Tíminn - 01.04.1931, Blaðsíða 2

74
TlMINN
Alþingi
í sambandi við umrœður um frv.
þeirra Jóns Ól. og Har. G. um, að
ríkið ábyrgðist innstœður sparifjár-
eigenda í Útvegsbóanka íslands,
þóttust íhaldsmenn fá tækifæri til
að rifja upp minningar frá dögum
íslandsbanka. Reið M. G. fyrstur á
vaðið og lýsti átakanlega þeim of-
sóknum sem sá banki hefði orðið
fyrir. Virtist hann vara búinn að
gleyma því, að einu sinni fleygði
hann þó sjálfur í bankann einum 7
milj. kr. af fé landsins, með veikri
heimild að baki. Sig. Eggerz þótti
bera nauðsyn til að minna á, að einu
sinni hefði hann staðið mjög nærri
bankanum. Lýsti hann því yfir, að
öll þessi ofsókn, sem bankinn hefði
orðið fyrir, væri af stað komin, til
þess að ná sér niðri á vissum stjóm-
málamanni. Fór hann út frá því að
tala um þingmannskosningu í Dala-
sýslu, og undirbúning undir hana.
Varð þeim sem að komu umræð-
unum um það leyti, torvelt að átta
sig á, hvaða mál nú væri verið að
ræða af þeim, sem á dagskrá voru.
Annars lýsti Sig. Eggerz því yfir, að
„það hefðu verið mestu fjármálaaf-
glöp, sem gerð hefðu verið hér á
landi, þegar íslandsbanki var stöðv-
aður'. Tóku sumir þessi ummæli
þannig, að hann ætti við, að mestu
fjármálaafglöp sem gerð hefðu verið
hér á landi, hefðu orðið þess vald-
andi, að íslandsbanki varð að hætta.
þótti það sannmæli. En aðrir litu nú
svo á, að ummælin bæri að skilja á
þann hátt, að „fjármálaafglöpin"
hefðu verið þau, að svifta banka-
starfsemina hér á landi jafn dýr-
mætum starfsmönnum og hv. þm.
Dalamanna og félögum hans í
bankastjóm íslandsbanka.
Vert er að geta þess, að S. E.
talaði fimm sinnum og var ekki
nema einu sinni hringdur niður fyrir
óviðeigandi orðbragð. Var þolinmæði
forseta mjög rómuð, sem von var.
Ólafur Thors vildi minnast þess
hvað hann hefði aðstoðað íslands-
banka sáluga. Benti hann í því sam-
bandi á snjallræði það, sem hann og
1. þm. Skagf. komu með á þingi í
fyrra. Vildu þeir að ríkissjóður
keypti allar „eignir" íslandsbanka
með því að leggja- í hann 3 milj. kr.
og þótti Ó. Th., sem það mundi hafa
verið þjóðráð. En mjög dofnaði yfir
lionum, er forsætisráðherra benti
honum á, að niðurstaðan liefði orðið
sú á þessum „kaupurn", ef þau hefðu
yerið framkvæmd, að allar þrjár
miljónirnar hefðu nú verið tapaðar
og 1% milj. að auk. Að þessi „kaup“
hefðu með öðrum orðum gert ríkis-
sjóð að eina eiganda að öllum töpum
Islandsbanka, sem nú eru metin um
fram hlutafé og varasjóð 4% milj.
kr. En eins og málið réðist, standa
nú 6 milj. kr. af öðru fé en ríkis-
sjóðs fyrir þeim töpum, sem orðin
eru og verða kunna á bankanum.
Frv. og þáLttU.
