Tíminn - 06.08.1932, Blaðsíða 2

128
TlMINN
in tveim sjálfstæðum nefndum,
greinar á sama stofni. Þær eru
báðar settar til að vemda geng-
ið og gjaldeyririnn. Án þessara
hafta væri ókleift að varðveita
stöðugt gengi né haga g jaldeyris-
verzluninni svo, sem alþjóðarþörf
heimtar. Framleiðsluvörur, nauð-
synjar og greiðslur, sem bundn-
ar eru af eldri ráðstöfunum
verða að ganga fyrir um gjald-
eyri. En vísast er framkvæmd
haftanna samkvæmt þessum
reglugerðum einfaldari í höndum
einnar, fámennrar nefndar. Er
sú breyting æskileg og væntan-
leg innan skamms. Það fyrir-
komulag er æskilegast, sem bezt
tryggir samræmi í úrskurðum
og fljóta afgreiðslu.
Ásgeir Ásgeirsson.
----«---
Iiög'in í gildi
Framkvæmd réttvísinnar í landinu
hefir löngum verið nokkuð skrykkj-
ótt hjá íhaldinu. þegar Ólafur Frið-
riksson vildi ekki sleppa höndum
af skjólstæðing sínum, „rússneska
drengnum", um árið, hrópaði Vísir
og Morgunblaðið: Lögin í gildi!
Hvítur her var stofnaður og útbýtt
vopnum meðal liðsmanna, sjúkra-
hús sett á stofn í bænum handa
særðum(!) mönnum, drengur þessi
tekinn með valdi og Ólafur og fylgi-
fiskar hans settir í tugthúsið.
Hér var um ólöglegt athæfi að
ræða. Lögin voru látin ná yfir Ólaf
og fylgjara hans, og skal það ekki
lastað. Og ef dæma hefði átt lögregl-
una í landinu yfirleitt af framgöngu
íhaldsins í þessu máli, þá var dugn-
aðurinn ekkert smáræði En því mið-
ur voru lögin ekki alltaf í jafngóðu
gildi og 1 þetta skipti. Á meðan
Morgunblaðið hrópaði á réttvísina
gegn Ólafi Friðrikssyni stóð hæst
fjársvindlið í íslandsbanka, þar sem
forgörðum fór meira af fé lands-
manna en nema myndi því öllu sam-
anlögðu, sem stolið hefir verið í
landinu síðan byggðin hófst fyrir
rúmum þúsund árum, allt í ein-
stakri veíþóknun íhaldsins. Óreiðan
á Patreksfirði, vaxtataka bæjarfóget-
ans í Reykjavík, skattsvik og toll-
svik braskaranna náði hámarki.
þeir sem að þessu stóðu voru fínir
menn og umfram allt „góðir" íhalds-
menn. Réttvísin sótti þá — eftir dul-
arfullu lögmáli — niður á við. Fá-
tækir menn, sem hnupluðu smáskild-
ingum, fóru í steininn. Hinir sátu til
borðs með stjórninni og fengu heið-
ursmerki og hærri laun en þekkst
höfðu áður í þessu fátæka landi.
Lögin í gildi! þetta heróp Morgun-
blaðsins var eins og meinlaust grín
fyrir stórafbrotamenn landsins. Fyr-
ir grunlausa alþýðu, er lét blekkj-
Blaðadeílurnar
(Útvarpserindi).
I.
Margir íslenzkir blaðalesendur
munu líta svo á, að blaðadeilurnar
hér á landi muni vera hvassari og
illvígari en annarsstaðar gerist á
byggðu bóli.
Ég mun ekki l.eitast við að gera
slíkan samanburð. En ég ætla að
leyfa mér að fara nokkuð út fyrir
umgerðina, sem útvarpsráðið hefir
markað umtalsefninu og ég ætla að
líta á orsakir þess, að blaðadeilur
hér á landi hljóta að vera hvassar.
Tvennt ber til þessarar staðreynd-
ar einkum. í fyrsta lagi: Við erum
að reisa land og þjóð úr rústum. Á
síöastliðnum fimm áratugum hafa
verið stórstígari framfarir hér á
landi en í nokkru öðru landi í Ev-
rópu og þó víðar væri leitað.
