Tíminn - 24.01.1931, Qupperneq 2

TlMINN

Framtíðin mun sýna hvort TJt-
vegsbankanum tekst að gera
þessi hlutabréf að öðru meira en
verðlausum pappírum.
IV.
Þegar Jón Þorláksson var fjár-
málaráðherra tók ríkissjóður
enn lán á árunum 1926 og ’27,
sámtals að upphæð ca. 8 milj.
eftir núveranda gengi. Nálega 1
rnilj. af þessu fé fór til jarð-
ræktarbréfakaupa, en um 7 milj.
fara til kaupa á veðdeildai’bréf-
um Landsbankans. En sá hluti af
fénu, sem gekk til veðdeildarinn-
ar, festist í kaupstöðum landsins
og að langsamlega mestu leyti í
Reykjavík. Af þessu veðdeildarfé
voru 95% eða 95 krónur af
hverjum hundrað lánað til bygg-
inga í kaupstöðunum, en 5 kr. af
hverjum hundrað krónum lentu í
sveitum og kauptúnum og sjáv-
arþorpum.
Upphaflega mun það hafa ver-
ið tilætlun þingsins, er það veitti
J. Þ. lánsheimiidina, að þessu fé
væri varið til þess að bæta úr
húsnæðisvandræðum í sveitum,
kaupstöðum eða með öðram orð-
um, til þess að byggja fyrir það
ný hús til viðbótar þeim gömlu,
en svo slysalega vildi til, að eft-
ir þessu var ekki farið í fram-
kvæmdinni. Margir af húseigend-
um í Reykjavík, sem flestir munu
hafa verið góðir flokksmenn J. Þ.
þurftu á fé að halda um þetta
leyti. Framkvæmdin varð því sú,
að matsmennimir í Reykjavík
áttu óvenjulega annríkt. Mikill
hluti af gömlu húsunum var nú
metinn að nýju og þá auðvitað
haft til hliðsjónar við matið, hve
byggingarkostnaður þá var
mikill, og hvað þær skiluðu miklu
í leigu og síðan var mikið af
þessu nýja veðdeildarfé lánað út
á þessi gömlu en nýmetnu hús.
Á þennan hátt varð því þetta fé
til þess að hækka í verði og verð-
festa gömlu húsin og þá um leið
húsaleiguna í Reykjavík.
Fé það, sem Jón Þorláksson tók
að láni hefir því ekki orðið að
eyðslueyri nema að nokkru leyti.
Mikið af nýjum húsum, nýjum
verðmætum, hefir verið skapað
fyrir þær, en nokkuð stór hluti
hefir þó farið til þess að hækka
í verði gamlar eignir og þá ekki
Sfldarverksmiðjur
á Austurlandi
Síldargöngur við Austuriand
1930. Fyrstu síldina, sem veidd
var í „snurpunót“ fyrir austan,
fékk „Aldan“ frá Seyðisfirði þ. 3.
júlí á Norðfjarðarflóa; það voru
80 tn. Um líkt leyti fékk „Faxi“
frá Seyðisfirði síld á sömu slóð-
um. 5. júlí var „Aldan“ að veið-
um á Héraðsflóa og fyllti sig þar.
Þar var þá „eitt síldarhaf“ og
svo var jafnan síðar hvai’ sem
leitað var. Þessir bátar öfluðu
beitusíldar fyrir Austfirðinga eftir
því, sem með þurfti, en annað
var ekki hægt að gjöra við síld
eystra fyr en söltun byrjaði. Síð-
ustu hafsíldarveiðina við Austur-
land í sumar fékk línuveiðarinn
„Eljan“ 4. sept. djúpt á Héraðs-
flóa.
í júní, sérstaklega um miðjan
mánuðinn, sögðu þeir,, sem fóru
um Héraðsflóa, að þar hafi sífelt
verið kraftsild. Ég sá sjálfur
mikið af síld á Héraðsflóa 5. júlí,
stórar torfur sem voru lengi
uppi. Frá þeim tíma og þar til í
miðjum ágúst, var ég á ferðalagi
milli fjarðanna. I hvert sinn, sem
ég kom á flot sá ég ógrynni af
síld.
Þeir, sem stunduðu róðra sáu
síldartorfur nálega í hverjum
róðri, og óð hún í allskonar veðri,
sérstaklega á tímabilinu 1. júlí til
16. ágúst á svæðinu Langanes
-— Fáskrúðsfjörður.
