Tíminn - 23.04.1932, Blaðsíða 3

TIMINN
-85
Hússtjórnarkennari
Kennarastaðan við húsmæðradeild Kvennaskólans í Reykja-
vík er laus frá byrjun næsta skólaárs (þ. e. 15. sept. n. k.).
Umsækjendur, með fullkomnu kennsluprófi, og helzt nokk-
urri verklegri æfingu, sendi umsóknir sínar ásamt prófskírteini
og meðmælum, ef fyrir hendi eru, til undirritaðrar forstöðukonu
Kvennaskólans fyrir 15. júlí n. k.
Ingibjörg H. Bjarnason.
verði því betra til fóðurs, sem blað-
vöxturinn er hlufallslega meiri, en
að því má stuðla með því að bera á
mikið af köfnunarefnisáburði.
Eftirfarandi tafla, sem reiknuð er
út eftir efnagreiningunni, eða tekin
beint eftir henni, sýnir efnainnihald
kálsins, blaða og leggja.
Sé nú fóðurgildi kálsins reiknað
út eftir efnagreiningunni og meltan-
leikatölunum, og annars eftir venju-
legum aðferðum, þá verður niður-
staðan sú, að af hráu kálinu fara
FóBurmergkál:
Blöð lA og leggir %
Vatn.............................
þurefni..........................
Af þurefnum er:
Aska...........-.................
Köfnunarefnissamb................
Hráfita..........................
Tréni............................
Önnur efni.......................
Alls
Af köfnunarefnissamb. voru:
Amidefni....................... • •
Hráeggjahvíta.................. ■ • ■
þar af er meltanleg eggjahvita.. ..
Meltanleiki eggjahvitunnár er því 78.08%*)
pá sköpuðu þelr ríklsskuldír ís-
lands.
Síðari hluti stríðsáranna var góð-
æri. Landið flaut í fjárhagslegri
velgengni. Spekulantar söfnuðu stór-
auði. Allir voru ríkir nema ríkis-
sjóðurinn. Hann safnaði miljóna-
skuldum.
Og þó var ekkert gert svo að
heitið gæti, til að bæta landið. Tvær
hneykslislegar opinberar byggingar
eru til frá þessum tíma. Hús yfir
Sigurð Magnússon á Vífilsstöðum,
sem kostaði um 200 þús. og tvö her-
bergi í stjórnarráðinu, „kvisturinn",
sem kostaði nærri 100 þús. krónur.
íhaldið hlífði gróðamönnunum við
sköttum, gerði nálega ekkert til
framfara, en eafnaðl ríkísskuldun-
um, nálega 14 miljónum, á sex ár-
uml
þegar íhaldið var búið að koma
upp ríkisskuldunum, þurftu foringj-
ar íhaldsstefnunnar að hugsa um
bankana. íslandsbanki var sérstakt
e.ftirlætisgoð íhaldsmanna. Hann hef-
ir frá upphafi vega og þar til hann
andaðist, verið undir stjórn ákveð-
inna íhaldssinna. En stjórn hans
var alveg samskoriar og stjórn B.
Kr., S. E. og M. G. á fjármálum
landsins. Á stríðsárunum og síðar
tapaði íslandsbanki stórfé á hverju
ári. Um 1920 var bankinn að lenda
í stórvandræðum. „Fésýsiumenn11
Rvíkur heimtuðu af fulltrúum sínum
á Alþingi, einkum Jakob Möiler,
að landið tæki stórt viðskipta-
lán. M. G. var tregur, en flokkurinn.
kúgaði lmnn til að taka lán það
sem Páll Torfason og Kúlu-Ander-
sen útveguðu í London. Lánið var
10 miljónir. Af því fóru yfir 8 milj-
ónir í bankana, en langmest í ís-
landsbanka. ílmldið leyndi þessari
skuld, eins og hún væri ríkinu óvið-
komandi og taldi hana aldrei í
landsreikningi. Jón þorl. hélt á-
fram uppteknum hætti, sem fjár-
málaráðherra. Hann tók aðrar 8
miljónir að láni erlendis, mest í veð-
deildina. Fyrir það voru byggðar
„villur" í höfuðstaðnum. Verzlun
með byggingarefni var hin blómleg-
asta. En fyrir forgBngu M. G. og J.
