Tíminn - 09.08.1930, Page 2

164
TlMINN
böm sín, hvers vegna ekki að
stofna íslenzkan íhaldsspítala, þar
sem íhaldsvísindi væri iðkuð eins
og eldrúnir voru lesnar í Svarta
skóla? Og ef þvílíkur spítali er
stofnaður, þá er í flokki Mbl. og
Vísis yfirdrifið af allskonar mein-
lætaskepnum. Ef til vill væri vel
viðeigandi að hafa álmu út úr vit-
lausraspítalanum, sem sannarlega
ætti að heita Helgastaðir, og láta
idiota og beinasna vera í sérstakri
deild. Það er alveg fullvíst, að þó
að íhaldsílokkurinn notaði þessa
stofnun eingöngu fyrir flokksbræð
ur sína, þá gæti verið þar nóg
starf fyrir þá Helga og Valtý
báða. Og hvers vegna að þrýsta
slíkum mönnum upp á Dani?
Átti það ekki að vera metnaður
ísl. „'Sjálfstæðismanna" að „styðja
innlendan iðnað“, líka þann merki-
lega iðnað, sem Helgi og Valtýr
Albertsson hafa stundað fyrir
flokk sinn?
X.
---o---
Kristindómurinn í
BJarnanesi
Eins og vænta mátti hefir í-
haldið fundið að því bar skylda til
að bæta kristilegri fjólu í blóma-
safn sitt, með því að verja hinn
burtvikna prest í Bjamanesi,
ólaf Stephensen.
En úti um land er enginn vafi á
því, að allir heiðarlegir menn
álíta það skyldu kirkjustjómar-
innar að fjarlægja úr kirkjunni
presta sem eru ókristilegir við
söfnuð sinn, ekki síst þá, sem
máttarminstir eru eins og ekkj-
ur og einstæðingar.
Þetta hefir ólafur Stephensen
gert. Þess vegna var honum vikið
úr stöðunni að undangenginni
ítarlegri rannsókn. En af sömu
ástæðu ver íhaldið málstað klerks.
Alþingishátíðin
[Meðal gesta vorra á Alþingishá-
tiöinni var danski rithöfundurinn
Ole Björn Kraft. Hann var einn at'
forgóngumönnunum að stofnun nor-
ræna stúdentabandalagsins og het'ir
um langt skeið fengist við ritstörf og
blaðamennsku. Hann á sæti á rikis-
þingi Dana, og tilheyrir íhaldsflokkn-
um. — Nokkru eftir heimkomuna
hélt hánn í útvarp Dana, fyrirlestur
þann, sem hér birtist í þýðingu, litið
eitt styttur. það er nógu fróðlegt fyr-
ir oss íslendinga að sjá, hvernig g-if-
aður og menntaður Dani, sem er i
þeim flokki, sem verið hefir oss and-
stæðastur, dæmir um Alþingishátíð-
ina — H. H.j.
Þegar Newton lávarður, for-
maður ensku sendinefndarinnar á
Alþingishátíðinni flutti lslandi
heillaóskir að Lögbergi, minntist
hann á, að England væri kallað
móðir þingstjómarinnar, en hið
þúsund ára Alþingi amma þing-
anna. Og satt er það, að þegar
höfðingjar hins íslenzka frjálsa
ríkis, komu saman hinn heilaga
fimmtudag 930, fyrsta sinn, á hið
fyrsta dæmandi og löggefandi
þing, þá var skapað nýtt stjóm-
arfyrirkomulag — ef ekki þjóð-
stjórn, þá að minnsta kosti sjálf-
stjóm frjálsra manna. Ekkert var
því eðlilegra en að hið unga ís-
lenzka ríki vildi minnast þessa
viðburðar, og með því tengja sína
frjálsu framtíð við merkilegasta
tímabilið í sögu sinni.
En það var áhættuverk að
halda stórfenglega hátíð, og sýna
gestrisni, ekki aðeins frændþjóð-
unum á Norðurlöndum og útflutt-
um íslendingum — einkum frá
Canada — heldur og öllum
menntuðum þjóðum. Og ef litið
er óvilhallt á málið, þá er ákvörð-
unin um, að halda sjálfa hátíð-
ina á Þingvöllum, mitt í auðn-
inni, margar mflur frá menningu
T
Það er siður þess að verja öll
röng mál.
