Tíminn - 11.10.1930, Qupperneq 1

V innufx'iðux'ixiii..
Öllum munu enn í fersku minni
þeir hinir skelfilegu atburðir, er
yfir þessa þjóð dundu í ársbvrj-
un 1929, er vinna stöðvaðist um
ófyrirsjáanlegan tíma á öllum
íslenzka fiskiflotanum og skipum
Eimskipafélags Islands. Munu
ekki önnur tíðindi hafa borizt úr
höfuðstaðnum, er meira felmtri
hafa slegið á landsfólkið en fregn-
in um þessa ægilegu vinnustöðv-
un. Útlitið í upphafi vinnudeil-
unnar var svo ískyggilegt, sem
framast mátti verða. Svo átakan-
legt var vonleysið um samkomu-
lag sjómannanna og útgjörðar-
mannanna fyrstu vikumar eftir
áramótin, að nokkrum hluta Al-
þingis datt í hug að löggjafar-
valdið yrði að neyðast til að
hefta samningafrelsi manna með
lögþvinguðijm vinnudómi. Togar-
amir, nærri 50 að tölu, lágu þá
bundnir í höfn um hávertíðina.
Tjtgjörðarfélögin svöraðu út dag-
lega þúsundum króna í vexti og
afborganir af miljónunum, sem
stóðu arðlausar í hinum dýrmæta
veiðiskipaflota, og yfir Eimskipa-
félagi Islands vofði svo alvaðeg
hætta, að ástæða var til að ef-
ast um framtíð þess. Og í landi
gengu þúsundir atvinnulausra
manna, sem eiga líf og afkomu
sína og sinna undir hinum gjöf-
ulu islenzku fiskimiðum.
Þá var það, er útlitið var sem
ískyggilegast og örvæntingin
mest, að Tryggvi Þórhallsson for-
sætisráðherra greip inn í deil-
una. Aliar samkomulagstilraunir
voru strandaðar, og hvor aðilinn
um sig hafði vísað kröfum hins
ó bug. Sáttasemjari ríkisins,
Ejöm Þórðarson lögmaður, hafði
gjört allt, sem í hans valdi stóð
til að leiða deiluna til friðsam-
legra lykta. En fulltrúar samn-
ingsaðila voru ósveigjanlegir og
allt sat við hið sama. Á Alþingi
stóðu umræður nótt eftir nótt,
og ibarátta var þar háð til hins
ítrasta milli verkamannafulltrú-
anna annarsvegar og útgjörðar-
mannanna hinsvegar. Bærinn all-
ur var í nokkurskonar hemaðar-
ástandi út af neyðinni yfirvof-
andi og átökunum á Alþingi.
En skyndilega, síðasta dag febrú-
armánaðar, með morgunsárinu,
bárust þau tíðindi út um bæinn,
að deilunni væri lokið, að samn-
ingunum hefði verið ráðið til
lykta þá um nóttina á heimili for-
sætisráðherrans.
Daginn áður hafði það gjörst,
að Tryggva Þórhallssyni forsæt-
isráðherra hafði tekizt að koma
því til leíðar, að sjómennimir
fengu stjórn félags síns og út-
gjörðarmennirnir einum úr sínum
hópi fullt og ótakmarkað umboð
til að gjöra út um samningana.
Um miðnætti, á heimili for-
sætisráðheiTa, Tryggva Þórhalls-
sonar, voru síðustu átökin háð.
Báðir aðilar voru þar mættir, en
forsætisráðherrann gekk á milli
og miðlaði málum. Og sættimar
tókust fyri'r hans milligöngu og
á þeim grundvelli, sem lagður
hafði verið af sáttasemjara rík-
isins.
Sjaldan mun nokkur íslending-
ur hafa hlotið fleiri hljóðar þakk-
ir frá bágstöddum heimilum en
Tryggvi Þórhallsson forsætisráð-
herra hlaut daginn eftir að sætt-
imar tókust.
Samningamir, sem gjörðir voru
]’ann 28. febr. 1929 voru bundnir
við áramót, og þ'eim mátti ekki
segja upp síðar en þrem mánuð-
um áður en samningstíminn var
útrunninn.
Síðan hefir verft vinnufriður á
togaraflotanum.
Þann 1. okt. síðastliðinn vai*
uppsagnarfresturinn útrunninn á
þessu ári.
En samningum togarasj ómanna
hefir ekki verið sagt upp.
Og það, að samningunum er
ekki sagt upp nú, þýðir það, að
vinnufriður , er tryggður allt
næsta ár.
Hvað sem fyrir kemur er nú
tryggður vinnufriður á öllum ís-
lenzka togai'aflotanum fram til
1. jan. 1932.
