er að sínu leyti
hliðstætt því fé, sem núv. stjóm
væntanlega tekur að láni tii I
Byggingar- og landnámssjóðs. Sá
er aðeins munur á, að það fé,
sem hv. 3. landsk. tók til láns,
fór til bygginga í kaupstöðum og
kauptúnum, en Byggingar- og
landnámssj óður fer til þess að
byggja upp sveitir landsins.
Þegar hv. 1. þm. Skagf. (M.
G.) var að tala um, að útlit væri
fyrir, að ríkissjóður myndi kom-
ast í stórskuldir í tíð núv. stjórn-
ar, gleymdi hann alveg að minn-
ast á það atriði, að nú er verið
að byrja hér stórkostlegar fram-
kvæmdir, sem Alþingi hefir á-
kveðið, að í skuli ráðizt og veitt
fé til. (M. G.: Eg tók þetta
fram). Stjómin á því ekkert á-
rnæli fyrir þetta. Ef ekkert væri
gert, en safnað stórum skuldum
eins og árin 1920 og 21, þá væri
einhver ástæða til ásakana. Þá
var allt etið upp og sást ekkert
eftir.
Þá var hv. þm. enn með spá-
dóma frarn í tímann, — hann sýn-
ist halda mikið upp á þá, — um
það, hversu há fjáraukalögin
fyrir næsta ár mundu verða.
Sagði hann, að þau myndu verða
ennþá hærri en „íjáraukalögin
miklu“. Skal eg ekki fara að met-
ast um þetta við hann, reynslan
mun skera úr því. En út af því,
sem hann sagði, að hann vissi til
að búið væri að greiða úr ríkis-
sjóði millj. kr., síðan eg gaf
hér skýrslu mína við 1. umr.,
vil eg geta þess, að eg bætti við
einn lið í þeirri skýrslu minni
200 þús. kr. umfram það, sem
greitt hafði verið. Verður a. m.
k. að draga það frá upphæð
þeirri, sem hv. 1. þm. Skagf. (M.
G.) talaði um. Annars finnst mér
þetta, hvort búið er að borga
krónunni meira eða minna síðan
þing kom saman, vera smámunir.
sem ekki er hægt að eyða tíman-
um til að tala um.
Fleira þykist eg ekki þurfa að
svara úr ræðu hv. 1. þm. Skagf.
Hún var full af hógværum blekk-
ingum og rökvillum í því nær
hverju atriði. Sérstaklega er sú
fullyrðing hans, að skuldir ríkis-
sjóðs séu nú 18.5 millj. kr., alger-
lega röng, og er upphæðin nærri
5.5 millj. kr. of há, eins og eg
bent á áður. Vil eg að lokum
skora á hv. þm. að færa skýr rök
að þessari staðhæfingu sinni, ella
verður hún að teljast markleysa
ein.
Síldareinkasalan
Síðasta ræða Einars Árnasonar
fjármálaráðherra
mánudagizm 31. marz.
Eg skal reyna að leitast við að
lengja ekki umr. mjög mikið.
Þessr eldhúsdagur hv. stjórn-
andstæðinga er nú ekkert orðið
annað en lengdin, sem aHir fæl-
ast, og eru fyrir löngu orðnir
leiðir á, því enginn er farinn að
skilja í því hvar þetta eigi að
enda. Eg get því frekar verið
stuttorður nú þar sem eg hefi
ekki heyrt nema sumt af þeim
ræðum, sem fluttar hafa verið
hér í þessari hv. deild, og sumt
hefir farið fram hjá mér þótt
eitthvað kunni að hafa fallið í
minn garð. Eg hefi, að minnsta
kosti af og til, haft þarfara að
starfa en að hlusta eftir þessurn
ræðum.
Það, sem gefur mér aðallega
tilefni til að standa upp, er ræða
hv. þm. Vestm. (JJós.), sem
haldin var einhverntíma í vik-
unni sem leið.