p. var á árunum 1921—1927 búið aö
taka 16 miljónir að láni erlendis, á
nafn lanðsins, án þess að það væri
talið fram í iandsreikningum. Og
meginhlutinn ai þessn fó lenti hjá
gjaldþrota viðskiftamönnum íslands-
banka, og í veðdeild þá, sem aðai-
lega heflr byggt hús, sem eru of
dýr fyrlr íslendlnga að búa i.
Jón Magnússon, Magnús Guðm.
og Jón þorláksson róðu E. Claessen
að íslandsbanka með 40 þús. kr. árs-
iaunum. þessi kaupdýri maður
stýrði bankanum meðan til vannst
í anda síns t'lokks. Og að lokum fór
svo, að banki þessi fór ó höfuðið
1930. Eftir rannsókn þeirra Einars
Amórssonar, St. Jóh. Stefánssonar og
þórðar Eyjólfssonar eru sannanleg
töp bankans á fáeinum mönnum
I8V2 miljón króna. Hefir sá listi ný-
lega verið birtur hér i blaðinu. þar
við bætist, að Útvegsbankinn, sem
tók við af íslandsbanka, mun nú
vera búimi að afskrifa nokkrar milj-
ónir ul skuldum frá tíð fyrirrenn-
arans og á því miður að likindum
eitthvað eftir.
íhaldið hefir þaimig myndað
stórar rikisskuldir á árunum 1917
—1922, án þess að leggja í fram-
kvæmdir. það hefir á árunum 1921
—1927 tekið um 16 miljónir að láni
fyrir ríkið, án þess að telja það á
landsreikningi, og látið féð í húsa-
brask sitt, og bankastarfsemi Claes-
sens. það hefir látið íslandsbanka
blæða út.
Ríkisskuldirnar voru 1927 raun-
verulega 27,9 miljónir króna, og ís-
landsbanki á heljarþröminni. Miðað
við síðustu áramót hafa skuldirnar
aukizt úr 27,9 milj. upp í 38,9 milj.
En þessi aukning fór í bankana
þrjá, síldarbræðsluna, símstöðina og
útvarpið.
Skulda-aukning Framsóknarfl.
er þessvegna eingöngu í sambandi
við umbætur og nýsköpun þjóðfé-
lagsins, útvarp, símann, síldar-
vinnzlu íslenzkra manna, eflingu
þjóðbankans, eflingu landbúnaðar-
ins, og að því er snertir Útvegs-
bankann, vegna gamalla synda ís-
landsbanka.
En íhaldsleiðtogamir stofnuðu
rikisskuldirnar, og töp íslandsbanka
með því að halda uppi heimsku-
legri fjármálastjórn fyrir þjóðina og
hlutabankann, í því skyni að láta
„merginn" þaðan ganga til að ala
iðjulau»a óhófsstétt í iandinu. **
Fóðurmergkál
A síðustu árum hefir athygli jarð-
ræktarmanna á Norðuriöndum
beinst m. a. að káltegund, sem
kallast fóðurmergkál. f öðrum lönd-
um, svo sem: þýzkalandi, Frakk-
Jandi, Englandi og Ameríku á rækt-
un þess sér lengri aldur en í ná-
grannalöndunum er ræktun þess að
vissu leyti á fyrsta tilraunastigi. Og
liér á landi hefir það aldrei verið
reynt, svo kunnugt sé, fyrr en sum-
arið 1931. þá var það reynt hér i
gróðrarstöðinni og á Sámsstöðum —
og þó í mjög smáum stíl — og á
Korpúlfsstöðum.
