Tíminn - 26.04.1930, Síða 2

84
TÍMI-NN
„Og syo ætlar þá fessi yod
aö bregöast líka.“
i.
Einn af hinum áhugasamari og
landsþekktustu leiðtogum íhalds-
stefnunnar í Borgarnesi lét sér
um munn fara þetta andvarp,
þegar hann frétti að Jónasi Jóns-
syni ráðherra væri farin að batna
hálsbólgan nú um þingtímann, og
að hann væri að byrja aftur að
vinna að opinberum málum.
Þessi orð lutu vitaskuld ekki að
kvefi eða hálsbólgu. Þan byggðust
á því að maðurinn hafði þráð að
Jónasi ráðherra yrði með ein-
hverju móti komið fyrir kattar-
nef. Hann hafði í veikri en ein-
lægri von trúað hinum ýmsu sög-
um, sem flokksbræður hans höfðu
búið til 1 þessu sambandi. Fyrir
rúmu ári síðan hafði hann trúað,
eins og Jón Þorláksson í áramóta-
hugleiðingum sínum, að hálfur
Framsóknarflokkurinn gengi í
bandalag við íhaldið og að J. J.
lenti þar utangarða og hætti að
hafa áhrif nema sem minnihluta-
maður. Sú von brást. Hann hafði
frétt fyrir þing í vetur, að 8
Framsóknarþingmenn hefðu geng-
ið upp í stjómarráð og tilkyimt
J. J., að þeir vildu ekki hafa
hann lengur í stjóminni. Þetta
reyndist líka að hafa verið með
öllu ósatt. Þá kviknaði fjör og
von Jjjá íhaldsmönnum um þing-
tímann í vetur að sex Fram-
sóknarþingmeim, sem Mbl. var
öðru hvoru að tilgreina með nafni
og hrósa sérstaklega, væru reiðu-
búnir að ganga með íhaldinu að
því að taka á bak landsmanna
allar skuldir Islandsbanka og
steypa um leið núverandi stjórn.
Þetta. reyndist andstæðingum
Framsóknar vonbrigði líka.
Vonir íhaldsmanna um að
losna við J. J. úr stjómmálálífinu
hafa byggst á tvennskonar von-
um. Annarsvegar á því, sem nú
hefir verið drepið á, trú íhalds-
manna að Framsóknarflokkurinn
myndi springa, og helmingur
hans sameinast eða ganga í náið
bandalag við íhaldsflokkinn. Hin
vonin hefir verið bygð á ímynd-
uðu heilsuleysi ráðherrans. Nú er
það að vísu alkunnugt, að J. J.
hefir fram að þessu haft það,
sem síldarspekúlantar á Siglufirði
kalla „heiðinna manna heilsu“.
Um almennt heilsuleysi var því
ekki að tala, og það því síður,
sem eitt blað mun hafa réttilega
hermt, að hann muni ekki síð-
ustu 10—12 árin hafa þurft að
leita til læknis nema 1—2 sinn-
Rökfærzla
hrossaræktarráðunautsins.
Vegna nokkurra athugasemda
við hrossaræktina, er ég birti í
Tímanum fyrir nokkru, hefur
hrossaræktarráðunauturinn hr.
Theodór Arnbjömsson sent mér
tóninn i 12.,blaði Tímans þ. á.
I upphafi greinar sinnar gefur
hann mér upplýsingar um það,
hvaða stefna hafi áður ráðið við
hrossakynbætur og hversvegna
hætt hafi verið við hana. En hr.
Th. A. hefði vel getað sparað sér
þetta ómak, því í fyrri grein
minni komst ég að réttri niður-
stöðu, jafnvel þó ráðunauturinn
væni mig um skilningsleysi.