Hér er ekki tími til að rekja
alt ofbeldi Ólafs Stephensens síð-
an hann kom í Bjamarnes, enda
er þess síður þörf, þar sem þvi
hefir ítarlega verið lýst hér í
blaðinu áður og íhaldið lamað svo
í þeirri viðureign að það gat engri
vörn við komið. Hér skal aðeins
rifjaður upp einn þáttur úr hinni
kærleiksríku framkomu Ól. St.
við ekkjuna í Brekkubæ og son
liennar.
Aðui' en Ól. St. kemur er ekkjan
búin að fá loforð þáverandi prests
tii að hún megi kaupa hjáleiguna
Brekkubæ. Sýslunefnd hefir lagt
blessun sína yfir kaupin. En fá-
tækt hindrar ekkjuna í bili frá
að framkvæma kaupin. En allur
hugur hennar var á því að son-
ur hennar, sem var að vaxa upp
gæti fengið litlu jörðina, þar sem
hún hafði strítt sína hörðu ekkju-
! bai'áttu.
| Um það leyti sem ÓL St. kom
i var sonur ekkjunnar svo upp-
kominn, að hún gat farið að
| framkvæma kaupin. En þá tekur
prestur til sinna ráða. Hann fékk
ágimd á kotinu. Hann hafði til
ábúðar beztu jörðina í sveitinni.
Hann gat ekki fyrir ráðleysi not-
að nema heiming af slægjum
Bjarnaness. En hann byrjaði að
nta gimdai-augum htia býiið ekkj-
unnar. Honum íiaug í hug, að
fiæma ekkjuna og son hennar
burtu. Freistingin varð of sterk
fyrir þennan veikbyggða þjón
Krists, sem fékk peninga úr rík-
issjóði til að kenna Homíirðing-
um, að ágimd væri andstyggileg
og að mildi og drengskapur, ekki
síst við lítilmagnann, væri full-
næging kristindómsins. Sr. Ólafur
svíkur nú gefin heit við ekkjuna,
neitar að hún megi kaupa, spillir
fyrir sölu hjá Jóni Magnússyni
og byrjar að þrengja að kosti
ekkjunnar með hrottaskap og
blekkingum, svo sem þeim, að
lífstíðarábúð hennar væri ekki i
gildi.
Ekkjan getur ekki varist þeirri
hugsun, að sóknarpresturinn sé
ekki vernd og skjól hinna um-
komulausu. Hún hittir prest, er
hann er að búa sig undir Reykja-
víkurferð. Hún biður hann að tala
máli sínu við þá háu í Rvík., við
yfirmann kirkjunnar, biskupinn,
og biðja -hann að sjá um, að hún
ekkjan í Brekkubæ, fái litla kot-
ið sitt keypt, áður en hún deyr,
svo að einkasonur hennar geti
búið þar.
En presturinn gleymir að hann
er þjónn Krists. Hann reiðist af
því ekkjan vill fá handa barninu
sínu kotið, sem hann vill svæla
undir sig, en hefir ekki með að
gera. Hann eys yfir ekkjuna hörð-
um og ljótum orðum fyrir það
að hún er að biðja griða bami
sínu. Og þjónn Krists í Horaa-
firði gerir meira. Hann ieggur
hendur á ekkjuna, harm þrífur í
axlir henni, hann keyrir hana
ruddalega og með ofbeldi út úr
stofunni. Sóknarprestuiinn vildi
ekki vera boðberi umkomulausrar
ekkju tii biskupsins. Hann hrakti
ekkjuna með líkamlegu og and-
legu ofbeidi út úr prestssetrinu.
Litlu síðar deyr ekkjan í
Brekkubæ. En henni skilst að
andi kristindómsins búi ekki 1
Bjarnan.-si hjá sóknarprestinum
nennar. Hun biður son sinn þess,
að láta ekki sr. Óiaf Stephensen
kasta mold á kistu hennar. I stað
þess stefnir hún presti sínum að
fornum sið fyrir æðri dóm en
kirkjustjórn Jóns Magnússonar.
Og til að verða við síðustu bæn
móður sinnar, sækir ungi bónd-
inn í Brekkubæ prest 4 dagleiðir
til að veita ekkjunni þá hvíld,
sem hinn launaði þjónn kirkj-
unnar á staðnum gat ekki veitt.
Presturinn heldur áfram sömu
hörkunni við Bjama í Brekkubæ.
Hann ætlar að smáþrýsta honum
út af jörðinni. Hann leggur undir
sig part af jörðinni, en Bjarni
nær þó byggingu á meira en
helmingnum. En hann veit að
prestur bíður eftir tækifæri til
að hrekja hann burtu.
Þá verða stjórnarskiftin.