Okkur hv. þm. bar nokkuð á
milli út af síldareinkasölunni,
sem hann gerði að árásarefni á
stjórnina. Hv. þm. kvartaði und-
an, því að eg hefði verið harð-
orður í sinn garð. Mér þykir það
leitt, ef hv. þm. hefir tekið sér
það mjög nærri, en hinsvegar
verð eg að segja það, að ræða
hans gaf tilefni til þess að ekki
væri tekið á henni með sérstak-
lega mjúkum silkihönskum.
Það er langt frá því, að eg
ætli að fara að deila við hv. þm.
um öll atriði sem fram komu í
ræðu hans. Til þess er enginn
tími. Eg ætla aðeins að minnast
á fáein atriði.
Það, sem hv. þm. sagði um
síldarsöltun, virtist bera vott um
litla þekkingu hjá honum á síld-
arsöltun og útgerð og mig furðar
að hann skuli fara svo langt út
í málið sem hann gerði. Hv. þm.
hefir vafalaust fengið upplýsing-
ar hjá mönnum, sem ekki hafa
verið neitt vinveittir einkasöl-
unni, og hann hefir byggt of
mikið á þeim upplýsingum.
Eg hafði svarað sumum atrið-
um frá fyrri ræðu hv. þm., en í
seinni ræðu sinni endurtók hann
sumt og þarf eg ekki að fara út
í það.
Hv. þm. gat þess meðal ann-
ars, að eitthvað hefði verið selt
af síld áður en reglugerðin 1928
hefði verið samþ. Þetta getur
verið rétt hjá hv. þm., en það
voru tiltölulega fáar tunnur, sem
seldar voru áður en reglugjörðin
var sett. Og sú sala var í sam-
ræmi við þá reglugjörð, sem síð-
ar kom eftir till. þeirra manna,
sem bezta þekkingu töldust hafa
á þessu máli. Stærð síldarinnar
var svo sem reglugjörðin ákvað
að hún ætti að vera, endá seldist
sú síld fullu verði, sem seld var
fyrirfram.
Þá er búið að marghrekja í
ræðum og blöðum það, sem sagt
hefir verið um síldarsamninginn
1928.
Samanburður hv. þm. á krydd-
síld árin 1927, 1928 og 1929 er
villandi, því sú tunnuupphæð,
sem hann nefndi fyrir árið 1929
er röng. Krydd- og sykursöltuð
síld, sem altaf er talin saman í
útflutningsskýrslunum, voru 26
þús. tunnur árið 1929, en ekki
17 þús., eins og hv. þm. sagði.
Staðhæfingar hans munu vera
byggðar á sögusögnum annara,
þar sem hann hefir alls ekki
kynnt sér þessi mál af eigin
reynd. Mun sykursaltaða síldin
hafa verið dregin undan.
Þá kom sami hv. þm. að því í
seinni ræðu sinni, að Svíar hefðu
eiginlega kryddsíldarverkunina í
sínum höndum. Það er rétt, að
þannig hefir það verið, og það er
ekki svo létt að breyta því í einu
vetfangi. Árið 1928 var ekki
hægt að ná samningi við Svía um
kaup á kryddsíld á öðrum grund-
velli en þeim, að þeir að miklu
leyti legðu til salt, tunnur og
krydd. Var eðlilegt að svo færi
fyrsta árið, því sumir síldarkaup-
endurnir áttu tunnur og salt
liggjandi hér á landi frá árinu
1927. Einnig höfðu íslenzkir síld-
arútgerðarmenn gert fyrirfram
samninga um kryddsíld snemma
á árinu 1928, sem Síldareinkasal-
an varð að taka tillit til, þó ó-
hagstæðir væru á ýmsa lund.
Þessvegna var ekki hægt að taka
kryddsíldarverkunina eins föstum
tökum og æskilegt hefði verið.
Árið 1929 var hægt að lagfæra
þetta að talsvert miklu leyti, þó
nokkrir síldarkaupendur fengju