Tíminn - 01.08.1930, Qupperneq 3

Brúin
(Longíellow).
Á brúiini ég tafði, en töldu
mér tímana klukkumar.
En mánann frá heiðum himni
við hæstu turnana bar.
Og niðri, hvar mildur máninn
mynd sína ánni gaf,
sýndist mér bjartur bikar
berast með hægð í kaf.
Hjúpað og hulið í móðu
var héraðið löngu fjær,
þar eldur frá glöandi ofni
eirrauðum bjarma.slær.
Af yiðum, sem brúnni valda, .
á vatnsflötinn skuggum brá
þeir flögruðu’ á ókyrrum öldum
ýmist til eða frá.
Við stöplana aldan æddi,
útfallið með sér dró
í birtuna blöð af þangi
og bar út á kaldan sjó.
Líkt og brimhvítar bárur
byltast við stöplana hér,
öldur á hugar míns hafi
harmanna brotna við sker.
Hve oft um andvökunætur
ég aleinn á brúnni var.
Hljóðúr til himins starði
og hlýddi á öldurnar.
Hve oft ég með óþreyju stundi,
er útþráin fann sín bönd:
„Ó, alda berðu mig yfir
á ókunna, fagra strönd“.
Ég hugleiddi ör og heitur,
hve hörð var mín æfikvöl.
Hélt ég mér ofraun yrði
örlaga napurt böl.
En nú eru sjálfs mín sorgir
sokknar í gleymskudjúp.
Annara angur bregður
yfir mig rökkurhjúp.
Ennþá, ef ber mig að brúnni,
berst mér svo þýður og kær,
sem andvari utan af hafi,
æskunnar minninga blær.
Hve ótal þeir eru margir,
með áhyggjuþunga lund,
sem hafa yfir brúna horfið,
hvern dag frá þeirri stund.
Ég sé þá nú aila í anda
ofurhægt reika hjá:
LFnglinga æskurjóða,
aldna með hárin grá.
þeir koma. Óþarfi að spyrja
hváðan þeir séu, því þeir eru
venjulega úr Mýrdalnum eða frá
Vestmannaeyjum. En unginn er
sannkallaður fýluungi.
I austri, frá Vík sést Hjör-
leifshöfði; út við sjó að kalla, á
miðjum Mýrdalssandi. Standberg
hátt að framan og austan, græn-
ar hlíðar niður í sand að vestan.
Ifæst uppi á höfðanum er haugur
Hjörleifs Hróðmárssonar að því
ér munnmælin segja. Og „Hjör-
leifur lét þar gjöra skála tvo og
er önnur tóftin átján faðma en
önnur nítján“, segir Landnáma.
Mun Hjörleifshöfði því verá elzta
býli landsins. Löngum hefir verið
búið vel í Höfðanum, en stórt bú
hefir hann þó aldrei borið. Land-
kostir eru þar góðir, en landrými
ekki mikið. Björgin eru af fýlum
full og leggja til mat allt árið og
fjaran hefir hingað til séð um
eldinn, svo rekasælt hefir þar
verið. En einmanalegt hlýtur þar
að vera. Síðan ég var í Vík, lítill
drengur fyrir 25 árum, hefir mig
alltaf langað til að koma í Hjör-
leifshöfða, en hefi ekki fengið
tækifæri til þess fyr en nú.
En nú er Hjörleifshöfði í eyði,
máske í fyrsta sinn í þúsund ár.
