Tíminn - 07.02.1931, Blaðsíða 3

TÍMINN
25
bókmennta. Biblíuljóðin mundu
þá hafa veiið gefin út af ríkis-
forlaginu, gyllt í sniðum, en ekki
Eiríkur frá Brúnum, þó að hann
sé einn allra merkasti rithöfund-
ur sinnar tíðar og þó lengra só
leitað.
Þessi endurminning og lær-
dómur hennar gerir það, að ég
hefi aldrei getað hugsað né
talað í alvöru um ríkisforlagið
það hér á árunum, í því skyni
að koma ibeztu rithöfundum
samtíðarinnar á græna grein.
En um annað ríkisforlag ætl-
aði ég að tala hér í alvöru, og
það er
ríkisforlag á skólabókum.
Skólabækur hafa geysilega
þýðingu fyrir allt skólanám og
starf kennara, þ. e. efni þeirra,
samning, málfar og andi allur.
Þetta er fyrsta atriðið. Út frá
þessu sjónarmiði hefir nýlega
vierið lögboðið hér nokkurt eftir-
lit með útgáfu skólabóka.
Annað aðalatriði þessa máls
er algerlega „piraktiskt". Það er
ytri frágangur bókanna, pappírs-
gæði, letur og prentun, próf-
arkalestur o. fl., en síðast og
ckki sízt verð þeirra og ending
þeirra í hlutfalli við verðið.
Mikið fer í súginn árlega af
peningum fátækra fjölskyldu-
manna fyrir námsbækur í bama-
skólunum einum. Sumt er óhjá-
kvæmilegt, mikið af eyðslunni er
vegna skipulagsleysis og skeyt-
ingarleysis allra aðstandenda, en
langverst er það tjón, sem staf-
ar af því, að margar barnabæk-
ur eru svo óvandaðar að frá-
gangi, að það er fyrir það brennt,
að þær geti enzt stundiimi leng-
ur að kalla. En dýrar eru þær
allar. Væri allt þetta tjón tölum
talið, mundi mörgum blöskra. Og
það lendir að langmestu leyti á
fátækustu heimilunum.
Kennaraþingið 1924 sendi ýt-
arlegar áskoranir itil fræðslumála-
stjómarinnar um að kippa út-
gáfu skólabóka í betra lag, með
nákvæmu eftirliti og íhlutun.
Tillögur þessar voru lengi vel að
engu hafðar, en komust að form-
inu til í framkvæmd 1928, er nýir
menn tóku við yfirstjóm fræðslu-
málanna. Þá voru sett lög um
fræðslumálanefndir og löggild-
ing skólabóka, og átti að verða
bót að þessu.
En þetta er ekkert nema hálf-
verk, og mér fyrir mitt leyti er
það Ijóst, að þetta kemur ekki
að neinum verulegum notum, og
alls ekki fjárhagslega, en það at-
riði er mjög mikilsvert; mér er
það löngu ljóst, að það eina, sem
úr getur skorið um lagfæring á
þessu, er það, að allar almennar
bamaskólabækur að minnsta
kosti verði gefnar út af yfir-
stjóm fræðslumálanna, fyrir rík-
isfé; svo bezt kemst eitthvert
samræmi í þetta mál, svo bezt er
von um, að skólabækumar verði
vandaðar, án þess að vera rán-
dýrar.
Mörg fleiri atriði snerta þetta
mál. T. d. það, hver ómynd og
skaðræði það er, ef við getum
ekki eignast svo mikið sem Ev-
rópukort handa bamaskólum með
íslenzkum áletmnum. Við kexm-
um um England eða um Afríku
á dönsku. En allt þetta mun
ganga í sama sleifarlaginu, alla
okkar tíð og lengur, nema ríkis-
valdið fjalli um þessi mál.