Við höfum á þessum árum ráðið
sjálfstæðisbaráttu okkar til fullra
lykta, að kalla má.
Við höíum hafið verzlui. íslendinga
upp úr einokunarfeninu danska og
gert hana innlenda.
Við höfum hrundið af okkur van-
virðu danskrar áþjánar í sjósam-
göngum, og komið okkur upp eigin
skipaílota.
Við höfum breytt vanmegna róðr-
arbátaútgerð, sem sótti skammt úr
landsteinum i flota togara og vél-
skipa, sem sækja á djúpmiðin.
ast af faisinu og allri lygadýrð
heiðursmerkjanna og blaðaskjallsins
var þetta ígildi góðrar samvizku.
Allt var í lagi.
Skýrasta tákn þess, á hvern hátt
lögin voru látin gilda í ríki íhalds-
ins á Islandi, er það, að þegar
Hnifsdalsmálið hófst voru þeir, sem
kærðu, settir í tugthúsið. Fyrsta verk
Framsóknarstjórnarinnar í því máli
var að hafa endaskipti á þessu: Kær-
endunum var sleppt lausum, en hin-
ir ákærðu settir inn. þetta mál olli
íhaldsblöðunum meiri óróa en flest
önnur hneyksli íhaldsins fyrr og
síðar. Dæmalaus fólska þeirra og
flokksins alls gegn þeim, er vann
að því að rannsaka málið og svo
stjórninni, mun í minni höfð. því
oili vist ekki eingöngu ræktarsemi
við menn þá, er þarna gengu erindi
ilialdsins dálítið lengra en leyfilegt
var, heldur hitt, að hér varð breyt-
ing á „systeminu". Síðan hafa
íhaldsblöðin skrækt og urrað eins
og barðir rakkar í hvert skipti sem
ílett hefir verið ofan af spillingu
ílialdsréttarfarsins. Gott dæmi þess
er það, þegar Bláa bókin kom út i
fyrra. Útgáfa hennar var af íhaldinu
kallað hneyksli. Og þó var hún ekk-
ert annað en útskriftii’ úr réttarskjöl-
um og dómabókum. Verk íhaldsins
töluðu þar. Heiðursmerkin og veg-
tillurnar skyggðu þar ekki á .hinn
innra mann. Lögin voru i gildi,
þótt Morgunblaðið lieíði kosið það á
annan veg.
Skóli reynslunnar þykir góður. En
svo miklir bjálfar eru til, að þeir
geta ekkert af reynslunni lært. íhald-
ið dreymir enn um það, að geta
komið ár sinni svo fyrir borð á ís-
landi, að flibbinn og dannebrogs-
krossinn eða bankastjórastaðan geti
forðað hvaða leppalúða sem er frá
stríðu laganna, sem það kallaði forð-
um yfir Ólaf Friðriksson og nú síð-
ast yfir gamla samherja hans komm-
únistana.
þessi draumur rætist vœntanlega
aldrei. Jafnvel Magnús Guðmunds-
son mun ekki þora að breyta ,,sy-
steminu" á ný í sitt gamla horf.
Tugthúsúrskurðir hans yfir komm-
únistum hljóta að leiða af sér at-
burði, sem Morgunblaðið sjálft í
gleði sinni þessa dagana mun syrgja
beisklega. það verður víst ógaman
fyrir Vísi og Morgunblaðið að sjá
sól og stjörnur hinna ógleymanlegu
dýrðardaga íhaldsaldarinnar ganga
undir forgarðana kringum hið gamla
musteri réttlætisins við Skólavörðu-
stíginn! Um leið og hæfileg refsing
gengur yfir ofbeldisverk kommúnist-
anna er hrópað á makleg málagjöld
handa þeirra eigin skjólstæðingum.
þjóðin krefst þess, að lögin séu
virt. Og hún lætur sér ekki annað
líka héðan af en . að þau verði látin
ganga jafnt yfir alla. Réttai’meðvit-
und hennar verður ekki deyfð með
rógi og blekkingum úr því hún varð
vakin á annað borð. Sérhver tilraun
til þess mætir andstyggð og fyrirlitn-
Við höfum byggt borgir og hafnar-
mannvirki, vegi um byggðir landsins
og yfir fjallgarða, reist brýr yfir
þorran af stórfljótum landsins, lagt
síma um -allt land og reist útvarps-
stöð.
