Tíminn - 10.05.1930, Page 1

©faíbfeti
09 afgreifcslumatmr íEtmans er
Xannceig p 0 r s t e i n s öó t lir,
Sambanbstjústnu, 2Reyf jar>tf.
• ^fgteibsía
C i m a n s er i Samban&sfyúsinu.
®pin ba^le^a 9—\2 {. i}.
Sími ^96.
Reykjavík, 10. maí 1930.
XIV. ár.
JJ
Vér. mótmælum allir! ‘ ‘
Það eru áhrifarík augnablik,
þegar sama spurningin er borin
upp á sama tíma fyiir heilli þjóð.
Og það eru eftirminnilegar stund-
ir, sem líða á meðan biðið er eft-
ir svari heillar þjóðar.
I þjóðarsálinni hrærast sti-eng-
ir, ósamróma eins og í hverri ein-
ustu mannssál.
Eins og líf einstaklinganna er
samstilling þeirra radda, sem bær-
ast í djúpi mannshugans, við æða
slög líísins, eins er þjóðlífið í-
mynd þess afls, sem máttugasr
hefir reynst í flestum einstakl-
ingum.
Það afl verður með engu móti
fyrirfram áætlað, því að við menn
imir, sem beizlum höfuðskepn-
urnar og kunnum að mæla fjar-
lægðirnar milli himinhnattanna,
þekkjum eigi lög lífsins.
Af einum einstakling er mögu-
leg svo náin kynning, að athafnir
hans séu í mörgum tilfellum fyr-
irfram vitanlegar. En frammi fyr-
ir þjóðarsáhnni stendur maður
jafnan sem framandi með spurn-
arorð á vörum, óvitandi eina og
barnið um það, sem utan við sjón-
hringinn bíður á hinum óendan-
lega fleti úthafsins.
Og nú á þessu vori — enn einu
sinni — liggur óþreyjan og eftir-
væntingin í ioftinu, því að þjóðin
hefir verið spurð og svarsins er
biðið.
n.
Það hefir löngum verið sagt
um okkur íslendinga, að við vær-
um seinir til viðbragðs, saman-
borið við ýmsar aðrar þjóðir,
einkum þær sem sunnar búa á
hnettinum. Það hefir verið á orði,
að íslenzka þjóðin sé rólynd og
kaldlynd, að hún sé sein að hríf-
ast, að í íslenzku lundarfari vanti
þá viðkvæmni, sem brýzt fram út
á við í snögggum geðshræringum,
fögnuði, tánnn eða gleðihlátr-
um. Þessvegna er það líka sjald-
gæft, að um íslenzkt þjóðlíf faii
svo sterkur straumur tilfinninga,
að nægi til þess að hræra til
grunns sömu ölduna í sjálfri
þjóðarsálinni.
Og þó eru til atburðir, sem
sýna það glögglega, að eigi veld-
ur skapleysi eitt þunglamalegri
íramkomu okkar Islendinga. 1
djúpi þjóðarsálarinnar íslenzku
er eldur falinn, þó að eigi beri
á honum hversdagslega fremur
en bálinu sem brennur imdir rót-
um jöklanna.
Þeir atburðir hafa orðið á
þessu landi — þó að stundum
líði aldir á milli — að hin fá-
skiftna, ómannblendna og þolin-
móða íslenzka alþýða hefir risið
upp, sem einn maður væri, með
brennanda hjarta og eld í aug-
um. Og þegar hversdagsgæfur al-
menningur reiðir hönd til höggs,
fellur höggið þungt eins og á
eftir sé fylgt með margra kyn-
slóða og alda afli.
Slíkur atburður varð á Alþingi
íslendinga, þegar erlendur kon-
ungur gjörði sína fyrstu tilraun
til að ræna frelsi Islendinga.
Slíkur atburður varð á Norður-
landi, þegar Jón Arason var af
lífi tekinn án dóms og laga af
erlendum yfirgangsmönnum. Og
slíkur atburður varð á þjóðfund-
inum 1851, þegar umboðsmaður
erlends valds ætlaði að smána
fulltrúa Islands. Hið fræga and-
svar Jóns Sigurðssonar fór eins
og leiftur gegnum hug og hjarta
hvers einasta Islendings. Á einu
vetfangi brauzt út niðurbæld
gremja kúgaðrar þjóðar, sem um
hundruð ára hafði sætt sig við
fjötra og þjáningar. Á þessu
augnabliki var íslenzku þjóðinni
nóg boðið og einhuga tók hún
undir hina brennandi, gremju-
þrungnu upphrópun:
Vér mótmælum allir!
