Tíminn - 23.07.1932, Blaðsíða 3
TlMINN
121
Innileg þökk til allra þeirra, sem sýnt
hiafa vinarhug og hluttekningu, vegna
dætra minna Ásdísar og Guðrúnar.
Vigfús Guðmundsson
þau hjónin, en eigi varð henni
lengra lífs auðið. Fósturbörn
þeirra eru bæði á lífi: Jón Sívert-
sen skólastjóri bróðursonur henn-
ar og Fríða húsfreyja á Langár-
fossi á Mýrum.
Átta ár lifði frú Katrín mann
sinn, vanheil hin síðari árin. En
þeir eru margir, sem telja sig í
meiri þakklætisskuld við þau
hjón en flesta aðra. Og ekki
treysti ég mér til að nefna önnur
hjón jafnmerkari þeim samtíða
á Islandi. ■ Tr. Þ.
---o---
r
Ihaldsarfur
Fimmti kaflinn í skrifum Mbl. um
LR. 1930 eru stóryrði um það, að
greitt hafi verið 25 þús. kr. meira
fyrir aukavinnu í stjómarráðinu
1930 en greitt var fyrir' samskonar
vinnu 1929. Ómögulegt er að sjá í
LR. eða í athugasemd endurskoð-
enda í hverju þessi aukavinna er
fólgin. þessu er kastað fram án
allrar nánari greinargerðar.
En vitanlegt er það hverjum
manni, sem vill viðurkenna það
sem er satt og rétt, að störf i stjórn-
arráðinu 1930 jukust stórkostlega
vegna alþingishátíðarinnar. það
þurfti að taka á móti fjölda gesta,
sem sæmd landsins lá við, að vel
væri tekið á móti og greitt fyrir
eftir frekustu föngum. Vegna há.tíð-
arinnar þurfti að gora ýmsar ráð-
stafanir og ráða fram úr fjölda mála
og allt þetta þýddi aukin störf fyrir
stjórnina og skrifstofur hennar,
stjórnarráðið. Auk þess var árið
1930 alveg sérstakt ár um fram-
kvæmdir og einnig það jók störfin
í stjórnarskrifstofunum að miklum
mun.
það sem ,máli skiftir og almenn-
ingur þarf að vita, er eklu, hvort
aukavinna í áljórnarráðinu hefir
aukist 1930, því að allir vila að hún
af alveg sérstökum ástæðum, sem
hent hefir verið á, hlaut að aukast
að miklum m.un, lieldur liitt, hvort
kostnaðurinn við stjórnarskrifstof-
urnar liefir aukist og þá hvað mik-
ið og í hverju sú aukning er fólgin.
Til þess nú að halla ekki á ihalds-
stjórnina, þá tek ég árið 1926, sem
var fremur óhagstætt og kreppa í
viðskiftum og framkvæmdum og
hera saman við árið 1930, þegar ár-
ferði var gott, framkvæmdir miklu
meiri en nokkru sinni fyr eða. síðar
og auk þess alþingishátíðin, sem
hlaut að auka störf stjórnarskrif-
stofanna að miklum mun.
Árið 1926 voru laun starfsmanna
stjórnarráðsins, annar kostnaður,
borðsathugun villir í þessu efni eins
og svo mörgum öðrum.
Ein höfuðorsök til mynd.unar sam-
steypustjórnar er oftast sú, að þeg-
ar að kreppir og syrtir i lofti koma
upp ný viðfangséfni, sem sameigin-
leg átök þarf til að leysa, viðfangs-
efni, sem skifta ekki flokkum á
sama liátt og viðfangsefni góðær-
anna, viðfangsefni sem öllum er
andstætt að þurfa að fást við, en
nauðsyn þjóðarinnar heimtar þó að
leyst séu. Gætir þeirra viðfangsefna
hæði í innan- og utanríkismálum.
Á þessum krepputímum,- þegar tap
er á atvinnurekstri, dregst allt sam-
an, minkandi framleiðsla. og lækk-
andi verðlag dregur stórlega úr
tekjum ríkis, bæja- og sveitafélaga.
