Tíminn - 24.05.1930, Blaðsíða 2

124
TlMINN
andstaöa geg'n aukning hús-
mæðrafræðslunnar í landinu.
Árið 1926 var I. H. B. aftur á
íerðinni með kvennaskóla sinn í
Rvík. Frumvarpið var þá flutt af
meirahluta menntamálanefndar í
efri deild, en stutt af stjórninni.
Höfðu flm. nú séð þann kost
vænstan að taka Blönduósskólann
með.
J. J. flutti þá breytingartillög-
ur við frv. á þá leið, að ríkið
skyldi eiimig stofna húsmæðra-
skóla í Dalasýslu og í Eyjafirði.
En þá var „fulltrúa kvenn-
anna“ nóg boðið! Við nafna-
kallsatkvæðagreiðslu, sem fram
fór í deildinni 23. apr. s. á.
greiddi I. H. B. atkvæði á móti
húsmæðraskólunum í Dalasýslu
og við Eyjafjörð.
Á þingi 1923 fluttu J. J. og
Sigurður heitinn frá YztafeUi
þingsályktunartillögu svohljóð-
andi:
„Alþingi ályktar að skora á
stjómina að gjöra nú þegar á
þessu ári í samráði við forseta
Búnaðarfélags íslands ráðstafanir
til að stofnaður verði sem alh-a
fyrst húsmæðraskóli fyrir Vest-
urland að Staðarfelli“.
1925, þegar sýnt var, að I. H.
B. og flokksmenn hennar myndu
ekkert gjöra í málinu, flutti svo
J. J. í efri deild frumvarp til laga
um „húsmæðraskóla á Staðar-
felli“. „Fulltrúi kvennanna“ á Al-
þingi virti þetta mál ekki einu
sinni svo mikils, að taka til máls,
þegar það var til umræðu. Og við
2. umræðu frv. vildi hún ekki
einu sinni láta vísa því til nefnd-
ar og gréiddi umsvifalaust at-
kvæði á móti því (16. febr.).
Á þingi 1926 fluti J. J. þál. um
stofnun húsmæðraskóla fyrir
Austurland, og skyldi skólinn
standa á Hallormsstað og á
næsta þingi (1927) flutti Ingvar
Pálmason frv. um sama efni. I.
H. B. hélt þá enn uppteknum
hætti um andstöðu gegn hús-
mæðrafræðslunni. Hafði hún þá
framsögu fyrir meirahluta
menntamálanefndar í efri deild
og komst þá svo að orði, að „ekki
sé ráðlegt! að stofna fleiri hús-
mæðraskóla en nú eru fyrir“.
(Alþt. 1926, C. 493).
Trú sinni á menntalöngun kven-
þjóðarinnar íslenzku, lýsir I. H.
B. ennfremur á þennan eftir-
minnilega hátt:
„Eftir minni reynslu og þekk-
ingu á þessum málum, þá leyfi
eg mér að efa, að það þurfi núm
fyrir 40 nemendur á skóla þess-
um (Hallormsstað), ef fjórir*)
slíkir skólar komast upp í fram-
tíðinni". (Alþt. 1927, C. 503).
Og þann 13. apr. 1927 gjörði
„fulltrúi kvennanna" Hallorms-
staðaskólanum sömu skil og hún
hafði áður gjört húsmæðraskól-
anum á Staðarfelli, greiddi at-
kvæði á móti honum, að viðhöfðu
nafnakalli.
Svo áberandi var andstaða I.
H. B. orðin gegn húsmæðra-
fræðslunni, að frú Ragnhildur
Pétursdóttir í Háteigi sá sig
neydda til að rita grein í dag-
blaðið Vísi, til þess að átelja
þessa óverjandi framkomu
„kvennafulltrúans“.
Það er býsna nöpur kaldhæðni
örlaganna, að þessi sama Ragn-
hildur Pétursdóttir skuli nú eggja
konur landsins lögeggjan til þess
að vinna á móti kosningu þess
manns, sem árum saman hefir
naldið uppi málstað kvennaxma á
Alþingi, gegn þrotlausri og á-
kveðinni andstöðu „kvennafulltrú-
ans“ sjálfs.
Ég hefi nú hér að framan rakið
í fáum dráttum afskipti „kvenna-
fulltrúans“ á Alþingi af „sérmál-
um“ kvennanna íslenzku.