Frv. um fimmtardóm. Flm.: Ingvar
Pálmason. Frv. er flutt eftir tilmæl-
um dómsmálaráðherra og í aðalatrið-
um eins og í fyrra. í greinargjörð-
inni segir svo m. a.:
, „Við „system“-skipti þau, sem urðu
hér á landi 1927, hefir komið í ljós,
að liið gamla embættaskipulag var
að ýmsu leyti orðið mjög úrelt. Bók-
færsla ríkisins og endurskoðun var
afarúrelt og ófullkomin. Framkvæmd
á skiptum dánarbúa var sein og væg-
ast sagt óþarflega dýr fyrir sum
dánarbúin. Virðing lögreglunnar í
höfuðstaðnum var ekki meiri en svo,
að lögregluþjónn varð að fara í
einkamál við afbrotamann, sem
hrækti á lögregluna, þegar liún var
að gegna skyldum sínum. Á sjónum
var réttarfarinu ekki öllu betur fram-
fylgt, því að í bókum hins íslenzka
gæzluskips stendur, að tveir íslenzkir
togarar voru „reknir úr landhelg-
inni“, árið 1924, en ekki kærðir, og er
vitanlegt, að þar hefir yfirstjórn land-
helgismálanna lagt fingur í milli.
Á undanförnum árum hafa ýmsir
af þessum ágöllum verið lagaðir. Lög-
reglan i Reykjavik er orðin sterk og
bænum til sóma. Dánarbúum er
skipt eins fljótt og unnt er og með
öllu lagður niður sá siður, að skipta-
ráðandi taki innstæður úr sparisjóðs-
bókum búanna og leggi inn á sinn
reikning og sér til hagsmuna. Bók-
færsla ríkisins og ríkisstofnana er að
verða eins fullkomin og hjá öðrum
menntuðum þjóðum. Endurskoðun
hjá innheimtumönnum ríkissjóðs fer
fram árlega. Og íslenzkir togarar
eru orðnir jafnhræddir við land-
helgisgæzlu þá, sem ríkið kostar,
eins og erlendu skipin.
Fyrirkomulagi hæstaréttar hlaut að
vera meir en lítið ábótavant, eins og
öðrum hliðstæðum réttarfarsfram-
kvæmdum á sama tíma. Það var
þess vegna óhjákvæmileg skylda þess
þingflokks, sem í svo mörgum efn-
um hafði tekizt að ráða bót á sleiíar-
lagi undangenginna þingmeirihluta,
að freista líka að gera aðaldómstól
landsins sem bezt úr garði, svo að
hann væri í alla staði að fomii og
vinnubrögðum samboðinn þjóð, sem
ætlar að halda sínum sessi í heiðri
meðal frjálsra menningarþjóða".
Frv. um br. á 1. 1929, um einkasölu
á síld. Flm.: Jóhann þ. Jósefsson,
Pétur Ottesen og Ólafur Thors.
Frv. um ríkisútgáfu skólabóka.
Flm.: Jafnaðarmenn í Nd.
Frv. um br. á 1. 1929, um rekstur
verksmiðju til bræðslu síldar. Flm.:
Ólafur Thors, Pétur Ottesen og Jó-
hann þ. Jósefsson. Frv. fjallar um
breytingar á skipun verksmiðju-
stjórnarinnar. Verksmiðjunni stiórna
nú 3 menn, einn skipaður af atvinnu-
málaráðherra, einn af bæjarstjóm
Siglufjarðarkaupstaðar og einn af
stjórn síldareinkasölunnar.
Frv. um br. á 1. 1923, um vamir
gegn kynsjúkdómum. Flm.: Halldór
Steinsson og Pétur Magnússon.
Frv. um þingmannakosning í
Reykjavik. Flm.: Héðinn Valdemars-
son og Sigurjón Á. Ólafsson. Samkv.
frumv. á Reykjavík að hafa 9 full-
trúa á Alþingi, kjöma hlutbundinni
kosningu, og eigi þá 33 þingmenn
sæti í neðri deild í stað 28 nú.
Frv. um br. á 1. 1928, um Bygging-
ar- og landnámssjóð. Flm.: Bjami
Ásgeirsson. Frv. að mestu samhljóða
breytingu, sem sami þingmaður
flutti á þingi í fyrra.
Frv. um br. á 1. 1921, um sam-
vinnufélög. Flm.: Ingólfur Bjamar-
son. Miða þessar breytingar að því að
taka af vafa um nokkur atriði sam-
vinnulaganna.
Frv. um br. á 1. 1930, um heimild
til ríkisrekstrar á útvarpi. Flm.:
Magnús Jónsson. Frv. er um afnám
einkasölu á viðtækjum og löggilding
ákveðinna viðtækjategunda.