Bjami í Brekkubæ hefir í fjar-
lægðinni fengið þá hugmynd, að
það hafi verið vinir og banda-
menn Ólafs í Bjamanesi sem
fóru, og að nýr hugsunarháttur
muni ef til vill kominn í hvíta
húsið við Lækjartorg.
Og Bjami bóndi fer suður til
Reykjavíkur og segir kirkju-
stjóminni sögu sína. Skjöhn eru
tekin upp. Það reynist rétt sem
Bjarni segir. Ekkjunni í Brekku-
bæ hefir verið lofað jörðinni,
bæði af fyrverandi presti og mælt
með af sýslunefnd. Skjölin báru
með sér að ofbeldi og ranglæti
hafði verið beitt við ekkjuna.
Kirkjustjórnin sá enga ástæðu til
að svikja geíin ioíorð. Hún ákvað
að standa við hið gamla heit.
Jörðin var metin að nýju í sam-
bandi við hærra verðlag í land-
inu og seld eftir þaö vorið 1929.
Bjarni hafði þá ábúð frá fyrri
árum á meirihluta jarðarinnar,
frá 01. St. En nokkurn hluta
jaróarinnai' hafði prestur -byggt
öðrum sérstaklega. Sá partur
losnaði tvisvar um vorið 1929,
eftir að Ól. St. var tilkynnt sai-
an. Að réttu lagi átti Bjarni að
fá þann hiuta tii ábúðar, úr því
hann iosnaði eftir að sala fór
fram.
En nú varð freistingin of sterk
fyrir Ól. St., er hann sá málstað
ekkjunnar og smábóndans réttast
fyrir tilhlutun landsstjómarinnar.
Ofsinn greip hann, og snemma á
túnaslætti í fyrra ræðst hann
snemma morguns með 6 sláttu-
menn heim á tún Bjarna, einmitt
þann hiuta túnsins, sem Bjarni
hafði haft um nokkui' undanfai-
andi ár með byggingu ÓL St.,
og byrjar að slá. Hvorki bænir
né mótmæli duga. Lífsbjörg smá-
bóndans á að takast með ofbeldi
og flytjast heim á kirkjustaðinn.
Ihaldspresturinn hafði vanrækt
guðs lög við umkomulausa ekkju
og verið stefnt fyrir guðs dóm.
Nú braut hann lög landsins og
varð að þola þeirra dóm.
Beztu menn héraðsins risu nú
upp, sendu ól. St. símskeyti og
sögðust afhrópa hann sem prest,
ef hann sleppti ekki ránsfeng
sínum á Brekkubæ. Bjami bóndi
kærði fyrir G. Sv. En hann átti
ekki heimangengt. Þá kærðu bæði
Bjarni og Ól. St. til landsstjóm-
arinnar og báðu um dómara. Og
hún sendi Karl Einarsson. Hann
skakkaði deiiuna. Hann stöðvaði
ránið í Brekkubæ og kvað upp
fógetaúrskurð um það, að lögum
samkvæmt væii athæfi prests um
heyskap á Brekkubæ fuilkomlega
ólöglegt. Bjarni væri fyrst og
fremst löglegur bóndi á meiri-
iiluta jaiðarinnar, sem ÓL St.
hefði byggt honum, og auk þess
ætti hann að fá tii ábúðar þann
part sem prestur hafði byggt öðr-
um sérstaklega, úr því að sá hluti
jarðarinnar hefði losnað úr ábúð
eitn' aö sala fór íram.
Máliö gekk tii Hæstaréttar, sem
staoíesti aöaiatriði undirdómsins,
nefniiega rétt Bjai'na til þess
hiuta jarðarinnar, sem hann
haföi alLt af haft. En þá um leið
var kominn lokadómur um athæfi
prests. flann hafði ekki fremur
rétt tii að ræna frá Bjama hey-
feng af jörð hans, heldur en að
fara suður í Rvík og taka með
vaidi messuskrúðann af Jóni
biskupi Helgasyni. Hitt var lítil-
tjöriegt atriði, hvort Bjami fékk
endanlega til ábúðar' þann hluta
jarðai'innar, sem eítir var að end-
urheimta vorið 1929 eða 1930.