Áður voru kynbæturnar fram-
kvæmdar með úrvali, en nú ætlar
hr. Th. A. líka að bæta íslenzka
hrossakynið með góðri fóðrun. I
athugasemdum mínum taldi ég
úrval seinlega aðferð til kynbóta
og óheppilega, þar eð menn
þekktu aðra betri. Og sú aðferð
er náin ættrækt. En í svari sínu
segir hr. Th. A.: „Þó er engin leið
til kynbóta nema úrval“, án þess
að hann færi sönnur. á mál sitt.
Að vísu staðhæfir hann, að józku
hestamir séu til orðnir fyrir úr-
um við hálsbólgu og einu sinni
við tannpínu.
En því betri heilsu sem J. J.
hafði, því áfjáðari urðu fjand-
menn hans að búa til sögur um
að hann spillti heilsu sinni sjálfur.
Ein fyrsta sagan var sú, að hann
væri forfallinn drykkjumaður. En
þar bi-ugðust íhaldsvonimar
fljótt, því að það var raunar
þjóðkunnugt, að J. J. var einn
hinn hófsamasti maðru í landinu
um öll nautnameðul, hafði aldrei
neytt tóbaks, og aldrei orðið ör
af víni. Afengisvonirnar brugðust
því fljótt.
Næst kom eitursagan. Ihalds-
menn vissu, að til eru menn sem
spilla heilsu sinni með því að
neyta eiturmeðala svo sem opí-
ums, morfins og kokains. Sumum
þessum mönnum fannst hentugt
að hugsa sér, að J. J. misti heils-
ana j yrii aö nota eitthvað a?
þessum eiturmeðulum. Svo fóru
þeir að trúa þessum eitursögum,
og bera þær út. Ólafur Thors
dylgjaði fokreiður um eiturlyf
ráðherrans á fundi í Vík haustið
1928. V altýr Stefánsson skiifaði
í Mbl. um að J. J. hefði verið
fríðii mjög a fundi i Hegranes'
sumarið 1929, allt fyrir eitur-
nautn.
En jafnvel þetta dugði ekki.
Eiturvonin brást líka. En frá eitr-
inu var þó fremur stutt leið yfir
í geðveikina. Og strax í byrjun
síðasta vetrar voru íhaldsmenn í
Reykjavík farnir að bera út
sögur um að J. J. væri geðbilaður
og farinn að ganga heimulega til
Helga Tóir.assonai' á Kloppi. Lkki
er .ósennilegt, að Kleppslæknarnir
hafi átt einhvern þátt í þessum
söguburði, eftir því sem síðar
kom fram. En svo mögnuð var
þessi brjálsemissaga um J. J. í
okt s. 1., að góðkunningi ráðherr-
ans, sem kom í bæinn gerði sér
ómök til að vita hvort þetta væri
satt að J. J. væri að missa vitið
í höndum Helga Tómassonar.
Frh. B. F.
..—o------
Rikisþingið þýzka hefir samþykt ný
lög til verndar lýðveldinu. Samkv.
þcssum iögum liggja mjög þungar
refsingar við, ef tilraunir eru gjörðar
til þess að kollvarpa lýðveldinu og
óvirða það eða iýðveldisfánann. —
Síðustu fregnir herma, að þýzka
stjórnin hafi beiðst lausnar vegna
þess að jafnaðai-menn neituðu að fall-
ast á framkomnar tillögur viðvíkjandi
tryggingum gegn atvinnuleysi. Hind-
enburg forseti hefir tekið lausnar-
beiðni stjórnarinnar til greina og fal-
ið Briining, leiðtoga katólska
fiokksins, að mynda nýja stjóm.
val, en meir um það síðar. Grein
hans ber með sér, að hann hafi
litlá kynningu af ættrækt, en er
honum þó ljóst, að Bakewell hafi
einhverntíma í fymdinni notað
hana. Ennfremur segir hann, að
Collingsbræður hafi búið til stutt-
hyrningakúastofninn með ætt-
rækt. Reyndar er það ekki rétt
hjá hr. Th. A., að Collingsbræður
eigi heiðurinn af stutthymingun-
um, heldur var það eftirmaður
þeirra, Bates. Hr. Th. A. neitar
því afdráttarlaust, að nokkurt
dráttarhestakyn sé fengið með
ættrækt. Um Araba og hesta
þeirra farast honum þessi orð:
„Arabar eru brautryðjendur
hrossaræktarinnar og notuðu þeir
ekki skyldleikarækt, sama er að
segja um Márana í Andalúsíu“.
