Tíminn - 23.09.1933, Blaðsíða 2

Tíminn - 23.09.1933, Blaðsíða 2
154 TlMINN Ihaldið og byggingarnar í sveitunum. í tveimur síðustu tölublöðum Tím- i ans heí'ir verið skýrt írá staðreynd- j um um skuldasöfnun aðalmanna í- j haldsins á árunum 1927—1931. linn- ! iremur heiir verið skýrt frá hvernig ; samskonar skuldasöfnun sömu ; manna á árunum um og eftir 1920, | hefir verið eftirgefin og ýmist yfir- ! herst heinlinis á rikissjóðinn eða bankamir hafa unnið upp eftirgjaí- irnar með háum vöxtum, sem aitur iiafa verið eiu ai aðalorsökum dýr- tiðarhmar. Orsökin tii J?ess að þessir tiltöiu- lega fáu ráðamenn íhaldsins geta skapað þjóðimii ný og ný fjármála- vandrœði, er einrœði þeirra yiir íénu : og atvinnuvegunum. þessu einrœði 1 vilja þeir halda og berjast því með oddi og egg gegn því að veltuíé þvi sem almeimingur hefir skapað og bankarnir ráða yfir, sé lánað til ann- j ara en þeirra einna — þeir berjast ’ gegn dreifingu veltuíjárins til al- ’ ínennings og atvinnurekstrar hans. Hér skal aðeins bent á eitt dæmi af mörgum. þegar frumvarpið um stofnun j Byggingar- og landnámssjóðs var j borið fram aí Jónasx Jónssyni, di'ap íixaldið málið á þremum þingum i íöð og það stundum við fyrstu um- j ræðu málsins. Fyrst þegar Framsókn- inu 1928 náði málið samþykki þings- ! ins. Enn halda blöð ihaldsins áfram andstöðunni gegn Byggingar- og landnámssjóðnum, en nú er mála- flutningur þeii’ra orðinn sá, að þen' segja, að húsin séu allt of dýr — iánin ólióflega há og það sé þetta, sem setji bændur á höíuðið. pegar jafnaðarmenn báru fram frv. um vei'kamannabústaði, var and- staða ihaidsins gegn því máli hin á- kafasta. En máiið náði þá fram að ganga af því að Framsóknarfiokkur- inn var i mairahluta og studdi jafn- aðaimenn í málinu. í Heykjavik er nú fyrir 2 árum síðan búið að byggja fyrsta verka- mannabústaðinn — vandaða sam- byggingu með nál. 50 íbúðum, hver með 2 eða 3 íveruherbergjum, auk eldhúss, baðhei'bei'gis, geymslu og aðgangs að þvottahúsi. Hefir rikis- sjóður og bæjarsjóður lagt fi'am og ábyrgst 85% aí byggingarkostnaðin- um, en verkamenn leggja fram 15% af kostnaðinum og greiða húsin á ■42 árum. Húsaleiga, afborgun af íbúö- arverðinu og opinber gjöld eru 53 kr. á mánuði fyrir 2 herbergja íbúð- ir og 70 kr. á mánuði fyrir 3 her- bergja ibúðir. Fullyrða má, að þessi húsaleiga er miklum mun lægri en almennt gerist fyrir samskonar hús- næði i Reykjavik og þó er innifalið í henni afborgun af húsverðinu, þannig, að verkamaðurinn eignast í- búðina skuldiaust á 42 árum. Enda er það vitað, aö bygging verka- mannabústaðanna hafði veruleg á- hrif i þá átt, að þoka nokkuð niður húsaleigunni i Reykjavik. Hvað kostuðu nú þessar verka- mannaíbúðir? Tveggja herbergja ibúðirnar kost- uðu kr. 8492,69. Lán til þeirra hefir þvi numið nál. 7200 kr. þriggja her- bergja ibúðirnar kostuðu kr. 11121,38 og ián til þeirra hefir numið nál. 9400 kr. En livað heíir nú Byggingar- og iandnámssjóður lánað að meðaltaii til bygginganna i sveitunum? Samkvæmt upplýsingum bankans er meðallánsupphæð til hvers