Hæstiréttur breytti dómnum um
þann hluta jarðarinnar, en við
Reykjavíkur, og undir skilyrð-
um, sem að mörgu leyti minntu
á þau, er voru fyrir hendi, er hið
íyrsta Aiþingi kom saman, að
sumu ieyti svipuð heitstrenging-
um, sem fóru fram í gildaskálum
fornmanna, og eins og kunnugt
er, kostaði það oft dauða og
iiættur, að framkvæma þær. En
nú var ákvörðunin tekin og fram-
kvæmd. I tvö ár hafði hið litla,
100 þúsund manna ríki, -beitt öll-
um ki-öftum sinum til þess að
leysa hiutverkið af hendi. Það
voru ógurlegir erfiðleikar, sem
sigra þurfti. Aðeins samgöngu-
máiið eitt, að flytja allar þessar
þúsundir manna heilar á húfi,
gegnum hraunin til Þingvalla, og
heim aftur, hlýtur að hafa vald-
ið hátíðanefndinni langvarandi
svefnleysi. Og þegar svo gestim-
ir voru komnir til Þingvalla,
þurfti að sjá þeim fyrir gistingu,
þar sem engin hús voru til, mat-
væium, þar sem engar birgðir
voru til. Þar þurfti að útvega
vatn, afrennsli o. s.frv. Það varð
að útvega lífsnauðsynjar til
þriggja daga, handa borg, sem
var á stærð við meðalbæ í Dan-
mörku, að Kaupmannahöfn und-
anskilinni. Og það þurfti að
stjóma hinum volduga mann-
fjölda, sem sótti hátíðahöldin að
Lögbergi, sjá um reglusemi og að
allt færi vel fram. Og við alla
þessa erfiðleika bættust svo ógn-
anir veðursins, sem enginn mann-
iegur máttur gat ráðið við. Ef
það kom stormur, regn eða hríð,
var allt til einskis. Allur útbún-
aðurinn var gagnslaus, og hrundi
saman eins og spilaborg, reist af
höndum trúgjamra barna.
En þetta allt heppnaðist vissu-
lega betur en flestir höfðu búizt
við. Nýr vegur var lagður frá
Reykjavík til Þingvalla, svo hægt
var að stjóma vel umferðinni og
aka í eina átt hvora leið. Fimm
hundruð bifreiðar fluttu fólkið,
og á Þingvöllum vom reistar
stórar tjaldborgir, alls 4200 hvít
tjöld. Fjölmenn lögregla var sett
á stofn til þess að sjá um reglu
og stjórna umferðinni. Itarlegar
ráðstaíanir vom gerðar til þess
að bæta úr þeim óhöppum, sem
hlutu að koma fyrir, þrátt fyrir
aiian undiibúning — og komu
fyrir.
Bænirnar um sólskin og sumar-
blíðu voru heyrðar — að mestu.
Áðm- en hátíðin hófst vom sí-
feildar kuidarigningar, og þegar
hinum fyrsta hátíðardegi lauk,
dró dimm ský yfir fjöllin og tók
að snjóa og rigna, og leit um
stund út fyrir að hátíðin myndi
farast í óveðrinu. En þetta stóð
ekki lengi. Veðrið batnaði og varð
því fegurra, sem lengur leið á há-
tíðina.
Hin stórfenglegu heimboð voru
þegin. Skyldi nokkumtíma fram-
ar slík sjón sjást á hinni fögm
höfn Reykjavíkur, undir fjöilun-
um, sem glitruðu í öllum htum,
sem sú, er mætti auganu á þess-
um dögum og töfrandi björtu
nóttum, er sólin aðeins hvarf sem
snöggvast undir sjóndeildarhring-
inn, og nóttin hafði varla sent
skugga sína yfir himininn, er hún
hneig aftur í hafið. „Hellig Oiav“
kom með norræna stúdenta og
þingmenn til Reykjavíkur um
kvöld, sem ef svo segja mætti,
dró fegurð þessa norræna drauma-
heims saman í eitt. Við komurn
úr æfintýri, næstum því spegil-
sléttu Atlantshafi, og sigldum að
landi, sem teygði hina hvelfdu
fjallatinda móti björtum hress-
andi himinblámanum. Lengst í
vestri glitraði í geislum hnígandi
sólar hin eilífa ísbreiða Snæ-
fellsjökuls, og umhverfis flóann
risu fjöll úr hafi lauguð bláum,
fjólubláum og ijósgrænum lita-
straumum, en allt með þýðum,
léttum, líðandi blæ. Fegurð ís-
lenzkrar nætur verður aðeins mál-
uð með vatnslitum, hún er of
óvirkileg fyrir hin sterku litbrigði
olíumálverksins. — O g skyldu
nokkrir geta skilið hana til hlítar
nema Norðurlandabúar, sem hafa
augun óþreytt af litabruna sólar-
landanna. En fyrir okkur var
hún fullnæging á fegurðarþrá
norrænna hjarta. Hún var okkar.