Sparnaður um allt, sem spara má
án tjóns og vanvirðu, verður nauð-
synlegur og óhjákvæmilegar auknar
álögur, sem þó verður að koma svo
fyrir, að svo miklu leyti sem unnt
er, að ekki íþyngi aðþrengdum at-
vinnuvegum. Um sparnað í fjárlög-
um var allgott samstarf á síðasta
þingi og þótti sumstaðar skorið all-
nærri kviku. þó var fyrirsjáanlegt,
að safnast mundu allmiklar skuldir
á þessu ári, enda margt bundið ' af
fjárlögum þessa árs, sem afgreidd
voru áður en kreppan komst í al-
gleyming. Ætlazt er til að tekjuauk-
ar þeir, sem lögteknir voru hrökkvi
á hálfu öðru ári til að greiða lausa-
skuldasöfnun, sem fyrirsjáanleg og
óhjákvæmileg er á þessu ári. Ber nú
nauðsyn til, að ekki sé farið út fyr-
ir þingheimildir í framkvæmdum
og útgjöldum nema nauðsyn krefji,
enda er það holl regla á hverjum
tíma og skilyrði gætilegrar fjármála-
stjórnar, að fjárveitingavald þings-
fyrir að gegna rikisféhirðisstörfum,
útgáfa stjórnartiðindanna og til urn-
hóta og viðhalds á stjórnarráðs-
húsinu og ráðherrabústaðn-
um......................... 181 964,28
Greitt fyrir samning
stjórnarfrumvarpa, álits-
skjala o. fl.................. 7 952,47
„Vín handa stjórninni" .. 1 340,50
Samt. kr. 191257,25
Árið 1930 voru laun starfsmanna
stjórnarráðsins, annar kostnaður,
fyrir að gegna ríkisféhirðisstarfinu,
útgáfa stjórnartiðindanna og til um-
bóta og viðhalds á stjórnarráðshús-
inu og ráðherrabústaðnum 234194,94
Samning frumvarpa o. fl. 1 700,00
Kr. 235 894,94
Eg skal geta þess, að samningur
stjórnarfrv. er taljnn í sérstökum lið
í LR. undir „óvissum útgjöldum", en
sjálfsagt virðist að telja þennan
kostnað með stjórnarráðskostnaði
eins og hverja aðra aukavinnu, ekki
sízt þegar lmnn er eins gifurlega
mikill og 1926. Að telja þennan
kostnað ekki með aukavjnriu er það
sama og fela hana. Ennfremur var
vínið handa stjórninni einnig talið
með „óvissúm útgjöldum“, en það
virðist þá vera sjálfsagt að telja vín
lianda stjórninni, sem hún ekki
greiðir af sínu cigin fé, með stjórnar-
ráðskostnaði. Annars munu þessi út-
gjöld aldrei hafa sést á LR. nema í
tíð íhaldsstjórnarinnar svo ekkert
fordæmi er fyrir því hvar beri að
telja þau.
Af samanburði þessum sést nú að
útgjöldin við stjórnarskrifstofurnar
hafa aukist um ca. 44 þús. kr. þegar
hið'mikla anna- og hátíðaár 1930 er
borið saman við kreppu- og kyr-
stöðuárin 1926. Verða víst allir að
játa það tvennt: að kostnaðurinn við
skrifstofu stjórriarinnar hefir ekki
aukist nándar nærri eins mikið og
framkvæmdirnar, og að kostnaðar-
aukning þessi er liófleg þegar tekið
er tillit til þess, hvað störf og kostn-
aður opinberra skrifstofa hefir aukist
hin síðari ár, t. d. Reykjavíkurbæjar,
eins og bent var á í síðasta blaði, og
þá einkum þegar það er haft í liuga
að árið 1930 hlaut sökum alþingis-
hátíðarinnar og hinna miklu fram-
kvæmda að hafa alveg sérstakan
kostnað i för með sér t'yrir skrif-
stofur stjórnarinnar.