Hann segir ennfremur, að veð-
reiðakynið enska hafi ekki verið
ættræktað fram yfir daga Eclipse,
sem hafi þó sett heimsmet. Guð-
brandsdalshesturinn í Noregi á að
vera fram kominn við góða fóðr-
un og józki hesturinn við úrval.
Þessi „rök“, eða öllu heldur þess-
ar staðhæfingar hrossaræktar-
ráðunautsins eiga víst að sanna
mönnum, að ættrækt sé tæplega
nothæf við hrossakynbætur.
Nú ætla ég að víkja nokkrum
orðum að þessum „rökum“ í eins
stuttu máli og unt er, og byrja
Kvenfélagasamband
Islands
Eftir Halldóru Bjamadóttur.
Frh. -------
Næsta sambandsstofnun var Sam-
bandsfélag norðlenskra kvenna, sem
hefir miðstöð sína á Akureyri og
nær yfir allt Norðurland. það var
stofnað 1914. Samband þetta hefir
gengist fyrir árlegum fundum til og
frá um Norðurland, og hafa liéraðs-
sýningar oftast verið haldnar í sam-
bandi við þá. Sambandið hefir geng-
ist fyrir námsskeiðum og ýmislegri
umferðarkennslu. Eftir beiðni frá
S. N. K. veitti Ræktunarfélag Norð-
urlands stúlkum kost á garðyrkju-
námi yfir sumarið, en ekki yfir vor-
ið eingöngu, eins og áður hafði tíðk-
ast. — Fyrir tilstilli S. N. K. veittu
sjúkrahúsin á Norðurlandi nemend-
um sínum meiri og betri hjúkrúnar-
fræðslu en áður og betri kjör við
námið.
Bandalag kvenna, sambandsfélag
kvenna í Reykjavík, er stofnað 1917,
liefir gengist fyrir sýningum og
námsskeiðum, átti frumkvæði að
Barnadeginum, þótt annað félag hafi
nú tekið það mál upp. Bandalagið
lieitti sér fyrir Landkjöri kvenna
1922 og kom að íulltrúa sínum.
Bandalagið hefir gengið í Alheims-
bandalag kvenna og hefir sótt fundi
þess.
Sambandsfélag austfirskra kvenna
var stofnað 1927. það samband hefir
þegar gengist fyrir ágætri héraðs-
sýningu og fjölmennum kvenna-
fundum. En aðalmarkmið Sambands-
ins mun það verða fyrstu árin, að
vinna 1-Iúsmæðraskólanum á Hall-
ormsstað, sem nú er verið að reisa,
allt það gagn sem verða má.
Sunnlenzkar konur hafa nýlega
stofnað til samvinnu (1928), og hefir
sambandsfélag þeirra gengist fyrir
liéraðssýningu, fjölmennum kvenna-
fundum og umferðakennslu, meðal
annars í garðyrkju.
Kvenfélögin í Gullbringu- og Kjós-
arsýslu hafa komið á hjá sér Sam-
bandi á síðastliðnu vori (1929)
Samband kvenna á Vestfjörðum er
í stofnun, og tilraun hefir verið
gerð til að sameina kvenfélögin
kringum Breiðafjörð, og mun það
takast áður langt um líður.
Allir eru á eitt sáttir um það, að
félögin þurfi að vinna saman að á-
hugamálum sínum, ef þaU eiga að
fá framgang.