Og vonandi helzt hann þá einn-
ig áfram.
Vinnufriður á togaraflotanum
er eitt af aðallífsskilyrðum þjóð-
arinnar eins og nú standa sakir.
Árið 1928 nam útfluttur afli
þeirra 47 togara, er þá voru í
landinu, ca. 20 miljónum og 200
þúsundum króna, að síldaraflan-
um meðtöldum.
Síðan hefir togurunum fjölgað.
En þó ekki sé gjört ráð fyrir
fleiri togurum nú en árið 1928
ætti meðalframleiðsla hvers mán-
aðar að vera ca. 1 milj. 600 þús.
kr. virði.
Mánaðarvinnustöðvun á togara-
flotanum kostar íslenzku þjóðina
1 milj. og 600 þús. kr. í útflutt-
um afurðum.
Vinnudeilan í ársbyrjun 1929
stóð yfir í tvo mánuði, frá 31.
des. til 28. febr. Og enginn veit,
hve lengi sú vinnudeila hefði
staðið, ef forsætisráðherrann
hefði ekki borið gæfu til að stilla
til friðar.
Hver mánuður, sem vinnufrið-
urinn helzt, færir Islendingum að
meðaltali 1 milj. 600 þús. kr.
heim í þjóðarbúið.
Á hverjum þeim tímamótum,
þegar heils árs vinnufriður er
framundan, má þjóðin draga and-
ann léttara. Þjóðin öll hefir þá,
eins og að morgni sáttadagsins
fyrir hálfu öðru ári, ástæðu til
að færa hljóðar þakkir þeirri
landsstjórn, sem gæfuna átti til
að semja friðinn.
Á slíkum tímamótum er ástæða
til þess fyrir kjósendur í þessu
landi, að hugleiða, hvort ekki
muni farsælast að styðja þann
landsmálaflokk, sem málunum
miðlar, þegar atvinnulíf þjóðar-
innar er í voða.
Hæstaréttardómur
í Vaxtatökumáli Jóhannesar Jó-
hannessonar fyrv. bæjarfógeta
var kveðinn upp í gær. Ákærði
var dæmdur til að greiða 800 kr.
sekt og- málskostnað fyrir báðum
réttum. Dómsforsetinn lýsti yfir
því, að ágreiningur hefði orðið
innan réttarins, um úrslit máls-
ins.
Úrslitanna í þessu umtalaða og
eftirtektarverða máli verður nán-
ar minnst í næsta blaði.
---o----
„Fj alldalask ólarnir1
og Morgunblaðið.
I.
Mbl.ritstjóramir hafa síðastlið-
inn sunnudag, aldrei þessu vant,
xundið hvöt hjá sér til að skrifa
um skólamál. Er það raunar bros-
legt og óviðkunnanlegt, þegar
menn, sem ekki hafa haft mann-
dóm til að tileinka sér einfóld-
ustu atriði móðurmálsins, eftir
tíu ára nám í æðri skólum, ætla
sér að leiðbeina þjóð sinm í
menntamálum. En þó að þessi
sunnudagshugvekja þeirra Jóns
og Valtýs sé bæði klaufaiega orð-
uð og þó enn ver hugsuð, geíur
hún talsvei*t tilefni til íhugunar.
Orð óvituma manna eru oft speg-
ill ijótra lífsskoðana, og svo er í
þetta sinn.
Mbl. hedur því fram, að „nú-
verandi landsstjóm sýi.i vísind--
um og sérfi’æði allri fullnn fjand-
skap“, að hún vilji halda háskól-
anum í -sem mestri niðurníðslu og
„gefa stúdentunum á gaddinn“.
Hið fátæka íslenzka þjóðfélag
hefir þó í vanmætti sínum orðið
að gefa mörgum manninum á
gaddinn, sem betra eldi hefðu
verðskuldað en „fjólupabbar“
Mbl.
Það er ærið undarlegt, að Mbl.
skuli nú fyrst uppgötva það, að
háskólinn sé húsnæðislaus. Eins
og allir vita hefir hann verið það
i 19 ár eða síðan hann var stofn-
aðui’, árið 1911. Þegar íslenzka
þjóðin réðst í það að stofna há-
skóla, var það öllum ljóst, að þar
var meira færst í fang en gjört
hefir verið í nokkru öðru landi
með tilliti til fólksfjölda. Danir,
sem eru nokkuð á fjórðu miljón,
hafa allt fram á síðustu ár ekki
átt nema einn háskóla. Norðmenn
eiga heldur ekki nema einn liá-
skóla. Svíar, sem eru 6 miljónir,
eiga tvo. Svipað er að segja urn
Þjóðverja. Þar lætur nærri, áð
einn háskóli sé fyrir hverjar
þrjár miljónir íbúa. Norðurlanda-
búar og Þjóðverjar eru þó bezt
menntar þjóðir í heimi og fram-
arlega á sviði vísindanna. Islend-
ingar hafa því með stofnun liá-
skóla, gjört meira fyrir vísindi
og sérfræði en nokkur önnur þjóð
í heimi með tilliti til fólksfjölda.
