Tíminn - 14.10.1933, Blaðsíða 2

166
TfMlNN
leyti, að gera út um örlög Ev-
rópu. Og við skulum vona, að við
verðum aldrei þátttakendur í
hrikaleik stórveldanna, til að
drottna yfir framleiðslu fjár-
magni og heimsmarkaðnum yfir-
leitt. En enginn sem hefir séð
hinn mikla vígbúnað, með til-
heyrandi heræfingum og básúnu-
iiljómum, dregur í efa, að miklir
atburðir eru í vændum. Því eit-
urgas og vítisvélar munu ekki
framleiddar í þúsundatali meðal
stórþjóðanna til að vera til
augnagamans handa sauðsvörtum
almúganum.
Það verður sennilega dýrara
gaman. G. S.
---o----
r
A víðavanýi-
Kosningahneyksli
í Vestur-Skaptaíellssýslu.
í Vestur-Skaptafellssýslu stendur
nú yfir réttarrannsókn í sambandi
við framkomu íhaldsmanna í kosn-
ingabaráttunni þar í vor. Maður að
nafni Magnús Jónsson, búsettur í
Skagnesi í Mýrdal, liefir kært yfir
því, að verkstjóri ríkisins við þjóð-
veginn í Mýrdal, en verkstjóri sá
er rammur íhaldsmaður og at-
kvæðasmali Gísla Sveinssonar, hafi
beitt verkstjómaraðstöðu sinni póli-
tískt sýslumanni til framdráttar í
kosningunni. En við veg þennan
vann margt búsettra manna í sýsi-
unni, sem þar höfðu lcosningarrétt
og þar á meðal kærandinn. Tveim
dögum eftir kjördag rak svo verk-
stjóri þessi Magnús úr vinnunni og
lét svo um mælt, eftir því sem vott-
að hefir verið, að Magnús hefði
„loíað“ að kjósa sýslumann eða a.
m. k. sitja heima á kjördegi, en það
hefði hann „svikið". Bera þessi um-
mæli verkstjórans nokkuð greinilega
með sér, hvað hér hafi verið á
ferðum. Stefndi M. J. þá verkstjóran-
um fyrir meiðyrði, en lagði nokkr-
um dögum siðar fram kæru gegn
honum fyrir brot gegn hegn-
ingarákvæðum kosningarlaganna.
Neitaði þá sýslumaður, sem skiljan-
lega er málið viðkvæmt að taka
kæruna til greina fyr en meiðyrða-
málið (sem hann sjálfur hafði til
meðferðar) væri útkljáð. Tók þá kær-
andinn meiðyrðamálið aítur þegar i
stað, svo að ,ekki væri hægt að bera
því við og kæran gæti gengið sinn
gang. Gat sýslumaður þá ekki leng-
ur þverskallast við að taka kæruna
til greina, og byrjaði hann nú sjálf-
ur réttarhald í málinu í stað þess,
eins og sjálfsagt var að víkja sæti
og biðja um setudómara, þar sem
málið var honum sjálfum viðkom-
andi. Hafði kærandinn þá útvega.ð
sér lögfræðing, sem mætti með hon-
um i réttinum og krafðist þess, að
sýslumaður viki sæti. þrjóskaðist
Þróun og samvinna.
jiftir Jón Sigurðsson bónda
í Yzta-Felli.
[Eftirfarandi grein er kafli úr rit-
gerð er birtist í „Samvinnunni" síð-
astliðinn vetur].
VIII.
Við höfum séð að framan, að þjóð
okkar er hneigð fyrir jafnrétti og
samvinnu í atvinnu og verzlun. Kúg-
un erlends auðvalds eyddi helming
þjóðarinnar á öldunum eftir siða-
skipti. Bændur hafa aftur á síðustu
50 árum losað sig undan verzlunár-
auðvaldinu og orðið færir um að end-
urreisa sveitirnar, byggja nýjar
lendur, borgir og bæi. En í hinum
nýju liæjum horfir enn til vandræða.
Erlent auðdrottnunarskipulag hefir
þar völd og fer þannig með, að öll
þjóðin er af þeim orsökum reyrð
heljarfjötrum skulda ánauðar, dýr-
tíðar og atvinnustyrjaldar.
Ég er ekki spámaður. En það þarf
eigi spámennsku til þess að sjá
morgunsárið. Og vissulega er nú í
dögun nýrrar aldar á atvinnusviðinu.
Samvinnan mun á næstu árum og
áratugum taka völd í sveitum og
bæjum. Hún mun smámsaman út-
rýma öllu auðvaldi. Vinnan tekur við
atvinnuvöldum i stað fjármaignsins.