Forgöngukonur þessa sambands-
máls báru þá hugsjón í brjósti, að
brátt i'ynni upp sá dagur, að land-
ið yrði allt eitt sambandsfélag, öli
félög landsins gengju til samvinnu
um þau mál, sem unnið hefir verið
að i félögunum og hinum smærri
samböndum nú í hálfan manns-ald-
ur, en þau eru þessi: Heimilisiðnað-
ur, heilbrigðismál, uppeldismál, hús-
mæðrafræðsla og garðyrkja.
með sögu józku hestanna. Sem
heimild nota eg Chr. Wriedt: Bio-
logische Essays úber Pferdezucht
und Pferderassen, Berlín 1929.
Á miðöldunum var Jótland
frægt vegna góðra hesta, en þeg-
ar menn þurftu á sterkari hest-
um að halda, voru frísneskir hest-
ar fluttir inn til þess að stækka
kynið. Um 1850 voru liðlega
40 enskir hestar fluttir til Jót-
lands til kynbóta og síðar kom
einn enskur hestur í viðbót, er
hefir átt mjög mikinn þátt í
myndun józka kynsins. Um síð-
ustu aldamót voru afkvæmi hins
fræga hests, Aldi'up Munkedal, í
mjög mikhim hávegum og nú er
svo komið, að það finnst varla
nokkurt józkt hross, er eigi ekki
ætt sína að rekja til Aldrup
Munkedal.
Þetta sýnir, að józku hrossin
eru ekki eingöngu til orðin fyrir
úrval innan sjálfs hrossastofns-
ins, heldur eru þau margoft
blönduð erlendum kynjum. Og
frá því um 1900 hefir venð not-
uð ættrækt með Aldrup Munke-
dal, sem ættföður.
Sé litið á sögu Guðbrandsdals-
hestanna, verður maður þess vís,
að á 18. öld voru danskir Frið-
riksborgarhestar fluttir til Nor-
egs og notaðir til kynbóta austan-
fjalls. Chr. Wriedt skýrir frá því
Hugsjónin um sambandsstofnun
rættist fyr og betur en maður hafði
gert sér hinar beztu og björtustu
vonir um, lágu til þess ýmsar or-
sakir, er nú skal greina:
Á Landsfundi kvenna á Akureyri
1926 kom fram sú krafa af hendi
kvenna, að Búnaðarfélag íslands,
sem ber búnaðarmenntun k a r 1 a á
herðum sér, veitti 5000 krónui' af fé
því, er það hefir til umráða úr rík-
issjóði, til að halda námsskeið og
ieiðbeina í garðyi’kju og til að
hjálpa efnilegum stúlkum til náms í
þeirri grein. Ennfremur að Búnaðar-
félagið veiti 5000 krónur til sér-
menntunar kv.enna: húsmæðra-
fræðslunnar. það var gert ráð fyrir,
að konur hefðu sjálfar að mestu
hönd yfir fé þessu. Nefndir voru
kosnar til aö vinna þessu máli allt
það gagn sem verða mætti. — Bún-
aðarþingið 1927 hét 1000 króna fram-
fagi, á móti 2000 krónum annars-
staðar frá, til umferðarkennslu í
garðyrkju, en kaus og kostaði nefnd
manna til að rannsaka og skýra
húsmæðra-fræðslumálið, bæði hér á
landi og í nálægum löndum. þá
nefnd skipuðu þau: frú Ragnhildur
Pétursdóttir Háteigi, (sem kosin
hafði verið fyrir málið á Landsfundi
kvenna), frú Guðrún J. Briem, og
Sigurður Sigurðsson búnaðarmála-
stjóri.
þessi nefnd skilaði áliti til Bún-
aðarþings 1929. Álitið var gefið út
af Búnaðarfélagi fslands og á þess
kostnað.