Séu nú athugaðir hinir einstöku
ins sé virt af Jramkvæmdastjórn-
inni. Til fulls verður því þó ekki
framfyigt fyr en þeirri skipun liefir
verið á komið, að fjárlög gangi i
gildi þegar eftir að þau eru sam-
þykkt, þvi meðan svo er sem nú,
að fjárlög eru samin rúmu ári áður
en þau koma . til framkvæmda,
kemur margt ófyrirsjáanlegt á dag-
inn. pá væri og nauðsynlegt að
draga úr örlæti þingsins í ýmsum
efnum, og má það bezt verða með
því, að samþykkja við næztu stjórn-
arskrárbreytingu tillögu Halldórs
Stefánssonar um það, að fjárlög fái
■ afgreiðslu í sameinuðu þingi. Mundi
i það standa fastar gegn ýmsum
þarflausum útgjöldum, að 22 at-
kvæði þurfi til samþykktar en ekki
ein 8 eins og nú er í annari deild-
inni. ]>á vil ég benda á að óhjákvæmi-
legt er að gera ríkari greinarmun
en vcrið hefir á útgjöldum, sem ekki
skila sér aftur og arðbera.ndi fram-
kyæmdum og taka upp þá reglu, að
taka ekki löng lán til neins annars
en þess, sem ætlað er að standa
undir sér sjálft. pá reglu hafa allar
þær þjóðir tekið upp, sem gætnar
eru um fjármál sín.
Festa og aðhald um alla fjármála-
stjórn er því nauðsynlegri á þessum
timum, þar sem þeir heimta marg-
visleg útgjöld, sem góðærin eru laus
við, og stafa af lágu afurðaverði og
lítilli atvinnu. það verður ekki hjá
þvi komizt að draga úr þeim vand-
ræðum sem stafa af langvarandi at-
vinnuleysi fjölskyklufeðra. Að vísu
er sjálfsagt að hinn eðlilegi atvinnu-
rekstur fái að sjúga upp allt það
vinnuafl, sem honum er unnt að
taka á móti, en þegar atvinnurekst-
urinn hefir náð hámarki um mitt
liðir sést að 1930 hefir verið varið
til viðhalds stjórnarráðshússins og
ráðherrabústaðarins ca. 4 þús. kr.
meir en 1926. Prentunar- og útsend-
ingarkostriaður stjómartiðindanna
liefir aukizt um ca. 6 þús. miðað
við 1926, og eðlilega af þeirri
ástæðu að þá voru stjórnartíðindin
miklu stærri af því að meira var
starfað og framkvæmt. Kostnaðurinn
við skrifstofu ríkisféhirðis hefir
aukizt um 3.500 krónur af sömu
ástæðu. það er því mjög fjarri að
hinn aukni kostnaður stafi nándar-
nærri eingöngu af auknu manna-
haldi, heldur að miklu leyti af kostn-
aði sem hlýtur ávalt að fylgja aukn-
um framkvæmdum, hvað svo sem
mannahaldi líður.
Pað virðist því alveg ástæðulaust
fyi'ir Mbl. að nota öll þessi stóru orð
um aukavinnuna í stjórnarráðinu, og
það því fremur, sem blaðið minnist
ekki á stór fjárhagsleg atriði af því
að það mundi skaða flokk þess,
íhaldsflokkinn. Nægir í þetta sinn
að minna á að Mbl. minnast ekkert
á ábyrgð, sem tilfærð er í LR. 1930
fyrir togarafélagið Kára að uppliæð
kr. 187.486,50 og þó varð ríkissjóður
að greiða alla þessa upphæð vegna
félagsins síðastliðinn velur og var
búinn að því áður en Mbl. byrjaði á
skrifum sínum um LR. og öllu þessu
fé tapar ríkissjóður án þess að sýni-
legt sé að hann fái grænan eyri i
staðinn.
Ábyrgðarheimild þessi var sam-
þykkt á þinginu 1922 ásamt Abyrgð
fyrir fleiri togarafélög. Hafði ríkis-
sjóðúr annan veðrétt í skipunum. En
á þinginu 1926 var að tilhlutun Jóns
þorlákssonar flutt tillaga um að veð-
réttur ríkissjóðs í togurum h.f. Kára
yrði fæi'ður aftur fyrir allt að 150
þús. skuld félagsins til Íslandsbanka.
