Tíminn - 05.09.1931, Blaðsíða 2

198
TÍMINN
ákveðið að fella niður nokkuð af
kaupi sínu. Það er sennilegt að
það verði nokkuð mörg sveita-
heimili, sem í haust og vetur
kaupa ekki frá útlöndum neitt
sem heitir, nema allra nauðsyn-
legustu kornvöru. Bændurnir sjá
hvað verði líður á afurðum bú-
,anna, og þeim mun flestum ekki
finnast önnur leið opin en sparn-
aður. 1 bæjunum kemur að hinu
sama. Atvinna er rýrari og með
öðrum hætti en fyr. Verkafólkið
er farið að spara eins og bænd-
urnir og af sömu ástæðu. En
eyðslustéttin er ekki enn farin
að spara svo sýnilegt sé. Og þó
er mest þörfin þar.
I efri deild gerðum víð Fram-
sóknarmenn htla tilraun við með-
ferð á frv. um dýrtíðaruppbót
nú á dögunum um það hve glögg-
ur skilningur væri á verðfalli
því, sem nú steðjar að, og lögð-
um til að dýrtíðaruppbótin yrði
framlengd um eitt ár en ekki
tvö. Vel gat farið svo, að eftir,
eitt ár þætti heppilegra að hafa
enga uppbót nema á mjög lágum
launum. En tillaga okkar var
felld. Sócíalistar og íhaldsmenn
voru sammála um, að allir skyldu
hafa íulla dýrtíðaruppbót a. m.
k. í tvö ár. Sem betur fer mun
þó skilningur vera farinn að
vakna hjá starfsmönnum lands-
ins á því, að nú sé þannig í
garðinn búið að dýrtíðaruppbót
eigi ekki við nema á lægri laun-
um, og að sumir þeir sem hærri
laun hafa lækki sjálfir kröfur
sínar eins og starfsmenn kaup-
félaganna.
Leitin að hinu nýja jafnvægi'
er tvíþætt. Annarsvegar er um
að ræða almenna verðlækkun, á
húsum, lóðum, jörðum, skipum
og hverskonar mannvirkjum, svo
og á kaupi starfsmanna, sem
hafa meira en þörf er á. I þessu
efni verður ekki spurt um, hvað
jörð eða hús kostar núverandi
eiganda, heldur hvað hægt sé að
borga fyrir afnot þessara hluta
við framleiðsluna með því verði,
gem á henni er og verður. Hér
kemur að vísu ekki til nein bylt-
ing, heldur veruleikinn sjálfur.
Ef húsaleiga eða landsskuld er
ekki greidd nema til hálfs, af því
neytandinn getur ekki borgað
meira, af því hann hefir það ekki
til, þá falla hús og jarðir í verði,
unz verðlag þeirra er komið í
jafnvægi við verð afurðanna á
almennum markaði.
Hinsvegar eru vandkvæði
augnabliksins, meðan verðlækk-
unin er að gerast. Þar koma til
greina margskonar dýrtíðarráð-
stafanir, sem hjálpa hinum
starfanda almenningi yfir örðug-
leikana og stefna jafnframt að
því að ná hinu nýja jafnvægi í
verðlagi íramleiðslunnar.
Ég vil nefna nokkrar tilraunir
sem hafa verið gerðar að meira
eða minna leyti fyrir forgöngu
samvinnumanna til að lækka
dýrtíðina. Ég vil fyrst nefna þá
framkvæmd Sambandsins og
kaupfélaganna, að kaupa verk-
smiðjuna Gefjun, framleiða þar
góð og ódýr fataefni, og setja
síðan upp vinnustofur víða um
land, þannig,að vel gerð föt lækka
um 33—50% í verði. Næst koma
tilraunir í sambandi við veiðar
varðskipsins Þór í fyrravetur og
sumar. Kona í Reykjavík sagði
að í vetur hefði hún eytt helm-
ingi minna til að kaupa íisk í
soðið handa 6 í heimili, meðan
Þórsfiskur var fáanlegur, heldur
en nú í sumar handa þremur,
þegar keypt var á venjulegum
dýrtíðarmarkaði. Auk Reykvík-
inga nutu sveitamenn bæði í
Borgaríirði og á Suðurlandi
nokkurs af þessari verðlækkun.
Og samt var íiskurinn seldur við
því verði, sem búast mátti við að
fyrir hann hefði íengist erlendis,
að verkunarkostnaði viðbættum.
