Tíminn - 25.10.1930, Blaðsíða 1

©faíbfeti
og afcjrci5íluma5ur Címans cr
Hannueig £>orsteinsi>óttir,
Ccrfjargötu 6 a. KeYfjamf.

CÍYfgrciboía
Címans cr í €œfjargötu 6 a.
©pin öaglcga fl. 9—6
Simt 2353
XIV. ár.
Reykjavík 25. október 1930.
60. blaS.
Ósannindi íhaldsflokksins
um fjárhag ríkissjóðs
1 fjárlagaumræðum á síðasta
Alþingi fullyrti Magnús Guð-
mundsson, að skuldir ríkissjóðs
hefðu í árslok 1929 verið um
I8V2 milj. króna. Einar Ámason
fjármálaráðherra bar þá jafn-
skjótt þessa staðhæfingu til baka
og sýndi fram á tvær meginvillur
í skuldareikningi M. G.
Að M. G. taldi ríkissjóði til
skuldar reikningslán í Englandi,
sem stjórnin hafði fengið loforð
fyrir en ekki tekið nema hluta af.
Að M. G. taldi þann hluta
reikningslánsins, sem stjómin
hafði tekið á árinu, skuldaukning
hjá ríkissjóði, þó að því hefði
verið varið til að borga gamla
skuld hjá öðrum lánardrottnum
og því aðeins um tilfærslu að
ræða.
Skömmu fyrir landskjörið byrj-
uðu íhaldsmenn aftur á röngum
frásögnum um fjárhag ríkissjóðs.
Blekkingin í frásögnum þeirra
var þá í því fólgin, að telja rík-
issjóði til skuldar fé, sem lagt
hefir verið í sjálfstæð fyrirtæki,
sem sjálf standa straum af stofn-
kostnaði sínum og rekstursfé.
Hannes Jónsson dýralæknir rit-
aði þá tvær greinar hér í blaðinu
og benti á, að fé það, sem hér
var um að ræða, væri alveg hlið-
stætt lánum, sem tekin vom í
stjómartíð íhaldsmanna, og feng-
in sérstökum stofnunum, svo sem
enska lánið og veðdeildarlánin,
og hefðu þau aldrei verið talin
með skuldum ríkissjóðs.
Eftir þetta hættij íhaldsblöðin
um tíma að rangfæra tölur við-
víkjandi ^ríkisskuldunum. í þess
stað hóf Mbl. hinar alkunnu og
illræmdu árásir sínar á lánstraust
ríkisins og fullyrti, að stjómin
myndi hvergi fá lán erlendis.
Árangurinn af þessu fávíslega
frumhlaupi blaðsins, var sá, að
niðrandi ummæli um lánstraust
íslands voru birt a. m. k. í einu
erlendu fjármálariti og Mbl. bor-
ið fyrir þeim. Vakti þessi aðferð
íhaldsflokksins megna óbeit inn-
anlands, sem vonlegt er. Sló þá
felmtri á foringja flokksins, sem
lagt höfðu blessun sína yfir skrif
blaðsins. Rak svo iangt, að Jón
Þorláksson gaf opinbera vfirlýs-
ingu þess efnis áð staðhæfingar
um,að stjómin gæii hvergi fengið
lán, væm ekkert axmað en „fá-
sinna“. Voru ritstjórar Mbl. látn-
ir birta yfirlýsingu J. Þ. í sam-
talsformi, og þar með neyddir til
að taka aftur ósannindi sín og
svigurmæli um glötun láns-
traustsins.
Eftir að M. G., sem nú um tíma
hefir verið meðritstjóri Mbl.,
neyddist til þess, að boði Jóns
Þorlákssonar, að hætta róginum
um lánstraustið, hefir hann nú
byrjað á nýjan leik á endurtekn-
ingu rangra staðhæfinga um rík-
isskuldirnar.
n.
Eins og Hannes Jónsson dýra-
læknir hefir glögglega skýrt frá í
greinum sínum síðastUðið vor,
má skifta. lánum íslenzka ríkisins
í tvo flokka. Annarsvegar eru
lán, sem tekin eru til að stand-
ast lögboðin útgjöld ríkissjóðsins
sjálfs, greiðslur á laimum em-
bættismanna o. s. frv. TAn, sem
tekin em í þeim tilgangi, verður
að greiða af tekjum ríkissjóðs
sjálfs, þegar betur lætur í ári.
Slík lán eru aðeins tekin, þegar
tokjurnar hrökkva ekki fyrir
gjöldunum, og ríkissjóður getur
ekki staðið í skilum af eigin ram-
leik, eins og átti sér stað í fjár-
málaráðherratíð Magnúsar Guð-
mundssonar og tvö síðustu árin í
fjármálaráðherratíð Jóns Þorláks-
sonar. Séu tekjumar meiri en
gjöldin, eins og árin 1928 og
1929, þarf auðvitað ekki að taka
slík lán og er heldur ekki gjört.