Enda var j. p. upp á sitt eindæmi
búinn að færa veðréttinn til, liafði
gert það í des. 1925, án þess að leita
leyfis þingsins.
Ábyrgð þessi er arfur frá íhaldinu.
Aður hei'ir verið bent á annan svip-
aðan ilialdsarf úr Barðastrandaf-
sýslu. En það versta er þú, að þótt
hér sé um mikil fjárútlát að ræða
fyrir rikissjóð, þá eru þó þessir
ihaldsarfar, sem enn hefir verið
bent á hér, einungis örlítið brot af
samskonai' aríleyfð frá sjómartíð
íhaldsins eins og síðar munu færð
rök fyrir.
-----O----
sumar, er annað óverjandi en að
sinna að nokkru þeim fjölskyldu-
feðrum, sem afskiftir liafa orðið. það
eru langþreyttir menn, og skammt
orðið fyrir þá og fólk þeirra yfir 1
sult og seyru.
pá er annað viðfangsefni kreppu-
tímanna þessu skylt, þegar afurðir
bóndans falla svo í verði að ekki
verður staðið undir óhjákvæmileg-
um gjöldum og skuldum, sem stofn-
að var til af engri óforsjálni sem
vítaverð sé, heldur með tilliti til
hærra verðlags. Afurðirnar og verð-
lag þeirra er kaup bóndans. Lækk-
andi verðlag er atvinnuleysi hans.
Á síðasta þingi voru gerðar ráðstaf-
anir til, að ekki verði gengið að
bændum um skuldagreiðslu, sem
þeir teljast eiga fyrir, og er það
réttmæt bráðabirgðaráðstöfun en
engin lausn vandræðanna. Afurða-
verð þarf að liækka til móts við það
sem vai' 1929, til að skynsamlegar
framkvæmdir, sem gerðar voru
fram að þeim tíma, geti staðizt. Að
öðrum kosti verður að grípa til öfl-
ugri varna en tímabærar voru á
síðasta þingi, og þá með ærnum
kostnaði fyrir ríkissjóð. Vonandi er
að verðlag færist af eðlilegri rás
viðskiptanna og fyrir alþjóðaráð-
stafanir í betræ liorf, en bregðist
það, þá þarf þjóðfélagið að vera við-
búið að taka til annara ráða.
Kreppuástand er kostnaðarsamt fyr-
ir þjóðfélagið og skapar þarfir, sem
góðærið hefir ekkert af að segja.
Höfuðnauðsynin er að afurðir
landsmanna komist í sæmilegt verð.
það eitt er lækning allra meina.
Allt annað er neyðarvörn, sem ekki
verður haldið uppi nema um skeið.
Við verðlag er erfitt að ráða. Um
Oeirðir kommúnista
Á-bæjarstjórnarfundinum 7. þ. m.
urðu nokkrar óspektir. Höfðu komm-
únistar látið þau boð út ganga fyrir
fundinn að þar mundu gerast tíð-
indi.
Konnnúnistar allmargir og fjöldi
forvitinna bæjarbúa hafði safnast
saman utan við Goodtemplarahúsið
þar s.em bæjarstjórnarfundir eru
haldnir.
Aðeins lítill hluti áheyrendamia
komst inn í áheyrendasvæði hússins
og fylltist það á fáum mínútum.
Mestur liluti hins aðvífandi fólks
staðnæmdist því sunnan við húsið.
Kommúnistar byrjuðu nú að halda
æsingaræður á tröppum næsta húss.
Kvöttu sumir þeirra til þess að ráð-
ast á fundarhúsið og reka á burt lög-
regluna, som stóð í dyrum hússins.