Erlendis er það venjulegt, að
hver borg og hvert stórt hérað
hafi í sínum höndum þessi mál
fyrir bamaskólana. Víða hvar
eru bækur og annað, sem böm
þurfa í skólanum, látið þeim ó-
keypis í té. Á skólabókum sumra
landa stendur prentað, að þessa
bók megi aldrei af hendi láta
nema ókeypis.
Nú er Island allt ekki viða-
meira í þessu efni en meðalbær
í stómm löndum, og ekki nema
eins og ein gata í heimsborgum.
Hér eru tvennskonar bamaskól-
ar, við sjó og til sveita, eða
kaupstaða- og kauptúnaskólar og
farskólar. Umgerð þessa verk-
efnis, sem hér um ræðir, er ein-
föld, og framkvæmd málsins ekki
stórkostlegri en eitt dagskrálr-
atriði á bæjarstjómarfundi í
þeim erlendum bæjum, sem em
svo litlir, að nafnið á þeim
stendur ekki einu sinni á dönsku
skólakortunum okkar.
Skólabókamálið hefir í mörg ár
verið umræðuefni og áhyggju-
efni kennaraima. Stjóm kennara-
sambandsins hefir margsinnis um
það fengist, og eins kennara-
þingin. Nú er opinberlega kom-
inn skriður á þetta mál úr ann-
ari átt, og stefnt að ríkisútgáfu
á skólabókum. En sá, sem .máls
hófst um þetta, er einmitt kenn-
ari og einn úr stjóm kennara-
sambandsins. Kennaramir vita
bezt, hvar skórinn kreppir í
þessu efni. Helgi Hjörvar.
----------------o-----
mikið fé til. Ef bæjarstjóm Vest-
mannaeyja telur sér ekki fært að
hlíta þessum skilyrðum, mun
heilbrigðisstjómin ekki meðan
svo stendur telja nefnt sjúkra-
hús meðal þeirra spítala, þar sem
borgað er fyrir sjúklinga af ríkis-
fé“.
Þá hefir og héraðslæknir sett
á fót sérstaka „klinik", með 10—
12 sjúkrarúmum og fengið leyfi
heilbrigðisstjórnarinnar til að
starfrækja hana.
Vonanda tekst að leiða þetta
mál svo til lykta, að ekM hljótist
af því meiri vandræði né van-
sæmd en orðið er.
Þóroddur.
----o-----
Ríkisforlag
Ég ætla ekki að skrifa um það
ríMsforlag, sem allmiMð var
rætt hér á áranum, þ. e., að
gefnar séu út á ríkiskostnað úr-
valsbækur samtíðarinnar og hin-
um betri rithöfundum íslenzku
þjóðarinnar þar með „bjargað
fjárhagslega“. En úr því að ég
nefni það, skal ég leggja þar til
eitt orð, þó að hálfgert sé í ó-
tíma.
Þegar um þetta ríkisforlag var
talað, þá rifjaði það jafnan upp
fyrir mér gamla bemskuminn-
ingu. Ég var þá í langan tíma
þeirrar skoðunar, að ef sýna
ætti einhverjum mikinn opin-
beran sóma, þá ætti að gefa hon-
um Biblíuljóðin í gylltu bandi.
Þessi- skoðun mín var svo til
komin, að ég var alltaf að lesa
í fréttapistlum í „Þjóðólfi“, að
þessum eða hinum heiðurshjón-
um hefði verið haldið samsæti af
allri sveitinni, og þá brást það
ekki, að manninum væri gefinn
silfurbúinn göngustafur, en kon-
unni Biblíuljóðin í skrautbandi.
Þessa undursamlegu bók hafði
ég þá aldrei séð, en þóttist skilja,
að hún væri eins og enduribót á
Biblíunni gömlu, sem ég þekkti
dálítið til og var gömul og Ijót.