Frv. um veitíng læknisembætta.
Flm.: Magnús Jónsson. Veita skal
læknisembætti ekki seinna en 5 mán-
uðum eftir að það losnar og leita
álits læknafélagsins og læknadeildar
háskólans um veitinguna. Sami þing-
maður flytur frv. um „heilbrigðis-
ráð“.
Frv. um heimild fyrir sýslu- og
bæjarfélög til að starfrækja lýðskóla
með skylduvinnu nemenda gegn
skólaréttindum. Flm.: Bjarni Ásgeirs-
son, Magnús Guðmundsson, Haraldur
Guðmundsson, Sveinn Ólafsson, Ein-
ar Jónsson, Jóh. p. Jósefsson og
Gunnar Sigurðsson.
Frv. um Útvegsbanka íslands. Flm.:
Jón Ólafsson og Haraldur Guðmunds-
son. 1 greinargjörð er tekið fram að
„lagafyrirmæli um Útvegsbankann
séu heldur ófullkomin og nokkuð í
molum“ og því hafi flm. þótt „rétt
að gjöra frv. að heildarlögum um
hann líkt og gjört liefir verið um
hina bankana". Ný hlunnindi, sem
flm. fara fram á að bankanum séu
veitt eru ábyrgð ríkinu á sparisjóðs-
innlögum og írestun á inndrætti
hinna gömlu seðla íslandsbanka.
Frv. um loftskeytatæki á botn-
vörpuskipum og um eftiriit með loft-
skeytanotkun íslenzkra veiðiskipa.
Flm.: Sveinn Ólafsson. Frv. þetta er
almenningi kuimugt frá undanförn-
um þingum. Andstæðingar frv. hafa
haldið því fram hingað til, að slík
löggjöf væri óþörf, þar sem ríkis-
stjórnin hafði í gildandi lögum (14.
nóv. 1917) nægilega sterka heimild til
eftirlits með loftskeytum. í tilefni af
því hefir verið leitað álits lögfi'æð-
ings um þetta efni og er það prent-
að í greinargjörð frv. í áliti lögfræð-
ingsins segir m. a.:
„pó að lög 82/1917 og reglug. 32/
1918 heimili nokkurt eftirlit með loft-
skeytastöðvum yfirleitt, sbr. fyrirsögn
laga 82/1917, þá er það þó bersýni-
legt, að tilgangurinn með þeim fyrir-
mælum, sem þar er að finna, lieiriist
alls ekki að loftskeytanotkun veiði-
skipa. þetta er og næsta eðlilegt. þeg-
ar lögin frá 1917 voru sett, mun ekk-
ert íslenzkt veiðiskip hafa liaft loft-
skeytaútbúnað. Sá útbúnaður kom
síðar til sögunnar. Og lögin frá 1917
og reglug. 1918 beinast sýnilega aðal-
lega að því, að hindi’a notkun skeyta
sem „geta verið skaðleg velferð
landsins", og þar átt við rikismálefni
yfirleitt, en ekki eftirlit með land-
helgisgæzlu.