Kemur yður og flokkssystrum
yðar í hug, að konur á Norður-,
Vestur- og Austurlandi hafi séð
sér hag í því að eiga á þingi full-
trúa, sem virðist hafa talið það
sína sjálfsögðustu skyldu að
*) Auðkennt hér.
bregða fæti fyrir húsmæðraskól-
ana, í Eyjafirði, Staðarfelli og á
Hallormsstað ? Haldið þér, að kon-
unum í byggðum landsins geti
verið mjög mikið kappsmál að
greiða yður og flokki yðar at-
kvæði til þess að halda áfram
baráttu Ingibjargar H. Bjamason
á móti menntunarmöguleikum
ungu stúlknanna í sveitunum?
VIII.
Efstur á lista aðalandstæðinga
yðar — lista Framsóknarflokks-
ins, er maður, sem meira hefir
unnið fyrir konur þessa lands en
þér og allar flokkssystur yðar,
sem ávaii)ið hafa undirritað, hafa
gjört, og það þó að verk ykkar
allra séu talin í einu lagi.
Þessum manni er það að þakka
öllum öðrum fremur, að hús-
mæðraskólar hafa risið upp á
Austur- og Vesturlandi, og því
hefir hann þá fyrst komið fram,
þegar fulltrúi ykkar, missti að-
stöðu til þess að hindra framgang
þessara mála.
Þessi maður hefir komið því til
leiðar öllum öðrum fremur, að
bændabörnin gætu fengið mennt-
un sína heima í sveitunum, og
yrðu ekki hrifin frá mæðrum sín-
um út í hringiðu bæjalífsins.
Þessi maður og flokkurinn, sem
býður hann fram til þings, hafa
barizt fyrir því meira en áratug
að skapa viðunandi framleiðslu-
möguleika og lífskjör í hinum
dreifðu byggðum landsins.
Þessi maður hefir gjört meira
að því að skapa björt og hly
heimili víðsvegar um landið en
þér eða nokkur önnur flokks-
systir yðar, sem fegurst talar um
„mannúðarmálin“.
Þennan mann hafa flokksbræð-
ur yðar árum saman ofsótt á all-
ar lundir og með öllum hugsan-
legum vopnum, aðeins af því að
hann hefir ekki getað komizt hjá
því að hrófla við þeirra eigin
hagsmunum, og þennan mann
mynduð þér sjálfar fella frá kosn-
ingu nú við landskjörið, ef það
stæði í yðar valdi.
Svo langt hafa ofsóknirnar
gengið gegn Jónasi Jónssyni
dómsmálaráðherra, að jafnvel
heimilisfriður hans hefir verið
rofinn. Jafnvel gegn konu hans
hafa ofstopamennimir í flokki yð-
ar snúið vopnum sínum.
Að slíkum atburðum undan-
gengnu hafið þér, vemdari kvenn-
anna, haft skap í yður til þess
að ganga fram fyrú- skjöldu í
flokki íhaldsmanna.
Þér, sem héðan af berið yðar
hluta ábyrgðarinnar, af því mesta
hermdarverki, sem unnið hefir
verið í pólitiskri baráttu á Islandi,
teljið yður hafa rétt tíl að víta
rithátt íslenzkra blaðamanna.
Þér um það! Dómur yðar um
„óvandaða lesmálið“ verður ekki
endanlegur dómur. En yður, sem
eruð svona misjafnlega örlátar á
harða dóma, öfunda ég ekki af
að semja frið við sjálfa yður.
En þann frið fáið þér sjálfsagt
tíma til að semja — einhvers-
staðai' annarsstaðar en á Alþingi
íslendinga.
Virðingarfyllst.
Gísli Guðmundstson.
Fjímála-enlimínniBHr ihaMsflikKsins
I.
Frá 1916 til síðast á þingi 1922
var Jón Magnússon forsætisráð-
herra. Á þessu tímabili voru þeir
fjármálaráðh. fyrst Björn Krist-
jánsson, þá Sig. Eggerz og síð-
ustu 3 árin Magnús Guðmunds-
son. Stjóm þessari var steypt af
stóli í þinglok 1922 eftir að búið
var að ganga frá fjárlögum fyrir
árið 1923 í öllum atriðum, sem
máli skiptu. Ber sú stjóm því
fulla ábyrgð á tekjuhalla ársins
1923. Á þessum árum 1917—1923
mynduðust ríkisskuldir þær, sem
hvílt hafa og hvíla á ríkissjóði,
langsamlega mest fyrir stöðugan
tekjuhalla á fjárlögunum (öll ár-
in nema 1919, þá afgangur 1,5
milj), nam sá tekjuhalli samtals
meir en 14 milj. króna. Alt þetta
fé er tapað fé — eyðslueyrir, sem
varið er til að borga hinn ár-
lega halla ríkissjóðs. Engar sér-
stakar framkvæmdir — engin
varanleg þjóðnýt verk voru unn-
ið fyrir þetta fé. Fyrstu ár þessa
tímabils fram að 19-20 eru upp-
gangs ár, allir græða — pening-
arnir flóa um allt. Samt er tekju-
halli. Ríkissjóður naut ekki spe-
kulationsgróða stríðsáranna, þvert
á móti. Mennina, sem við stýrið
sátu skorti fyrirhyggju og fram-
sýni. En landsreikningarnir vom
þannig færðir, að ómögulegt var
að sjá hinn raunverulega tekju-
halla hvers árs — allt falið —
alstaðar blasir við fyrirhyggju-
leysið og sukkið.