Líka var til á heimilinu lítið
kver eftir einhvem Eirík frá
Brúnum, sem þá var að gefa út
bækur, og heyrði ég hann, eink-
um út í frá, spottaðan og lítils-
virtan. Seinna hefi ég séð, að ég
hafði þá hinn sanna og rétta
skilning samtíðar minnar á gildi
stjómarráð og freista að svæfa
málið, svo að spillingin fái að
njóta sín. Ef það vitnast, að
gróf svik og fölsun hafi átt sér
stað í einhverju kjördæmi, þá
knýja örlögin Valtýr ritstjóra til
að verja glæpinn, eins og rjúpa
helunguð egg. Á þennan hátt
verður blaðið og ritstjóri þess
einskonar allsherjar samnefnari
fyrir hverskonar siðferðilegan
vanmátt, sem bólar á í þjóðlíf-
inu. Þess vegna verður slíkt blað
og aðstandendur þess eins og
hið grugguga fljót, sem St. G.
St. kveður um að vagar um ald-
ur fjörlaust til sjávar með fang-
ið fullt af hinum þyngsta og
svartasta leir sléttunnar.
Ég vil um stund víkja að ein-
kennilegum dæmum úr blaða-
mennsku Valtýs ritstjóra, dæm-
um, sem bregða ljósi yfir eðli
hans, eins og verk hans bera
vitni um. Ég kem þá að fáeinum
atriðum er snerta framkomu
hans við mig.
Stuttu eftir að Valtýr Stefáns-
son tók við Mbl. sagði hann þar,
sem dæmi um hve ég væri illa
hæfur til félagslegra starfa, að
bóndi úr Bárðardal hefði sagt sér,
að ég hefði verið tiltakanlega
vondur við fermingarsystkini
mín. Þessa sögu hefir hann þrá-
sinnis endurteMð í blaði sínu og
nú seinast fyrir fáeinum dögum.
En þegar Valtýr hreyfði þessu
fyrst, mótmæltu öll fermingar-
systkini mín þessu skriflega, en
ritstjórinn neitaði að birta það.
Síðan mótmæltu allir bændur i
Bárðardal áburði Valtýs á þá og
lýstu hann opinberan ósanninda-
mann. Ritstjórinn neitaði þeim að
taka yfirlýsinguna í blað sitt, en
þeir birtu hana þá í blaði Norð-
anlands. Ef til vill er þessi fram-
koma Valtýs ritstjóra ástæða til
þess, að enginn íhaldsmaður er til
í Bárðardal, og nálega hver ein-
asti kjósandi í dalnum hefir veitt
mér stuðning, er ég hefi verið í
framboði. Á hinn bóginn er óhætt
að segja, að hver einasti maður í
dalnum fyrirlítur Mbl. og rit-
stjóra þess.
Þá hefir Valtýr þrásinnis hald-
ið því á lofti, að ég hafi fundið
upp samábyrgðina til að skaða
kaupfélögin og bændur landsins.
Mér er ger óverðskuldaður
heiður með því að þakka mér
skipulag, sem skörungar íslenzkra
bænda byrjuðu að nota nokkrum
árurn áður en ég fæddist og sem
hafði verið afltaug í samvinnu
danskra bænda löngu áður og hef-
ir verið bjargráð íslenzkra sam-
vinnumannaá hálfa öld.
Þá hefir Mbl. oft látið á sér
skilja, að ég hafi búið til verka-
mannahreyfinguna á Islandi og
starfskrá flokksins. Valtýr hafði
einn af mörgum tugum verið
með á Þingvöllum 1919 að búa til
starfskrá Framsóknar. Ég átti
eftir skoðun Mbl. að hafa búið til
allan íslenzkan sósíalisma, í ofan-
álag á væna sneið af framsókn-
inni, sem mér var eignuð.
Það þarf gegndarlausa fáfræði
til að halda, að einstaMr menn
búi til alþjóðahreyfingar eins og
sósíalismann. Ef nokkur maður
væri svo máttugur, að slíkt
mætti um hann segja, þá væra
það hugvitsmenn þeir, er finna
upp nýjar verkvélar. Sósíalism-
inn fæddist með vélunum. Hann
er bam vélaiðjunnar. Um leið og
vélaiðja hefst í einhverju landi
kemur jafnaðarstefnan fram.