Við höfum byggt fræðslukerfi okk-
ar frá rótum og reist skóla í sveitum
og kaupstöðum og síðast en ekki
sízt:
Við höfum þegar hafizt handa um
viðreisn byggðarinnar í sveitum
landsins^ í húsagerð og ræktun.
þetta allt höfum við gert, og inn
i allt þetta umfangsmikla þjóðarstarf
liefir ofist þáttur harðsnúinnar
skipulagsbaráttu, þar sem eldri
Hyggja um óbrigðult framtalc og for-
sjón einstaklingsins í almennum
málum, hefir þokað um set fyrir
yngri hyggju um félagsmenningu
og alþýðusamtök. Slikum átökum
fylgir mikill sársauki, en sársaukan-
um minni gætni en æskilegt mætti
þykja.
Eftir aldasvefn vaknaði þjóðin
með andfælum. Síðan hafa viðfangs-
efnin, nýjar hugsanir, nyjar þrár og
fyriræltanir dunið yfir liann eins og
æðistormur. Er það nokkur furða að
starfskliður þjóðarinnar hefir orðið
nokkuð hávær. Er það furða, að
hugsanir hennar og orðafar hefir
fallið um óvenjulega farvegi þegar
svo við það bætist annað megin-
atriðið: Að við búum í fámenni og
eigumst jafnan við í návigi. Hjá
stórþjóðunum hverfa blaðamennirn-
ir á bak við múginn. Hér á landi
ingu allrar alþýðu í landinu. Sú
fyrirlitning bitnar sárt á þeim, sem
henni olli.
En aulaháttur ihaldsblaðannæ er
eins og óbotnandi sjór. I fyrra æddu
foringjar íhaldsflokksins um Reykja-
víkurbæ, æstu fólk til uppreisnar og
hótuðu ofbeldi og hverskonar lög-
leysum. þegar lærisveinar þeirra,
kommúnistar, reyna af veikum mætti
að líkja eftir, þá ér gripið ti! tugt-
húsforordninga Kristjáns heitins VII.
og hrópað: Lögin í gildi!
þegar íhaldið í Keflavík í vetur
beitir verkamenn ofbeldi tekur Moi’g-
unblaðið einhliða málstað ofbeldis-
mannanna, þá er ekki hrópað á lög-
in. En þegar verkamenn á Siglufirði
beita íhaldsmann svipaðri meðferð,
þá er Morgunblaðið fljótt að heimta
rannsókn og dóm yfir lögleysuna.
Hér er enn leikinn sami viðbjóðs-
legi skrípaleikuriixn. Svo rótgróinn
er í’éttarspillingin í hugum þessara
siðferðilegu aumingja, sem íhaldið
notar til þess að reyna að gylla
eymd sína fi’ammi fyi’ir þjóðinni, að
þeim blöskrar ekkert, þeir eru svo
áíjáðir, að þeir gæta þess ekki, þeg-
ar þeir eru sem ákafast að löðr’unga
sjálfa sig.
----o----
Laugaskóli
í Þíngeyjarsýslu
Fyrir 7—10 árum var mikið ritað
bér í blaðinu um Alþýðuskóla þing-
eyinga á Laugum. þá var hann í
díglunni, og þá var um hann barizt.
En er hana tók til starfa, fengu
stai-fliættir hans sti’ax fui’ðu mlkla
— og ef til vill fullmikla — viður-
kenningu. Hann hefir því unnið í
kyx-þei og baráttulítið. Og um hann
hefir verið þögn að mestu um nokk-
ur ár. þó hefir hann ekki verið full-
trúi þess tíma, sem verið hefir að
líðaT nema að nokkru leyti. Hann
vill eiga meiri rót í foi’tíð þjóðai’-
innar en flest það, sem íisið hefir af
grunni síðustu árin. Hann hefir
leitað þess jafnvægis hins gamla og
nýja, sem við vonum að framtíðin
vei'ði ríkari af en nýliðinn tími.
því er það trú þeirra, er að honum
standa, að hann eigi eftir öll sín
beztu ár, og að hann hafi að vísu
nokkurt hlutverk leyst, en eigi þó
miklu meira eftir óleyst.