Þá var það 1923, að Tr. Þór-
hallsson reit greinar sínar í Tím-
ann um „Fjáraukalögin miklu“ og
sýndi í stórum dráttum hvert
komið var og að framundan
blasti við óhjákvæmileg gjald-
þrot ef haldið væri lengur áfram
á sömu braut. Það var sem þjóð-
in vaknaði af svefni við vondan
draum. Alþingi 1923, semur gæti-
leg fjárlög, sem gáfu í reyndinni
IV2 milj. i tekjuafgang 1924 og
síðari hluta ársins 1923 neitaði
þáverandi stjórn (en í henni áttu
sæti 2 menn úr Framsóknar-
flokknum) blátt áfram að fram-
kvæma fjárlögin frá 1922 og dró
úr útgjöldum til verulegra mima.
Um haustið 1923 fóru kjör-
dæmakosningar fram um land
allt. Eftir þær kosningar myndað-
ist íhaldsflokkuiinn. Áhrifamenn-
irnir í þeim flokki voru hinir
sömu, sem staðið höfðu að Morg-
unblaðinu árum saman. Til kosn-
inga gengu þeir undir nafninu
Borgaraflokkur og áður, meðan
M. G. var við stýrið, og stýrði
hinum stórkostlega árs ár-
lega tekjuhalla, hét flokkurinn
sparnaðar bandalag. Jón
Þorl. varð einn af aðalmönnum
íhaldsflokksins. Hann kom á þing
sem þingmaður Reykvíkinga 1921
og fyrir þann tíma hafði hann
tekið mjög mikinn þátt í stjórn-
málum, en hann eins og aðrir
flokksmenn hans hafði sofið á
verðinum — horft á sukkið,
tekjuhallann, og nýjar lántökur
með venjulegu kæruleysi sinna
samherja. En 1923 er eins og
hann hafi fengið sting í hjartað
er Tr. Þ. reit greinar sínar um
fjársukkið. 1 ársbyrjun 1924 hélt
J. Þ. íyrirlestur í Reykjavík um
allt fjársukk M. G., J. M. og ann-
ara samherja sinna, gerði grein
fyrir ólaginu á færslu landsreikn-
inganna, og að þeir væru mark-
leysa — sýndu ramskakkar tölur
um afkomu hvers árs —. Þetta
var „óttalegur kvöldmatur“ fyrir
flokksmenn J. Þ., en staðreyndun-
um varð eigi mótmælt.
Á þinginu 1924 hafði sú alda,
er Tr. Þ. hafði vakið, risið hæst.
Kl. Jónsson fjármálaráðherra
lagði fyrir þingið frv. um gengis-
viðaukann og ýmsir þingmenn úr
öllum flokkum stóðu að því að
leita að enn nýjum tekjustofni.
Árangurinn af því varð frv. um
verðtollinn. Bæði þessi frv. voru
samþykkt á þinginu og hafa síð-
an aukið tekjur ríkissjóðs um 2—
3 milj. árlega. Á hinn bóginn
voru útgjöld ríkissjóðs minnkuð
eins og framast var unnt og tak-
mörkun útgjalda, sem Kl. J. hafði
byrjað á, haldið áfram.
Afleiðing þessara nýju tolla,
takmörkuðu útgjalda, og góðæris-
ins 1924, var mjög ríflegur tekju-
afgangur 1925. Enda segir J. Þ.
á þinginu: „I fyrra á fyrsta þing-
ingu eftir kosningar, var sú
stefna tekin afdráttarlaust og
ágreiningslaust milli allra þing-
flokka að stöðva tekjuhallann og
sjá um að gjöld ríkissjóðs færu
ekki fram úr tekjunum. Ég þyk-
ist vita, að engin hætta sé á að
kvikað verði frá þessai'i braut“
(Alþt. B., bls. 42).