' I hinum flokkinum era lán,
sem landsstjórnin hefir tekið án
þess að ríkissjóður sjálfur þurfi
á þeim að halda, 0g fengið þau í
hendur sjálfstæðum stofnunum.
Hefir ríkið tekið þessi lán á sína
ábyrgð, af því að það hefir meiri
tiltm en einstakar stofnanir, sem
fáir vita deili á erlendis. Stærst
af þessum lánum em enska lánið,
sem bankarnir fengu (aðallega
fslandsbanki) árið 1921, nál. 8*)
milj. króna (með núveranda
gengi) og fjögur lán, sem Jón
Þorláksson tók í Danmörku
handa veðdeild Landsbankans ár-
in 1926—27. Nema þau lán líka
nál. 8 milj. samtals. öll þessi
lán voru tekin á ábyrgð ríkisins,
ekki af því, að peninga vantaði
í ríkissjóðinn, heldur til sjálf-
stæðrar starfsemi i landinu, rík-
issjóðnum óviðkomandi.
Hvorki Magnúsi Guðmundssyni
né Jóni Þorlákssyni datt í hug
að telja þessi lán — mn 16 milj-
ónir króna — með skuldum ríkis-
sjóðs, og bám fyrir sig þá á-
stæðu, að bankamir ættu sjálfir
að greiða lánin, en ekki ríkið, og
þess vegna væri rangt að bók-
færa þau í landsreikningunum.
Vitaskuld var þetta röng bók-
færsla hjá M. G. og J. Þ. Lánin,
sem tekin vom handa bönkunum
áttu að bókfærast í landsreikn-
ingunum, úr því að ríkið hafði
tekið þau. En hinsvegar var réit
að aðgreina þau frá lánum, sem
ríkið hafði tekið til eyðslu og
aldrei gat fengið endurgreidd. Þá
aðgreiningu staðfestu þeir M. G.
og J. Þ. með því að halda lánum
bankanna alveg utan við lands-
reikninginn.
in.
Það er alveg auðsætt mál, að
ef gjöra skal réttan samanburð
á skuldum ríkissjóðs í tíð fyrver-
andi og núverandi stjómar, þá
verður einnig nú að halda út af
fyrir sig lánum, sem tekin" eru
handa sjálfstæðum stofnunum, al-
veg eins og gjört var við þær 16
miljónir, sem M. G. og J. Þ. tóku
handa bönkunum og veðdeildinni.
Slík lán eru ekki eyðslueyrir rik-
issjóðs nú frekar en þá.
Skuldir ríkissjóðs vom, samkv.
landsreikningnum, í árslok 1928
taldar ca. 13,6 miljónir, en í árs-
lok 1927 ca. 11,3 milj. f fljótu
bragði virtist því ríkissjóður
hafa safnað 2,3 milj. kr. skuld
árið 1928, ef gengið var út frá
samskonar reikningsfærslu og í
tíð M. G. og J. Þ.
En „skuldaraukningin" lá í
því, að ríkið hafði á árinu tekið
að láni 3 milj. kr. stofnfé handa
Landsbankanum, og greiðir bank-
inn af því 6% vexti árlega. Þetta
lán var í raun og vem sama eðlis
og önnur lán, sem bankamii
höfðu fengið, og ekki voru færð
á landsreikningunum. Færsla
þessara 3 milj. inn á landsreikn-
inginn var aðeins tilraun til réti-
ari bókfærslu en tíðkast hafði í
tíð M. G. og J. Þ.
í raun og veru voru því skulair
ríkissjóðs í árslok 1928 ca. 10,6
milj. og höfðu þannig lækkað um
700 þús. kr. á árinu, ef gengið er
út frá samskonar reikningsfærslu
og í tíð fyrverandi stjórna.
IV.
Blöð íhaldsmanna halda því
fram, að skuidir ríkissjóðs hafi
aukizt um ca. 5 milj. kr. á árinu
1929. Er þar farið með bláber ó-
sannindi, og hefir í upphafi
greinai’ þessarar verið bent á, í
hverju blekkingin liggur.
I ársbyrjun 1929 vom skuldir
þær, sem ríkissjóður sjálfur
stendur straum af, eins og áður
er fram tekið, 10,6 milj.
Á árinu 1929 tók ríkisstjómin
reikningslán hjá Barckley’s Bank
í London, að upphæð krónur
2,569,400.*)
Af þessu iáni var varið IV2
milj. króna til greiðslu á skuld
ríkisins við Landsbankann. Stóð
sú skuld auðvitað í stað, þó að
skift væri um lánai’drottin.