Nú í sumar hefir Þór aflað mjög
imikið af síld, sem unnið verður
úr fóðurmjöl, til fóðurbætis inn-
anlands, og auk þess sett í land
mikið af síld við ýmsar hafnir
norðanlands, sem sveitarfélög
hafa fengið og látið verka um
leið. Þannig- hefir frá Borðeyri
verið flutt ný síld til fóðurbætis
vestur í Dali. Þegar Þór kemur
að norðan, mun hann hafa gæzlu
í Faxaflóa og Breiðafirði og
jafnframt afla fyrir Reykjavík
og Suðvesturland, eftir því sem
efni verða til. Pálmi Loftsson
útgerðarstjóri er nú á góðum
vegi með að mynda samtök milli
sjómanna á smábátum, sem aíla
fiskjar handa Reykjavík, og
koma ,á sameiginlegri sölu fyrir
fisk úr Þór og frá bátunum, með
því markmiði að sjómennirnir
fái tiltölulega betra verð fyrir
sína vöru en þeir myndu fá hjá.
fisksölunum, en neytendur verða
aðnjótandi mikillar verðlækkunar
frá því sem verið hefir. Þá hafa
þrír menn í Reykjavík og Hafn-
arfirði, Guðbrandur Magnússon
forstjóri, Kjartan Ólafsson bæj-'
arfulltrúi og Skúli Guðmundsson
bókhaldari í Sambandinu unnið
að því nú í sumar að rannsaka
skilyrðin fyrir því, að koma á
einskonar kaupfélagi til innkaupa
á mjólk í Reykjavík og Hafnar-
firði, þannig, að mjólkursala til
bæjarins færi mikið vaxandi,
bændur austanfjalls fengju
stærri og betri markað fyrir
mjólk sína, og efnaminni hluti
bæjarbúa meiri mjólk og ódýrari.
Margir halda því fram, að mjólk
sem flutt er skamman veg, sé
betri en mjólk sem flutt er 50—
100 km. og gætu þeir sem búa í
nærsveitum Reykjavíkur búizt
við að þau vörugæði yrðu nokk-
urs metin af þeim hluta bæjar-
búa í Rvík og Hafnarfirði, sem
geta keypt hvern mjólkurlítra á
44 aura.
1 Reykjavík og Hafnarfirði
býr nálega þriðji hver maður á
Islandi. En í þessum kaupstöð-
um er ekki til neitt kaupfélag.
Og svo undarlega vill til, að hin
stórfellda lækkun, sem orðið hef-
ir á verði kornvöru á heimsmark-
aðinum, sýnist hafa lítil áhrif á
verðlag í Rvík, og allra sízt á
vöruverð brauðgerðarhúsanna.
Þetta finna menn vel í Rvík. Og
vitundin um hina miklu nauðsyn
á verðlækkun matvöru veldur
því að nú er mikill hugur í
fjölda manna hér í bænum að
freista að bæta kjör sín með
neytendafélagi og ef til vill með
brauðgerðarhúsi.*) Fleiri dæmi
verða ekki nefnd hér, þessi að-
eins valin til að benda á að menn
eru, þar sem dýrtíðin er mest,
að búa sig undir hina óhjá-
kvæmilegu breytingu, sem leiðir
af verðfallinu erlendis og hinni
óeðlilegu eyðslu braskstéttanna
hér á landi.
Um allar þessar ráðstafanir,
sem aðallega eru gerðar og verða
*) Benda má á það hér, að þeir
tveir héraðsskólar, sem Mbl. sér-
staklega er í nöp við, Laugar-
vatn og Reykholt, rúma til sam-
ans um 200 nemendur. Sparnaður
nemenda þeirra, borið saman við
jafnlanga dvöl í Rvik, er lágt reikn-
að 100 þús. kr. árlega. J. J.
að spretta upp úr frjálsum sam-
tökum, er hið sama að segja, að
málsvarar eyðslustéttanna hafa
tekið þeim kuldalega, og það er
vitanlegt að frá leiðtogum íhalds-
ins verður unnið af öllu afli móti
öllum tilraunum í þá átt til að
minnka dýrtíðina þar sem hún
er mest. Þetta er skiljanlegt.