Aftur á móti beinist frumv. um
loftskeytanotkun veiðiskipa eingöngu
að því, að lcoma í veg fyrir misnotk-
un loftskeyta í sambandi við ólög-
legar landhelgisveiðar. þess vegna er
í írv., auk skyldunnar til þess að
hafa fullkomin loftskeytatæki á öll-
um botnvöipuskipum, farið fram á
það, að lögleiða þau nýmæli 1) að
allir ísl. útgerðamienn, sem hafa
skip með loftskeytatækjum við veið-
ar her við land, skuli skyldir að láta
dómsmálaráðuneytinu í té lykil að
hverju því dulmáli, sem notað kann
að vera í skeytasendingum milli út-
gerðarmanns og veiðiskipa, eða ís-
lenzkra veiðiskipa innbyrðis, 2) að
landssímastöð og hvert ísl. veiðiskip
með loftskeyttækjum skuli hafa sér-
inu undir frumrit slíkra skeyta, 3)
að hver sá, sem skeyti sendir til eða
frá veiðiskipi, skuli undirrita á skeyt-
ið drengskaparvottorð um, að skeyt-
inu sé ekki ætlað að stuðla að land-
helgisbroti, forða sökunaut við töku
eða gefa bendingu um ferðir varð-
skipa, 4) að skrá skuli í sérstaka
bók á loftskeytastöðvum og veiðiskip-
um öll skeyti til og frá skipunum i
töluröð, með nákvæmri stund og dag-
setningu, 5) að loftskeytamenn varð-
skipa og starfsmenn loftskeytastöðva
í landi skuli skyldir að bókfæra öll
loftskeytatæki milli v.eiðiskipa inn-
byrðis og skeytaskipti þeirra við
land, 6) að landssímastjóra skuli
senda frumrit allra loftskeyta, sem
milli lands og skipa hafa farið á
síðastliðnum mánuði, og skrásetn-
ingarbækur skuli senda dómsmála-
ráðuneyti, og að öll þessi skjöl séu
látin sjávarútvegsnefndum Alþingis í
té til rannsóknar, 7) að refsa megi
útgerðarstjóra, skipstjóra eða öðrum,
sem hagsmuna hafa að gæta og
reynzt hafi sannir að sök um brot
Síldareinkasala
Islands
og framtíð hennar.
I.
Um fá mál síðari ára hefir stað-
ið jafn mikill og þéttur styr og um
Síldareinkasölu Islands fró byrj-
un hennar. Sumar aðfinnslur eru
ef til vill réttar, enda mun jafn-
an unnið að því af þeim, sem
standa Einkasölunni næst, að
jafna agnúa þá, sem í Ijós koma.
En hitt er verra er aðfinnslurnar
eru tómar öfgar, skapaðar í þeim
tilgangi að vinna á móti starfi
Einkasölunnar og til að spilla
fyrir að réttmætar og gagnlegar
breytingar nái fram að ganga.
Fyrir starfsemi Einkasölunnar
eru öfgamar og ýkjumar skað-
legri en nokkuð annað, og er í
raun og vera vaTla hægt að búast
við góðum árangri, þegar Einka-
salan aldrei hef ir vinnufrið;
aldrei er hið rétta, sem Einkasal-
an gerir, viðurkexmt, heldur jafn-
an allt, sem opinberlega er um
hana sagt í ræðu sem riti lagt út
á verstan veg fyrir útflutnings-
nefnd hennar og framkvæmda-
stjóm sem og fyrirkomulag það,
er stofnunin byggist á.
Á sama tíma sem fiskfi*am-
leiðendur annara landa eru að
btndast samtökum, af frjálsum
vilja eða með lögum, svo sem
sardínuframleiðendur á Kyrra-
hafsströnd, fiskútflytjendur í Es-
berg í Danmörku, svo ég nefni
aðeins fáa, er þess krafizt af
sumum að síldareinkasalan verði
lögð niður og verzlunin gefin
frjáls, og fylgja sem röksemdir
upptalning á syndunum. Þó er
slakað á þessari kröfu, þegar ber-
sýnilegt er, að henni, sem betur
fer, verður ekki sinnt, að minnsta
kosti ekki að svo komnu máli. Ein
upptalning á syndunum birtist í
„Vísi“ 10. febrúar og var
uppprentun úr Akureyrarblaðinu
„íslending“, þó hvergi sjáist þess
merki, að um upptuggu sé að
ræða. Höfundur er Steindór J.