En því miður kvikaði J. Þ. og
allur flokkur hans frá þessari
braut. Hvorki J. Þ. né íhaldsfl.,
sem fyrst og fremst er myndaður
af hinni raunverulegu eyðslustétt
þjóðfélagsins, hafði næga ábyrgð-
armeðvitund né siðferðisþroska
til þess að tileinka sér regluna í
alvöru og einlægni um að eyða
ekki meira en tekjunum næmi.
Þess vegna fóru stórlaxar flokks-
ins, stórkaupmenn, stórútgerðar-
menn og annar fjárafla og eyðslu-
lýður að heimta af J. Þ., að hann
gjörði eitthvað fyrir þá, þegar
svona vel léti í ári — létti á
sköttum og gæfi hlunnindi. Af-
leiðingin varð sú, að J. Þ. og
íhaldið lækkaði skatta ríkxssjóðs
um freka 1 milj. kr. á ári (kola-
og salttollur o. fl.), en jafnframt
hækkuðu útgjöld ríkisssjóðs úr
9,5 milj. 1924 upp í 12,7 milj.
1927 eða um 3.2 milj. Endirinn á
f jármálastjóm J. Þ. varð því sá,
að stórfeldur tekjuhalli var á rík-
isbúskapnum tvö síðustu árin sem
hann var fjármálaráðherra. 1926
slampaðist J. Þ. af með 203 þús.
kr. tekjuhalla á LR. með því þó
að nota nálega 900 þús. kr., sem
áætlað var á fjárlögunum til
skuldagreiðslu til eyðslu á ýmsum
liðum, en láta vera að greiða
skuldir eða leggja þetta fé í sjóð.
Raunverulegur tekjuhalh er því
þessari upphæð hærri en sýndur
er á LR. 1927 jókst tekjuhallinn
enn hjá J. Þ. og er þá 1.5 milj.
kr.
Greind sveitakona kvað hafa
sagt að grafskrift J. Þ. ætti á
sínum tíma að hljóða á þessa
leið: „J. Þ. heíir reiknað margt,
en hann hefir oft reiknað vit-
laust“.
Um sama leyti sem J. Þ. reikn-
ar út að óhætt yæri að lækka
tekjur ríkissjóðs og hækka út-
gjöidin reiknar Jón Þ. einnig út,
að við verðum að koma krónunni
upp í gullverð. Hann hækkar því
gengið 1925 ört og ógætilega og
hættir ekki fyr en hann upp-
götvar, að atvinnuvegimir eru
komnir á kné og góðærið orðið
að íjárhagslegu illæri. Tr. Þ. með
Framsóknarflokkinn að baki sér
spymti á móti. Gengishækkunin
var stöðvuð 0g krónan hefir stað-
ið með óbreyttu gengi síðan og
atvinnuvegimir blómgast á ný.
Við þessi tvö stóru dæmi: fjár-
hagsafkomu ríkissjóðs og lausn
gengismálsins fataðist J. Þ. frár
munalega reikningslistin.
Þegai- Framsókn tók við stjórn
seint á árinu 1927 beið flokksins
sama verkefnið og 1922—1923. I
bæði skiptin varð að stöðva fjár-
sukk og tekjuhalla íhaldsins. Tr.
Þ. reit um málið og tekjuhallinn
var stöðvaður með því að draga
úr framkvæmdunum 1923 og
sama ár að semja fjárlög sem
gáfu 1,5 milj. í tQkjuafgang ár-
ið 1924. 1928 varð að stöðva
tekjuhalla J. Þ. og íhaldsins, ann-
aðhvort með því, að draga úr út-
gjöldum ríkissjóðs eða að taka
aftur upp í einhverri mynd þá
skatta, sem J. Þ. hafði látið niður
falla frá 1924. Þrátt fyrir fjár-
sukk íhaldsins biðu alstaðar óunn
in verk og verkefni og þjóðin
vildi framsókn á þeim sviðum
sem öðrum. Varð því að hverfa
að því ráði að tryggja afkomu
ríkissjóðs með því að taka upp
aftur nokkuð af sköttum þeim
sem J. Þ. hafði felt niður.
Ihaldsflokkurinn barðist á móti
tekjuaukafrv. stjómarinnar og
hefir sennilega búizt við, að full-
trúar verkamanna mundu einnig
beita sér á móti því að fjárreið-
um ríkisins yrði komið í lag.
