Tíminn - 25.03.1933, Side 2

46
TfMINlV
Smjörlíkisgerð — efnagerð — kaffibrennsla
framleíðir þessar vörutegundir:
Svana-smjörllki.
Svana-jurtafeiti.
Svana-kaffi (^okka- og Java blanda) ný brent og malað.
Leifs-kaffi (Riokaffl), ný brent og malað.
Svana-lyftiduft i pökkum og heilli vigt.
Allskonar kryddvörur í smápökkum, smekklega og vel inn-
pakkaðar, edik, edikssýra, soya, bökunardropar frá
Áfengisverzlun ríkisins o. fi.
Vér höfum frá byrjun, og raunum framvegis leggja sér-
staka áherslu á vöruvöndun, enda hafa Svana-vörurnar
hvarvetna fengið orð fyrir að vera góðar og vandaðar vörur.

Biðjið því ávalt um smjörlíki. kafíi og efna- gerðarvörur fré „ S YA NIN U M

Kaupfjelög og kaupmenn ættu áður en þeir kaupa
annarsstaðar, að leita tilboða hjá okkur.
H.F. „SVANUR"
Lindargötu 14. REYKJAVÍK. Sími 14)4 (3 línur).
i----------------------—--------------------------é
Samyrkja bænda
Eftir Pótur Maguúiison frá Jaöri.
Erfiðleikar landbúnaðarins íslenzka
eru að verða eitt af þyngstu á-
hyggjuefnum þjóðarinnar. Hið stór-
kostlega verðhrun iandbúnaðaraf-
aíurða hefir bugað svo þennan at-
vinnuveg landsmanna, að viðbúið
er að bændur gefist upp unnvörpum
og- heil byggðalög leggist í ,eyði.
Svo sem kunnugt er hefir é síðari
úrum allmikið verið gert af hálfu
þings og stjómar til að hlaupa und-
ir bagga með bændum landsins og
styrkja landnám þeirra og aðrar
búnaðarframkvæmdir. Er rikið i
þessu skyni þegar búið að greiða á-
litlega fúlgu af hendi. En þvi mið-
ur hafa orðið all-miklir misbrestir
á því, að fjárframlög rikis og lána-
stofnana í þessu skyni hafi náð
tilgangi sínum. Mun þetta að mestu
leyti stafa af stefnu- og skipulags-
leysi því, sem rikt hefir um þessi
mál.
pað eru einkum hinar strjálbyggð-
ari sveitir og byggðarlög, sem hafa
orðið hart úti af þessum sökum —
einmitt þeir landshlutar, sem einna
helzt þurfa styrks og aðstoðar. Ný-
tizku áhöld þau og jarðvinnsluvólar,
sem þessar sveitir hafa komizt yfir
fyrir aðstoð hins opinbera, haía oft
og tíðum orðið þeim hálfgerð hefnd-
argjöf. Kostnaðurinn við að flytja
þessi þungu vélabákn á milli hinna
dreifðu smábýla, hefir reynst of
mikill, og afleiðingin orðið sú, að
smærri bændur hafa gefizt upp við
að nota vélarnar og kyrstaða því
orðið ríkjandi um jarðrækt þeirra.
Nokkuð öðru máli er að gegna
um bændur í þeim byggðalögum
þar sem þéttbýlt er og samstarf og
félagsstarfsemi auðveld eða þar sem
svo stendur á, að nábýli við stærii
kaupstaði eða önnur markaðspláss
skapar einstökum bændum mögu-
leika til að framkvæma jarðrækt í
stórum stíl. Má til dæmis taka jarð-
ræktaríramkvæmdir einstaklinga í
nábýli Reykjavíkur, sem vegna hinn-
ar sérstöku aðstöðu sinnar hafa skil-
yrði til að vera einsýn gróðafyrir-
tæki og ættu því sízt að þarfnast
sérstakrar aðstoðar af hálfu hins op-
inbera. En eins og nú er ástatt um
þessi mál, mun drjúgur hluti þess
fjár, sem ríkið leggur af mörkum
til landbúnaðarins, einmitt falla í
skaut þessara manna.
Allir þjóðræknir og hugsandi ís-
lendingar munu vera sammála um
það, að fráleitt sé, að ekki sé
spornað við þvi, að hin afskekktari
og strjálbýlli héröð leggist í eyði.
Sumar þessara sveita eru meðal
hinna fegurstu og frjósömustu hluta
landsins, og eyðing þeirra kæmi
ekki einasta til að hafa í för með
9ér missi þess verðmætis, sem nú
liggur þar í unnu landi og öðrum
Ræða
Ásg. Asgelrssonar forsætisráðherra
við 1. umr. stjómarskrármálsins.