Draumar okkar orðnir að veru-
ieika.
Til þessarar hafnar höfðu svo
þjóðirnar sent fulltrúa sína, og
þar var stóríenglega sjón að sjá.
Englendingar sendu Rodney,
stærsta herskip heimsins, dásara-
legt furðuvierk vísinda og vél-
fræði. Frakkar sendu nýtt beiti-
skip, Englendingai* sendu líka
stóran flugbát, sem flaug frá ís-
landi til Skotlands án þess að
lenda. Frá Norðurlöndum komu
herskipin, Tordenskjold frá Nor-
egi, Oscar II. frá Svíþjóð, Niels
Juel og Fylla frá Danmörku. Aúk
Hellig Olavs komu ferðamanna-
skipin Meteor, Stella Polaris og
Polonia á höfnina. Lífið í Reykja-
vík á þessum dögum, þegar fall-
byssuskotin drundu fyrir kon-
ungi íslands og Danmerkur, eða
sænska krónprinsinum, þegar
hljómsveitimar léku á herskipum
og höfnin var full af bátum, var
samboðið hverri stórborg.
Fyrst var tekið á móti norræn-
um stúdentum og síðan þing-
mönnum. Konungur og drotning
gengu í land, á bryggju fánum
skreyttri, um hádegi þann 26.
júní, og sænski krónprinsinn
skömmu síðar. Um kvöldið hófst
svo straumurinn til Þingvaila.
En útlitið var ekki gott. Við
konungsmóttökuna var sailarign-
ing. Flöggin hengu vot niður á
stöngunum og firðir og fjalla-
tindar voru sveipaðir þoku. Forin
á vegunum og hugsunin um
ástandið í tjaldborginni í auðn-
inni gerði menn dapra og niður-
lúta. Við móttökuhátíðina hjá for-
sætisráðherranum á miðvikudags-
kvöldið sagði merkur maður við
mig: „I tvö ár höfum við verið
að undirbúa þessa hátíð, og ef vér
fáum ekki betra veður á morgun
misheppnast alt saman. Island á í
dag aðeins eina ósk, sólskin“.
Þegar straumurinn til Þingvalla
hófst var enn regn, en af stað fóru
menn samt. Og alt kvöldið og aila
nóttina þutu bifreiðamar áfram
gegn um eyðimörkina. Frá Reykja
vík var nær því samfeld lest af bif
reiðum. Eg hefir áður minst á
nýja veginn, en eg verð einnig að
mimiast á hina miklu umhyggju
er sýnd var til þess að ráða bót á
þeim óhöppum, er fyrir kunnu að
koma. Með stuttu miilibiii stóðu
verðir með benzín og vaiahluti, og
þessu var það að þakka að allir
komust út og heim aftur. Þessa
hátíðardaga fengu bifreiðastjór-
arnir ekki mikinn svefn. Seinast
voru sumir þeirra orðnir svo
þreyttir að þeir urðu að stíga út
úr vögnunum á leiðinni og ganga
spölkorn til þess að hrista af sér
svefninn. En þeir dugðu samt, og
ættu að fá heiðursmerki fyrir
þann þátt, er þeir áttu í því að
hátíðin fór svo vel fram. Fyrsta
kvöldið voru fluttar 16 þúsundir
manna til Þingvalla.
Við ókum frá menningunni út
í hina ósnertu frumnáttúm. Þessi
akstur gegn um hið fomlega lands
lag, þar sem sýnilegar eru minjar
um hinar voldugu byltingar nátt-
úrunnar, sem átt hafa sér stað,
gegn um storknað hraun og með-
fram rauðum eldgígum, býr hug-
ann undir það, sem hann á að
mæta. Hér er landið eins og það
var fyrir 1000 árum. Hér þarf
enga list og engin leiktjöld til þess
að endurskapa myndina. Svona sá
Grímur geitskór Þingvelli, er hann
valdi þar samkomustað fyrir hina
frjálsu bændur og höfðingja Is-
lands. Þessir klettar hafa bergmál
að ræðu hins fyrsta lögsögumanns
Hrafns Hængssonar, er hann í
fyrsta sinn sagði upp lögm. A þess
um hrikalegu flötum, þar sem
jarðskjálftamir hafa tætt hraun-
ið sundur, þar sem vatnið glitrar
í gjánum og Lögberg rís eins og
hvelfdur skjöldur, reistu íslenzkir
bændur vaðmálstjöld sín fyrir þús-