Hún er mótvægi er þeir menn
skapa, sem vinna erfiða vinnu,
fyrir eigendur dýrra véla, undir
því skipulagi, að þeir sem vinna
geta aldrei orðið eigendur verk-
vélanna. Hvort, sem það er heið-
ur eða ekki, þá era það eigend-
ur íslenzkra togara og línubáta,
sem hafa skapað sósíalisma á Is-
landi og viðhalda honum. Hitt er
jafnrangt hjá Valtý, að stefnu-
skrá íslenzkra sósíalista sé gjörð
af nokkrum íslendingi. Hún er
„made in Germany", hún er frá
móðurlandi hins fræðilega sósíal-
isma, Þýzkalandi. Þaðan hafa
allir verkamannaflokkar fengið
starfsMpulag Bitt.
Valtýr ritstjóra finnst þetta
ekki nóg hól um mig, að hafa svo
að segja búið til kaupfélögin,
Sambandið og verkamannaflokk-
inn eins og hann leggur sig. Hon-
um finnst að ég sé samt ekki
nógu stór fyrir afbrigði hans.
Og öðru hvoru lætur hann eins
og ég hafi búið itil kommúnism-
Fréítlr
Landsspítalinn. Yfirlæknar Lands-
spítalans buðu blaðamönnum, ljós-
mæðrum, hjúkrunarkonum, borgar-
stjóra Reykjavikur og fleiri gestum
að skoða Landsspitalann 1. þ. m,
Spitalinn er í 5 deildum: ljóslækn-
ingadeild, bað- og nudddeild, lyf-
læknisdeild, handlæknisdeild og fæð-
ingadeild. Spítalinn getur tekið á
móti 100 sjúklingum. Síðan hann
tók til starfa, 20. desember sið-
astliðinn, hafa komið þangað alls
74 sjúklingar. 1. febr. voru þar 52
sjúklingar. Landspítalinn er; auk
þess að vera almennt sjúkrahús,
þrennskonar skóli, Hann er fyrst og
fremst skóli fyrir læknanema og
Uennslustofnun fyrir ljósmæður og
iijúkrunarkonur. Landsspítalinn er í
senn stærsta hús landsins og hið
vandaðasta. Er nú talið að spítalinn
að því leyti, sem hann nú er byggð-
ur og fullgerður standi ekki að baki
samskonar stofnunum í nágranna-
löndunum. í sambandi við spítalann
hefir verið reistur þvottaskáli af nýj-
sutu gerð. þar er þveginn allur þvott-
ur spítalans og auk þess Vífilstaða-
og Kleppsspítalans. — Eins og þjóð-
kunnugt er, voru það konur lands-
ins, sem hófust handa með fjársöfn-
un til þessarar merkilegu og nauð-
synlegu byggingar, og söfnuðu til
hennar stórmiklu fé. Konum í stjóm
Landsspítalasjóðsins var boðið að
skoða spítalann eins og mörgum öðn
um, en engin þeirra kom.
Haraldur Guðmundsson ritstjóri
hefir verið skipaður útbússtjóri Ut-
vegsbankans á Seyðisfirði og fer
hann í dag austur til þess að taka
við starfi sinu. Með honum fer Árni
Benediktsson frá Hallgilsstöðum á
Langanesi, afgreiðslustjóri Áfangis-
verzlunar ríkisins. Mun hann gegna
bankastjórastörfum meðan Haraldur
situr á þingi.