Þeir, sem græða og hafa grætt á
dýrtíðinni, eru yfirleitt máttar-
stoðir íhaldsins, menn eins og
Eggert Claessen, Copland,
Proppébræður, Stefán Th. Jóns-
son og neyzluvöruokrarar í
Reykjavík.
En meginhlutinn af baráttunni
við dýrtíðina og fyrir hinu nýja
jafnvægi, verður að gerast á Al-
þingi. Þar hafa á undanförnu
þingi gerst smáskærur milli út-
varða, svo að talað sé á hernaðar-
máli. Og verkin tala þar glögg-
lega um stefnumuninn.
Á síðastliðnum vetri fól for-
sætisráðherra Páli Zóphóníassyni
að rannsaka húsaleiguna í Rvík.
Páll gerði um málið mjög
ítarlega skýrslu, sem var úbýtt
prentaðri í þinginu. Litlu síðar
bar Jörundur Brynjólfsson fram
frv. fyrir hönd stjórnarinnar um
skyldumat á húsaleigu í Reykja-
vík, og var þar byggt á athugun-
um P. Z. Skyldi leiga í Reykja-
vík samkvæmt því metin eftir
fasteignamati húsanna, jafnt af
búðum, skriístofum, geymsluhús-
um og einstökum herbergjum.
Leit út fyrir, að á þennan hátt
mætti spara leigjendum í bænum
allt að 2 miljónum á ári, án þess
að gera á hluta húseigenda. Mál
þetta var framborið á vetrarþing-
inu rétt fyrir þingrofið. Síðan tók
Jörundur það upp á sumarþing-
inu og mætti það hinni mestu
mótspyrnu frá Magnúsi Jónssyni,
Einari Arnórssyni og fleirum af
leiðtogum íhaldsins, og dagaði
uppi. En það verður án efa tek-
ið upp og þarizt um það til þraut-
ar á næsta þingi.
Ennþá meiri átök urðu þó um
frv. þeirra Jónasar Þorbergsson-
ar og Steingríms Steinþórssonar
um skatt á miklar eignir og tekj-
ur til að standast atvinnuleysi
kaupstaðanna. Það frv. og nokkur
hækkun á áfengistolli, myndi
hafa gefið ríkissjóði um hálfa
miljón til dýrtíðarráðstafana.
Röksemd flutningsmanna var sú,
að efnamenn bæjanna hefðu á
þá má með því að gefa fóður-
bæti, er kostar 1—3 krónur með
beit, spara kringum hest af heyi.
Þetta eiga menn að gera á hverj-
um vetri, hvernig sem beyjast.
Það er allrar virðingar vert að
vera hættur að beita, eins og víða
er í lágsveitum landsins, til þess
að geta haldið ánum við, en hitt
er réttara, að beíta og gefa fóður-
bæti með beitinni, og það, sem
sérstaklega á að gera þar sem
heyskapur er erfiður.
I sumar er víða heyjað í fjalla-
flóum. Sina er þar mikil, og sum-
staðar svo, að allt hangir saman
úr Ijáfarinu, á margra ára göml-
um sinuflóka. Þetta hey ézt ekki
með lyst, nema að það sé bætt.
Fyrir því þarf saman við það
fóðurbæti. (Lýsi, síld, síldarmjöl
o. fl.).
Stundum er fé gefin svo ein-
hæf hey að fóðurbætis verður
þörf (melhey, eltingarhey), og
stundum hrekjast hey svo úr þeim
tapast viss næringarefni, sem
bæta þarf upp með fóðurbæti.
Hrossum geri ég ekki ráð fyrir
að verði gefinn fóðurbætir í vet-
ur frekar venju. En vitanlega
þarf fóðurbætir handa þeim,
vanti hey. En það þarf líka handa
þeim fóðurbæti undir ýmsum
öðrum kringumstæðum. Má í því
sambandi benda á það, að þegar
mikillar vinnu eða mikils erfiðis
er krafizt af hestinum, getur
hann ekki fengið alla þá orku, er
hann þá þarf, úr tómu heyi. Hann
getur ekki étið svo mikið. Bæði
af þessu, og því að hestinum
undanförnum árum dregið starfs-
aflið frá sveitunum í bæina. Þeir
hefðu grætt á bæjamynduninni,
og nú þegar hungurvofan færist
nær dyrum þeirra manna, sem á
undanförnum árum hafa staðið
undir óhófseyðslu bæjanna, þá
væri sanngjarnt, að þeir menn,
sem áður hefðu uppskorið af iðju
hinna fátæku verkamanna miðl-
uðu þeim nú af auði sínum. En
hér var eins og að höggva í
harða klöpp. Allur íhaldsflokkur-
inn beitti sér móti málinu og hót-
aði að tefja það eftir föngum og
lengja þannig þingið.