Almannarómur þar eystra segir
að reymt sé í Höfðanum. En það
er eins og gengur með slíkar sög-
ur, að allt mun stórum ýkt og
B
inn einu sinni áður (1926) gefið út
slíkan leiðarvísi, en hann mun eink-
um ætlaður þeim mönnum, erlend-
um, sem riðnir eru við íslenzk við-
skifti. þorsteinn þorsteinsson hag-
stofustjóri hefir annast ritstjórn
bæklingsins og ritað nokkuð af hon-
um. þorkell þorkelsson veðurfræð-
ingur ritar um landið, Ólafur Lánis-
son prófessor um islenzka löggjöf
og útlendinga á íslandi, Georg Ólafs-
són bankastjóri um sjávarútveginn,
peningastofnanir, mynt, mál og vog,
dr. Guðm. Finnbogason um bók-
menntirnar, Stefán Stefánsson um ís-
land s.em ferðamannaland, Halldór
Jónasson um listir og ritstjórinn um
íbúafjöida, fjárhag ríkis, bæja og
sveitafélaga, landbúnaðinn, handverk
og iðnað, viðskifti, samgöngur,. kirkju
og trúarbrögð, fræðslumál o. fl. Er út-
gáfa þessi hin þarfasta og á stjórn
Landsbankans þakkir skyldar fyrir.
Útvarpsárbók 1930
kom út í vor, gefin út af „Félagi
víðvarpsnotenda" (einkennilegt ósam-
ræmi í orðalaginu!), 56 bls. að stærð,
skemmtileg aflestrar og hefir ýms-
an fróðleik að geyma um útvarps-
siöðina, sem nú er verið að byggja,
ennfremur skrá urn erlendar stöðv-
ar og styrkleika þeirra, og tölu út-
varpsnotenda í ýmsum löndum. En
tala þeirra var i lok síðastl. árs sem
bér segir (broti úr þúsundi sleppt):
Austuri’íki... .. 376 þús.
Danruörk ..308 —
Estland .. 15 —
Finnland .. 95 —
írland .. 25 —
Ítalía .. 85 —
Jugoslavía. .. .. 29 —
Lettland .. 29 —
Lithauen .... . .. 10 —
Noregur .. .. .. 71 —
Pólland .. 202 —
Rúmenía .. 32 —
Stóra Bretland . ..2956 —
Sviss .. 83 —
Sviþjóð .. 423 —
Tékkoslovakía ..267 —
LFngverjaland . .. 266 —
þýzkaland........3066 —
Fleiri landa er eigi getið. Tiltölu-
lega flestir voru útvarpsnotendur í
lfannrörku (8,7% af ibúunum), þá í
Svíþjóð (7%), Stóra Bretlandi (6,7%)
og þýzkalandi (4,3%). — þá flytur
árbókin nokkrar stuttar greinar um
væntánlegt hlutverlc útvarpsins og
rnyndir af útvarpsstjóra og útvarps-
ráði.
Rökkur, alþýðlegt tíma-
rit. I., 2. hefti.
Útgefandi Rökkurs er Axel Thor-
steinsson forstöðumaður Fréttastof-
únnár. Stofnaði hann ritið vestur í
Winnipeg árið 1922, og hefir haldið
útgáfu þess áfram, eftir að hann
fluttist heim. Rökkur flytur einkum
smásögur og yfirlitsgreinar um er-
fenda viðburði. í þessu hefti er
mei-kileg grein eftir Sigurgeir Frið-
riksson um bókalán Alþýðubókasafns
Reykjavíkur til sjómanna á togurum.
Eiga flestir togaramir bókaskáp, en
hásetar velja sér bókavörð. Ýmsir
óttuðust i upphafi, að sjómenn
myndu lítið nota bækur í veiðiferð-
um en reynslan hefir orðið önnur.
Iðunn,
XIV. ár, 2. hefti.
Efni: Sigurður Einarsson: þúsund
ára óður ísl. verkamanna (kvæði),
Anatole France: Putois, saga, þýdd
af Magnúsi Ásgeirssyni, Ragnar E.
Kvaran: Urn tregðu, Rögnvaldur
þórðarson: Tvö smákvæði, HaUdór
Kiljan Laxness: Tvær stúlkur (saga),
Einar Ól. Sveinsson: Hugleiðingar um
íslenzkar samtíðarbókmenntir, Jónas
S. Jakobsson: Bólu-Hjálmar (mynd),
Asgeir Magnússon: Efnisheimur,
Bókafregnir. — Lengst er grein E. Ól.