húss kr. 7000.00 eða nokkru lægri en lánin til 2 og 3 herbergja ibúða i verka- ínannabústöðunum. Má þó hverjum manni vera það auósætt, að þeir, sem haía atvinnu- rekstur og framleiðslu á heiiniium sínum eins og bændurnir, þuria stærra iiúsnæði iieldui en þ.eir, sem hvorugt stunda, eins og verkamenn- irnir. En ihaldsmeiin segja að bændurnir geti ekki staðið straum af svona stór- um lánum, sem þó eru mun fægri en lán tii vei'kamannabústaða, og meina þá auðvitað, að bændurnir’'eigi að búa við verra húsnæði heldur en verkamenn, hvað þá heldur þeir sjálfir, sem margir búa i 100 þús. kr. húsuin. Svarið gegn þessu getur aldrei verið nema eitt. pað getur ekki kom- ið til nokkurra mála, að bændastétt- in búi í lakari húsakynnum en aðrar stéttir þjóðfélagsins. Ef tekjur bænd- anna lirökkva ekki tii að standa straum af liúsnæðinu, þá verður þjóðfélagið að hlynna að atvinnu- rekstri þeirra þangað til að minnsta kosti þessari lágmarkskröfu er fuli- nægt. Hitt er það, að líklegt er að aukin reynsla kenni mönnum ódýr- ari byggingaraðíerðir, bæði viðkom- andi sveitabæjum og verkamannabú- stöðum kaupstaðanna. En ihaldið liefir aldrei skilið þetta og hefir engin skiiyrði til þess að skilja það. Ráðamenn þess ala þá skoðun, að þeir séu og eigi að vera yfirstétt i þjóðiéiaginu, þeir eigi að ráða yfir fénu og atvinnutækjun- um og hinar vinnandi stéttir, bænd- ur og verkamenn, eigi að þjóna þeim og gera sig ánægða með þau lifsþæg- indi, er þeir skammta þeim. þess vegna hafa þeir barizt á móti byggingunum í sveitunum og verka- mannabústöðunum og þessi andstaða er mjög eðlileg frá þeirra sjónarmiði. jlví að ilialdið missti umráð yfir dá- litilli íúlgu af veltufé og það sem verra var, bændur og verkamenn bættu lifskjör sín og skáru um leið kúfinn af húsaieigugróða íhaldsins í lteykjavik. En samkvæmt líísskoðun íhaldsins liafa hinir efnuðu einir rétt til þessa gróða — það skiptir engu máli þótt dýrtíðin sé aukin með því, og á þann hátt tekið nokkuð af aurum þeirra, sem sízt mega við að missa þá — „þvi frálst og stolið pund er pund“. íhaldinu bráðliggur því á að fá völdin í sínar hendur, til þess að sjá um, að stjórnað sé eftir þessum grundvallarreglum þess! Frá skólunum. Skýrsla gagnfræða- skólans í Reykjavík fyrir síðastl. vet- ur hefir Tímanum nýiega borizt. Skólinn starfar í þrem bekkjum, en | aðsóknin hefir verið það mikil, að ■ tveimur neðri bekkjunum hefir orðið að tviskifta. Alls stunduðu nám við skólann 166 nemendur. Húsnæðis- ieysið hefir bæði verið kennslunni og íélagslífi nemenda mjög bagalegt. Er það þýðingarmikið atriði í uppeld- ismálum Reykjavíkur, að þessi skóli, sem er sérstaklega ætlaður alþýðu- æskunni, fái þá aðstöðu hvað hús- næði snertir, að geta staðið hinum skólunum jafnfætis. Fastir kennarar við skólann, auk skólastjórans Ingi- mars Jónssonar, eru Ámi Guðnason eand. mag., Sveinbjörn Sigurjónsson magister og Friðrik Á. Brekkan rit- höfundur. — Tímanum hefir einnig borizt skýrsla gagnfræðaskólans á ísafirði. Sá skóli er aðeins tveggja ára gamaR, stofnaður samkvæmt