Byrjuðu kommúnistar nú að berja
utan húsið og geiðu hvað eftir annað
áhlaup á lögregluna, en hún stóð
fyrir eins og veg'gur. Tóku þá komm-
únistar að kasta í lögregluþjónana
smágrjóti, mold og sanfii og um
svipað leyti brutu þeir tvær rúður í
gluggum fundarhússins. Var þá tals-
verður kur í mannþrönginni og
óánægja yfir því að lögreglan skyldi
líða óróaseggjunum slíka framkomu
án þess að gera annað en slanda í
vegi fyrir því að þeir brytust inn
i húsið. Óróaseggirnir færðu sig nú
enn upp á skaftið. þeir réðust á einn
lögregluþjóninn sem stóð í dyrum
fundarhússins og drógu hann út í
mannþröngina þar sem þeir mynd-
uðu um hann bendu og reyndu að
lirinda honum. Annar lögregluþjónn
kom nú þessum til aðstoðar, en þá
réðust kommúnistar á hann, rifu af
honum einkennishúfuna og köstuðu
henni í solpið. Jafnframt reyndu
þeir að koma þessum lögregluþjóni
undir í þrönginni. Éftir að þessir
lögregluþjónar voru í liættu staddii'
í bendu út í mannþrönginni varð
þessi árás á lögregluna ekki þoluð
lengur. Lögreglan gei’ði þvi áhlaup
með kylfum sínum og flúðu þá
kommúnsitar hver sem betur gat og
ruddi lögreglan ganginn kringum
liúsið á svipstundu. Urðu nokkrir
menn í'yrir dálitlum meiðslum, þó
ekki alvarlegum.
Lögreglunni verður ekki láð það,
þótt hún gripi ekki til kylfanna fyr
en í síðustu lög; með því sýndi liún
að henni var það áhguamái að ekki
það eru alheimsöfl að verki, sem
smáþjóðir liafa lítil tök á.En nokkru
má-þó á orka með því að þjóðin og
einstaklingarnir dragi sig út úr
kreppunni að svo miklu leyti sem
unnt ei', með því að búa sem mest
að sínu heima fyrir meðan hríðin
dynur á húsunum. Og skylt er þingi
og stjórn að gera það sem klcift er
til að verjast áföllum af liækkandi
tollum og óeðlilegri verðlækkun fyr-
ir óttaslegna samkeppni þeirra, sem.
saman ættu að starfa til að ná sem
beztum árangri.
í þeim efnum hefir heldur rofað
til síðasta mánuðinn að því er
snertir samningaumleitanir við Nor-
eg um kjöttoll og samstarf saltfisks-
útflytjenda. Norðmenn sögðu í vet-
ur sem leið upp kjöttollssamningn-
um frá 1924, sem að vísu var orðinn
lítils virði en þó al.irci svo að vont
gæti eltki versnað. þeir liöfðu neit-
að öllum samningaumleitunum, þar
til um síðustu mánaðamót að við
Jón Ámason framkvæmdastjóri átt-
um fundi með norsku stjórninni um
málið, og er nú ráðið að gengið
verður til samninga og verður und-
irbúningurinn í höndum nefndar,
sem er skipuð tveim mönnum af
hvorri þjóð og koma fulltrúar Norð-
manna, þeir Andersen-Rysst fyrv.
ráðherra og Johannessen verzlunar-
ráð hingað til Reykjavíkui í næstu
viku. Af hálfu íslendinga eru út-
nefndir þeir Jón Árnason fram-
kvæmdastjóri fyrir hönd landbúnað-
arins og Ólafur Thórs alþingismaður
fyrir hönd sjávarútvegsins. Vonandi
bera þessar umleitanir góðan árang-
ur, og er mér kunnugt um að norska
stjórnin gengur til samninganna með
því hugarfari að árangurinn geti
yrði stofnað til vandræða. þegar húr.
samt sem áður, var þvinguð til að
grípa inn í gerði hún það með ein-
beitni og karlmennsku.
Kommúnistar hafa liinsvegar hlot-
ið af þessu framferði megna and-
styggð allra, sem á iramferði þeirra
horfðu. Og í því sambandi er rétt
að menn geri sér það ljóst, að þessi
uppþot kommúnistanna eru alstaðar
ein þeirra helzta pólitíska bardaga-
aðferð og á að vera einskonar her-
bragð. þeir stofna til óspekta, vand-
iæða og meiðinga eða jafnvel stór-
slysa til þess að láta bera á sér og
auglýsa starfsemina, en eftir á telja
þeir svo fólkinu trú um að lögreglan
hali ráðist á „saklausa verkamenn"
og reyna þannig að vekja ofstopa og
hatur gegn lögreglunni.