S. urn ísl. samtíðarbókmenntir. Margt
er þar vel og spaklega athugað.
Kaflinn um „stílinn og sannleikann"
lýsir t. d. nijög skörpum skilningi
á eðli ritlistar, enda mun E. ó. S.
vera einn þeirra yngri menntamanna
vorra, sem mest hefir um bólcmennt-
ir hugsað. Hitt er aftur á móti leiðin-
legt, að jafn glöggur maður og E. Ó.
S. skuli eklci vera búinn að hefja
sig upp úr þeirri sálusorgaratízku,
að úthúða íslenzkri blaðamennsku
og setja hana skör neðar en erlenda
án nánari greinargjörðar og án þess
að taka tillit til aðstöðumunar, svo
sem fátæktar og fámennis. En það
er mála sannast, að íslenzk blaða-
mennska stendur að sumu leyti tals-
vert framar blaðamennsku í ýmsum
öðrurn löndum. En harðasta dóma
fær hún jafnaðarlega frá mönnum,
sem engin blöð lesa, hvorki innlend
né erlend!
Grein sína um t r e g ð u segist sr.
Ragnar Kvaran rita af þvi, að þess
sé „tekið að gæta nokkuð í rituðu
máli islenzku, að mönnum virðist
sem himinn væri höndum tekinn
fyrir fullt og allt, ef ráð fyndist til
þess að varpa þessum höfuðóvin —
tregðunni — út fyrir landamæri al-
heimsins", en tregðuna telur höf.
þvert á móti „skilyrði framsóknar-
innar" og segir, að í henni séu
„franrar öðru falin landmörkin miRi
heilvita manns og fífls". Er greirún
að mestu heimspekilegur orðaleikur,
skemmtilegur aflestrar, en undarlegt
er það, að höf., sem mun vera bylt-
ingamaður í skoðunum, skuli ekki
leggja meira áherzlu en hann gjörir
á það, að f y r s t a á t a k i ð fer a. m.
k. æfinlega í það, að vinna bug á
mótspyrnu tregðunnar. Óneitan-
lega er það dálítið skrítin skoðun,
að „prósa (óbundið mál) sé uppreist
mannssálarinnar gegn hinni frum-
stæðilegu faRandi í aRri skynlausri
náttúru". Eftir því ættu t. d. þeir
íslendingar, sem ekki hafa rímeyra,
að vera hæst hafnir yfir viRimennsk-
una!
Svo lengi sem fljótiS fellur
freyðandi’ í djúpan sjá,
ætíð mun eitthvert hjarta
af áköfum harmi slá.
Og meðan frá mána skærum,
myndina í vatni sér,
ímynd af æðri heimi
endurspeglast hér.
(Hildur þýddi).
----o-----
Bækur
Halldór Stefánsson: í fáum
dráttum. Tíu smásögur. Ber-
lin, 1930.
Ilalldór Stefánsson er Austfirðing-
ur að uppruna, lagði fyrst stund á
prentiðn, gerðist síðan bankaritari,
en hefir dvalið í þýzkalandi undan-
farið og samið sögur þessar í Ber-
lín og prentað. Bókin er fyrir ýmsra
hluta sakir athyglisverð og fágætt að
byrjandi ríði svo myndarlega úr
hlaði. Iiann skrifar heilar blaðsíður
eins og þaulæfður rithöfundur. Mái-
far hans býr yfir glæsilegum blæ-
brigðum óg ekki óvíða furðanlegum
krafti. Hann hefir lært mikið af út-
lendingum, einkum í stíl, semur sig
víða að siðum kjamsýnismanna
(expressionista), en þó alt í hófi.