Hjaltalín, útgerðamiaður. Upplýs-
ingar þær, er framkoma í umget-
inni grein hefðu sjálfsagt orðið
gagnlegar ef þeim væri treyst-
andi til hlýtar. En vegna þess að
svo er ekki, og vegna þess skaða,
sem „upplýsingar“ höfundarins
hafa orsakað, tek ég þær til at-
hugunar. Tvennt í greininni ger-
ir það, að verkum, að lesendm*
álykta réttilega, að þar er farið
með öfgar í þeim tilgangi að
spilla fyrir Einkasölunni, enda
birtist greinin í þeim málgögnum,
sem álitið hafa það heilaga skyldu
sína að skaðskemma einkasölu-
hugmyndina á allar lundir, og
enda hafa umræður þær er urðu
á Alþingi og víðar sýnt að eixm
partur greinarinnar hefir verið
gripinn fegins hendi af mótstöðu-
mönnum núveranda einkasölu-
fyrirkomulags. Þessi kafli hljóð-
ar: „Þó tekur út yfir allt, þegar
verið er að vinna íslenzkri síld
markað í Ameríku, að slíkt skuli
hafa komið fyrir, að áður söltuð
síld skuli hafa verið tekin upp
úr salti og krydduð og síðan
send til Ameiiku sem kryddsíld".
Af þessu að dæma virðist svo
sem höfundui*inn og þeir aðrir
menn, sem notað hafa þetta sem
höggstað á Síldareinkasöluna,
þekki svo lítið inn á það svið,
sem þeir eru að fjalla um, að
eðlileg krafa allra sem réttan
hlut eiga að máli, verði sú, að
þessir sömu menn láti málefnið
algerlega afskiftalaust. Er bezt
að taka þrennt fram í þessu
sambandi: 1) að hægt er að gera
góða kryddaða síld úr lítt saltri
saltsíld íslenzkri, 2) að líkar að-
ferðir þekkjast og eru viðhafðar
við sumt af síldarframleiðslu
nærliggjandi landa, og 3) að t.
d. í New York er lítt sölduð síld
frá Maine fylkinu (í Ameríku)
og Nýfundnalandi umpcfckkuð og
þá jafnframt krydduð; síðan er
hún seld annaðhvort þannig eða
í ediki, eftir nokkurra mánaða
geymslu. — Hitt er aftur allt
annað mál, að hér skal ekkert
um það dæmt hvort rétt eða
rangt hefir verið farið að hjá
Einkasölunni í einstökum atrið-
um þessari tilraun viðkomandi.
En framangreind grein ber eng-
ar sannanir fram í hvoruga átt,
enda verður manni á að álykta
að höfundur hafi hvorki haft
vitneskju um það né heldur haft
ástæður til að geta tekizt á
hendur dómarastarf; og er illt til
þess að vita, þegar spillt er af
vanþekkingu fyrir málefni, sem
gæti verið gott. Ég gizka á í
fljótu bragði, að ég þekki yfir
50 mismunandi aðferðir við vex*k-
un, söltun og kxyddun síldar
(þar í ekki taldar fullnaðarverk-
unaraðferðir, svo sem niðurlagn-
ingar í dósir, o. s. frv.), en það
kann vel að vera, að bæði grein-
arhöfundur þekki fleiri verkunar-
aðferðir, og einnig þeir þingmexm
sem aðrir, er fordæma gjörðir
Einkasölunnar, jafnframt því,
sem þeir styðjast við upplýsing-
ar greinarhöf. En þó þykist ég
fullviss um, að hvorki þeir né ég
þekkjum helming þeirra aðfei’ða,
sem viðhafðar era víðsvegar um
heim. Þessir menn hafa því ekki
neinn rétt á að finna að gjörðum
Einkasölunnar fyr en reynslan er
búin að sýna, að villigötur hafi
verið farnar. Síldaratvinnuvegur-
inn hjá okkur er enn á byrjunar-
stigi, og við verðum að þreifa
okkur áfram, fet fyrir fet. —
Hin upplýsing höfundarins er sú,
að hann brigzlar einum fram-
kvæmdastjóra Einkasölunnar
beinlínis og útflutningsnefnd og
hinum framkvæmdastj óranum ó-
beinlínis, sem samsekum um að
hafa farið óheiðarlega að og móti
betri vitund, við leigu á tunnu-
flutningaskipi. Hæfir ekki að
gjöra slík brigzlyrði að umtals-
éfni í blöðum. — Þá gefur höf-
undui'inn í skyn um Einkasöluna,
að hún hafi aldrei gext það sem
útgerðarmenn og sjómenn hafi
viljað.