það er fui-ðu örðugt að gera grein
fyrir því hlutverki, er Laugaskóla
er ætiað að inna af hendi. Til þess
þarf að ganga á snið við svo margt,
sem venjulega er fyrst eftir spurt og
á lofti haldið, þegar rætt er um
skóla og skólamál. En í stað þess
verður að benda á annað, sem
venjulega er lítill gaumur gefinn.
það er t. d. ekki hægt að gera grein
fyrir hlutverki hans, nema mönnum
sé það ljóst, að hann er sveitaskóli,
eru andstæðir blaðamenn sifellt að
rekast hver á annan. Blaðadeilui-n-
ar mótast því alltoft til hins verra
af beinum persónulegum áhrifum.
II.
Tíðast og algengast ásökunarefni á
hendur íslenzkum blaðamönnum hef-
ir vcrið það, að þeir væru persónu-
legir í rithætti. „það á að tala um
málefni — ekki menn“ er vanavið-
kvæði þessarar tegundar af umvönd-
unarsemi.
Ég verð að játa, að ég hefi jafn-
an borið litla virðingu fyrir þessum
umvöndunum. Mér hefir virzt, að
dyggðin sú, „að gæta bróður síns“ í
daglegu umtali væri ekki mjög al-
menn í íslenzku þjóðarfari. Eða
myndu sjálfir þessir umvandarar
vita sig hreina um þennan löst? Geta
þeir allir, ef djúpt er skoðað, varizt
sjálfsásökun um það, að þeir verji
nokkrum hluta æfi sinnar til þess
að baknaga náungann, skygnast inn
i einkamál lians og breiða út um
hann óhróður á bak? það hefir oft
í opinberu umtali um blaðamennsku
verið vitnað til ályktana og sam-
þykkta, sem gerðar voru á svonefnd-
um 2. landsfundi kvenna, er haldinn
var á Akureyri fyrir nolckrum árum
síðan, þar sem konur gerðu sig að
áfellisdómurum yfir blaðamennsk-
unni rétt eins og þær virðulegu kon-
ur, sem þar voru saman komnar,
væru upp og ofan æðri tegund af
mannverum heldur en blaðamenn
þjóðarinnar. Litlu siðar kom það í
ekki aðeins að nafni og því, að
hann er reistur uppi í sveit, heldur
í raun og veru. Hann er ekki kaup-
staðarskóli í sveit, og hann vill ekki
vera það. það er ekki vegna óvildar
1il kaupstaðanna, heldur er það
vegna trúar á það, að íslenzkt
sveitalíf eigi menningargildi í sjálfu
sér. Menningarlíf sveitanna á ekki
að mótast á þann eina hátt, að
sveitunum berist ný og ný áhrif frá
kaupstöðunum, og tilviljunin sé lát-
in ráða um, hvernig við þeim er
tekið. Sveitirnar eiga alltaf að sýna
sjálfstæði í viðhorfi sínu við nýjum
tíma, fagna honum á sinn sjálfstæða
hátt, berjast við hann á sinn sjálf-
stæða liátt. í því á skólinn að taka
þátt, lielzt á hann að liafa forgöngu.
þessu til skýringar skal ég benda
á nokkur atriði i starfi Laugaskóla.
' Frá upphafi skólans hefir nemend-
um verið kenndar þar smiðar, eklci
„skólasmíði" þetta uppeldislega(!)