Vegna þess hve lögreglan sýndi
mikla stillingu við bæjarstjórnar-
fundin 7. þ. m., kom þessi aðferð
kommúnistanna greinilega í ljós.
Fyrst börðu þeir utan húsið, görg-
uðu, mölvuðu rúður og köstuðu
ókvæðisorðum að lögreglunni, svo
tóku þeir að henda í hana sandi,
mold og grjóti og þegar ekkert af
þessu dugði til að koma á stað vand-
ræðum, réðust þeir beinlínis með
handalögmálum á tvo lögregluþjón-
ana.
En það sem mest á ríður fyrir
kommúnistanna í þessari bardaga-
aðferð þeirra er, að geta komið
óeirðunum á stað með nægilega lítið
áberandi undirróðri, til þess að geta
á eftir skelt skuldinni á aðra og
vakið hatur. En aðfarir þeirra á
bæjarstjórnarfundi 7. þ. m. sýndu að
þeir eru jafnlitlir meistarar í þessari
sinni helztu bardagaaðferð sem í
flestum öðrum. Og þegar þeir eftir
óeirðirnar sýndu einn liinna meiddu
manna á tröppunum, sem sýnilegt
tákn „árása lögreglunnar og grimd-
aræðis" mætti slíkt köldu háðbrosi
þeirra morg hundruð manna, sem
höfðu verið sjónarvottar og vissu
hv.ernig til var stofnað
Andúðin sem kommúnistar ætluðu
að reyna að vekja gegn löggæzlunni
og „yfirstéttinni", sem þeir svo kalla,
snerist i megna óbeit á þeim sjálf-
um, og þeirra framferði, og seinustu
dagana hafa þeir fundið þessa óbeit
læsa sig eins og ískaldan straum um
allan bæinn. þessi óbeit hefir lamað
kommúnistana í bráð og kröfu-
göngur þeirra hafa upp á síðkastið
verið dauflegar og á bæjarstjórnar-
fundinum s. 1. fimtudag 21. þ. m.
höguðu þeir sér sæmilega.
Sjónarvottur.
forðað viðskiptastríði, sem báðum
aðiljum yrði til tjóns. í ófriði tapa
allir, þó einn sé um það er lýkur
kallaður sigurvegari. 1 sambandi við
kjöttollssamningana verður rætt um
samvinnu milli þjóðanna um salt-
fiskssölu og eru það beggja liags-
munir að slík samvinna geti tekist.
Hér hefir verið lagður hinn nauð-
synlegi grundvöllur slíkrar sam-
vinnu með myndun fisksölusam-
lagsins og eiga þeir menn þakkir
skyldar, sem að því hafa staðið.
Kjöttollsmálið og fisksalan eru að
vísu alveg óskyld mál, en um öll
viðskipti verður samkomulagið
notadrýgra báðum þjóðunum en ó-
friður.
Hér hefir verið rætt lauslega um
nokkur höfuðviðfangsefni þessara
tíma, kjördæmamálið og kreppumál-
in. pað eru hættur framundan og
ekkert öryggi, og verður vel að stýra
til að verjast sjóum. Hin erlendu
og innlendu viðfangsefni þrýsta til
meira samstarfs en góðærið heimt-
ar, og ekki mundi ég sakna þess
þó dragi úr ríg og dægurþrasi með-
an allra krafta þarf við að vei'jast
því að bátinn fylli. pað hafa flestar
þjóðir þroska til að fella niður vær-
ingar, meðan óvinurinn situr fyrir
borgarliliðunum, og það ástand sem
nú liefir lierjað heiminn í þrjú ár,
er sameiginlegur óvinur allra. Eg
veit a ð samvinnumenn fagna allri
aukini samvinnu til að mæta hinum
mestu erfiðleikum í atvinnu-, við-
skipta- og utanríkismálum, sem yfir
þjóðina hafa komið.
Ásgeir Ásgeirsson.
——«-------