Svo nærri komst þjóðhetjan
Jón Sigurðsson hjarta íslenzkr-
ar alþýðu þjóðfundarárið, að
síðan hefir nafn hans verið bless-
að í hverju heimili á Islandi um
átta tugi ára.
m.
Það gjörist ekki oftar en einu
sinni á öld, að öll íslenzka þjóð-
in rísi upp, sem einn maður, til
að mótmæla.
En sagan og reynzlan staðfesta
það, að vissir atburðir geta ekki
orðið hér á landi án þess að
vekja alla þjóðina til slíkra mót-
mæla.
Til eru öfl í mannssálinni, aar.
eru sterkari en róleg rök — ekki
andstæð rökum en sterkari.
Og sum mál eru þanmg vaxin,
að óspilltur maður getur efcki
leyft þeim aðgang að því að verða
metin með rökum.
Því að við mennimir eigum
líka annað andlegt mat en hina
köldu íhugun. Það mat leggja
menn á gjörðir sínar á úrslita-
stundum lífsins og þegar ráðist
hefir verið á þeirra dýrustu
helgidóma.
Engri móður dettur það í hug,
að meta með rökum hvort hún
eigi að bjarga bami sínu úr lífs-
hættu.
Og þegar svo vont verk er
framið, að út yfir fer þau tak-
mörk, sem drengskapartilfinning-
in markar í mannlegu lífi — þá
þarf enginn óspilltur maður um-
hugsunarfrest — þá á viðbjóður-
inn að geta blásið heilli þjóð því
í brjóst, sem gjöra skal — á
einu augnabliki.
IV.
Nú er sá dagur enn upp runn-
inn yfir þetta land, að þjóðin
öll hefir ásfæðu til að mótmæla.
Þann 15. júrií næstkomanda á
að fara fram landskjör á Islandi.
Um margt er sá atburður merki-
legur og eftirtektarvprA’”-. Það
eitt er mikilsvert, að velja til
þingsetu menn, sem ætlað er að
ráða að meira eða minna leyti
löggjöf þjóðarinnar 8 árin næstu.
Og eins og nú er háttað á þingi
má ætla, að úrslit landskjörsins
nú geti í vissum tilfellum ráðið
því, hverju hægt verður að koma
fram í þinginu næstu tvö kjör-
tímabilin. Þó að íhaldsflokkur-
tapaði ekki nema einu sæti í efri
deild við landskjörið nú, væri fyr-
ir því séð, að hann gæti ekki
komið fram neinni löggjöf næstu
átta árin, gegn vilja umbótaflokk-
anna, jafnvel þó að svo ólíklega
færi að hann fengi hreinan
meirahluta í neðri deild. Því eru
sterkar- líkur til, að íslenzKa þjóð-
in eigi þess kost nú við lands-
kjörið, að gjöra óskaðlega í
næstum heilan áratug þá mexm,
sem hættulegastir eru framsókn-
inni á íslandi, mennina, sem vofa
eins og vornæðingur yfir gróand-
anum í íslenzku þjóðlífi.
En landskjörið 15. júní 1 sum-
ar hefir þar að auki alveg sérstaka
þýðingu, sem ekkert landskjör á
íslandi hefir áður haft — því
að þann dag rennur enn upp yf-
ir þetta land eitt af þeim sögu-
legu augnablikum, þegar þjóðin
öll hefir ástæðu til að mótmæla.
Þann 15. júní á því sögufræga
ári 1930, á þúsund ára afmæli
hins íslenzka þjóðfélags, er kall-
að á íslenzku þjóðina alla til að
mótmæla því mesta níðingsverki,
sem unnið hefir verið í opinberu
lífi í tíð núverandi kynslóðar.
Hún á að mótmæla níðings-
verki, sem óhlutvandir, pólitiskir
braskarar hafa framið á einum
þeim ágætasta manni, sem borina
hefir verið á þessu landi.
V.
Efstur á lista Framsóknar-
flokksins við landskjörið í sum-
ar, er maðurinn, sem íslenzka
þjóðin hefir talað mest um síð-
ustu tíu árin, maðurinn, sem
þyngsta dómana hefir hlotið í
blöðum kaupmannanna í Reykja-
vík, maðurinn, sem hvíslað hefir
verið um yfir búðarborðin í
hverju útkjálkaþorpi á landinu,
maðurinn, sem andstæðingamir
segja, að valdi öllu illu, sem fyrir
kemur á þessu landi.
Síðan Jón Sigurðsson leið, hef-
ir enginn maður átt eins mikil
ítök í hugum íslenzku þjóðarinn-
ar og Jónas Jónsson frá Hriflu,
núverandi dómsmálaráðherra.