’Búnaðarþingsfulltrúarnir sýndu
glöggan skilning á þessu máli, þeir
viðurkenndu kröfur kvenna sann-
gjarnar og réttmætar, töldu þess
mikla þörf, að ailar húsmæður og
húsmæðraefni landsins ættu kost á
fræðslu í handavinnu og matreiðslu.
þeir litu svo á, að öll kvenfélög
landsins ættu að fylkja sér um
þetta mál og vinna að því í sam-
einingu. Réðu því til, að konurnar
slofnuðu landsfélag, er hefði hús-
mæðrafræðslu og handavinnu á
stefnuskrá sinni. Til þess aö koma
þessari sambandsstofnun í Iram-
kvæmd, vildi Búnaðarþingið veita
8000 króna fjárstyrk, en mælti svo
fyrir, að Sambandið skyldi komið á
laggirnar 1930.
Konurnar fögnuðu þessum mála-
lokum og hugðu gott til að koma
málum sínum i skipulegt horf með
tilstyrk hins góðkunna félags.
Kvenfélagasamböndin í fjórðungun-
um norðan, austan- og sunnanlands
kusu á aðalfundum sínum i sumar
fulltrúa til að mæta á Landsþingi
kvenna, er haldið var í Reykjavík í
janúar og febrúar í vetur (1930).
Mun það vera einsdæmi í sögu
iandsins, að konur af öllu landinu
taki sig upp um hávetur og fari
langar leiðir til að koma félagsmál-
um sínum í betra horf, en þetta
gerðu konurnar og háðu hálfsmán-
aðar þing í Reykjavík. Fulitrúar
urðu 18, þar með taldir 4 fulltrúar
í ofantaldri bók að á bænum Tofte
á Dofra hafi verið rekin náin ætt-
rækt í 150—200 ár og var það
einna þýðingarmesta atriðið við
myndun Guðbrandsdalskynsins
(bls. 85). Þar að auki kom síðar
fram stökkbreyting á einum bezta
undaneldishestinum, og hefir það
mótað alt kynið. Ber það líka góð-
an vott um ættrækt, þegar einn
hestur breytir öllu kyninu. Enda
hefir ættrækt varla verið notuð
eins mikið við myndun nokkurs
annars hestakyns.
Það er reyndar einkennilegt
hvernig Guðbrandsdalshesturinn
á að hafa stækkað og batnað af
bættri fóðrun einni saman, þar
eð hr. Th. A. hafði rétt áður tek-
ið það skýrt fram að einasti vegur
til kynbóta væri úrval. Þetta er
frekar óheppileg mótsögn hjá
ráðanautinum.
Þótt Eclipse hafi einhvern-
tíma sett heimsmet í veðhlaupum,
þá mælir það hvorki með eða
móti a^trækt. En það eru skýlaus
meðmæli með ættrækt, að nú á
dögum eru allir veðhlaupahestar
ræktaðir á þann hátt. Geta má
þess að Eclipse var uppi 1764 og
heimsmetið hefir verið margbætt
síðan. Dæmið um Eclipse sýnir
ljóst hve vel hr. Th. A. vandar
rök sín.
Hvað uppruna hesta Araba
frá Bandalagi kvenna í Reykjavík og
2 frá Heimilisiðnaðarfélagi íslands.
Umræðuefnin voru þessi:
1. Handavinnu og matreiðslu-
kennsla í barnaskólum.
2. Umferðakennsla.
3. Heimilisiðnaður.
4. Húsmæðraskólar.
Frh.
----o-----
Fréttir
Tíðin. Góðviðrið, sem byrjaði upp
úr pálmasunnudagshretinu hélzt
þangað til á 2 páskadag. Á þrióju-
dag brá tii norðanáttar með fann-
komu um allan norður og austur-
hluta landsins og hélst svo fram á
íimmtudag, en þá fór vcðrið að ganga
niður og stillt aiveg til á Austurlandi.