lög- unym um gagnfræðaskóla frá 1930. Nær skýrslan yfir báða veturna 1931 til 1932 og 1932—1933. Skólastjóri hefir Lúðvig Guðmundsson veriö frá byrjun. Skólinn er í þrem deildum. Fyrri veturinn voru í skólanum 66 nemendui' og seinni veturinn 64 nem- endur. Hafa þeir allir verið heimilis- fastir á ísafirði, nema einn. Félagslíf nemenda við þennan skóla virðist vera tii fyrirmyndar. Hafa þeir hait samtök um að koma sér upp sér- húsi, nokkuð utan við bæinn, þar sem aðstaða er góð til vetraríþrótta og á það í framtíðinni að vera sam- komustaður þeirra til slíkrar starf- semi. Ýmsir góðir menn hafa styrkt þá til þessarar framkvæmdar, en sjálfir hafa þeir lagt fram vinnu, án endurgjalds, sem nemur um 1700 klst. Skólastjóri mun hafa átt drjúgan þátt í framtakssemi þessari. Er hún i alla staði hin merkilegasta og vel til þess fallin að vera öðrum for- dæmi. Kosningar tii annarar þingdeildar- innar í Svíþjóð eru nýafstaðnar. — Kosið var um 19 þingsæti. Banda- lagsflokkarnir, sem að stjórninni standa, bændaflokkurinn og jafnað- armenn, hafa unnið fjögur þing- séeti af ihaldsflokkunum. þessi kosn- ingaúrslit sýna, að sænskir kjósend- ur líta með skynsemd og velvild á samtök milli fulltrúa hinna vinnandi stétta um löggjöí og stjórn. A viðavangi. Vitavert athæíi. Frá því var skýrt hér í blaðinu fyrir nokkru, að kaupmaður einn á Suðurlandi hefði gert samning viö heildsala í Rvík, þar sem kaupmaö- urinn lofar að selja heildsalanum j kjöt í haust 15 aura pr. kg. undir | verði Sláturíólags Suðurlands. Svona ! atvik eru alvarlegt íhugunarefni fyr- j ir bændur. Á kaupmönnum eða öðr- um einstaklingum að geta haldizt það uppi að bjóða vörur bænda eða annara langt niður fyrir framleiðslu- kostnað og skaða þannig fjölda manna, en trufla óeðlilega verðlag j íramleiðslunnar. Sýnir og reynslan, j að slikt óeðliiegt niðurboð kemur ekki heldur neytendunum til góða, en lendir oftast i vasa milliiiða. Væri full þörf á, að setja löggjöf til að hindra skaðiegt „framtak ein- staklinga" á þessu sviði, og mun því efni verða nánar gaumur gefinn hér í blaðinu. j M. G. og landhelgisgæzlan. Tímanum hefir borizt grein eftir austfirzkan formann, sem sýnir ásig- komulag iandhelgisgæzlunnar þar siðan M. G. kom í stjórnarráðið. Mun M. G. á sinum tima verða erf- , itt að standa fyrir svörum í málum ! þessum. Smábátafiskimennirnir víðs- vegar um land munu aldrei gjalda íhaldinu neina þökk fyrir meðferð- ina á Einai'i skipherra. þeir munu iieldur ekki þakka 4000 kr. land- helgisgæzlubitlinginn lianda Guð- mundi Sveinbjörnssyni. Og lítið ijiun þeirra hagur batna, þó að M. G. hafi launað Lúðvik C. Magnússon til að búa 'tii óliróður um Pálma Loftsson, sem áður hafði umsjón landhelgis- gæziunnar á hendi samvizkusam- iega og aukaborgunarlaust, en leyfa síðan Mbl. óhróðursskýrslu L. C. M. til afnota, þó að M. G. viti sjálfur, að þar er um fals eitt að ræða, og taki ekki mark á henni í fram- kvæmd. Lítilmennska og rangsleitni M. G. í iandhelgismálunum mun koma honum sjálfum í koll, en hún kemur líka sjómannastéttinni