Málið er geymt en ekki gleymt.
Það mun koma fram í aukinni og
endurbættri útgáfu á vetrarþing-
inu, því að í þessu frv* i * I. er fólg-
inn kjarninn í þeirri stefnu, sem
Framsóknarflokkurinn hlýtur að
fylgja í atvinnuleysinu. Ekkert
sýnir betur, hvert aldan stefnir
innan Framsóknarflokksins, en
það, að flokksþingið í vetur
heimtaði djarfari úrræði í skatta-
málunum, heldur en komið hafði
fram í rannsókn fulltrúa flokks-
ins Halldórs Stefánssonar í milli-
þinganefndinni. 1 öðru lagi voru
það tveir af hinum nýkjörnu
fulltrúum, sem báru fram at-
vinnubótafrv. Loks báru þrír
hinna nýju þingmanna flokksins
fram þingsályktun í neðri deild
undir þinglokin, um að und-
irbúa mál þessi ítarlega fyrir
næsta þing. Framkoma þessara
manna sýnir hver hugur er í
þeim mönnum, sem nú fylkja sér
inn í raðir Framsóknarflokks-
ins.
Það er alveg vitanlegt, að
íhaldsmenn munu framvegis eins
og hingað til berjast fyrir að
halda uppi dýrtíðinni, þó að af
henni leiði hallæri af mannavöld-
um og eyðilegging atvinnulífsins.
Það er hinsvegar vitanlegt, að
Framsóknarmenn munu á næstu
árum einbeita kröftum sínum að
því að lækka dýrtíðarvandræðin,
bæði með samvinnusamtökum
það, sem þau ná og með pólitísk-
um aðgerðum. Samvinnumennirn-
ir úti í sveitunum eru nú þegar
byrjaðir á sparnaðarviðleitni, sem
er óþekkt annarsstaðar hjá öðr-
um stéttum. Fulltrúar þeirra
hljóta á Alþingi að starfa í
sömu átt. Það verður að lækka
háu launin, bergmálið af samn-
ingnum við Eggert Claessen. Það
verður léttara um, á að gefa öll-
um hestum sem mikið eru notað-
ir, fóðurbæti.
Sama gildir um hesta, sem ætl-
að er að bæta svo miklu af vöðva-
þráðum eða fitu á kroppinn á
stuttum tíma, að þeir geta ekki
tekið það mikið til sín af heyi,
sem sú næring er i, er til þess
þarf. Þeir þurfa fóðurbæti.
En um þessa hlið fóðurbætis-
' notkunar skal ég ekki tala. En ég
bendi á hana sem réttláta og sjálf-
sagða undir vissum kringum-
stæðum.
í ár verður fyrst og fremst
keyptur fóðurbætir handa kúm til
að spara hey. í öðru lagi handa
kúm, sem eiga að mjólka mikið.
í þriðja lagi handa sauðfé og þá
væntanlega til þess að spara hey,
sem illa ætust ella..
Vafalaust verður fóðurbætir af
ýmsum keyptur í öðru skyni, en
þar sem ég hygg að þetta verði
reyni ég að gera grein fyrir hvaða
fóðurbæti er bezt að nota eftir
verði og gæðum, og hvernig á að
gefa hann.
V.
Til heysparnaðar handa sauð-
fé, sérstaklega ef nær til jarðar,
er hentugast að nota síldarmjöl.
Það kostar nú um 21—23 kr.
pr. 100 kg. og er eftir verði á
öðrum fóðurbætistegundum ekki
dýrara, en þó betra en hann, og
því sjálfsagt að kaupa það aðal-
lega.
Mjög víða var það reynt af
foændum í fyrra, og yfirleitt stór
Heyskapurinn í sumar
og ásetningurínn í haust.
IV.
Margir eiga að kaupa föður-
bæti. Þeir eiga að gera það, sem
vantar hey til að viðhalda stofn-
inum, en ekki geta náð nægum
heyforða til þess með því að
drepa kú eða hross af heyjunum,
ef þeir þá gera rétt í því.
