Tíminn - 09.09.1933, Blaðsíða 1

Reykjavík, 9. sept. 1933.
XVII. árg.
42. blaS.
Sala landbúnaðarvaranna,
Hverjir
græða á skuldunum?
lhaldið er alltaf að tala um eyðslu
og skuldasöfnun og telur það eina
ráðið, að íhaidsflokkurinn taki að sér
forystu í fjármálunum. Til þess að
skýrt verði, hvað vel flokkurinn er
fallinn til fjánnálaforystu, er vert
að athuga skuldasöfnunina við út-
lönd síðustu árin.
í árslok 1927 og í árslok 1931 voru
skuldir við útlönd, taldar í þús. kr.,
ingu þjóðarinnar við útlönd á þess-
um fjórum áx-um, liafa aðal máttar-
stólpar íhaldsins stofnað til meira
en þrjátíu miljóna króna............
Og. þetta eru mennirnir, sem tala
um skuldir og telja sig -sjálfkjöma
til fjármálaforystu.
Enn eru þeir ekki búnir að safna
nógum skuldum. — þeir vilja enn
ótakmarkaðan innflutning, þarfan
sainkvæmt útreikningi sem hér segir: Hagstofunnar, Og að óþarfan — þeir vilja halda áfram taka út, án þess að hugsa um
Ríkið Bæir Bankar Einstaklingar og stofnanir Samtals
. 1927 23668 5372 9206 2865 41111
1931 36U55 4959 21185 19337 81536
12387 + 413 4- 11979 -j- 16472 -í- 40425
-h þýðir skuldaaukning og -|- skuldalækkun.
Hið lága verðlag á landbúnað-
arvörum, sem hvarvetna þjakar
að, hefir vakið menn til umhugs-
unar um fyrirkomulag framleiðsl-
unnar yfir höfuð og sérstaklega
hvernig unnt sé að tryggja hærra
og stöðugra verðlag á vörunum.
Flestar nágrannaþjóðir okkar
hafa gert ýmsar ráðstafanir í
þessu efni, sem síðar mun skýrt
frá hér í blaðinu.
Undanfarin ár hafa verið uppi
háværar kröfur um það í blöðum
og á opinberum fundum hér á
landi, að nauðsyn beri til að
skipuleggja sölu landafurða. Eng-
an hefi ég þó heyrt skýra það
neitt nánar, hvernig þessari
•skipulagning skuli háttað.
Þegar um er að ræða sölu
framleiðsluvara landbúnaðarins
hér á landi, verður ekki hjá því
komizt, að skilja á milli þeirra
vara, sem fluttar eru úr landi,
og þeirra, sem seldar eru til
neyzlu í landinu.
Á undanfömum 50 árum hafa
bændur unnið ósleitilega að því
að koma skipulagi á verzlun sína
með stofnun kaupfélaganna. Hef-
ir mikið áunnizt. Af útflutnings-
vörum landbúnaðarins selur S. í.
S. allt freðkjötið, 80—90% af
saltkjötinu, 70—80% af ullinni og
viðlíka, eða öllu meira af gærun-
um.
Það má nú segja, að hér þurfi
umbóta við, að allar útfluttar
landbúnaðarvörur ættu að seljast
af samvinnufélögunum. Ekki álít
ég að gera beri neinar þving-
unarráðstafanir til þess, því
það, sem einstakir kaupmenn
flytja út, og sem aðallega er ull
og gærur, er svo lítið, að þess
gætir ekki verulega með slíkar
vörur, sem hægt er að selja víðs-
vegar um heim.
Að því er viðkemur sölu út-
fluttra landafurða, getur ekki
verið skipulagsleysi til að dreifa,
ef sala þeirra fer illa úr hendi.
Getur þá ekki verið um að ræða
nema tvö úrræði til umbóta. Ann-
að er það að skifta um menn til
að annast söluna, en hitt er að
taka einhverskonar einkasölu á
öllum útfluttum landafurðum.
Síðara úrræðið tel ég óþarft eins
og áður er sagt.
Eins og kunnugt er, hefir út-
flutningur landbúnaðarvara dreg-
ist smátt og smátt í hendur sam-
vinnufélaganna. Það hefir ekki
skeð með neinni þvingun eða bylt-
ingu. Þetta skipulag, samtökin
um útflutning og sölu landafurða
hefir sigrað, af því það hefirsvo
mikla yfirburði yfir hið svokall-
aða „einstaklingsframtak", eða
„frjálsa samkeppni“. Þetta er nú
orðið viðurkennt af öllum, bæði
kaupmönnum og öðrum, því um
mörg undanfarin ár hafa þeir
kaupmenn, sem verzla enn með
landafurðir, ekki tekið dýpra í
árinni, en bjóða framleiðendum
sama verð og samvinnufélögin
borga.