Enginn maður hefir verið eins
hataður og hann, enginn maður
eins dáður og hann.
Hvorttveggja er jafn eðlilegt,
því að aðdáunin og hatrið eru
hin vísu laun afburðamanna í
baráttu þjóðfélagsins, og í því
ríkara mæli sem yfirburðimir em
meiri. Umbótum í mannfélags-
málum verður aldrei komið fram
án sársauka. Þó að jörðin, sem
við lifum á sé stór, er hún of
lítil og fátæk til að fullnægja
kröfum allra manna, því að kröf-
umar eiga sér engin takmörk en
jörðin og auðæfi náttúrunnar eru
takmörkuð.
Því fleira sem þjóðfélagið á
af aðgangsfrekum einstaklingum,
því erfiðara á það með að líta
eftir smærri bömum sínum og
greiða af hendi með vöxtum arf-
inn til komandi kynslóða.
Þessvegna liggur leið umbóta-
mannsins æfinlega yfir fleiri eða
færri af niðurbrotnum vígjum
þeirra einstaklinga, sem ætlað
höfðu sjálfum sér meira hlut af
gjöfum náttúrannar en þjóðfélag-
ið sem heild getur sætt sig við.
Því stórvirkari sem vunbótamenn
þjóðfélagsins eru, því fleiri verða
brotin af slíkum vígjum. Því ör-
uggari sem umbótamaðurinn er
í trúnni á málstað sinn og því
ósérhlífnari sem hann er, þvi
fleiri verða ái'ekstramir.
Sumir menn bera í hjarta sínu
ómótstæðilega þrá eftir því að
fegra og bæta heiminn. Slíkir
menn eru ákaflega ólíkir þeim,
sem í daglegu tali er kallað að
„vilji öðrum vel“. Fæstir hafa
svo fúlmannlegan hugsunarhátt,
að þeir í raun og veru hafi nokk-
uð á móti því, að öðrum mönn-
um geti liðið sæmilega. En menn,
sem hversdagslega eru umtals-
góðir og mestu prúðmenni að al-
maima dómi, eiga það jafnvel til
að ganga fram hjá grátanda
barni á götu án þess að láta sér
detta í hug að líta við. Það er
þessi íúlmennska kæruleysisins,
sem er ákaflega tíður löstiu- a
dagfarsgóðum mönnum, sem oft
á tíðum fá þau eftirmæh, að þeir
hafi lifað og dáið elskaðir og
og virtir af öllum og hvers manns
hugljúfi!
Hitt er nokkurnveginn víst, að
„elskaður og virtur af öllum“
getur enginn sá maður orðið,
sem gjörir það að lífsstarfi sínu
að heimta rétt þjóðfélagsins í
hendur voldugra einstaklinga og
jafna lífskjör mannanna. En
styrkur slikra manna í brotsjó-
um haturs og hefnda er þögul
inmi gleði yfir árangri barátt-
unnar og ylurinn af tilhugsuninni
um það, að a. m. k. einhver ófædd
kynslóð muni hugsa hlýlega um
minningu þeirra allra, sem
„smni önd og eilífðinni gleyma
í önnum sínum við að bætfi jörð".
VL
Einn slíkra manna er Jónas
Jónsson frá Hriflu. Jónas Jóns-
son er maður, sem aldrei á æf-
inni hefir unnað sér óþarfrar
hvíldar. Samverkameim hans,
sem honum eru nákuxmugastir,
vita það bezt, að starfsþrek hans
og ósérhlífni við vinnu er meiri
en títt er um aðra menn. Og
eins og J. J. hefir aldrei hlíft
sjálfum sér við eríiðum verkum,
eins hefir haxm heldur ekki hlífst
við að baka sér óvinsældir axm-
ara manna og íllt umtal.
J. J. mun heldur aldrei hafa
við því búist, að á honum yrði
tekið mjúkum höndum — og
aldrei til þess mælst.
Því er af ýmsum fram haldið,
að pólitiska baráttan hér á Is-
landi hafi aldrei verið harðari
og hlífðarlausari en einmitt nú
síðasta áratuginn.
Um slíkar fullyrðingar þýðir
ekki að deila nú. Sagan mun á
sínum tíma dæma um þá baráttu
og meta hana eftir viðfangsefn-
um.
Flokksmenn Jónasar Jónssonar
munu aldrei sjá ástæðu til þess
að ámæla andstæðingum sínum
þó að þeir gjöri baráttuna svo
harða, sem í þeirra valdi stendur,
svo lengi sem bráttunni er haldið
innan takmarka drengskapar og
heiðarleika.