Aðrir eiga að gera það nú eins
og æfinlega á hverju hausti og
hvernig, sem heyjast.
Handa kúm á að kaupa fóður-
bæti þegar:
1. Ekki eru til staðar nægileg
hey til vetrarforða.
2. Þegar kýrin getur umsett
meiri næringarefni í mjólk, en
hún getur tekið til sín í tómu
heyi.
3. Þegar eitthvert sérstakt nær-
ingarefni vantar í heyið, svo kýr-
in þessvegna getur ekki myndað
af því mjólk frekar en t. d. smið-
urinn getur gengið frá smíðis-
gripnum, ef hann vantar allan
sauminn.
Sé að ræða um góða kú, og beri
hún að vetrinum, þá þarf hún
2800—3000 kg. af töðu í þessar
35—37 vikur, sem við gefum kún-
um. En þetta samsvarar rétt um
4000 kg. af töðu að sumrinu. Hafi
bóndinn ekki þetta, þarf hann
fóðurbæti og hann þarf 1 kg.
fyrir hver tvö, sem hann vantar
af töðu.
(Niðurl.).
Margar kýr mjólka fyrst eftir
burðinn meira en svarar til þess
fóðurs, er þær fá. Þessar kýr
allar taka af holdum sínum, og
breyta í mjólk. Að sumrinu og í
geldstöðutímanum hafa þær fitn-
að, nú leggja þær aftur af. Á
þennan hátt mjólka margar góð-
ar kýr til muna meira en maður
skyldi ætla, eftir fóðrinu, sem þær
fá. Um allar þessar kýr er það
sameiginlegt, að þær geta mjólk-
að meira, og öllum þessum kúm
á að gefa fóðurbæti, víðast hvar.
Það kunna að vera þær aðstæður,
að mjólkuraukinn bæti ekki fóð-
urbætinn, en þær eru óvíða, og
kanski hvergi, ef kýrnar eru
hæfilega margar.
Það getur komið fyrir sé t. d.
kúnni gefið tómt úthey, eða hafi
heyið hrakizt, að ákveðin efni
vanti í það, og þarf þá að bæta
það upp með fóðurbæti. Af sömu
ástæðu getur þurft að gefa bæði
hestum og sauðfé fóðurbæti.
Þessi ástæða mun ekki vera til
staðar í ár, og skal því ekki rætt
um hana.
Sauðfé á að gefa fóðurbæti
þegar:
1. Vöntun er á heyi.
2. Þegar kindin getur fengið
fylli sína úti, en í þeirri fylli er
svo lítil næring, að hún helst ekki
við af fyllinni. Sama á sér stað þö
fyllin fáist inni, með gjöf lélegs
heys.
3. Þegar heyið er svo ólystugt,
að kindin fæst ekki til að éta það,
nema með dræmingi og aldrei nóg
sér til viðhalds.
Kýrnar standa nokkuð svipað í
fjósunum um land allt, en það er
eitthvað annað með féð. Inni-
i stöðutími þess er svo misjafn, að
meðan hann er sumstaðar aldrei
i undir 20 vikum, þá er hann ann-
! arsstaðar ekki nema 20 tímar.
Því verður hver bóndi að leggja
niður fyrir sér hvernig þetta sé
hjá honum. Hve mikið hey hann
sé vanur að þurfa handa kindinni,
og hve mikið hann hafi. Og fyrir
það, sem hann vantar, þarf hann
að fá sér fóðurbæti. Fer þá mjög
eftir aðstöðu, hve mikið hann
þarf að .ætla af fóðurbæti móti
heyinu. Hafi hann létta beit, sem
oft næst í, má hann reikna með
því að 1 kg. í góðum fóðurbæti
geti sparað 10—15 kg. af heyi,
eða að hann fyrir útheyshestinn
þurfi að fá sér 10 kg. af íóður-
bæti (mest).
I mörgum sveitum landsins er
jörð létt, en oft auð. Sauðfé get-
ur þá fengið fylli sína úti, en
fær ekki í þeirri fylli nægilega
næringu til að haldast við. Þá er
íóðurbætir á sínum rétta stað.
Dæmi frá síðastliðnum vetri bæði
úr Múlasýslum, Skaftafellssýslum,
Rangárvallasýslu, Árnessýslu,
Hún avatnssýslu, Eyj afj arðarsýslu
og Mýrasýslu sýna, að með
því að nota fóðurbæti með beit,