Ennfremur fékk síldarverk-
;smiðjan á Siglufirði 450 þús. af
Jláni þessu og annast sjálf vexti
og afborganir þess, lögum sam-
kvæmt.
Eftir eru þá af reikningsláninu
kr. 619,400,00, sem lá um áramót-
in óeytt í sjóði, með því að tekju-
afgangur var á ríkisbúinu.
En á sama tíma námu afborg-
anh’ af eldri skuldum ríkissjóðs,
föstum og lausum, ríflega einni
miljón króna (kr. 1.103,049), og
skuldir þær, sem ríkissjóður
sjálfur stendur straum af lækk-
uðu úr ca. 10,6 milj. niður í ca.
9,6 milj.**). Er sú lækkun um
400 þús. kr. meiri ,en gjört var
ráð fyrir í fjárlögum.
En jafnhliða því, sem svonq
mikið var borgað af ríkisskuld-
unum, jókst peningaeign ríkisins
í sjóði, um 1 milj. 0g 700 þús.
kr., eða um ca. 1 milj. 80 þús.
kr., ef eftirstöðvamar af reikn-
ingsláninu frá Barckley’s Bank
eru frátaldar.
AIls var peningaeign ríkisins í
sjóði í árslok 1929 rúmlega 6
miljónir króna eða sem svarai’
tveim þriðju hlutum allra þeirra
Utan rtr heimi.
*) Hér er vitanlega ekki talinn
með sá hluti enska lánsins, sem M.
G. tók handa ríkissjóöi sjálfum til
greiðslu á eyðsluskuldum.
*) I fjárlagamnræðunum sagði
M. G., að lán þetta væri 5y% milj.
Fjármálaráðherra bar það þegar til
haka, en þrátt fyrir það klifar M. G.
og Mbl. jafnan á sömu ósannindun-
um.
**) Lækkun ríkisskuldanna nemur
ekki fyllilega upphæð afborgananna
af því að til frádráttar eru talin tvö
smálán vegna vinnuhælisins á Eyr-
arbakka og kaupa á Reykjum í Öl-
fusi, en það eru einu lánin, sem
tekin voru ixmanlands á árinu.
Þýzka þingið sett.
Þýzka ríkisþingið, hið ný-
kosna, kom saman 13. þ. m. Var
almennt búizt við sögulegum at-
burðum í sambandi við þingsetn-
inguna og lögreglan í Berlín við-
búin götuóeirðum. Margfaldur
lögregluvörður var settur um
þinghúsið til þess að greiða götu
þingmannanna og stemma stigu
fyrir æstri mannþrönginni. Kosn-
ingabaráttan hafði verið grimm
en hið nýkosna þing þannig skiþ-
að, að allra veðra er von.
Af því að veður var hlýtt þenn-
an dag, vakti það athygli eigi all-
litla, er fjöldi þiitgmanna mætti í
síðúm vetraffrökkum 0g dúðaðir
upp að höku. En inni í þinghúsinu
kom ástæðan í ljós. Voru það ein-
göngu þingmenn Fascista, sem
höfðu búið sig svona vendilega, en
innan undir yfirhöfnum bám þeir
einkennisbúning sinn, sem bann-
aður er með lögum. Höfðu þeir
eigi þorað að eiga undir því að
láta sjá sig svo búna utan þing-
helginnar. Þegar Fascistamir,
107 að tölu, komu inn í þingsal-
inn, laust upp ópi miklu af bekkj-
um Kommúnista. En þeir eru nú
þriðji stærsti flokkurinn, 76 alls.
Um kvöldið urðu mjög alvar-
legar götuóeirðir, hinar mestu,
sem orðið hafa í Berlín síðan
1920. Flokkur ungra Fascista,
kvenna og karla, óð um götumar,
vopnaður grjóti og bai-eflum.
Ilerhlaupi þessu var beint gegn
Gyðingum og grjótkast hafið á
búðir og verzlunarhús, sem rekin
eru af mönnum af Gyðingaætt-
um. I hinni miklu verzlunarbygg-
iugu Wertheims, vqru brotnar
rúður fyrir 160 þús. kr. Umferð
komst á ringulreið. Vom spor-
vagnar víða stöðvaðir af ofbeldis-
mönnum þessum, og farþegum
misþyrmt, sem gmnaðir vom um
að vera af Gyðingaættum. En
þegar lögreglan kom á vettvang
tvístraðist óaldai’flokkurinn, en
100 manns vom hnepptir í fang-
elsi það sama kvöld og daginn
eftir.
Uppreisn í Brazilíu.