----- Niðurl.
Ef hvorug sú leiðin er farin, að
gera landið allt að einu kjördæmi
eða taka upp stór kjördæmi með,
hlutfallskosningum, þá eru eftir
tveir möguleikar, annar er sá að
jafna kjördæmin sjálf og hinn að
láta kjördæmin standa óbreytt, en
jafna til með uppbótarsætum. Hinn
fyrri möguleikinn, að jafna kjördæm
in þannig, að þau yrðu áþekk að
kjósendafjölda, styðst við ýms sterk
rök. En ég hygg, að þótt menn gætu
orðið sammála um meginregluna, þá
mundi rekast á alla enda og kanta,
þegar ganga ætti tii samninga um
breytingarnar á núverandi kjördæm-
um, sem hafa allt frá 500 og upp í
2200 kjósendur. þó er hitt lak-
ara, að nú berjast um völdin í land-
inu fjórir flokkar, og ekki líkur til,
að þeim fækki. Einmenningskjör-
dæmi eru uphaflega miðuð við að
tveir flokkar eigist við. En þegar
fleiri flokkar eigast við vex hættan
á misrétti. í þingræðislöndum á að
rlkja meirihl. vald. það er grund-
vallarregla alls þingræðis. En vitan-
lega er einnig nauösynlegt, að réttur
rninnihl. sé tryggður með nokkru
móti. þjóðþingin eiga að vera svo
skipuð, að þar sitji fulltrúar allra
hagsmuna og höíuðstefna. Öll sjónar-
mið eiga rétt til að tefla fram rök-
urp sfnum á þeirri samkomu, sem
mannvirkjum, heldur og tap þeirrar
menningar og þroskamöguleika, sem
eiga sér ból á þessum stöðum.
það iná að vísu heita alveg fyrir-
sjáanlegt, að ýmsar útkjálka- og af-
dalajarðir leggist í auðn á næstu
áratugum og er hvorki hyggilegt eða
framkvæmanlegt að sporna við því.
Bvggðin hlýtur og á að dragast sam-
an (Centraliserast) um hin frjósöm-
ustu og ræktanlegustu svæði hvers
héraðs. Verður þetta að teljast jafn
sjálfsagt og æskilegt eins og hitt
væri skaðlegt að þessi héruð legð-
ust með öllu í auðn, og fólkið úr
þeim flýði til kaupstaðanna.
það sem hér liggur fyrir til úr-
lausnar, er að finna leið til þess að
gera bændum í hinum afskekktu og
strjálbýlu héröðum mögulegt, þegar
á næstu árum, að njóta þess ómiss-
andi liagnaðar, sem vélar og véltækt
land veita; að gera þeim kleift að
njóta að sínum hluta þess fjár-
styrks og lána, er ríkið leggur fram
til landbúnaðarins, og þeir hafa til
þessa orðið svo afskiptir um, en
mega þó allra manna sízt án vera.
Tv.ennt er þar, sem gjalda verður
varlmga við: Að leiðin, sem valin
yrði, verði ekki fjárfrekari en svo
á næstu árum, að hún ekki ofbjóði
frainlagsgetu ríkisins. Og að með
henni sé ekki stigið spor, sem fari
í öfuga átt við hina sjálfsögðu og
æskilegu samfærslu byggðarinnar í
héröðunum og þá félagslegu og
efnalegu þróun, sem hún myndi hafa
í för með sér. Frh.
-----o-----
Af Snæfellsnesi
Á 5. fundum á Snæfellsnesi dag-
ana 5.—8.—10.—-11. og 15. þ. m. voru
eítirfarandi áskoranir samþykktar til
Alþingis:
I. „Að þing og stjóm hlutist til
um nú þegar, að gerðar verði örugg-
ar ráðstafanir til þess að hjálpa ísl.
bændum og verkalýð, í þeim fjár-
hags- og atvinnuörðugleikum, er nú
steðja að þeim, og vilja fundirnir
benda á eftirfarandi atriði málum
þessum til framgangs:
a. Að afnema alla útflutningstolla
af landbúnaðarvörum.
b. Að afskrifað verði af skuldum
þeirra bænda, sem þegar eru í
greiðsluþrot komnir.
c. Að lánstími fastra landbúnað-
arlána verði lengdur að minnsta
kosti um þriðjung.