Iiann hefir mjög næma eftirtektar-
gáfu og heiini tengdan hæfileika til
þess að mála með æpandi litum það,
sem fyrir annara sjónum er litlaus
veruleiki. Hann er kýminn í mann-
lýsingum, elskur að hinu ósnortna
og upprunalega og lætur einkar vel
að lýsa stúlkum, sem alast upp á
afskekktum stöðum, en alt borgara-
legt stúss verkar mjög hlægilega á
hann.
því ber ekki að neita, að sumar
sögurnar eru all-lausar í böndunum
og svið þeirra eða umhverfi fremur
óveruleg og sumstaðar kemur fram
alveg úrelt rómantisk afstaða gagn-
vart viðfangsefninu, sem erfitt er að
sætta sig við fyrir lesendur, sem eru
orðnir dálitið sjóaðir. Einatt finst
manni stíRinn bera efnin ofurliða, —
blaðsíður víða prýðilega frágengnar
og gætu staðið í fullu gildi út af
fyrir sig sem smámunir (skissur),
en heildarlínur sagnanna ekki að
sama skapi vel dregnar sem ein-
stakar blaðsíður eru vel skrifaðar.
Sumstaðar eru viðvaningsleg lýti á
máli, sem eru að minnsta kosti jafn
óþörf og prentvillur. Höfundar, sem
eru ekki nógu útfamir í hrein-mái-
fræðilegúm vinnubrögðum, eiga að
láta laga slíkt áður en þeir prenta,
á saffla liátt og höfundar, sem vita
sig sltema prófarkalésara, eiga að fá
kunnáttumenn til að ljúka því verki;
eir margir lesendur hanga í slíkum
fært í stýlinn. Og af allt öðrum
ástæðum mun hinn síðasti ábú-
andi, Brynjólfur Einarsson frá
Reyni, hafa flutt þaðan. Þó er
það ætlun kunnugra, að fótur sé
fyrir sumu af því sem sagt er,
en engum silfurhnappi þurfti ég
að „spandera“ þar. En það er
gamla íslenzlta þjóðráðið, að
skjóta þeim á drauga.
Kjartan Markússon í Suður-
Hvammi, — sonur M. Loftssonar
fyrrum bónda í Hjörleifshöfða
— var svo góður, að bjóða mér
fylgd sína út í Höfðann síðastl.
sunnudag, sem Mýrdælingar nefna
„fýlasunnudag“, því þá koma Ey-
fellingar æfinlega að kauphöndla
um fýl. Við komum í Höfðann
eftir hádegi. Fagur er hann til-
sýndar, grænn niður að sandi.
Neðst í brekku einni vísaði
Kjartan mér á leifar af æfaforn-
um rústum. Geta menn til að þar
hafi bær Hjörleifs staðið. Brekk-
an þar sem rústimar komu í ljós
heitir „Bæjarstaður“. Um tveggja
metra þykt moldarlag hefir
myndast ofan á rústunum. Eftir
Kötlugosið síðasta lagðist kvísl
ein upp að brekkunni og braut
jarðveginn, en þá komu veggimir,
hlaðnir úr grjóti, í ljós. Hefir
kvíslin brotið mjög mikið af rúst-
unum, síðustu 3—4 árin, en er
nú lögst frá aftur. Er ilt til þess
að vita, að rústir þessar, sem
TIMINN
viRum (sem reyndar er von), sér og
höfundinum til leiðinda.
Beztar þykja mér sögumar Heim
aJtur og Hrotur. í þeim báðum kem-
ur fram hjá höfundi í senn undir-
förul sálræn innsýni, ráðin og raun-
gæt ýfirsýn sagnsviðsins bæði í tíma
og rúmi, sem byrjendum veitist ann-
ars hvað erfiðast að ná, og ákveðið
sögulegt ris. Höfundurinn kann víða
góð skil á töluvert græskufuliu
gamni og kemur það hvergi eins vel
fram og í Ilrotum, sem er að öðru
leyti skáldskapur þeirrar tegundar,
sem kallað er burlesque.