Þeim, sem fóru um þessar slóð-
skapað ný verðmæti eða mögu-
leika, heldur þvert á móti gefið
einstökum mönnum aðstöðu til
þess að festa og halda við óeðli-
legri dýrtíð. Og langsamlega
mestur hluti af þessum lánum
lenti í kaupstöðunum og skapaði
þar nýja möguleika í bili. Er ekki
að saka J. Þ. einan um það, held-
ur allan íhaldsflokkinn og hefir
hann það eitt sér til afsökunar,
að aðalmenn hans og megin-at-
kvæðamagn er í Reykjavík og að
flokkurinn lítur svo á, að framtíð
landsins sé fyrst og fremst í
kaupstöðuhum og við sjóinn, þvi
þar eigi athafnamenn þjóðfélags-
ins, kaupsýslumennirnir, stórút-
gerðarmennirnir og aðrir fjár-
aflamenn heima, en einmitt í
þessum framkvæmdasömu ein-
staklingum sé vaxtarbroddur
þjóðarinnar.*)
V.
Nýja lánið, sem íslenzka ríkis-
stjómin tók á síðastliðnu hausti,
er að upphæð svipað „enska lán-
inu“ 1921. En tilgangurinn með
þessum tveim lántökum er mjög
olíkur, og árangurinn verður
væntanlega ólíkur að sama skapi.
„Enska láninu“ 1921 var 3kipt
milli þriggja aðila, ríkissjóðs,
Landsbankans og Islandsbanka.
Af því var hlutur íslandsbanka
langstærstur og ennþá standa
eftir af því fé, sem ríkið lánaði
bankanum, um milj. króna,
eftir núveranda gengi, þar af í
hlutabréfum 3 miljónir, sem
sjálfsagt er að mestu leyti tapað
fé. Af hluta ríkissjóðs standa
enn eftir um 2i/2 milj. og er sá
hluti líka tapað fé, því að pen-
ingunum var varið til að borga
áfallnar eyðsluskuldir, án þess,
-að ráðist hefði verið í arðberandi
fyrirtæki. Hluti Landsbankans,
sem var minnstur, er það eina,
*) pað skal tekið fram hér, að
hluti bankanna af „enska láninu"
1921 og veðdeildarlán Jóns porláks-
sonar 1926—27, voru ekkl fœrð á
iandsreikningana. pess vegna sýndu
landsreikningarnir við síðustu
stjómarskipti nál. 16 milj. kr. lœgri
skuld hjá ríkinu en var í raun og
veru. pessa meinlegu skekkju í
skuldaframtali M. G. og J. þ. hefir
núverandi fjármáiaráðherra látið
leiðrétta í landsreikningnum 1929.
ir, bar saman um að þarna hefði
verið óslitið „síldarhaf11 og þeir,
sem þekktu til síldveiða, fullyrtu,
að þama hefði mátt taka síld
eins og „hver vildi hafa“; enda
sannaðist það óþreifanlega við
þær tilraunir, sem gjörðar voru
til veiða.
Fjarðaveiðin. Frá því snemma
í vor og þar til aðalhafsíldar-
gangan kom, varð sífelt vart við
síld á flestum Austfjörðum. Afl-
aðist nokkuð — ca. 3—4 þús. tn.
— í botnnet og kastnætur, ýmist
smásíld eða hafsíld. Þetta var allt
notað í beitu.
Hin mikla hafsíldarganga á firð-
ina byjaði á því að 17. júlí fyllt-
ist Seyðisfjörður af sild, óð þá
torfa við torfu landa á milli, frá
Dalatanga og inn í botn. Stóð
síldin svo nokkra daga, en hvarf
siðan alveg af firðinum. Þama
hefði mátt veiða þúsundir tunna
daglega og voru nóg veiðitæki við
hendina, Síldin var þó látin
éáreitt, því gagnslaust var að
veiða, þar var ekkert hægt að
gjöra við síldina Ekki var
kræðsluverksmiðjan komin á fót.
Nóg beita var til og síldin, sem
einungis var 14% feit þótti of
mögur til að saltast. Þá vom bæði
Norðmenn og íslendingar farnir
að moka upp 18—19% feitri síld
fyrir norðan.