d. Að útlánsvextir banka og venju-
legra verzlunarfélaga verði ákveðnir
með lögum og færðir niður í 3%
og að vextir af innistæðu lækki i
hiutfalli þar við.
e. Að ríkinu verði gefin heimild til
að taka við jörðum þeirra bænda,
er þess óska og ekki ráða við skuld-
ir sínar, og byggi þeim síðan til
lífstíðar og með erfðarétti, fyrir svo
úrslitum veldur. En þessi réttur
minnihlutans, eða smærri flokkanna
verður ekki tryggður með neinu öðru
en því, að heimila einhverskonar
hlutfallskosningar. því er sú leið
farin í stj.frv. að varðveita núver-
andi kjördæmaskipun svo að kalla
óbreytta og jafna til með nokkurs-
konar landskjöri. þessa leið hefir
stj. valið í sínu frv., og hún heíir
að baki sér þær líkur, sem fram
komu í viðtölum þingflokka um
kjördæmamálið á síðasta þingi. Síð-
an þetta mál komst í burðarliðinn
nú fyrir 2 árum, hefir verið háð
hörð viðureign um það, og ekki að
áiangurslausu. það er nú skýrara
hvert stefnir um lausn málsins, þó
ekki sjáist enn fyrir endann. Hvort
stj.frv. verður smiðshöggið í viður-
eigninni um kjördæmamálið veit ég
ekki; en til þess er ætlazt af stj.
hálfu, að það verði grundvöilur
samninga, sem til lykta verði leiddir
svo fljótt sem auðið er. Jeg veit það
með vissu, að það dregst aldrei mjög
lengi, að einhver viðunandi af-
greiðsla fáist. það liggur í sjálfu nú-
verandi skipulagi að lausnarinnar
verður ekki langt að bíða. Með því
að varðveita núv. kjördæmaskipun
óbreytta, og jafna með uppbótarsæt-
um, eru tryggðir allir kostir nú-
verandi kjördæmaskipunar. það er
tryggður réttur og aðstaða hérað-
anna, hin traustustu takmörk sett
fárra-manna-veldinu og flokksæsing-
um, sem kostur er á. Á einstökum
kjördæmum er sú ein breyting gerð
i frv., að bætt er við tveimur þing-
lágt eftirgjald, að framleiðsla þeirra
beri auk landleigu, lífsframfæris og
opinberra útgjalda, nokkra mögu-
leika til aukinna framkvæmda, t.
d. ræktunar.
f. Að ísl. iðnaður og framleiðslu-
vörur verði látnar njóta hlunninda
innanlands markaðar.
g. Að ríkið komi á stofn og starf-
ræki á landinu sútunarverksmiðju".
II. Að ríkissjóður neyti fyllsta
sparnaðar í öllum útgjöldum:
a. Að laun opinberra starfsmanna
lækki þannig, að tekjur þeirra að
frádregnum opinberum sköttum og
skyldum, nemi eigi meiru en 6000,00
kr. Sömuleiðis að skattlagðar verði
hátekjur einstakra manna og fyrir-
tækja, svo að laun þeirra verði í
sem fyllstu samræmi við tekjur
opinberra starfsmanna ríkisins.
b. Að hækka skemmtanaskatt að
miklum mun.
c. Að skattlagðar verði stóríbúðir.
d. Að ekki sé fjölgað opinberum
starfsmönnum að nauðsynjalausu og
þingið hlutist einnig til um það, að
aukastörf „bitlingar" hlaðist eklci
um of á einstöku menn, svo starfs-
orka þeirra fái að njóta sín við
þeirra eiginlega embætti.
e. Að krónan verði ekki felld úr
núverandi gengi, þar sem slík ráð-
stöfun hefði í för með sér minnk-
andi kaupgetu verkamanna, og því
verri markaðsmöguleika í kaupstöð-
um fyrir afurðir bændanna, enda
líta fundirnir svo á, að slík ráðstöf-
un hafi í för með sér kaupdeilur og
verkföll, sem æskilegast er að kom-
ast hjá í yfirstandandi kreppu.
f. þá gera héraðsbúar einróma á-
skorun ti! Alþingis, að taka nú þeg-
ar veginn af Stykkishólmsbraut og
um Staðarsveit, Breiðuvík fyrir fram-
an jökul, t.il Sands og Ólafsvíkur,
upp í þjóðvegatölu. Og að héraðs-
búar hafi forgangsrétt að þeirri
vinnu, sem lagning vegarins krefur".