þessi höfundur ætti að skrifa reyf-
ara upp á fimm hundruð síður til
þess að þenja kraftana og sýna, hvað
liann getur. H. K. L.
Iðunn,
XIV. árg., 1. hefti.
Efni: Guðmundur Karnban: Á Al-
þingi 1631, sögubrot er fjallar um
lögmánns- og biskupskjör á Alþingi
eftir lát Gísla lögmanns Hákonar-
sonar og Odds biskups Einarssonar,
Sigurður Einarsson: Sérhættir í
skólamálum, Helgi Pjeturss: Vís-
indaleg rannsókn á eðli drauma,
Böðvar frá Ilnífsdal: Ég þekki konur
(kvæði), Guðm. G. Hagalín: Ungir
rithöfundár (grein um Kristmann
Guðmundsson), Sigurður Skúlason:
Ársrit nemendasambands Laugaskóla,
AnatoleFrance: Signoi'a Chiara (smá-
saga þýdd af Magnúsi Ásgeirssyni),
Jónatan Sigtryggsson: Vorhugur
(stökur), Guðbrandur Jónsson: Sjálf-
stæðismálið, Hákon J. Helgason:
Heimskautafærsla. Athyglisverðastar
eru greinai' þeirra sr. Sigurðar Ein-
arssonai' og Guðbrands Jónssonar.
„Ekkert er rauiialegri áfellisdómur
yfir sjálfum sér, en þá er roskin
kynslóð lætur i ljós bölsýni og
hryggð yfir þeim börnum, sem hún
sjálf hefir alið og fóstrað", segir S.
E. í hugleiðingum sínum um uppeld-
ismálin. „ „Heimur versnandi fer“ er
viðkvæði þeirrar aldar, sem afglöp
og vanræksla liðinna ára „lyfjá
hugarstríð í elli“. Eru þessi orð holl
hugvekja þeim, sem lítið hirða um
að skilja samtíð barna sinna, en
kvarta síðan um ónytjungshátt ungu
kynslóðarinnar. Grein G. J. um sjálf-
stæðismáiið, er skemmtileg og skarp-
leg athugun á afstöðunni til Dana
og nafnaskiftum íhaldsflokksins,
sem höf. finnst „ekki ósvipað því
þegar i hernaði er reynt að fela fall-
byssur undir grænu skógarlimi“. —
Grein Sigurðar Skúlasonar um árs-
rit Laugaskóla er hlýlega rituð í
garð skólans og af góðum skilningi
á starfsemi alþýðuskólanna, þó eigi
hafi höf. kynni af þeim persónulega.
Iceland 1930.
Reykjavík 1930.
þetta er handbók um ísland og
íslendinga, nál. 200 smáleturs blað-
síður að stærð, rituð á ensku og gef-
in út af Landsbankanum. Hefii’ bank-
g-eta verið leifar hins fyrsta bæj-
ar á landinu, skuli hafa eyðst ó-
rannsakaðar —- dagleið frá höf-
uðstað landsins, þar sem forn-
minjavörðurinn situr. Veggirnir
sem nú sjást í rofinu, eru um
150 em. háir. Fúinn drumb sá ég
þar við annan vegginn. Brynjólf-
ur frá Reyni ihafði fundið þar
ösku og sent sýnishom af henni
ásamt bréfi til þjóðminjavarðar
— svari við fyrirspurn hans —
en hvorugt mun hafa komizt til
skila.