Eins og gefur að skilja, skiftir
það ákaflega miklu máli fyrir þá
sem flytja út vörur til sölu er-
lendis, að vörumagnið sé svo mik-
ið, að hægt sé að leggja í tals-
verðan kostnað við sölu varanna,
án þess það íþyngi vöruverðinu
tilfinnanlega. Verzlunarfyrirtæki
sem selur t. d. 8000 sekki af ull
getur lagt fram mikla vinnu við
söluna, þó umboðslaunin séu lág,
þar sem t. d. verzlun sem flytur
út 200—400 ullarsekki ekki getur
lagt neitt að ráði í kostnað við
söluna, nema það komi tilfinnan-
lega niður á. verðinu.
Mesta stórvirkið, sem sam-
vinnufélögin hafa unnið í sam-
bandi við útflutning landafurða,
er sú breyting, sem þau á örfá-
um árum hafa gert á kjötverzl-
uninni með því að draga úr salt-
kjötsútflutningi en flytja í þess
stað út frosið kjöt. Þetta hefði
verið gersamlega óhugsandi án
landssamtaka samvinnufélaganna.
Einstakir kaupmenn hefðu ekki
getað þetta, og samvinnufélög,
sem ekki hefðu haft samband sín
á milli, hefðu heldur ekki getað
gert það.
f umræðum manna um nauðsyn
þess að skipuleggja sölu landaf-
urðanna, er því næstum ætíð
haldið fram, að verð það, sem
bændur fá fyrir kjöt á innlendum
markaði, sé svo hátt, að óviðun-
andi sé, að þeir, sem fjær búa
bæjunum og ekki geta notið inn-
lenda markaðsins, fái það tjón
einhvernveginn bætt. Ég hefi oft
ætlað mér að skrifá um þetta at-
riði sérstaklega, en aldrei orðið
af því. Verður hér aðeins drepið
á málið í fáum dráttum.
Eins og gefur að skilja hefi ég
átt þess kost að gera samanburð
á því verði, sem bændur hafa
fengið fyrir útflutt kjöt annars-
vegar og hinsvegar fyrir það kjöt,
sem selt er innanlands. Venjulega
hefir verðið verið mjög svipað, þó
út af hafi brugðið í einstaka ári,
þegar miklar verðsveiflur hafa
átt sér stað. Um þetta atriði er
hægt að afla skýrslna fyrir mörg
ár, ef þörf krefur. En af því einna
mest hefir verið rætt um ágæti
innlendra markaðsins árið sem
leið, skal hér gerður samanburð-
ur á því verði, sem bændur hér
í nágrenni Reykjavíkur fengu
fyrir kjöt sitt, að öllum kostnaði
frádregnum, og því verði, sem
bændum var borgað á sama hátt
í nokkrum héruðum, sem fluttu
kjöt sitt út saltað og frosið. Upp-
lýsingarnar eru teknar eftir sam-
vinnufélögum í hlutaðeigandi hér-
uðum.
Skýrslan um verðlag á útfluttn-
ingskjötinu er sem hér segir.
Stafmerkin koma í stað nafna á
félögunum:
Freðkjöt Saltkjöt
aur. pr. kg. aur. pr. kg.
A. 55 og 60 éd>.
B. 50, 55 og 60 40
C. 47 og 54 40 og 50
D. 48, 50 og 52 48
E. 45, 48 og 52
F. 45 og 52
G. Meðalverð 52 52
H. 48 og 52
I. 50
J. 44 og 50
Á Suðurlandsundirlendinu og í
Borgarfirði, en þar seldu bændur
allt lcjöt sitt innanlands, var verð-
ið sem hér segir:
Pr. kg.
13 kg. dilka og þar yfir kr. 0,52
10—13 kg. dilka .... — 0,41
dilka undir 10 kg.....— 0,30
Þegar þessi samanburður er at-
hugaður, sést á hve miklum rök-
um eru 'byggðar ímyndanir
manna víðsvegar um land um
hagnaðinn af því að selja dilka-
kjöt innanlands, þegar á heildina
er litið, en ekki á einstök undan-
tekningartilfelli. — Ilinu ber auð-
vitað ekki að gleyma, að bændur,
sem búa í nánd við Reykjavík
geta selt ýmsar aðrar búsafurðir
hingað, sem bændur úr fjarlægari
héröðum fara á mis við, en það
kemur ekki því við, sem eg geri
hér sérstaklega að umtalsefni.