í koll — og það er verst. Tilhæfulaus ósannindi j eru það hjá Mbl., að lögreglan i Rvík hafi ekki verið komin nógu ! snemma á vettvang, þegar kommún- j istauppþotið varð við þýzka skipið i Diana, á þriðjud. var. Klukkan 101/* j íyrii’ hádegi voru tveir lögregluíor- ingjar komnir niður á hafnarbaíka i til að fylgjast með því sem gerðist og kalla til lið, ef með þyrfti. En i fyrir hádegi var aðeins vinnustöðv- ! un, þ. e. verkamennirnir hættu að j vinna, og skipti lögreglan sér auðvit- að ekki af slíku. En rétt fyrir há- degi lýsti formaður verkamannafé- lagsins, Héðinn Valdemarsson, yfir því, að verkamannafélagið gengist ekki fyrir neinni vinnustöðvun, og verndaði lögreglan síðan félags- bundna verkamenn fyrir áreitni kommúnista. Hakakrossfáninn var ekki skorinn niður fyr en eftir há- degi, meðan lögreglan var önnum kafin að vernda verkamennina, sem unnu. Hlægileg eru þau ósannindi Mbl., að lögreglan hafi ekki fylgst með þvi, sem gerðist á hafnarbakk- anum fyrir hádegi, þar sem fregn- irnar sem útvarpið flutti af þessu um hádegið, voru einmitt, eins og tekið var fram þar, eftir heimildum lögreglunnar sjálfrar! „Sjálfstæði“ Magnúsar Guðmundssonar! Eins og margir muna glæptust nokkrir kommúnistar á Siglufirði á þeim bamaskap í sumar, að skera niður hakakrossfána á þýzka konsul- atinu þar. Var sá verknaður vita- skuld ólöglegur, hvaða hug sem menn annars kunna að bera til þýzkra nazista. M. G. lét rannsaka málið eins og rétt var. En nú í vik- unni flytur Mbl. þá frégn, að máls- skjölin hafi verið „að rannsókn lok- inni, send þýzku stjóminni, og hún spurð um"), hvort hún óskaði ákæru á hendur þeim, ,er verknaðinn frömdu". Segir Mbl., að svar sé kom- ið frá Hitler, og óski hann þess, að „ákæi-t verði í málinu"! Mörgum mun verða að spyrja, hvernig dómsmála- ráðherra i sjálfstæðu ríki geti farið svo að ráði sínu. Á að fara að spyrja Borgarstjorinn í Reykjavik og Itfgregluaukningin nýja. Eins og kunnugt er samþykkti síð- asta Alþingi lög, sem heimiia ríkis- i stjórninni að fyrirskipa kaupstöðum að liaía lögregiulið, sem svarar tveim lögregluþjónum fyrir hverja 1000 íbúa. Eftir þeim ættu iögregiuþjón- ■ ar i Reykjavík að verða um 60, en haía verið 27. í sumar ákvað Bæjarstjórn Reykja- vikur i sami'áði við dómsmáiaráð- herra, að íjölga lögreglumönnunum um 21, eða upp í 48. þegar lögreglumönnum hefir verið fjölgað i Reykjavik, heíir það verið framkvæmt á þann hátt, að lögreglu- stjóri heíir auglýst stöðurnar tii um- sóknur og atliugað skilríki umsækj- endanna. þvínæst hefir lögreglustjór- inn gert tillögur um hverjum veita skuli stöðurnar og bæjarstjórnin sið- an valið úr, eí Jögreglustjóri taldi fieiri umsækjendur hæfa en stöðurn- ar voru. En ákvæðin um skipun i lögregluþjónastöður eru i 17. gr. í tilskipun um bæjarstjórn Reykja- víkur ii'á 20. apríi 1872. Greinin hljóð- ar svo: „Bæjarstjórnin setur embættismenn og sýslunarmenn bæjarins og veitir þeim iausn. — Lögregluþjóna, næt- urvei’ði og fangaverði setur bæjar- stjórn eftir uppástungu lögreglu- stjóra, en hann getur veitt þeiin lausn án samþykkis bæjarstjómar- innar.