Um uppruna ® og ættemi fóður-
mergkálsins vita menn ekki með
vissu, en álitið er að það sé kyn
blendingur af grænkáli og hnúða-
káli. Vaxtarlag þess er þannig á
þroskaskeiði, að það hefir gildan,
merg mikinn stöngul og stór og
mikil blöð, sem líkjast liiómkáls-
blöðum. Við góð vaxtarskilyrði verða
sumar tegundir þess (eða afbrigði)
1,5—2 m á hæð og hver planta
getur vegið 1,5—2 kg. því er sáð í
raðir — eins og rófum eða kartöfl-
um — með 30—60 cm millibili, og
þannig sáð í raðirnar — eða grisjað
í þeim — að þar verði 20—30 crn
milli plantna. Yfirleitt eiga við það
mjög hinar sömu ræktunaraðferðir
sem við rófur eða kál — þó er grisj-
un ekki nauðsynleg —, og sennilega
þarf það álíka mikinn áburð.
Auk þess að gefa af sér mikíð
fóður og holt — m. a. vegna mik-
illa vitamina — er því og talið það
til gildis, að það sé sérlega vel til
þess fallið, að gefa það með heyi,
eða öðru þurrfóðri, fyrst eftir að
skepnur eru teknar á gjöf, og þá
einkum kýr, og svo hitt, að það iná
láta það standa óslegið langt fram
á haust, án þess að það tréni og
verði tormelt við það, svo að gefa
má það nýslegið, jafnvel fram á vet-
ur, því að reynsla þykir fengin fyrir
því, a'ð það þoli jafnvel allt að 10°
frost, án þess að skemmast. En sé
kálið fi-osið, verður vitanlega að
þýða það, áður en það er gefið, og
það er ekki ráðlegt að gera í fjós-
inu — sem mörgum myndi verða
að gripa til — vegna þess, að þá
er hætt við að annarlegt bragð
verði að mjólkinni. það sama getur
og komið íyrir, ef mikið er gefiö
af því, en ekki er talið að saki, þótt
kúm séu gefin 20—30 kg. á dag, af
nýslegnu kálinu, og dæmi eru talin
til þess að kúm séu gefin allt upp
-1 60 kg. á dag. Kýmar taka því vel,
þegar í byrjun og sauðfé þó senni-
lega enn betur. En fyrír það þarf
að brytja kálið. — Meðal annars
vegna þess hversu mikil A og D
vitamin eru í fóðurmergkálinu, er
það talið gott uppbótarfóður fyrir
svín, einkum gyltur og grfsi.
Svíar telja, að áburður þurfi að
vera 200—300 kg 40% kalíáburður,
400 kg 20% superfosfat, og allt upp
í 600 kg af þýzkum saltpétri, er sé
borinn é í tvennu lagi. Líklegt þyk-
ir þó að heppilegt sé að nota held-
ur þvag en saltpétur, og skipta því
þannig, að bera 50—100 hl á, áður
en sáð er, og álíka mikið strax þeg-
ar búið er að grisja í röðunum eða
um það bil sem það mundi vera
gert. Sáðmagn er talið 5—6 kg. á ha.
eða 5—6 gr í 100m2. Fræið fæst í
vor hjá Búnaðarfélagi íslands.
Sé meira ræktað en það, sem
brúka má jafnóðum og kálið er sleg-
ið, er talið rétt að taka blöðin af og
eyða þeim fyrst, en geyma þá legg-
ina úti, og þekja þá til varnar, ef
óttast má töluvert frost. Frjósi legg-
irnir skal ekki taka meira úr byngn-
um í einu, til að þiða upp, en það
sem daglega verður notað.
Hér í stöðinni var kálinu sáð í
aðeins 157 m2. því var sáð 7. og 22.
maf og slegið var það 24. október.
Eftirtekjan varð 946 kg, eða sem
svarar 60 þús. kg. af hektar af hráu
káli.
Við efnagreiningu reyndist þur-
efnið 8,47%. Ef það væri þurkað svo
að þruefnismagnið yrði 85%, en vatn
15%, þá yrði þurvigtin rétt að segja
V10 af hrávigtinni eða 6000 kg af ha.