En sú von brást. Verkamenn
mátu meir að vinna að því með
Framsókn að tryggja fjárhags-
lega aíkomu ríkissjóðs, heldur en
aö spyrna á móti óhjákvæmileg-
um tekjuaukum. Fyrir íhaldsm.
vakti emungis að skapa stjóm-
inni óhæga íjárhagsaðstöðu og
tekjuhalia og þótti þeim þá sem
ráð sitt myndi vænkast um að
ná aitur stjórnaitaumunum.
En við landskjörið í sumar og
aðrar kosningar ættu menn að
muna það vel, að afstaða Fram-
söknar til tekjuaukafrv. ríkis-
sjóðs var ólík afstöðu íhalds-
fiokksins. Framsókn undirbjó og
lagði upp í hendui' íhaldsins
tekjuaukafrv. 1924. Hún áleit þá
og hefir altaf álitið að nauðsyn-
legra væri að sjá fjárhagslegri
afkomu ríkissjóðs borgið, heldur
en að skapa andstæðingum, sín-
um erfiða aðstöðu í fjármálum,
jalhvel þótt það gæti flýtt fyrir
falli þeirra. En 1928 barðist í-
haldið á móti sjálfsögðum tekju-
aukafrv. í von um að fjárvand-
ræði ríkissjóðs gætu greitt þeim
leið að ráðherrastólunum.
En núverandi stjóm hefir gei't
meira til þess að tryggja fjár-
hagsafkomu ríkissjóðs en það
eitt að beita sér fyrir tekjuauka-
frv. 1928. Hún hefir hlutast til
um að ýms fyrirtæki og stofn-
anir ríkissjóðs væru reknar með
meiri fyrirhyggju en á íhaldstím-
unum. Má benda á sameiginleg
innkaup fyrir heilsuhælin á
Kleppi, Vífilsstöðum og Laugar-
nesi, sem spara maiga tugi þús.
Innkaup á nauðsynjum strand-
varnarskipanna, sem þegar lækk-
uðu kolasmálestina um 7 kr.,
fæðissölu útgerðárinnar á sikip-
unum, sem sparar stórar upp-
hæðir á ári o. fl. o. fl. Mest mun
þó muna um endurbætumar á
áfengisverzluninni. Nú gefur hún
1 milj. kr. á ári í tekjur, auk
tolls, en áður gaf hún í tekjur á
ihaldstímum 2—300 þús. auk
tolls. Ötaldir munu og þeir pen-
ingar sem ríkissjóði hafa áskotn-
ast með auknu tolleftirliti, eftir-
liti með gjaldheimtumönnum rík-
issjóðs, tilhlutun um endurbætur
reikningsfærslu gjaldheimtu-
manna og fyrirmælum um að
ríkissjóður fái vexti af fé sínu
jafnharðan og inn kemur. Minna
má og á framkvæmd laganna um
tekju- og eignaskatt. óx bæði
eigna- og tekjuskattur um frekan
helming í Reykjavík frá því sem
áður var.
Svona mætti halda áfram að
telja. En í stuttu máli má segja
að núverandi stjóm hafi tryggt
fjárhagsafkomu ríkissjóðs með
því að skifta alveg um aðferð
frá því sem var í tíð íhaldsins
og setja ráðdeild í stað ráðleysis
og stjórn í stað óstjómar.
Afleiðingin af þessu er þá sú,
að tekjur ríkissjóðs hafa stór-
aukist og þrátt fyrir það þó í tíð
núverandi stjómar hafi verið
margfaldar framkvæmdir svo a8
segja á öllum sviðum við það
sem áður var.
Þá hefir orðið verulegur tekju-
afgangur bæði árin sem núv.
stjórn hefir farið með fjárvörzlu
ríkissjóðs. 1928 nam tekjuafgang-
urinn 1 milj. 78 þús. og 1929 er
hann áætlaður 1 milj. 700 þús.
krónur.
Ekki skal því gleymt, að góð-
ærið á sinn verulega þátt í hinni
ágætu fjárhagsafkomu síðustu
tveggja ára. En á það skal jafn-
framt minnt, að svo má stýra
fjármálum þjóðarinnar, að góð-
æri breytist í illæri fyrir atvinnu-
vegina og þá um leið fyrir tekjur
ríkissjóðs. Þetta skeði eins og áð-
ur er að vikið undir fjármála-
stjóm J. Þ. er hann á ógætileg-
asta hátt örhækkaði gengi krón-
unnar. Núverandi stjóm hefir
haldið genginu alveg föstu og þar
með sannað, að fullyrðingar J. Þ.
um að ekki væri hægt að verjast
gengishækkun, ber einungis að
telja með hans mörgu reiknings-
skekkjum. En um hitt er þó
meira vert að í skjóli fasts geng-
is hafa atvinnuvegirnir getað