*)“ Um skipun í lögregiuþjónastöður gilda því önnur lagafyrirmæli en al- mennt um aðrar stöður í þjónustu bæjarins. Lögregluþjónastöðurnar á að veita eftir uppástungum lögreglu- stjóra. Hann getur vikið lögreglu- mönnum frá án þess að spyrja bæjar- stjórnina. Eru þetta eðlileg lagaá- kvæði, því að lögregluþjónarnir starfa i umboði lögreglustjóra og á ábyrgð hans. Lögreglustjórinn á því manna mest á hættu, ef val lög- regluþjónanna tekst illa. Á fundi í bæjarráðinu, (sem kosið er af bæjarstjórn og fer með umboð hennar), á föstudaginn fyrir hálfum mánuði, skýrði lögreglustjóri frá því, að hann myndi þá á næstunni auglýsa hinar nýju lögregluþjóna- stöður. Var borgarstjóri þá einnig viðstaddur, og kom hvorki frá honum né öðrum bæjari'áðsmönnum, fremur en vant er, nein athugasemd við það, að stöðurnar yrðu auglýstar eins og venja er til. En lögreglustjóri gat þess, að hann myndi sýna borgar- stjóra auglýsinguna áður en hún yrði birt. En nokkrum dögum síðar rýkur Jón þorláksson upp til handa og fóta og auglýsir sjálfur stöðurnar án þess að tala við lögreglustjóra, og jafn- framt, að umsóknii' eigi að senda honum en ekki lögreglustjóranum! Auðvitað skipti lögreglustjórinn sér ekkert af þessari framhleypni Jóns þoriákssonar og auglýsti stöðurnar eins og um haíði verið talað og lög- in ætlast til. Enda var auglýsing J. p. ófullnægjandi m. a. af því, að ekki var óskað eftir öllum upplýs- ingum, sem nauðsynlegar eru og um- sóknarfresturinn aðeins til 1. okt. og þvi ttiltof stuttur fyrir þá menn, sem ekki eru staddir i bænum. Mörguni kann að þykja undarlegt, að Jón borgarstjóri skuli þannig skella skoileyi'um við lögum og venj- um og seilast til embættisfram- kvæmda sem ekki eru i hans verka- hring. þvi þó að borgarstj. ef til viii (sem ótrúiegt er) hefði ekki kynnt séi' tiiskipunina um bæjarstjórn Reykjavikur, hefði hann þó átt að muna, að lögreglustjórinn hefir allt- aí augiýst lögregluþjónastöðumar, t. d. bæði 1922, þegar Jón Hermannsson var lögreglustjóri og eins 1929, í em- -bættistið Hermanns Jónassonar, þeg- ar siðasta aukningin var gerð. En hver er þá tiigangurinn meö þessu skyndiiega og óviðkunnanlega tiltæki Jóns þorlákssonar? Andstæðingar íhaldsins í Reykja- vik fara nærri um, hver hann muni vera. Jón þorláksson og bandamenn hans í Kveldúlfi og nazistadeild íhalds- ins vita það, að Hermann Jónasson lögreglustjóri muni velja menn í hinar nýju lögregluþjónastöður, eftir þvi einu, eins og sjálfsagt er, hvaöa hæíileika mennirnir hafa til að geta gegnt stöðu sinni vel. Og auðvitað ber hann, vegna reynzlu sinnar og þekkingar, manna bezt skyn á, hvaða eiginleikar eru nauðsynlegastir til þessara vandasömu starfa, Enda er það almennt viðurkennt, að nýju lögregluþjónarnir, sem H. J. valdi 1929, hafi, eins og raunar öll lög- reglan, reynzt ágætiega og verið bænum tíi sóma. Jafnvel Mbl. hefir orðið að taka undir þá staðreynd í skriíum sinum þessa dagana. En það er ekki þesskonar lögregia, sem Reykjavíkuríhaldið óskar eftir