I Reyðarfjörð kom kraftgangan
22. júlí. Þessi stóri og djúpi
fjörður fylltist af síld. Hún óð
í stórum torfum um allan fjörð-
inn. Nokkra daga inn í Eski-
fjarðarbotn. Mátti þá vel kasta
steini í torfumar af söltunar-
bryggjunum á Eskifirði. 1 Reyð-
sem ríkið getur búizt við að fá
fyllilega endurgreitt. Langmest-
an hluta „enska lánsins“ 1921
verður ríkið þessvegna sjálft að
endurgreiða, án þess að hafa
eignast verðmæti í aðra hönd.
Láninu 1930 er hinsvegar öllu
varið til að veita nýju veltufé
inn í landið — ekki til að greiða
skuldir — og til aukningar á arð-
berandi eignum ríkissjóðs. Ennþá
mun skipting lánsfjárins ekki
fyllilega ákveðin. En það er þó
ákveðið, að stærsti hlutinn fer í
Búnaðarbankann. Þrjár miljónir
eru Landsbankanum lagðar til
sem stofnfé, og var sú ráðstöfun
gjörð í nýju Landsbankalögun-
um, jafnhliða því sem bankinn
tók við seðlaútgáfunni af Is-
landsbanka. Rúml. einni miljón
hefir verið varið til byggingar
síldarverksmið j u á Siglufirði,
sem telja verður mjög glæsilegt
fyrirtæki og óhjákvæmilegt fyrir
viðreisn síldarútvegsins.
Frásagnir Morgunbl. um, að
mikill hluti nýja lánsins hafi
verið notaður til að greiða á-
fallnar skuldir, eru mjög villandi.
Ríkið tók að vísu bráðabirgðalán
í Landsbankanum og Barckley’s
Banlí, sem endurgreidd voru aí
nýja láninu, en hér er í rauninni
um sama lánið að ræða, því að
bráðabirgðalánunum var varið í
sama tilgangi og ætlast hafði
verið til að hinu endanlega ríkis-
láni yrði varið. Bráðabirgðalán-
tökurnar eru alveg sama eðlis og
ef hluti af endanlega láninu hefði
verið tekinn 1—2 árum fyr.
VL
Af yfirliti því, sem gjöi*t hefir
verið hér að framan, kemur
glögglega fram munurinn á með-
ferð og ráðstöfun þess erlenda
fjár, sem fengið hefir verið inn
í landið á ýmsum tímum, að til-
hlutun hins opinbera. Með stofn-
un íslandsbanka fá erlendir menn
lagavemd til að veita inn í land-
ið veltufé, án íhiutunar og eftir
því sem þeim sjálfum sýndist.
„Enska lánið“ 1921 og lán íhalds-
ins fyrir þann tíma eru tekin til
að borga eyðsluskuldir ríkissjóðs
og bankanna, en við þær lántök-
ur óx ekki svo neinu næmi, var-
anlegt verðmæti í landinu. Veð-
deildarlán Jóns Þorlákssonar
arfirði stóð síldin 3—4 vikur.
Síldveiði byrjaði á suðurfjörðun-
um 23. júlí og um leið var byrjaö
að salta þar og á nyrðri fjörð-
unum.
Síldargæðin. Eins og fyr ar
sagt var síldin mögur eystra
fyrst þegar hún kom í firðina.
Þetta lagaðist á skömmum tíma.
Frá 23.—31. júlí var fitumagnið
17—%, en í ágúst 20—24% eða
fyllilega jafnfeit og fyrir Norður-
landi. Ilafið fyrir Austurlandi var
morandi af rauðátu, og síldin
kunni vel að meta það. Ein síld,
sem ég vigtaði upp úr sjónum vóg
400 gr., en maginn úr henni með
því sem í var af átu vóg 81 gr.
Framan af var sildin misjöfn
að stærð og gæðum, en í ágúst-
mánuði að mestu sama stærð og
gæði og í Eyjafirði.
Á nokkrum undaníömum árum
hefir hafsíldin eystra þótt
smærri en fyrir norðan, og sér-
staklega óhentug fyrir sænskan
markað, en þar er eða hefir ver-
ið, helst von um sölu á íslenzkri
hafsíld, eins og kunnugt er.