Kins og sannvinna í vorzlun bjargaði
áður sveitunum úr voða verzlunar-
kúgunar, eins mun samvinnan nú
sýslumaður þá enn við, og ritaði
kærandinn þá dómsmálaráðuneytinu
og heimtaði setudómara. Lá málið
siðan kyrrt á annan mánuð án þess
að nokkuð væri átt við rannsókn.
Loksins munu þeir M. G. og G. Sv.
þó hafa réð sitt óvænna, og var þá
Arnljótur Jónsson lögfræðingur skip-
uður setudómari í málinu. Hófust
íéttarhöld í Vík nú í vikunni. Mun
i’íminn fylgjast grandgæfilega með
þessu máli, og gefst þá sennilega
timi tii að rifja upp ýms fleiri at-
riði í sambandi við framkomu Gísla
Sveinssonar viðvikjandi því sem og
önnur afskipti hans af vegavinnunni
i Vestur-Skaptafellssýsiu í vor. Er
þess aö vænta, að mál þetta verði
krufið til mergjar og að yfirleitt megi
takast að kveða niður þann ósóma,
aö kosningakúgun sé beitt við um-
komulitla og fátæka menn, sem
vinnu eða annað þurfa að sækja til
pólitískra andstæðinga. — Eins og
menn muna náði G. Sv. kosningu í
sumar með, örfárra atkvæða meira-
liiuta, og er það nokkuð vafasamur
sigur, ef þau vinnubrögð hafa átt sér
stað í stórum stíl sem ofangreint
kærumái bendir til.
Hagstoíustjóri
hefir nú sent Morgunblaðinu skrif-
lega yiirlýsingu um það, að frásagn-
ir blaðsins um fœðispeningagreiðslu
til Pálma Loítssonar, auk áður til-
greindra launa, séu með öllu rangar,
og að skýrsla P. L. sjálfs um þetta
efni sé rétt. Varð Mbl. að birta
þessa yfirlýsingu í gær. Hefir blaðið
liina mestu óvirðingu af þessu máli
eins og öðrum árásum og persónu-
legum svívirðingum, sem það hefir
haft í fiammi um forstjóra Skipaút-
gerðarinnar.
VerSIag í K. S. og Verzlunarfélagi
Skagfirðinga.
Fyrir nokkrum árum gerði Jón
á Reynistað nokkra tilraun til
þess að kljúfa Kaupfélag Skagfirð-
inga, en það hugði hann að væri
vænleg Jeið til þess að ná þeim tök-
um á bændum í Skagafirði að auð-
veldara yrði að teyma þá með sér
yfir tii íhaldsins. Gyilingar skorti
ekki. Verzlunin átti að verða hag-
stjgðari en áður og svo áttu engar
skuldir að myndast í því félagi, er
Jón kallaði Verzlunarféltg Skagfirð-
inga. Nokkur reynsla er nú fengin
um þetta dásamlega sprengifélag
þeirra Jóns á Reynistað og Sigurðar
á Veðramóti. Stjórn þess var falin
lielzta kosningasmala íhaidsins í
Skagafirði, Eysteini Bjarnasyni. Hef-
ir stjómin eklci tekizt betur en svo,
að um síðustu áramót munu úti-
standandi skuldir, hafa leikið milli
.50 40 þús. kr. og er það dágott í
ekki mannfleira félagi. þykir mörg-
um nóg um, enda eru ýmsir gamlir
viðskiptamenn K. S., er létu ginnast
lil að ganga í verzlunarfélagið, bún-
ir að yfirgcfa það aftur. Til þess að
vega á móti þeirri hreyfingu var þao
bjarga öllu landinu. Skal hér nú bent
á, hversu samvinnan hefir á síðustu
árum þróazt á öllum sviðum.
pess var áður getið, að kaupfélög-
unum hefir með hverju ári síðan um
1880 vaxið fiskur um hrygg. Eflaust
hcfði „verzlunarólagið" haldið allri
þjóðinni niðri án þeirra. Einokun
kaupmanna hefði viðhaldið sama
ástandi og áður var öldum saman.
það er verzlunarárferðið en eigi tíð-
arfarið, sem breytzt hefir til batn-
aðar.
„Samhandið" er orðið langstærsta
heildverzlun landsins og vex stöðugt
að vörumagni. Nú hefir það i hendi
sinni, að heita má, allar ræktunar-
vörur, svo sem áburð, sáðvörur og
Jandbúnaðarverkfæri. Síðan þessi
verzlun komst undir hendur „Sam-
bandsins" og vörurnar voru seldar
sannvirði, hefir notkun þeirra marg-
faldazt og hlýtur þessi grein sam-
vinnunnar á næstu áratugum að
gjörbreyta búnaði okkar frá miðalda-
háttum að nýtízkubúnaði.