Reglur um fréttaflutning útvarps-
ins eru birtar á öðrum stað hér í
blaðinu. 2. febr. síðastl., eða daginn,
sem þær voru settar, las útvarps-
stjóri reglur þessar upp í útvarpinu
þannig að mönnum gafst kostur ú
að skrifa þær niður. Hefir útvarps-
stjóri óskað eftir því, að blaðið vekti
sérstaka athygli manna á reglum
þessum og látið þess getið, að þeim
verði stranglega fylgt.
Minningarathöfn var haldin á Ak-
ureyri 2. þ. m. í bamaskólanum um
Pál Árdal skáld og kemiara. Afhjúp-
uð var mynd af honum er barna-
skólakennarar gáfu skólanum, enn-
fremur stofnaður minningarsjóður
um hann. Skólastjóri og þrír kenn-
arar fluttu ræður. Bömin sungu
ljóð eftir Pál fyrir og eftir. Páll Ár-
dal dó BÍðastliðiÖ vor og hafði verið
ann. Nú er hið sama að segja
um þá byltingarstefnu, eins og
stefnu umbóta-j afnaðarmanna, að
hún sprettur upp úr vélaiðju,
þar sem lífskjör verkamanna eru
svo slæm, að þeim liggur við að
örvinglast, eins og nú á sér stað
um allmiMnn hluta þýzku þjóð-
arinnar, sem er að verða sturluð
af hungri. Ef kommúnisminn má
sín nokkumtíma nokkurs hér á
landi, þá verður það eingöngu
því að kenna, að íhalds-stjóm-
málamenn hafi eyðilagt framtíð
þjóðarinnar, eins og junkaramir
hafa gert í Þýzkalandi. Og ef
nokkur starfsemi er hættuleg
kommúnismanum hér á landi, þá
er það framsóknarstefnan, sem
vinnur að því að gera borgara
landsins efnalega sjálfstæða, og
menntaða, án þess að þeir geri
sér veikleika nábúans að gróða-
lind. Svo fjarri fer að kommún-
istar kenni mér um tilveru
þeirra, að þeir virðast skoða mig
sem hinn allra mest einhuga and-
stæðing sinn hér á landi og senda
mér álíka hlýjan itón eins og
fjólupabbar og föðurlandssvik-
arar.
(Meira). J. J.
-----o----
Frá Grænlandi. Gamla bíó sýnir
um þessar mundir eina af ágætustu
myndum, sem sýndar hafa verið hér
á landi. Myndin gerist að mestu á
Grænlandi og er í senn fróðleg, íögur
og göfgandi.
starfsmaður bamaskólans á Akur-
eyri yfir 40 ár við góðan orðstír.
Hann orti mörg hugljúf ljóð, sem
sungin eru um land allt.
Skjaldarglíma Ármanns er háð
einu sinni á ári, og nú í tuttugasta
sinni 1. þ. m. í Iðnó. þátttakendur
voru nú 11, átta úr Glímufélaginu
Ármann og þrír úr Knattspymufélagi
Reykjavíkur. Úrslit glímunnar urðu
þau, að Sigurður Gr. Thorarensen
vann Ármannsskjöldinn í þriðja sinni
og hlaut hann til fullrar eignar.
Næstur Sigurði með vinninga var
Jörgen þorbergsson. Auk skjaldarins
veitti Glímufélagið Ármann silfur-
bikar fyrir fegurðarglímu og hlaut
þau verðlaun Georg þorsteinsson.
Bæði hann og Sigurður eru í ' Ár-
mannsfélaginu.
Kynjadýr. Blaðið Lögrétta flytur
frásögn um undraskepnur nokkrar,
er sáust frá bænum Gelti i Gríms-
nesi 25. sept. s. 1. í svonefndu Hest-
vatni, sem er í nálægð við bæinn.
Dýr þessi busluðu í grunnu vatni allt
að klukkustund, likt og þau vœru að
leika sér. þeir, sem sáu þau gizka
á, að þau liafi verið um 3 faðma á
lengd með mjög kynlegu sköpulagi.