Frá rústaleifum þessum riðum
við upp að bænum. Fátt er eins
ömurlegt og yfirgefin mannlaus
býli. En Ilöfðinn sjálfur var fag-
ur í sínum dökkgræna skrúða, þó
sólskinslaust væri og heldur vont
veður þennan dag. Hann er um
700 fet á hæð og bærinn stendur
um 400 fet yfir sjávarmáli. Stór-
fagurt var að líta niður á djúp-
bláan sandinn fyrir neðan. Og
glæsilegt er útsýnið inn til jökla,
þegar bjart er. Nokkra faðma frá
bænum gengur bjargið þverhnýpt
niður í sand. En þar í bjarginu
er einstigi, sem heitir Lásastíg-
ur. Þetta einstigi gengu mjalta-
konur upp og niður kvölds og
morgna, með mjólkurskjólurnar,
til að stytta sér leið. Beit var þá
fyrir kýrnar fyrir neðan, eti henni
eyddi Katla 1918 er hlaupið æddi
fram beggja megin höfðans.
Fyrir framan Höfðann em
drangar og heitir einn þeirra
Lásadrangur, kendur — eins og
einstigið '—i við einhvem Nikulás,
sem þar bjó eitt sinn. Drangurinn
er 100 fet á næð. Þangað kleif
Lási fyrstur manna, hafði með
sér keriingu sína og skildi hana
eftir þar. — Myndu víst fáir leika
það eftir nú, aðrir en Hjalti.
Frá bænum gengum við upp að
„haugi“ Hjörieifs. Hann er byggð-
ur úr móbergshnullungum og eng-
in munnmæli benda til þess að
hann hafi verið rofinn. En trú
hefir verið á, að til góðs myndi
það fyrir Höfðabóndann að bæta
grjóti í Hjörleifshaug“. Undur má
það heita, að haugur þessi skuli
ekki enn hafa verið rannsakaður
itkriega og gengið úr skugga um
hvort munnmælin hafi við rök að
styðjast. — Við hliðina á haugn-
um er grafreitur Markúsar Lofts-
sonar, því hvíla vildi hann í Höfð-
anum gamli maðurinn.
Við gengum aftur niður að
bænum, því Kjartan hafði sagt
okkur frá svölum, sem bygt höfðu
hreiður sín og ungað eggjum sín-
um út þar í hesthúsi. Þegar við
komum þangað inn flögruðu ung-
arnir til og frá þar inni. Ekki
komum við tölu á þá. Einn þeirra,
sem flögraði á glugga, handsöm-
uðum við. Var það svölutegundin
Hirunda rustica. Hreiðrin voru
tvö, límd sitt á hvom bita í hús-
inu og úr leir. Nokkuð voru skál-
amar flatari en svöluhreiður þau,
sem ég hefi séð erlendis, líKlega
verra efni að byggja úr hér en
þar. Eftir því sem Dr. Bjami
Sæmundsson segir mér, er þetta
í fyrsta sinn, 'sem svölur koma
upp ungum sínum hér á landi svo
kunnugt sé. En síra Björn í Ás-
um í Skaftártungu sagði, að svala
hafi orpið fyrir nokkrum árum á
Steinsmýri í Meðallandi, en kött-
ur hafi grandað ungunum þar.
Veðrið var eins og áður var
sagt heldur illt á fýlasunnudag-
inn og fýsti okkur því ekki að
vera í Höfðanum yfir nóttina.
Iléldum við því á stað aftur, eftir
að hafa gert nestinu skil, þar á
meðal soðnum fýlungum, eins og
við átti þennan hátíðisdag. Við
höfðum vel bjart yfir Múlakvísl
og að Ilöfðabrekku. — En sorg-
legt er að vita af Hjörieifshöfða
í eyði, allra hluta vegna.
Hæst uppi undir hömrunum við
Ilöfðabrekku er Klukknahellir.
Þangað flutti klerkur klukkuna,
þegar Kötluhlaup tók bæinn í
Höfðabrekku af fyrir langa löngu.
Nú liggur kirkjuklukka sú hin
sama úti í kinkjugarði fyrir ofan
hamarinn, en „kirkja fyrirfinnst
engin“. Á Höfðabrekku skildi
Kjartan við okkur og þökkuðum
við honum góða fylgd. en Þor-