III. „þá samþykkja fundarmenn ein-
róma áskorun til þingmanna Fram-
sóknarflokksins, að standa vel á
verði gegn því, að réttur núveranda
kjördæma um fulltrúaval og kosn-
ingu til Alþingis verði ekki skert-
ur frá því sem verið hefir. En jafna
þess I stað þær misfellur, sem finna
má við núverandi kosningatilhpg-
un, vegna fólksfjölgunar í kaupstöð-
um hin síðustu ár, með uppbótar-
sætum eða á annan tiltækilegan
hátt“.
-----O-----
Kariimx í kreppunnl heitir nýr
gamanleikur, sem Leikfélag Reykja-
víkur sýnir um þessar mundir. Er
hann eftir hina þekktu þýzku gaman-
leikahöfunda Arnold og Bach, en
Emil Thoroddsen hefir þýtt og fært
leikinn í íslenzkan búning eins og
hann væri að gerast hér é þessu ári.
Hefir leikurinn fengið góðar viðtökur.
sætum í Reykjavík. Nú koma 3 þús.
kjósendur á hvem Rvíkurþm., en
með 6 þm. er Reykjavík sett á bekk
með þeim einmenningskjördæmum,
sem hafa flesta kjósendur. Koma þá
2 þús. kjósendur á hvem af 6 þm.
En höfuðbreytingin frá því, sem
er, eru uppbótarsætin eða landkjörið,
eins og mætti kalla það, sem heim-
ilar allt að 12 þingsæti til jöfnunar
milli flokka.
þessi till. er í fullu samræmi við
þróun kjördæmaskipunarinnar og
lcosningaréttarins hér á landi. Núver-
andi skipulag á upptök sín á þeim
tíma þegar konungsvaldið tryggði að-
stöðu sína með því að eiga 6 þm. i
ed. þegar því valdi lauk var tekið
upp landskjör, sem gat ekki haft
aðra skynsamlega þýðingu en þá að
jafna nokkuð með hlutfallskosningu
niðurstöðu kjördæmakosninganna.
Nú er það ekki nema spor að
skipt sé á landkjörinu eins og það
nú er og allt að 12 manna lands-
kjöri. þetta er eðlileg þróun, og
miðar alltaf í hina sömu étt, að
jafna áhrifavald kjósendanna i
landinu á stjórn og þing. þessi
stefna er sem þungur, ómótstæðileg-
ur straumur, og fellur ætíð í hina
sömu átt, í áttina til jafnræðis.
Sú skipun er að vísu gerð, að
uppbótarsætin skuli með nokkrum
hætti slciftast niður á héruð utan
Reykjavíkur. Er það gert til þess nð
auka áhrif hinna strjálu byggða,
sem á ýmsa lund standa höllum
| fæti gagnvart þéttbýlinu. það verð-
I ur ekki um það kvartað, að byggfða-
r
A víðavanyí.
„Guðsdómur lhaldsins“.
' M. G. og íhaldið var fyrir jól
önnum kafið við að búa til nýtt
frv. um hæstarétt til að „styrkja
hann“. Fyrst átti þetta að vera stj.-
frv., en M. G. kunni ekki vel við
að bera það fram, bæði vegna ný-
afstaðinna viðskipta við dómstól-
ana, og þess, að tilgangur íhalds-
ins mun vera sá, að koma M. G.
sjálfum þar fyrir, æfilangt á 11 þús.
kr. árslaunum. Er það kunnugt, að
Páll Einarsson og Eggert Briem
vildu hann helzt allra manna í stað
L. H. B. og ráku á eftir að liann
gæti komið í embættið, fremur en
að Ólafur Lárusson væri þar sett-
ur. Nú hefir Jón í Stóradal tekið
að sér að flytja frv. Heitir það nú
„æðsti dómur“, sem í venjulegu
máli þýðir „guðs dómur", og þar
sein eingöngu eru i réttinum íhalds-
menn, og rétturinn á sjálfur að
bæta við sig tveimur, hvar af ann-
ar yrði M. G. og hinn einhver lík-
ing af M. G. og Einari Arnórssyni,
og þegar M. G. á þar á ofan að
geta útnefnt 5 flokksbræður sína
valdinu sé gert lágt undir höfði í
frv. Ekki verður heldur um það
kvartað, að áhriíum bœndastéttar-
innar á þing og stjórn sé af þessu
nokkur hætta búin. Áhrif bænda-
stéttarinnar eru tryggð, svo sem
bezt má verða af því, að 44 þúsund
maiina vinna að landbúnaði hér á
landi, en 15 þúsund að fiskveið-
um, 7 þúsund að iðnaði, önnur 7
þúsund að verzlun, og þaðan af
færri skipa aðrar stéttir. það er
þessi staðreynd, sem tryggir bezt og
réttlátast vald bændanna í landinu.