Hvar kemur svo fram „fjand-
skapur“ núverandi stjóraar , í
garð vísindanna?. Hann kemur
gleggst fram í því, að stjórnin
flutti á síðasta þingi frumvarp
um, að ríkið skyldi láta reisa
nýja og vandaða háskólabygg-
ingu, sem stæði á sporði hlið-
stæðum byggingum erlendis.
Hann kemur fram í því, að
st.jórnin hlutaðist til um það, að
Beykjavíkurbær léti háskólanum í
té lóð nægilega stóra um ófyrir-
sjáanlegan tírna á bezta stað í
bænum. Stjórnin leit svo á, að
úr því að smáþjóðin íslenzka teldi
sér það lífsskilyrði, að halda uppi
vísindalegri menntastofnun, þá
vrði að búa svo að henni, sem
máttur þjóðarinnar frekast leyfði.
Þó að stjórnin hefði ekki gjört
annað fyrir skólann en að tryggja
honum landi'ými, myndi það eitt
nægja til að reisa henni minnis-
varða í sögu háskólans. En þetta
ætti stjómin að hafa gjört af
óbeit á vísindum og sérfræði eftir
því sem Mbl. segir,
Kennslumálaráðherrar íhalds-
IJtan ár heimi.
I.
I áliti Indlandsmálanefndarinn-
ar brezku, eru margvíslegar og
ítarlegar skýrslur um indverskt
þjóðlíf, og framkvæmd löggjafar-
starfs og umboðsstjórnar í Ind-
landi. Indverska þjóðfélagið er að
rnjög litlu leyti sambæijlegrt við
þjóðfélög Norðurálfunnar. Landið
er álíka stórt og þriðjungur Ev-
rópu og íbúatalan svipuð og í
Evrópu allri, að Rússlandi xmdan-
teknu. Löggjafai-þingið, sem í
rauninni hefir mjög takmarkað
vald, er tiltölulega fámennt og
sum kjördæmin eru enn á stærð
við Italíu eða Bretlandseyjar.
Kemur þetta af því, að kjördæm-
in eru ekki eingöngu bundin við
ákveðin héröð, heldur velja ein-
stakir trúarflokkar og stéttir
þingmenn hver fyrir sig, innan
livers kjördæmis.
Stærsti þröskuldurinn í vegi
indverskrar sjálfstæðisbaráttu er
sundurlyndi þjóðarinnar sjálfrar.
I þessu risavaxna þjóðfélagi,
sem er tíu sinnum stærra en
enska þjóðin, er hver höndin upp
á rnóti annari. Stór hluti þjóðar-
innar er Múhameðstrúar og milli
Múhameðstrúannanna og Brahma
trúarmanna er sífeld óvild. Trú-
arsetningar hlaða múr milli
sjálfra landsins bama. Brahma-
trúarmenn telja kúna t. d. heil-
agt dýr, og í þeirra landeignum
á hún öruggan griðastað nema
þegar ljón eða tígrisdýr verða
henni að bana. En hjá Múham-
eðstrúarmönnum er kýrin aftur á
móti fóraardýr.
Stéttaskiftingin er annað höf-
uðmein indversku þjóðarinnar.
Hver stétt er mannfélag út af
fyrir sig, og ber að halda þeim
stranglega aðskildum, enda njóta
þær mjög misjafnra virðinga. En
utan og neðan við stéttirnar, eru
„úrhrökin“ svonefndu (paria),
sem ekki eiga heima í neinni
flokksins sátu hjá og horfðu á
það aðgjörðalausir, að beztu lóðir
bæjai'ins voru byggðar upp og
hreyfðu hvorki hönd né fót til
þess að tryggja háskólanum
samastað inni í höfuðstaðnum.