VII.
En nú á síðstliðnum vetri hefir
verið framinn á Islandi pólitískur
glæpur, sem ekki á sinn líka í
sögu þessarar þjóðar.
Baráttan gegn Jónasi Jónssyni
hefir skyndilega gjörst svo æðis-
leg og með þeim fádæmum, að
tæpast myndi hafa verið trúað
fyrirfram, að annað eins gæti
komið fyrir hér á landi.
Andstæðingar J. J. hafa nú
ekki lengur látið sér nægja að
vega að honum á opinberam vett-
vangi. I þeirri vitfirringu ofsókn-
aræðisins, sem framast er hugs-
anleg, hafa þeir brotizt inn 1
einkalíf hans í þeim tilgangi að
flæma hann sjúkan frá ráði og
rænu.
Það var andlegt þrek J. J.
30. blað.
sjáífs og ekkert annað, sem forð-
aði óhappamönnunum, frá því, að
hið voðalega áform þeirra bæri
árangur.
Islenzka þjóðin hafði þá giftu
til að bera í þetta sinn, að ekki
tókst að fremja andlegt morð á
einum af hennar mikilhæfustu
mönnum — þeim manninum, sem
öllum öðram fremur á þessu landl
hefir fórnað sjálfum sér fyrir al-
menmngsheill.
En mennirnir, sem að óhappa-
verkinu stóðu — þeir eiga að
þola sinn dóm.
Og sá dómur er þegar þungur
orðinn. Mennirnir, sem sendu
Helga Tómasson til að tilkynna
Jónasi Jónssyni dauðadóminn,
þann 19. febrúar síðastliðinn,
standa nú fyrir dómi þjóðarinnar.
Þjóðarinnar, sem er seinþreytt
til vandræða, en þunghögg og
stórhögg, þegar á reynir.
Þjóðarinnar, sem stóð með Ein-
ari Þveræingi á Alþingi 1024.
Þjóðarinnar, sem sá morðingj-
um Jóns Arasonar fyrir mála-
gjöldum.
Þjóðarinnar, sem fyrir áttatíu
árum reis upp með Jóni Sigurðs-
syni og mótmælti öll.
VIII.
Mótmælin eru hafin.
Af öllu landinu berast trausts-
yfirlýsingar til Jónasar Jónssonar
ráðherra.
Jafnt og þétt berast umboðs-
mönnum Framsóknarflokksins
meðmæli með B-listanum, listan-
um, sem setur J. J. í efsta sæti.
Aldrei hefir nokkur framboðs-
listi við kosningar hér á lar.di,
haft nándar nærri eins marga
meðmælendur og B-listinn nú.
En dómurinn yfir mönnum,
sem ætluðu sér að kviksetja
Jónas Jónsson ráðherra, á að
verða enn þyngri.
Islenzka þjóðin verður að búa
svo um lmútana nú, að pólitískur
glæpur, eins og sá, sem frair.inn
\ar í vetur, geti aldrei framar
1 omið fy :ir á Islandi.
Og það getur hu i gjört með
bvi — því einu — að kveða upp
nógu þungan dóm yfir þeim
stjórnmálaflokki, sem ábyrgðina
ber á tilræðinu við Jónas Jónsson.
Stjórnmálaflckkur, sem giörir
sig sekan í svo svívirðilegu at-
hæfi, verður að fá svo eftirminni-
lega ráðningu hjá þjóðinni, að sú
ráðning geti aldrei gleymst.
Ef önnur eins spilling og nú á
síðustu tímum hefir gjört vart
við sig í íhaldsflokknum, — öðr-
um stærsta stjórnmálaflokki
landsins — verður ekki stöðvuð
nú þegar á eftirminnilegan hátt
— þá mun ekki lengi þurfa þess
að bíða, að Island hætti að vera
byggilegt siðuðum mönnum.
Alstaðar í umheiminum, þar
sem frétzt hefir um hið voðalega
tilræði við J. J., sem framkvæmt
er með vilja og vitund íhalds-
flokksins, eru menn undrun og
flemtri lostnir yfir því áð annað
eins skuli eiga sér stað meðal
hvítra manna.
Og eðlilega er þá spurt::
Hvað gjörir íslenzka þjóðin við
þann stjómmálaflokk, sem
ábyrgðina ber á þessu voðaverki.
I einu litlu landi sunnarlega í
Mið-Evrópu hafa gjörst þau tíð-
indi, að dæmdir peningafalsarar
hafa fengið opinbera viðurkenn-
ingu frá þingi og stjóml
En því landi vill engin þjóð