Valdi og áhrifum bændastéttarinnar
er sizt hætta búin, ef tekið er upp
það skipulag, að strjálbýlið sé með
vissum liœtti látið njóta þeirra upp-
bótarsæta, sem upp verða tekin:
það er full ástæða til að benda á
þetta, því að öllum má vera annt
um stjórnmálaáhrif bænda og
þeirra, sem landbúnað stunda. þar
er jafnan kjölfesta hvers þjóðfé-
lags. Öll aðstaða þeirra, sem land-
búnað stunda, í lífinu, elja þeirra
og atorka, erfið lífsbarátta og jöfn
afkoma,. þegar ekki ber út af, menn-
ing þeirra og dómgreind, er hin
sterkasta stoð bvers þjóðfélags. það
er gleðiefni, að aðstaða bænda skuli
af eðlilegum og réttlátum ástæðum
verða fulltryggð í þjóðfélaginu. Vit-
anlega á hvorki vald þeirra né
neinna annara stétta að byggjast á
sérréttindum. Öll sérréttindi hafa
koll af kolli dottið úr sögunni í bar-
áttunni fyrir auknu jafnræði.
Bœndastéttin, sagði ég, er kjölfesta
hvers þjóðíéiag*. Hún mun »tið
sem varadómendur, og þeir aftur
komizt i sæti aðaldómara, ef himna-
faðirinn kallaði til sín þær guðlegu
verur, sem sitja í „guðs dómi“ í-
haldsins hér á jörðunni, þá er ekki
hægt annað að segja en íhaldið hafi
komið sér vel fyrir í dóms- og rétt-
arfarsmálunum. n.
Kjöttollsmállð.
Blöð jafnaðarmanna og sum í-
lialdsblöðin liafa mjög gert sér far
um að reyna að sýna fram á hve
innflutningur á kjöti til Noregs sé
lítils virði fyrir íslenzka bændur. —
Hér skal aðeins tekið fram, að
næsta hau.st er hægt að flytja til
Noregs með sæmilegum tollkjörum
nálægt helming al meðal kjötút-
ilutningi landsins, að kjötverð í Nor-
egi er 50—100% hærra en í Kaup-
mannaliöfn og, að allt er í óvissu
um möguleikann á því, að selja
mikinn hluta af þeim rúma helm-
ing kjötútflutningsins sem ekki
verður hægt að selja í Noregi. —
Blóðnætur eru hverjum bráðastar.
þó kjötútflutningurinn til Noregs
eigi að minnka næstu árin, er mik-
ilsvert að geta með nokkurri vissu
lmft markað fyrir álitlegan hluta
kjötútflutningsins næsta haust, ekki
fylgja jöfnunarstefnu bæði um auð
og völd, og tryggja jafnvægi þjóð-
félagsins.
1 frumv. er og lagfærð deilda-
skipting þingsins, þannig að sam-
ræmi verði jafnan milli deilda. það
er nú svo ástatt, að vonlaust má
heitá, að samræmi geti orðið milli
deilda, án skipulagsbreytingar. í
fiestum löndum hefði slík barátta
sem hér hefir átt sér stað, snúizt
upp í baráttu gegn efri deild þings-
ins. Hér fer á annan veg, einmitt
vegna þess, að efri deild er sannari
mynd þjóðarviljans heldur en neðri
deild. En hversu heitt sem sumir
kunna að óska eftir breytingu á
deildaskipuninni, svo að störf deild-
anna eða þingsins þurfi ekki að
lencla í öngþveiti, þá er hitt jafnvíst,
að sú breyting fæst ekki fyr en
um leið og gerð er breyting á kjör-
dæmaskipuninni eitthvað i þá átt,
sem hér er um að ræða. Ég hefi
gert ráð fyrir, að deildaslcipting
verði þannig, að sameinað þing
kjósi efri deild, og er það fyrirkomu-
lag raunar harla nærri hinu, að
hafa einungis eina málstofu. En ég
býst við, að deildaskiptingin sitji
nokkuð fast í hugum manna, og
hefi því lagt til, að aðeins fjárlög
og fjáraukalög verði rædd í sþ. Að
því má verða tvöfaldur sparnaður.
þingtími sparazt svo um munar. —
Einnig sparazt á íjárveitingum, því
að það verður ekki komið fram eins
mörgum vafasömum till. meðal 42
. þm. eins og kannske í 14 manna
! deild. þeir, sem því gera sér áhyggj-