Athugi rnaður nú með fullri
sanngimi gerðir Einkasölunnar,
verður að viðurkennast, að hún
hefir faríð allar þær Ieiðir, sem
útgerðai’menn, sjómenn og aðrir
kröfðust af hexmi þegar í byrjun.
Ef árangurinn hefir því ekki
orðið nógu góður ennþá, hlýtur
það að stafa af því, að leiðin
hefir orðið torsótt — meðfram
fyrir undirróður mótstöðumann-
anna —, eða að kröfurnar hafa
ekki verið hinar réttu, ellegar að
þær hafa ekki verið nógu víðtæk-
ar og miklar. Þess var krafizt,
að takmarka ætti verkunarmagn
síldar ár hvert. — Þetta var
gent. Þess vai' eixmig krafist, að
selja ætti síld til Rússlands —
þetta var gert. Þess var og kraf-
izt, að leita ætti nýrra markaða
— þetta var gert. Þá var þess
krafizt, að bæta ætti verkun síld-
ariimar og hafa betra eftirlit með
henni — þetta var gert fyrst
en mæltist illa fyrir. Og síðan
var þess krafizt, að komið yrði
upp síldarbræðslu — þetta var
líka gert, þó það sé utan við
starfssvið Einkasölunnar. En þess
var aldrei krafizt, að unnið yrði
á móti . þeirri svívirðu, að
Norðmenn þeir og aðrir útlend-
ingar, er verka síld utan land-
helginnar, en nefni síldina Is-
landssíld, þó aldrei komi hún á
íslenzka grund né skip.
Eins og er með aðrar megin-
vörur, ef svo mætti kalla, (staple
articles) á síldin og síldarútveg-
urinn viðgang sinn undir þess-
nm þremur aðilum: framleiðend-
um, neytendum og þeim millilið-
um, sem núveranda skipulag
mannkynsins útheimtir til dreif-
ingar vöranni. Ef nú ekki á að
verða kyrstaða, þurfa allar kröf-
ur þessara aðila að verða sam-
rýmanlegar innbyrðis, því ef
einhver aðilixm gerizt of heimtu-
frekur, segja hinir: Þið megið
eiga ykkur. En því miður hefir
verið um stöðugar öfgar að ræða
milli aðila þeirra, er átt hafa við
íslenzka síld og framþróun at-
vinnuvegarins því orðið lítil.
En við íslendingar erum komn-
ir á alveg rétta braut, sem
framleiðendur. Við höfum komið
á hjá okkur samvinnu um fram-
leiðsluna og söluna; en þó skipu-
lag sé komið hér heimafyrir, er
samt erfitt og mikið verk eftir,
en það er að koma skipulagi á
út á við — á neytendamarkað-
ina og brúa bilin á milli allra
þeirra sem þátt taka í að koma
vörunni til neytendanna. Við
höfum fyrir okkur dæmi þess,
t. d. um kaffi, banana, eldspýtur,
að þessar atvinnugi*einar hafa
verið á leið að komast í kaldalxol.
En með skipulagi, er nær um
gjörvallan heim, hefir þeim ekki
einungis orðið viðbjargað, heldur
hefir hið nýja skipulag áunnið
sér traust fjármálamanna, sem
keppst hafa um að eignast ein-
hver ítök. Og allsstaðar hefir
skipulagið, þegar það loks komst
á, átt upptök sín hjá framleið-
endunum, og það hefir veríð verk
þeirra að skipuleggja út á við
allsstaðar eftir að sameiningin
var komin á fastan grundvöll
innbyrðis.
II.
I greinum, sem ég reit í Ak-
ureyrarblaðið „Dag“, og út kom í
janúar og febrúar sl., tilfærði
ég m. a. sögu Síldareinkasalanna
beggja í Noregi og sýndi, að á-
rangurinn hjá þeim hefir ekki
einungis kveðið niður allar hrak-
spár mótstöðumaxmanna, heldur
farið langt fram úr björtustu
vonum fylgismannanna- En í lok
greinar mixmar gat ég þess, að
ég myndi taka síðar til athugun-
ar ráðstafanir Brasilíumanna út
af kaffiframleiðslu þeirra, því
síðan 1921 hefir þeim tekizt að