Það vofir því sífelt yfir Aust-
firðingum, að mikill hluti þess,
er þeir eiga kost á að veiða verði
verðlaust. Því jafnvel þótt til-
raunir Síldareinkasölunnar með
ýmislega verkaða austfirzka síld
í Þýzkalandi, Póllandi og víðar,
beri góðan árangur, þá er þó lítil
von um að nógu rúmur markað-
ur fáist fyrir allar stærðir og
gæði og sízt fyrir öll þau ósköp,
sem hægt er að veiða í ári eins
og þessu.
Veiðiskip og veiðarfæri. Veiði-
skipin voru 10 talsins. Mótor-
1926—’27, eru notuð til að auka
byggðina í Reykjavík og styrkja
reykvíska efnamenn, sem búnir
voru að byggja hús, en aðrir
landshlutar höfðu lítið af þeim
peningum að segja.
Það er að byrja að verða vart
við kosningahitann, enda eru nú
ekki nema tæpir sex mánuðir til
kosninga. Menn eru að byrja að
spá um úrslitin og rifja þá upp
um leið helztu sigurvonir íhalds-
ins undanfarið.
Þeir vonuðust eftir, íhalds-
menn, að alþingishátíðin færi illa
úr hendi og gæfi þeim bitur vopn
í hendur. Sú vonin brást alger-
lega, og meir enn.
Þá vonuðust þeir eftir, hinir
svæsnustu íhaldsmenn, að ríkið
gæti ekkert lán fengið, enda
lögðu þeir sig í framkróka, í
blöðum sínum, að spilla fyrir lán-
tökunni. Sú vonin brást ekki síð-
ur átakanlega.
Og nú eiga þeir allt sitt traust
og alla sína von undir tveim
bandamönnum sínum við kosn-
ingamar. Annar bandamaðurinn
er kreppan, en hinn kommúnism-
inn.
Fjárkreppuna ætla íhaldsmenn
að nota sér til hins ítrasta. óá-
nægju þá og erfiðleika, sem sam-
fara eru kreppunni, á að nota til
að vekja óhug hjá fólkinu.-Það
er ætlun íhaldsmanna, að vekja
hjá þjóðinni þá hugsun, að sjá
eftir því mikla fé sem notað
liefir verið á undanförnum árum
til þess að styðja atvinnuvegina
og láta verða meiri framfarir á
íslandi en nokkru sinni áður.
Það á að fá fólkið til að trúa
því, að hinar miklu tekjur góðu
áranna, væru nú betur komnar í
vasa skattþegnanna, en í vegum
og brúm og öðrum þeiij nyt-
semdarverkum, sem miða að því
að gjöra landið betra og byggi-
legra, og aðstöðu framleiðend-
anna öruggari við atvinnurekst-
ur þeirra.
I skjóli þess þimga, sem
kreppan leggru- á herðar þjóð-
bátar frá 7—20 tonna. Veiðar-
færið var aðallega eða næstum
eingöngu „snurpunót". R-aunar
fengust nokkur hndr. tunnur í
botnnætur óg kastnætur, en þau
veiðarfæri voru lítið notuð. Um
tíma, meðan síldin gekk sem
grynnst í fjörðunum hefði þó að
líkindum mátt fá mikla sílð í
kastnætur, en fiskimenn eystra
segja að síld, sem liggi fyrir í
fjörðunum, spretti upp undan
kraftgöngunni sem kemur utan
af hafi og hrökklist undan henni
upp að löndunum og inn í fjarð-
arbotna. Þetta virtist, vera svona
í sumar. Síldin, sem óð grynnst
og innst var magrari og misjafn-
ari en sú, sem óð utar í firðinum.
Þar var úr nógu að velja. Menn
tóku síldina þar í litlar og léttar
snyrpinætur, en hlífðust við að
nota kastnæturnar, sem eru mik-
ið erfiðari viðfangs.
Síldarafli Austfirðinga. Aust-
firðingar höfðu 18—20 þús., tn.
söltunarleyfi samanlagt. En alls
var saltað þar um 12 þús. tn.
Það kann að virðast stinga í
stúf við það, sem að framan er
sagt um síldarauðinn í hafinu,
hve lítið var saltað. En það er að-
gætandi, að ýmsir, sem ætlað
var söltunarleyfi létu þau ónotuð,
aðrir voru ragir að byrja fyr en
of seint. Þeir voru hræddir við
of mikla söltun og lágt verð. Ég
hygg, að þeir, sem tóku þátt í
veiðinni, hafi flestir fyllt sín
veiðileyfi og sumir framyfir það.