Kýr, sem voru á beit við vatnið ærð-
ust í bili við sýn þessa og hestar
fældust. Margt sannort fólk kvað
vera til frásagnar um þetta, en hér
er sagan sögð jafndýru verði og hún
er keypt.
Dánardægur. Davíð Östlund, sænsk-
ur að ætt og uppruna, andaðist
26. f. m. í Stokkhólmi, sextugur að
aldri. Hann dvaldi hér á landi frá
1897—1915 i Reykjavík og á Seyðis-
firði. Gaf hér út blaðið Frækorn og
nokkrar bækur. Aðallífsstarf hans
var í þágu bindindismálanna. — þann
25. f. m. andaðist á Vífilsstöðum
Gunnlaugur Indriðason veðurfræðing-
ur, mikill efnismaður. — Látinn er
hér í bænum þann 29. f. m. Andrés
Böðvarsson miðill, eftir mjög lang-
varandi brjóstveiki. Andrés var með-
al fremstu miðla, sem verið hafa
uppi hér á landi og er að honum
mikil eftirsjá. — 30. f. m. er snögg-
lega látin á Akureyri Inger Bjarkan
einkadóttir Böðvars lögfræðings
Bjarkan og konu hans Kristínar. Hún
var um tvítugsaldur.
Bróf úr Grunnavík. því hefir verið
haldið fram, að einkenni á góðum
hæfileikum stjórnmálamanna þeirra,
er til valda komast, væru þau, að
það birti og hlýnaði i fjarlægustu
býlum landsins. Með þessu er átt við
að áhrifa þeirra gæti jafnt um allt
landið, að þeir veiti ljósi og hlýju
menningar og lífsþæginda engu sið-
ur út til yztu tanga og fjarstu heið-
arbýla, en inn í margmennið og
þéttbýlið í kjörsveitum og kaupstöð-
um. — Ef þetta er rétt skilið, ætti
— og tel ég ekki nema að eins eitt
dæmi — að vera viðiíka hlýtt og
bjart af símasambandi norður hér,
eins og yfirleitt í landinu. Auk þess
lofuðu mætir stjómmálamenn þessu
fyrir nær 20 árum, að lagður yrði
hingað sími, og lögfestu það. En ef
það eru sönn einkenni á góðum
stjómmálamönnum, að eiga hug-
lcvæmi, vilja og þrek til að láta
birta og hlýna í fjarlægustu býlum
landsins — og þvi mun ekki neitað.
Úr því að ég tók pennann, ætla ég
að stikla á örfáum dæmum, sem
lýsa því dálítið hve óþægilegt okkur
hér er og hefir verið símaleysið. Fyr-
ir nokkrum árum veiddist hér all-
mikil síld í lagnet, seint á jólaföstu.
Hvað mikið verðmæti heíir tapast
þar sökum símaleysis, er ekki hægt
að segja, en við hér í sveitinni höld-
um að það sé mikið. Fyrir skömmu
dó gömul kona hér í sveitinni. það
kostaði 45 krónur að nálgast líkkist-
una af því ekki var sími. Héðan fara
flestir skiprúmsfærir menn á hverj-
um páskum til sjóróðra fyrir vestan
Djúp eða í öðrum veiðistöðum. Eru
þá víðast ekki heima nema kon-
urnar, flestar með mörg ung böm á
pallinum; verða þær oft að standa
að skepuuhirðingu í harðindum, og
eiga oft við mikla erfiðleika að
stríða, og tíðlega björg af skomum
skammti fyrir böm og búpening.
])essum manneskjum er það oft
igildi ljóss og hlýju, að geta talað
við ástvini sína. — Um þetta mætti
skrifa langt mál, en það er með öllu
þarflaust; góðir stjómmálamenn láta
simann koma hingað, eins og lofað
var — því þeir hafa ljósið og hlýj-
una, sanngimina og réttlætið tii
allra landsins barna á stefnuskrá
sinni. *•
•—"»..—