dútl, sem engum er eða verður að
gagni, heldur smíðar, er að gagni
mega koma í daglegu lífi. 1 yngri
deild taka allir piltarnir þátt í smíð-
um. þeir smiða í 5—6 manna hóp-
uiri, 2 stundir í viku hver hópur,
og þá smíða þeir húsgögn fyrir skól-
ann. Á þenna liátt hefir verið kom-
ið upp húsgögnum skólans, borðum,
rúmstæðum, hillum, skápum, stól-
um o. s. frv. Kennarinn, sem er
valinn smiður, hefir séð um, að
þetta er allt sæmilega vel gert. Á
þenna hátt smíðar hver flokkur að
vísu eigi nema lítið — 1—2 smíðis-
gripi á vetri — en það eru allt * 1
gagnlegir hlutir, og safnast þbgar
saman kemur. Nemendurnir læra ef
til vill ekki mikið, en það er hvort-
tveggja: þeir sjá þó dálítinn árang-
ur af viðleitni sinni, og það er
fui'ðu oft ljóst eftir veturinn, hverj-
ir eru smiðsefni og hverjir ekki. I
eldri deild eiga þeir, sem bezt eru i
hagir, og mestan hafa áhugann á
smíðum, kost á að hafa smíði sem
aðalnám og þeir eiga jafnvel kost á
að vera í eldri deild á þann hátt
vetur eftir vetur. Annað nám þeirra
á svo að vera sriiðið í samræmi
við það. Á þennan hátt hafa all-
margir nemendur Laugaskóla orðið
vel búhagir, Lauganemendur hafa
reist mörg nýju íbúðarhúsin í þing- '
eyjarsýslu. Og í þingeyjarsýslu hafa ;
íbúðarhúsin, sem reist liafa verið |
síðustu árin, orðið ódýrari en sams-
kónar hús í sveitum annarsstaðar ;
á landinu, af því að sveitamennirnir ;
hafa getað reist þau þar sjálfir. |
þetta er að þakka fleirum en Lauga-
nemendum, en það er að þakka
þeim meðal annara. Eftir það að ,
íólkið hel'ir fengið húsakynni við i
sitt liæfi og að miklu leyti reist með !
þess eigin höndum, kemur að því
að búa þau húsgögnum á sama i
hátt. Skólinn á ekki aðeins að
benda á leiðina í þeim efnum, held-
ur líka að búa í hendur, hafa for-
ystuna. — Um þetta efni er þegar
fengin reynsla á Laugum, þar hef-
ljós, er konur deildu sín á milli um
framboð til landskjörs, að þær voru
engir eftirbátar blaðamanna um
þann rithátt, er þær sjálfar víttu. Og
enga samþylckt gerðu konur þessar
um það, að hætta að tala illa um
vinnukonurnar sinar og grannkonur,
eða um að leitast við að hafa áhrif
á eiginmenn sina um, að tala betur
um náungann.
þetta almenna mannskemmandi
umtal, þetta þef og þukl um einka-
Hf manna, þessi mannorðsþjófnaður,
sem framinn er að baki þeirra
manna, sem fást við opinber mál, er
stómm þjóðhættulegri og viðsjár-
verðari fyrir sálarheill þjóðarinnar
'og siðferði heldur en opinberar, per-
sónulegar árásir, jafnvel hversu ill-
vígar, sem þær kunna aö vera. I
opinberri viðureign gefst þeim
manni, sem er borin sökum, færi á
að verja hendur sinar, af því að
framan að honum er gengið. En bak-
bítirnir eru eins og sóttkveikjurnar
— ekki sjáanlegar með berum aug-‘
um.
íslendingar liöfðu, að fornu fari
rótgróna skömm á launvígum. Opin
víg ættu jafnan að vera þjóðinni bet-
ur að skapi og þvi betur að skapi
sem vopnaburðurinn er djarfmann-
legri og drengilegri.
III.
Ásakanirnar um of miklar persónu-
legar árásir í blöðunum eru einnig
að miklu leyti sprottnar af skorti á
athugun um ciginleg rök þessara
ir skólinn borið sýnilegan árangur,
sem er viðurkenndur, þó að vitan-
lega megi margt að því finna,
hvcrnig skólinn hefir staifað, líka
á þessu sviði.
Annað þessu líkt á að byrja á
koinandi hausti. Eins og skólinn hef-
ir átt sitt smíðaverkstæði á hann að
eignast sitt saumayerkstæði. þar á
að kenna stúlkunum að sauma föt
úr islenzku efni. Klæðaverksmiðjan
Gefjun á Akureyri lætur skólann fá
dúlca með vildiskjörum, kennarinn á
að sjá um að fötin ve'rði að sínu
leyti eins vel gerð og smíðisgrip-
irnir frá smíðaverkstæðinu. það sem
ætti að sitja í fyrirrúmi er að koma
upp fötum handa nemendunum
sjálfum, en þar næst föturn til sölu.
Smíðanemendurnir í eldri deild hafa
útt sína vinnu, þeir liafa keypt efn-
ið til smíða og selt smíðisgripina.
Sömu kjörin fá saumanemendur.