Á Vestfjörðum hélst liríðarveður
þangað til í nótt, en í dag er stillo
og gott veður um allt land.
í þessum garði var allt af mjög
írostlitið um allt land nema á Vest
fjörðum hefir stöðugt verið 2—3 st.
frost. Gat varla talizt að frysi saman
surnar og vetur á Suðurlandi, en það
var fyrrum talið vita á hagstætt sum-
ar.
„Sumarmálahretið" stafaði að þessu
sinni af stormsveip, sem kom norðan
fyrir Jan Mayen á 2 páskadag og
færðist suður eftir liafinu milli Nor-
egs og íslands og suðvestur fyrir
Færeyjar. Hefir hann haldizt þar síð-
an, en fór að réna i gær og má nú
heita horfinn með öllu.
Talsverður snjór mun kominn á,
Vestfjörðum, en fremur lítill í lág-
sveitum á Norður- og Austurlandi.
Framsóknarfélag Kjósarsýslu var
stofnað á Brúarlandi í Mosfellssveit
á sumardaginn fyrsta. Stjórn félags-
ins skipa: Jónas Björnsson bóndi i
Gufunesi (formaður), Kolbeinri
I-Iögnason bóndi í Kollafirði, og Sig-
urður Helgason skólastjóri á Klé-
bergi. Tryggvi þórhahsson forsætis-
ráðherra og Jónas Jónsson dómsmála
ráðherrp, voru mættir á fundinum og
nokkrir Framsóknarm. aðrir úr Rvík
og utan af landi. Að lokinni félags-
stofnun, lagasamþykkt og stjórnar-
kosningu, hóf forsætisráðherra um-
ræður um landkjörið. Næstur talaði
efsti frambjóðandi B-Iistans, Jónas
Jónsson ráðherra, og síðan fjöldi
fundarmanna.
Hannes Gfuðmundsson f. tollvörður á
Akureyri hefir verið ráðinn gjald-
keri nokkurra ríkisstofnana í stað
Eysteins Jónssonar skattstjóra.
Prestskosning. Jón Thorarensen
eand. theol. hefir verið kosinn prest-
ur að Hruna í Árnessýslu. Enginn
annar sótti um embættið. Kosningin
var lögmæt.
Frá útvarpinu. Vegna margvislegra
fyrirspurna um útvarpið og sölu
útvarpstækja hefir Fréttastofa ís-
lands verið beðin fyrir eftir-
farandi orðsendingu til almennings:
viðvíkur, þá vita menn svo lítið
um það, að hr. Th. A. getur ómög-
ulega komið með þá staðhæfingu
að þar hafi ekki verið notuð ætt-
rækt. Annars ætti hr. Th. A. ekki
að vera ofætlun að vita það, að
þar sem graðhestar ganga í stóði
geta þeir oft afkvæmi með dætr-
um sínum eða systrum. Þá er
strax vísir til ættræktar þótt
menn viti ekki af. Ennfremur
hafa lifnaðarhættir Araba verið
þannig frá alda öðli að alt mælir
með ættrækt. Þeir voru hjarð-
menn, er lifðu í smáhópum, sem
venjulegast var stór fjölskylda.
Þessar fjölskyldur lifðu í sífeldu
stríði um bithagana og geta má
þá nærri, hvort mikið hefir ver-
ið um viðskipti milli flokkanna.
Bendir það í þá átt, að þeir hafi
orðið að bjargast við það er þeir
gátu sjálfir aflað. Þá hafa verið
hæg heimatökin með ættrækt.
Hestar Máranna í Andalúsíu voru
af arabiskum uppruna, og gildir
það sama um þá.
I fyrri grein minni gat ég þess
að flest dráttarhestakyn séu til
orðin með ættrækt. Hr. Th. A.
sagði þetta ósannindi, en nú vil
ég þó leyfa mér að nefna nokk-
ur dæmi*).
*) Heimild: Wriedt, 1929.