Bæjarblöðin hér í Reykjavík
hafa sí og æ klifað á því, að bænd
ur og samvinnufélög þeirra okri
á Reykvíkingum, selji þeim kjöt-
ið miklu dýrara en unnt sé að fá
fyrir það með því að flytja það
út. Eg vil nú halda því fram, að
það sé ekkert óeðlilegt, þó nokkru
meira fengist fyrir kjöt, sem
selt væri til neyzlu í landinu, en
það sem út er flutt. Svo er það
víðast hvar annarsstaðar, að sá
hluti framleiðslunnar, sem notað-
ur er í landinu, gefur framleið-
endum hærra verð, en það sem út
er flutt.
Þegar leita á orsaka þess, að
bændur, sem selja allt kjöt sitt
hingað til Rvíkur, fá lægra verð
fyrir það en þeir, sem selja allt
kjöt sitt til útlanda, þá liggur það
fyrst og fremst í samtakaleysi
og fávíslegri samkeppni um söl-
una innanlands. Bændur sjálfir
eiga hér mesta sök, því í þeirra
valdi stendur að mynda svo öfl-
ug samtök, að hægt sé að reka
þessa verzlun á heilbrigðan hátt.
Það er í þeirra valdi að afhenda
ekki allskonar pröngurum og laus-
ingjalýð þessa aðalframleiðslu-
vöru sína til sölu, oft án þess að
fá hana greidda fyrr en seint og
um síðir og sumt aldrei.. Með
öflugum samtökum má ráða bót
á allflestum misfellum, sem nú
eru á kjötsölunni innanlands. Hér
í bænum eru nú 30—40 kjötbúðir.
Langmestur hluti af því kjöti,
sem bæjarbúar kaupa, er þeim
sent heim. Það ætti því að vera
alveg nægilegt, að hafa 5—10
kjötbúðir í bænum og með því
væri hægt að borga bændum
talsvert meira fyrir kjötið, án
þess að það hækkaði í verði í smá-
sölunni til bæjarbúa.
Samkeppni um innlenda mark-
aðinn á sér eklíi stað aðeins milli
kaupmanna og samvinnumanna;
hún er líka hugsanleg milh sam-
vinnufélaganna sjálfra á meðan
þau vinna ekki öll saman. En eins
og kunnugt er hafa tvö stærstu
samvinnuf élögin' sunnanlands,
Sláturfélag Suðurlands og Kaup-
félag Borgfirðinga (og Sláturfé-
lag Borgfirðinga) ekki enn tekið
þátt í samtökum annara sam-
vinnufélaga á landinu og gengið
í Samband ísl. samvinnufélaga. Ef
unnt á að verða að koma viðun-
andi skipulagi á kjötsöluna innan-
lands með frjálsum samtökum,
verða öll samvinnufélögin fyrst og
fremst að mynda eina heild, eins
og hér er bent á. Þar næst verða
allir bændur að vera í félögunum.
Þeir tímar eru liðnir, að vanda-
málin verði leyst með hinni svo-
kölluðu „frjálsu samkeppni“, eða
því, að hver smábóndi pukri út
af fyrir sig með sölu á afurðum
sínum, og að ótakmarkaður fjöldi
kaupmanna berjist um það inn-
byrðis, hver geti selt ódýrast, eða
með öðrum orðum, hver sé dug-
legastur að lækka verðið, sem
bændur fá fyrir framleiðsluvör-
urnar. Þetta virðast flestar menn-
Skuldáaukning bankanna, einstakl-
inga og stofnana er samtals 28451 —
tuttugu og átta miljónir fjögur hundr-
uð fimmtíu og eitt þúsund krónur.
Hverjir liafa stofnað þessar skuldir?
Langsamlega mestan lilutann af
þessum skuldum hafa stórútgerðar-
menn og kaupmenn stofnað — menn-
irnir, sem mynda aðalkjama íhalds-
flokksins og i’áða þar öllu.
Á sama tíma hefir ríkið lagt frain
af því fé. sem það lánaði, 3 milj. kr.
lianda Landsbankanum og 1,5 milj.
kr. til stofnunar Útvegsbankans. Ef
bankarnir hefðu ekki verið búnir að
tapa hálfum fjórða tug miljóna eða
vel það á stórútvegsmönnum og kaup-
mönnum, hefði ríkið ekki þurft að
leggja bönkunum til þetta fé. Hálf
fimmta miljón af skuldaaukningu
ríkisins hefir því farið til þess að
bæta fyrir syndir þessara manna.