í sambandi við efnagreininguna
var athugað um hlutföll blaða og
leggja, og reyndust blöðin 1/t, en
leggirnir “/7 af öllu kálinu. í blöð-
unum var þurefnið 14,9%, en 7,4%
í leggjunum, og i hvorutveggja
8,47%, eins og áður segir. Af þessu
má ráða, að blöðin hafa miklu meira
fóðurgildl en le§gimir, og að kálið
15,4 kg í fóðureininguna, en af því
þurkuðu 1.54 kg, eða með öðrum orð-
um, að 100 kg af hráu káli gefa ná-
lega 6,48 fe., en 100 kg af þurkuðu
káli 64,81 fe, og er það lítið eitt
lægra en sænskar tilraunir hafa sýnt
(100 kg = 66 fe.).
Að þessu leyti ber þvi litið á milli,
samanborið við tilraunir og runn-
sóknir í Svíþjóð. Um eftirtekjuna eru
aðeins óbeinar upplýsingar í þeim
heimildum, er ég hefi, en eftir þeim
hefir uppskerumagnið reynzt frá 20
upp í 150 tonn af ha, og' eftir því
sem næst verður komizt, virðist svo
sem meðaltal hjá 38 ræktendum hafi
verið rétt um 60 tonn, eða sem næst
eins og hér í stöðinni. Á Sámsstöð-
um samsvaraði eftirtekjan 71 tonni
af ha, og lítur þá út fyrir að fóður-
mergkálið geti náð hér álíka þroska
eins og i Svíþjóð, eftir þeim gögn-
um, sem nú liggja fyrir; en hvað
okkur snertir skal viðurkennt að
þau eru lítil. pað virðist þó auð-
sætt, að gefa beri gaum að fóður-
mergkálinu á þann hátt, að halda
áfram tilraunum með það, og ekki
væri nema gott um það að segja, ef
bændur vildu þreifa fyrir sér með
ræktun þess, þótt í smáum stíl væri
i byrjun. Ef sú yrði raunin á, að arð-
vænlegt þætti að rækta það og fóður-
rófur, þá yrðu möguleikar til þess
að hafa safarikt fóður handa kúm
með heyi og kjarnfóðri allan vetur-
inn, fyrst fóðurkálið framan af, og
rófurnar þegar líður fram á.
M. Stelánsson.
----O----
Hótanir ihaldsmanna
Við umræður um framlenging
verðtollsins i efri deild sagði Jón
þorl., að hann og flokkur hans
hefði í hyggju að koma í veg fyrir
að landið gæti staðið í skilum með
lögboðin gjöld. Eini kosturinn frá
hendi íhaldsins væri sá, að Frám-
sóknarfl. gæfi upp rétt bændanna
til að hafa fulltrúa. íhaldsmenn
heita fast á sócíalista, að hjálpa sér
í þessu máli.
Áthugum nú hvað leiðir af þess-
ari stefnu. Reykjavíkurbær, þar
sem íhaldið ræður, hefir árið sern
leið, ékki framkvæmt nema lítið
af áætlun sinni, fyrir peningaleysi.
í Vestmannaeyjum, þar sem íhald-
ið ræður líka, hefir ýmsum starfs-
mönnum bæjarins verið borgað
kaup nokkuð óreglulega upp á síð-
kastið, líka fyrir peningaleysi. Ef
íhaldið og sócíalistar standa saman
um hótanir Jóns þorl., verður eitt-
hvað líkt um gjaldgetu rikissjóðs
eins og þessara tveggja heiðarlegu
íhaldsbæjarfélaga. Næsta sumar yrði
þá mjög lítið unnið að vegum, sím-
um, vegaviðhaldi og brúm Verkfall
J. þ., sem hann lokkar Héðinn út í,
bitnar þannig strax í sumar á
verkamönnum. Síðan kemur vetur-
inn. Kaupstaðirnir óska eftir fé til
atvinnubóta, en vita fyrirfi-am, að
fé er ekki til, af því að fulltrúar
kaupstaðanna hafa neitað um
tekjur.