Fæði og kennslu greiða þeir eins
og aðrir nemendur skólans. Á þenna
hátt hafa duglegir smíðanemendur
getað unnið fýrir sér í skólanum eða
því sem næst. Reynslan verður að
skera úr því, hvort hægt verður að
vinna fyrir sér við saumanám á
sama liátt. Næstkomandi vetur verða
teknar stúlkur til náms á sauma-
verkstæðið, þó að þær hafi ekki vei’-
ið í skólanum áður. það er af þvi
að hér er um byrjun að ræða, er
ekki þótti rétt að fresta. Eftirleiðis
verða aðeins teknar þangað stúlk-
ur, er áður hafa veriö í yngri deild.
þetta tvennt, sem nefnt hefir ver-
ið á þó aðeins að skoðast sem byrj-
un á þátttöku skólans í baráttunni
fyrir að halda við og skapa lífsskil-
yrði í sveitunum. Sveitirnar íslenzku
eru dauðadæmdar, ef elcki tekst að
gera lífsskilyrðin fjölþættari en þau
eru nú. það er vonlítið, ef til vill
vonlaust, að hægt sé að endurreisa
lieimilisiðnað í sveitum, þvílíkan
sem áður var. En það þarf að koma
nýr iðnaður í stað hans, verkstæð-
isiðnaður og lieinrilisiðnaður, eftir
því sem hentar um hverja iðjugrein.
það er eitt af hlutverkum alþýðu-
skólanna í sveitunum, að taka þátt
i slíku og jafnvel að hafa forystuna,
gera fyrstu mistökin og vinna fyrstu
sigrana.
það er röng mynd af Laugaskóla,
ef menn héldu, að honum væri að
fullu lýst með þessu, sem þegar er
nefnt. það er t. d. rétt að geta þess,
að á Laugaskóla er hver nemandi
látinn þjóna sér sjálfur, þvo föt
sín, gera við þau, ræsta herbergi
sitt o. s. frv. það er allt gert undir
eftirliti. Sú „þjónusta" er að vísu
ekkert nostur, en hún á að vera
sæmileg', hvar sem er. Foi'göngu-
mönnum skólans er að vísu ljóst, að
þetta fellur ekki saman viB eðlilega
verkaskiftingu eins og liún er og
lilýtur að verða, en skólinn vill samt
gera hvern nemanda sinn, karl sem
konu, sjálfbjarga um þetta efni og
svo vill hann með þessu koma i veg
fyrir, að sá liugsunarháttur þróist
mála. Almenn krafa um það, að í
landsmálaumræðum skuli einungis
talað um málefni, en ekki menn, get-
ur ekki staðizt. Hún er sprottin af
skorti á athugun um það, að sérhver
maður, sem býður sig fram til opin-
berrar þjónustu, hefir í raun réttri
tvennskonar persónuleika og lifir
tvennskonar lífi, einkalífi sinu og
opinberu lífi. Einlcalíf hans á að vera
friðheilagt fyrir árásum, á meðan
liann í eigin hegðun brýtur ekki í
bág við almennt velsæmi og borgara-
legar skyldur sínar. En opinbeit líf
þessa manns, hver sem hann er,
opinber persóna hans er þjóðinni
allri viðkomandi og er skylt að rann-
saka þá hlið á persónu hans og lífi,
þegar nauðsyn ber til að skapa
haldbæra almenningsskoðun um
liæfileika lians, til þess að takast á
hendur trúnaðarstörf fyrir þjóðina.
Málefni og menn eru, í opinberu
lífi, tveir óaðskiljanlegir hlutir.
Mennirnir eru orsök og upphaf mál-
efnanna. Engin afleiðing — sízt
óframkomin afleiðing —; getur orðið
metin að réttu eða til líkinda, án
þess að líta á orsökina, mcunina
sjálfa, liæfileika þeirra og drengskap,
afrek þeirra og æfistarf.
Ég' skal taka dæmi, þar sem þú,
áheyrandi, getur stungið hendinni í
eigin barm.
I-Iugsaðu þér, að á leið þína kynnu
að falla slík atvik, að þú þyrftir að
fela öðrum til varðveizlu allt, sem
þér er dýrmætast, ef til vill konu og
börn, hús og heimili og mikla fjár-