Af fjörutíu miljóna skuldaaukn-
ingarþjóðir vita, nema við Islend-
ingar. Jafnvel kaupmennimir hér
í nágrannalöndunum hafa með sér
félagsskap í hinum ýmsu grein-
um verzlunarinnar, til þess að
draga úr skaðlegum afleiðingum
samkeppninnar.
Ef bændur ekki hafa þroska til
þess að mynda svo víðtæk sam-
tök um afurðasöluna, að hægt sé
að skipuleggja hana á skynsam-
legan hátt gegnum samvinnufé-
lögin, sé ég ekki aðra leið til að
ráða bót á þessu vandamáli, en að
þvinga ófélagslyndu mennina til
jxátttöku, með því að setja lög
um það, að þeir borgi tiltekinn
skatt af því kjöti, sem þeir selja
utan samvinnufélaganna, á sama
hátt og gert var ráð fyrir í frum-
varpi, sem lá fyrir síðasta Alþingi
um fisksöluna. Sumir mundu vilja
benda á þá lausn í þessu máli,
að ríkið tæki einkasölu á öllum
landbúnaðarafurðum innanlands
og til útlanda. Ég teldi það hina
mestu neyðarkosti, ef til þess úr-
ræðis þyrfti að grípa og ekki
samboðið samvinnumönnum að
geta elcki leyst málið á annan
hátt, eins miklu og þeir hafa þó
þegar áorkað með frjálsum sam-
tökum.
Jón Ámason.
----o----
Tíxninn er lang útbreiddasta blað
landsins. þess vegna hafa auglýsing-
ar hvergi annarsstaðar jafn mikil
álirif. Ivomið axiglýsingum helzt fyrir
iiádegi daginn áður en þær eiga að
birtast, annaðhvort i Acta eða á afgr.
blaðsins, Laugaveg 10.
greiðslu á úttektinni.
Hversvegna vilja þeir þetta? Af
því að máttarstólparnir hafa hag af
því — hag af að relja vörur og hag
af að í-áða yfir skipum. — þeir hafa
reynt, að þjóðin box-gar svo þessai1
skuldir — hefir boi’gað hálfan fjórða
tug miljóna króna af svipuðum
skuldum fyrirfarandi ár, er jafnað
liofir vei’ið niður á almenning með
háum vöxtum og dýrtíð.
það er eðlilegt, að þessir menn
vilji liafa forystuna í fjármálum —
þeir hagnast vel á því.
En það er óeðlilegt, að þjóðin feli
þeim forystu i fjái’málum, því hún
tapar á því öllu sem hún getur tapað
og meiru til.
Svona er fjármálastjórn íhaldsins
og hún er alveg jöfn, hvort heldur
mennirnir ganga með sjálfstæðis- aða
nazistagrímur.
1
í tjóðrí
blekkinganna.
— Vorrar aldar vitringar
votta djöflar ei séu þar
nær þeir helzt á þeim herja.
Jón þorláksson.
því verður eigi neitað, að allmarg-
ir bændur, sjómenn og verkamenn
kjósa með íhaldinu. Hitt er annað,
hversu mikil álxrif þessir menn hafa
á stefnu íhaldsins og framkvæmdir.
Tilraun sú, sem þingmenn Framsókn-
arflokksins gerðu til samstarfs við
íhaldsmenn á þingi, en nú er raun-
verulega á enda, var byggð á þeirri
skoðun nokkurra manna, að vegna
þessara kjósenda og áhrifa þeirra i
flokknum, hlyti að vera hægt að
þoka fram einhverjum verulegum
hagsbótakiöfum almennings með sam
vinnu við Sjálfstæðisflokkinn.
En þetta fór nokkuð á annan veg.
Við tilraunina kom það i ljós, sem
oft hefir komið í ljós áður, að þeir
bændur, sjómenn og verkamenn, sem
kjósa með ílialdinu, ráða bókstaflega
engu í flokknum. það kom átakan-
lega i 1 jós, að tiltölulega fámenn
þingmannaklíka í Reykjavík, hefir
öll ráðin. Peningunum fylgja yfirráð.
Hinir eru góðir á kosningadaginn, en
endranær mega þeir hvergi nærri
koma.
Á síðasta þingi voru tvö stórmái
útkljáð. Stjórnarskrármálið og kreppu
löggjöf landbúnaðarins. í því sam-
bandi ’fékk íhaldið enn einu sinni
tækifæri til þess að sýna hug sinn
til íslenzkra bænda, sem ýmsir glæp-
ast enn á að fylgja til kosninga.
Hvernig i’eyndist íhaldið? það hafði
aðstöðu til þess að láta kreppumál
landbúnaðarins ganga fram á þing-
inu skilyrðislaust, og með því eina