Auk þess, sem saltað var, fór
talsvert í beitu og var látið í ís-
hús, mun láta nærri, að áætia
það 3000 tn.
Lán núverandi ríkisstjómar
er fyrsta erlenda lánið, sem varið
er og fyrirfram ráðstafað til efl-
ingar alhliða framförum og var-
anlegrar eignaaukningar í land-
inu.
inni í bili, á að reyna að æsa
þjóðina til vantrúar á landið sitt,
auðsuppsprettur . landsins . og
í'ramtíðarmöguleika og fá hana
til þess að trúa því, að það hafi
verið illa ráðið, að verja miklu
fé til þess að bæta landið og að-
stöðuna til framleiðslu til lands
og sjávar.
Hvílíkur átjándu aldar hugsun-
arháttur þetta! Að láta sér detta
það í hug, að íslendingar á tutt-
ugustu öldinni, á hinu hraðasta
framfaraskeiði sem nokkur þjóð
Norðurálfunnar hefir keppt eftir
á þessari öld — að þessi kynslóð
íslendinga láti leiða sig til slíkr-
ar vantrúar á landið sitt, þó að í
bili syrti í lofti og kreppi að,
vegna utanaðkomandi orsaka.
En hversu mun þá hinn banda-
maður íhaldsins gefast, kommún-
isminn ?
Sundrunartilraunir kommúnista
munu vitanlega víða gera hinum
hægfara jafnaðarmönnum erfið-
ara fyrir við kosningarnar. Að
þeim glóðum blása íhaldsmenn
dyggilega og eru sumpart í
beinni samvinnu við kommúnista
á bak við tjöldin, eins og nú ný-
lega er fram komið.
Þá er og íhaldsmönnum næsta
kærkomin sú óróleikaalda, sem
kommúnistamir koma af stað og
beina sérstaklega gegn lands-
stjórninni. Þeir vonast til, íhalds-
menn, að af því rísi óhugur með
þjóðinni, sem hægt verði að
beina gegn hinum ráðanda meira-
hluta, og alla óánægju og óeirð-
ir, sem kommúnistar koma af
stað gagnvart framkvæmdum
ríkisins, hótanir um vinnustöðv-
un o. s. frv., reynir íhaldið að
nota sér til þess að vekja óá-
nægju með ríkisstjómina.
Og enn meiri, og beinni stuðn-
ings vænta íhaldsmenn sér af
Hefir þá allur hafsíldarafii
Austfirðinga, þ. e. a. s. það sem
hagnýtt varð numið 15000 tn.
Veiðifei'ðafjöldi allra 10 veiði-
skipa samtals var rétt um 100
ferðir. Sé gert ráð fyrir 1000 tn.
afla í botnnet og kastnætur eru
eftir 14000 tn., sem skiptist á
100 veiðiferðii*. Það verða 140 tn.
meðalafli 1 hverri ferð. Sést á
þessu, að nóg hefir verið af síld-
inni, því fæstir bátanna bera 140
tn.; en sumir þeir minni bættu
upp smæðina, með því að hafa
landnótabáta í eftirdragi og láta
síld í þá. Þessir litlu bátar fara
illa með síld. Þeir voru venjulega
fylltir í einu kasti eða hluta af
kasti. Sjómönnunum sámaði að
leifa af bátunum meðan þeirbáru
Þeir komu oftast drekkhlaðnir að
landi. Síldin var átumikil og
skemmdist fljótt. Fólk var stund-
um af skornum skamti í landi, tii
að verka síldina og varð þá
stundum mikili hluti eða allur
aflinn óhæfur til söltunar. Þá var
ekkert hægt að gjöra við síldina
annað en fleygja henni í sjóinn.
„Skila henni aftur“, kölluðu þeir
það.
Aðstöðumunur síldarútgerðar á
Norðurlandi og Autsurlandi. Síð-
ustu ár hefir síldargangan hagað
sér líkt á Norðurlandi og Austur-
landi. Síldin hefir vaðið í stórum
torfum á hafinu og á fjörðunum.
Hennar hefir tvö síðastl. ár orðið
fyrst og nálega jafnsnemma vart
við Vestfirði og austan við
Langanes. Hefir dvalið jafnlengi
fram eftir haustinu og þó heldur
lengur í ár við Austurland.
Bandamenn ihaldsins