Hrátt Þ u r k a ð
Efni alls Þuvefni Efni alls Þurelni
0/0 alls 0/0 0/0 alls 0/0
91.53 15.00
8.47 85.00
•
1.07 12.63 10.73 12.63
1.07 12.68 10.78 12.68
0.16 1.86 1.58 1.86
1.92 22.69 19.29 22.69
4.25 50.14 42.62 50.14
8.47 100.00 85.00 100.00
0.41 4.88 4.17 4.88
0.66 7.75 6.61 7.75
0.515 6.05 5.16 6.05
Kreppufrumvarpið, sem á að
lijálpa bændum og bátaeigendum,
er byggt á því, að ríkissjóður geti
hlaupið undir bagga með að greiða
í bili nokkuð af útgjöldum þeirra
framleiðenda sem erfitt eiga með
skuldir sínar. Embættismennirnir
og eftirlaunafólk fengi að lifa að
einhverju leyti eins og þeir væru í
föðurlandi Jóhanns og Gunnars. —
þetta er það ástand, sem Jón þorl.
er nú að vonast eftir að geta skap-
að. Skyldu embættismenn landsins,
verkamenn, bændur og bátaeigend-
ur hugsa hlýtt til „leiðtoganna",
þegar að kreppir? Bændur landsins
eru ekki líklegir til að sinna hót-
unum þessum. þeir munu ekki selja
frumburðarrétt sinn. Og þeim finnst
áreiðanlega ekki ástæða til að trúa
Jóni þorl. fyrir að ávaxta stærra
pund fyrir þjóðfélagið, eftir fram-
komu hans hin síðustu misserin.
K. B.
----o----
Síðasta jarðarmenið
Ólafur Thors lýsti því yfir í út-
varpsræðu á eldhúsdaginn, að hann
og hans stétt væri nú fjármunalega
mergsogin og máttvana, og að um
næstu áramót yrðu læstir á þeim
bæ, sem ættu íyrir skuldum. Er
þetta hörmuleg lýsing á fjársíjóm
þeirru manna, sem bankarnir trúa
fyrir miljónum af veltufé þjóðar-
innar.
Út af þessari lýsingu var sagt i
þinginu, að þaö væri sultardropi
hangandi á nefinu á Ólafi. En sama
vesöldin virðist vera víðar í íhalds-
liðinu. Tökum stefnur Jóns þorl. í
kjöi'dæmamálinu. Eftir kosningarn-
ar 1927 rekur Jón þorl. Kr. Alberts-
son ritstjóra frá blaði flokksins,
fyrir að stinga upp á því, að upp-
leysa kjördæmin. Á þingi 1930 ræðst
hann á móti Héðni Valdemarssyni
fyrir að vilja láta „höfðatöluna"
ráða þingmannatölu. Árið 1931 gerir
hann bindandi samning við sócía-
lista um að beita öllu afli íhalds-
ins til að eyðileggja núverandi kjör-
dæmi og bræða saman heila lands-
hluta í kosningaheildir. Eftir kosn-
ingaósigurinn 12. júní þorir hann
ekki að ráðast beint á gömlu kjör-
dæmin, en leggur til að ræna Skag-
firðinga, Eyfirðinga, Norðmýlinga,
Sunnmýlinga, Rangæinga og Ár-
nesinga öðrum þingmanni héraðsins,
og bæta við uppbótarþingsætum
eftir reglum, sem gerðu líklegt að
þingmenn gætu orðið 200—300 að
tölu. þegar flokksþing íhaldsins
kom saman í vetur, sáu fundarmenn
að Jón var að gera flokkinn hlægi-
legan með bjánalegum tillögum.
Flokksþingið „stýfir" þá Jón og
mælir fyrir, að þingmenn megi ekki
vera fleiri en 50. Jón tók nærri sér
þessa kúgun, en gekk samt undir
jarðaimenið, og leggur til að þing-
*) Sænskar tilraunir telja meltan-
leika hráeggjahvítunnar 75%, hrá-
fitu 66%, trénis 48%, annara efna
88%, kolvetna 81% og lífrænna efna
78%.
menn skuli tera 50, gömlu kjör-
dœmin utan Reykjavíkur halda ein-
um þingmanni hvcrt. F.n þó skuli
réttur uppbótarþingmanna vera
meiri, þannig, að löglega koSinn
þingmaður með mikinn meirahluta
eins og t. d. þorl. Jónsson 1 Hólum,
hefði eftir tillögum Jóns getað orðið
að skila Einari á Hvalnesi kjörbréf-
inu og Einar farið á þingið, þó að
aðeins 9 menn hefðu kosið hann.