Suður-Ameríka logar í borgara-
styrjöldum. Brazilía er stærsta
ríkið þar, svipuð Bandaríkjunum
að víðáttu með 38 milj. íbúa.
Brazilía framleiðir 70% af kaffi-
birgðum veraldarinnar. Á síðast-
liðnu vori féll kaffið mjög í verði
og kom sú verðlækkun mjög nið-
ur á eigendum kaffiekranna.
Stjórnin, sem studd var af stór-
eignamönnum, tók þá upp það
ráð, að láta ríkið kaupa upp kaffi-
birgðir af landeigendum og
fékkst fé til þess sumart með
hækkun skatta á almenningi og
sumpart með lántökum hjá auð-
mönnum Norður-Ameríku. Um
svipað leyti fór fram forsetakosn-
ing, og var þá beitt ofbeldi af
hálfu stjómaiinnar og frambjóð-
andi hennar kosinn með miklum
meirahluta atkvæða, þó að al-
mennt væri talið, að andstæðing-
ur hans hefði í rauninni átt stór-
um meira fylgi. Óánægjan út af
forsetakosningunni 0g kaffikaup-
um ríkisins hefir fyrir stuttu
síðan brotizt út í opinberri upp-
reisn og geysar nú blóðug styrj-
öid um iandið allt. Verulegur
hluti hersins hefir gengið í lið
með uppreisnarmönnum.
Frá Finnlandi.
I finnsku kosningunum er tal-
ið, að Lappomenn hafi sigrað, og
þó vafasamt. Talið var, að kosn-
ingabaráttan stæði um útrýming
Kommúnistaflokksins. — Ætla
Lappomenn að knýja fram lög-
gjöf í þá átt, en til þess þarf 2/8
atkvæða í þingínu. Höfðu Jafn-
aðarmenn lýst yfir, að þeir
rayndu verða slíkum lögum and-
vígir, og valt því á því fyrst og
fremst, hvort þeir fengju þriðja
hluta atkvæða. Hann hafa þeir
ekki fengið, og ganga lögin því
fram, svo framarlega, sem allir
hinir flokkarnir standa saman. Þó
að Jafnaðarmenn næðu ekki
þriðjungi atkvæða, em þeir samt
stærsti flokkur þingsins (66).
Bændaflokkamir (tveir) hafa
samtals 60 þingsæti, Sjálfstæðis-
flokkurinn (sem næst stendur
Lappomönnum) 41 þingsæti,
sænsku flokkamir 21 sæti og
Frjálslyndi flokkurinn 11. Kom-
múnistar sátu margir heima eða
skiluðu auðum seðlum í mótmæla-
skyni. Flestir foringjar þeirra
sitja nú í fangelsi.
Foringi Lappomanna, Kosola,
gjörir ráð fyrir að kvatt verði til
þjóðfundar innan skamms og
þangað verði boðaðir um 2000
fulltrúar meðal áhangenda Lappo-
hreyfingarinnar. detur sú sam-
koma haft tíðindi í för með sér,
Ástandið sem nú ríkir í Finn-
landi er mjög alvarlegt athugun-
arefni, ekki einungis fyrir finnsku'
þjóðina heldur alla álfuna. Cvíst
er að nágrannamir í austri sitji
aðgjörðarlausir, ef ofsóknunum
gegn Kommúnistum verður hald-
ið áfram eins og hingað tiL En
myndi Vestur-Evrópa sitja hjá, ef
Rússar réðust inn í Finnland?
skulda, sem ríkissjóður sjálfur
þarf að standa straum af*).
V.
Það þarf meira en litla ó-
skammfeilni til þess að halda því
fram, að fjárhagur ríkisins hafi
farið vei’snandi, sama árið sem
greitt er af gömlum skuldum ná-
lægt einni miljón króna og eign
ríkissjóðs í handbærum pening-
um eykst um 1,7 milj. króna.
Og ennþá hastarlegri verður
óskammfeilnin, þegar hún kemur
frá þeim stjómmálaflokki, sem
sjálfur hefir stofnað til eyðslu-
skuldanna, sem ríkissjóður verður
*)í ái’slok 1927 var peningaeign í
sjóði ca. 3 milj. 300 þús. kr.
að borga af um 600 þús. krónur
ái'lega og annað eins í vöxtum
nú sem stendur, samkvæmt fjár-
lögum.
Svo að segja allar þær skuldir,
sem ríkissjóður nú þarf að
standa straum af, em leifar
eyðsluskulda, sem urðu til á ár-
unum 1917—23 og að langmestu
leyti í fjármálaráðherratíð Magn-
úsar Guðmundssonar.
Athugasemdir fjármálaráðherra
viðvíkjandi ósannindum MbL um
lántökuheimild ríkissjóðs birtast á
öðrum stað í blaðinu.