fyrst og fremst. Jón þorláksson kærir sig ekki um hinar faglegu upplýsingar um umsækjenduma, sem lögreglustjórinn óskar eftir, og ber heldur ekkert skyn á slikt. J. þ.heimt- ar fyrst og íremst æfiferilsskýrslu af þessum mönnum. Hann vill fyrst og fremst vita um þeirra pólitisku fortíð. Varia mun því verða tekið þegj andi hér í bæ eða annarsstaðar, el Jón þorláksson ætlar að taka fána- lið Heimdallar, sem æft hefir verið i Kveldúlfsportinu, inn í bæjarlög- regluna í Reykjavík. Hermann Jónasson lögreglustjóri hefir þegar iýst yfir því, að meðan liann gegni embætti muni hann ekki hafa i sinni þjónustu menn, sem settir verði inn í lögregluna að óvilja lians. Slíkt er eðlilegt og sjálfsagt. Lögin heimila lögregiustjóranum alveg ótvírætt, að að víkja frá störí- i um þegar í stað hverjum þeim lög- ; reglumanni, sem hann ekki teiur ! hæfan til starfans. En almenningur ! hér i bænum og um land allt muu i hafa vakándi auga á því gerræði, I sem ofstopaseggir Reykjavikuríhalds- ins ætla sér að láta borgarstjórann fremja i þessu viðkvæma máli. 1 Hér á landi kærir almenningur sig ekkert um lögreglu eftir fyrii'- myndum þýzkra nazista. *) Leturbr. Tímans. þýzku stjórnina, hvenær ákæra skuli íslenzka i'íkisborgara af íslenzkum stjórnarvöldum? Og ætlaði M. G. að sleppa kommúnistunum, ef „þýzka stjórnin" liefði ekki óskað eftir mál- sókn? En „sjálfstæði" íhaldsmanna sýnist vera á eina bókina lært, þegar þýzka nazistastjórnin á í hlut. í Vestmannaeyjum heimtar Jóhann Jósefsson alþm., samkvæmt fyrir- mældm „þýzku stjórnarinnar“, að | þýzkum manni þar, sem er íslenzkur ríkisborgari, sé bannað að heimsækja veika landa sína á sjúkrahúsinu í Vestmannaeyjum( Hvað myndi hafa verið sagt hér á landi um slíka ein- \ urð gagnvart dönskum stjórnarvöld- . um? Og verður ekki bráðum farið að dæma hér eftir þýzkum lögum, úr því að þýzka stjórnin fyrirskipai’ málshöfðanir! pjóðieg menningl Nýlega fermdur drengur, sem er sendisveinn í prentsmiðju hér í bænum, kom í gærmorgun marinn í *) Leturbr. Tímans. andliti og grátandi inn i prentsmiðj- una. Ein af hinum nýbökuðu hetj- um „þjóðernishreyfingarinnar1', full- orðinn maður, hafði lumbrað svona á drengnum úti á götu. Engin af- skipti hafði drengurínn hal't af kum- pána þessum, en segist liafa borið í treyjubafmi sínum merki, sem á stóð: „Móti fascismanum", eða eitt- hvað þessliáttar. „Verði gróandi þjóð- Jíf með þverrandi tár, sem þioskast á guðsríkis braut", stendur sem ein- kunnarorð á blaði nazista hér, og má segja, að vel sé lifað eftir kenn- ingunni! „þjóðernissinninn", sem þokkaverkið vann, heitir Kjartan Pét- ursson og liefir nú verið kærður fyrir iögreglunni. Ekki hefir heyrst, að hann hafi sólt um lögregluþjóns- stöðu hjá Jóni þorlákssyni ennþá! Hin „frjálsa samkeppnl“ Garðars. Garðar Gíslason hefir um langt skeið rekið verzlun í Ólafsvík tii liagsmuna fyrir sig og íhaldið í land- inu. Verzlunarstjóri hans þar undan- farin 7—8 ár, sem er einn af dýrk- endum hinnar „frjálsu samkeppni“,

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.