Auk þess hefir Jón þorl. lýst yfir
að hann sé með báðum tillögum
sócialistanna, að landið verði eitt
kjördæmi, eða að landinu sé skift
í sex kjördæmi, heldur en að það
skipulag haldizt, sem var Jóni svo
heilagt 1927, að hann rak fósturson
Kveldúlfs frá flokksblaðinu fyrir
það, að hann vildi þá einhverja af
þeim mörgu breytingum, sem Jón
vill nú.
Sé því bætt við, til að sýna póli-
tíska festu Jóns, að hann hefir við
fimm kosningar boðið sig fram
undir fimm mismunandi flokks-
heitum, auk þess sem nú má nánast
kalla hann handbendi sócíalista-
flokksins í landsmálum, þá sést hve
innviðaveikur maðurinn er. Eitt af
skáldum landsins hefir lýst þessu
nýlega í stöku þeirri, er hér fer á
eftir:
Bognir raftar bila senn.
Breytt er nú um tóninn.
Hefir skift um skoðun enn
skemmsti íhalds Jóninn.
K. E.
----o-----
Ný spunaplanta
Allir kannast við bómull, hör og
hamp og ýmsa hluti úr þessum efn-
um og flestir munu vita að þau eru
unnin úr samnefndum jurtum. þess-
ar og aðrar jurtir, sem vinna má úr
þráð, garn, kaðla eða voðir 0. s. frv.
kallast spunapurtir eða spunaplöntur.
og eru þær mannkyninu til stórra
nytja.
Nú hefir fyrir ári síðan, eða vel
það, bætzt við ein ný spunaplanta,
sem „jukka" heitir og er af liljuætt-
inni. Heimkynni hennar er einkmn
Suðui^Ameríka, en einnif' er hún þó
þekkt i Norður-Ameríku. Hefir nú
tekist að rækta hana í garðyrlcjuskóla
í Offenbach við Main i þýzkalandi
og gera hana alveg óluiða hitanum,
sem hún á við að búa. Eigandi skól-
ans hefir nú tekið einkaleyfi á að-
ferðum sinum við ræktunina — og er
það i fyrsta sinni, sem þýzka einka-
leyfisskriftofan hefir gefið einkaleyfi
á ræktunaraðferðum. — F.innig hef-
ir hann tekið einkaleyfi á aðferðum
til þess að vinna spunaefni úr jurt-
inni (þ. e. taugum hennar). Nú er
og vefnaðarvörufirma 1 Hessen farið
að vinna teppi o. fl. úr taugunum, og
spunaverksmiðja þar er farin að
spinna saman ull og „jukka", þar sem
eru 40% ull og 60% „jukka". Segja
kunnáttumenn að þetta garn hafi gott
þanþol, sé þó fast, taki vel lit og só
ódýrt. Ennfremur hafa verið ofnar
voðir úr 20% af. ull og 80% af
„jukka", og er sagt þær séu þvinær
óviðjafnanlega sterkar, og fallegar. í
þýzkalandi eru „jukka“-taugarnar
lielmingi ódýrari en bómull og tvisv-
ar sinnum ódýrari en lin (hör).
Sé hér um sannar sagnir að ræða
og ræktun þessarar plöntu fær mikla
útbreiðslu — þótt ekki yrði hér á
landi — þá gæti það e. t. v. orðið
þýðingarmikið fyrir íslenzkan ullar-
iðnað í framtíðinni, ef fá mætti úr
ullinni afbragðsfallega dúka með því
að kemba „jukka" saman við hana.
— Til ganmns skal þess getið í þessu
sambandi, að áður fyr hefir verið
spunninn þráður úr brenninetlunni.
M. S.
Auglýsið í Tímanum