Sarna var að segja um mennta-
skólann, næstæðstu menntastofn-
un þjóðarinnar. Ekkert var gjört
til að tryggja þeim skóla land-
rými. Sjálft skólahúsið var látið
hröma ár frá ári og kennslumála-
ráðherramir, sem Mbl. lagði
blessun sína yfir, stigu þar aldrei
fæti inn fyrir dyr. Þegax núvei'-
andi kennslumálaráðherra kom í
heimsókn þangað, nokkrum dög-
um eftir stjórnarskiptin, ætlaði
sá aldurhnigni heiðursmaður, sem
þá veitti skólanum forstöðu, varla
að trúa sínum eigin augun. Svo
mikilli samúð hafði hann ekki átt
að venjast frá „vinum séi'fræð-
innar“ í tíð íhaldsins. En þegar
stjórain, að þeim manni látnum,
setti í í’ektorsembættið ungan og
efnilegan vísindamann í miklu
áliti, ætlaði Mbl. alveg að ganga
að göflunum út af því, að rektor-
inn skyldi ekki hafa verið valinn
úr hópi þeirra, sem sofið höfðu á
verðinum. Slík var umhyggjan
fyrir vísindunum í þeim herbúð-
um fyrir einu ári síðan.
Á Akureyri hefir verið, fyrir
atbeina núverandi stjórnar, kom-
stétt, og eru fyrirlitnir eins og
líkþráir menn eða bersyndugir
hjá Gyðingum.
„Deildu og drotnaðu“ var orð-
tak Rómverja, í viðskiftunum við
fjölmennar, undirokaðar þjóðir.
Það er engin furða, þó að Ind-
verjum veiti erfiðlega í barátt-
unni við brezku yfirvöldin — og
hungrið.
II.
Þýzku kosningamar eru stærsti
viðburður Norðurálfunnar í síð-
astliðnum mánuði. Eftirtektar-
verðastur er sigur National-Social-
istanna, sem varla voru til fyrir
þrem árum, en eru nú næst-
stærsti flokkur þingsins. Stefna
þessa flokks er óljós, en fylgi sitt
fékk hann mest úr hópi ungra
kjósenda. Kosningabaráttan var
ákaflega hörð, svo að víða hlut-
ust ryskingar og meiðsl af og
sumstaðar manntjón.
Jafnaðamjenn eru ennþá stærsti
flokkur þingsins, en hafa þó
minna fylgi en áður. Höfðu áður
31,2% þingsætanna en nú 24,8%.
Aftur á móti jókst þingfylgi
Kommúnista úr 11% upp í
13,2%. En milli Jafnaðarmanna
og Kommúnista var mjög hörð
barátta í kosningunum, eins óg
nú er víðast hvar í heiminum.
Þjóðernissinnar Hugenbergs,
urðu mjög hart úti í kosningun-
um og misstu helming þess þing-
fylgis, er þeir höfðu áður. 1924
voru þeir annar stærsti flokkur
þingsins, og fengu þá rúmar 6
milj. atkv. 1928 var atkvæðatal-
an ekki nema 4,3 milj. og nú að-
eins 2,4 milj. og þó meiri þátt-
taka í kosningunum en nokkru
sinni áður. Sá gamli íhaldsflokk-
ur virðist því hafa lifað sitt feg-
ursta.
Stærsta spurningin eftir kosn-
ingaraar er um afstöðu National-
Socialistanna. Verða þeir Fas-
cistaflokkur eftir ítalskri fyrir-
rnynd eða klofna þeir yfir í fylk-
ingar öfgamannanna til hægri og
vinstri.
ið úpp nýjum menntaskóla, sem
býr kjamann úr norðlenzkum
menntamönnum undir vísindanám
í háskóla. Mbl. og íhaldsflokkur-
inn allur bai'ðist á móti þessari
ráðstöfun í þágu sérfræðinnar. Og
þó vai' stofnun norðlenzka
menntaskólans ekkert annað en
tilraun til að auðga íslenzka vís-
indastarfsemi árlega að kröftum
nokkui'ra gáfumanna, sem að öðr-
um kosti höfðu ekki tök á að búa
sig undir sérfræðinám vegna fjar-
lægðar frá höfuðstaðnum og dýr-
tíðarinnar, sem þar er ríkjandi.
Það er hverjum manni ljóst af
því, sem hér er sagt, að því fer
ákaflega fjarri að núverandi
stjórn hafi sýnt af sér fjandskap
í garð þess hluta námsmanna,sem
stefnir til sérfræðimenntunar. Nú-
verandi stjóm hefir þvert á móti
gjört miklu meira fyrir þessa
menn en nokkur önnur stjórn á
undan henni. Staðhæfing Mbl. 1
þessu efni getur því aðeins verið
af tveim ástæðum, fávizku eða
yfirdrepskap nema hvorttveggja
sé.
Það er líka auðsætt, af framan-
nefndi'i gi'ein í Mbl., að blaðinu er
annað ríkara í huga en umhyggj-
an fyrir vísindunum. Engum, sem
einhver kennsl ber á þann mann-
söfnuð, sem stendur að Mbl. og
fjólunum, dettur heldur í hug, að