En þessi grein „Sambandsins" er þó
aðeins lítið brot af vöruveltu þess.
Með hverju ári, sem líðúr, fjölgar
þeim bændum, sem eingöngu verzla
í kaupfélagi og taka þar allar sínar
lífsnauðsynjar. Nú mun svo komið, að
meirihluti íslenzkra bænda verzla í
kaupfélögum og láta þá „Samband-
ið“ annast öll sín innkaup.
„Sambandið“ hefir á síðari árum
náð enn betri tökum á framleiðslu
bænda. Mikill meiri hluti mjólkur
ráð tekið að ieggja Sláturfélagið á
Sauðárkrók, er lengi var sjálfstætt íé-
lag, undir Verzlunarfélagið og stjórn
E. B.. Mun það reynast lítil búbót
fyrir Skagfirðinga. Svo sem sýnis-
liorn af því hvernig ráðsmennska
Jóns og Sigurðar i viðskiptamáium
liéraðsins hefir gefizt, skal hér sýna
verð á sláturafurðum hjá K. S. og
Sláturfélaginu á s. 1. hausti, 1932.
Sl.f.
K. S. Skagf.
Freðkjöt X fi........kr. 0,60 kr.0,52
Freðkjöt O og T fl. .. — 0,55 — 0,48
Freðkjöt YX og VO fl. — 0,50 — 0,40
Gærur................— 0,45 — 0,40
Ull I. fl............— 1,35 — 1,20
Ull II. fl...........— 1,10 — 1,00
Á þennan hátt hafa þeir, sem
skiptu við Siáturfél. tapað minnst
kr. 1,50 á hvem dilk fyrir að leggja
þar inn, en ekki í K S. Enda fær
Sláturfél. ekki fé frá öðrum nú en
sauðfryggustu ihaldsmönnum sýsl-
unnar.
Jónas Guðmundsson
á Norðfirði hefir skrifað langa
grein í Alþýðublaðið núna í vikunni
til þess að réttlæta kosningasamband
sitt við frambjóðanda ihaldsflokksins
í Suður-Múlasýslu við síðustu kosn-
ingar. Ber grein .1. G. þess glöggan
vott, að þetta tiltæki hans hefir
mælst illa fyrir meðal verkamanna,
sem ekki er heldur nein furða, þegar
menn minnast þess, að J. G. var fyr-
ir nokkrum árum sjálfur yfirlýstur
íhaldsmaður og stuðningsmaður
Magnúsar Gíslasonar i icosningum.
Kunna austfirzkir verkamenn því vit-
anlega illa, að .1. G. skuli ekki hafa
fundið nauðsynina á að slíta þess-
ari gömlu samvinnu, eftir að hann
var orðinn frambjóðandi og forvígis-
maður jafnaðarmanna. Er og trúlegt,
að maðurinn muni átta sig á þessu
áður en langt líður. Staðhæfing .1.
G. um það, að ihaldið sé nú að
mestu útdautt og áhrifalaust á Aust-
urlandi, og þess vegna stafi alþýðu
manna elcki aí því nein hætta, er
\itanlega hin hlægilegasta firra.
Heldur J. G. að menn séu búnir að
gloyma því, að annar frambjóðandi
ihaldsins fékk 587 atkvæði í sýslunni
við síðustu kosningar? Sunnmýlingar
vita það líka vel, að frambjóðandi
frá jafnaðármönnum getur elcki kom-
izt að í kjöi'dæminu. Barátta J. G.
gegn Framsóknarflokknum gæti því
elcki haft aðrar afleiðingar en þær,
að gera íhaldsframbjóðendur að þing-
rnönnum kjördæmisins, og koma e. t.
v. með því ihaldinu í hreinan meira
hluta á Alþingi. Og ekki þarf að efa,
að nafn Jónasar Guðmundssonar
yrði blessað í herbúðum íhaldsins
fyrir slíkar aðgerðir.
Hræðslan við Jónas.
Jónas Jónsson hefir nú um skeið
dvalið suður á Spáni, og skyldi mað-
ui' ætla, að ritstjórar íhaldsblaðanna
í Rvík, gætu verið nokkumveginn
og mjólkurafurðir, sem annars eru
seldar, cru i höndum samvinnufé-
laga. Flest öll frystihús, sem taka
lcjöt til frystingar, eru í höndum
þeirra. En þcss mun skammt að
biða, að hætt verði að salta kjöt til
útfiutnings, heldur verður það allt
íryst, soðið niður eða pylsur úr því
gjörðar. En um leið og það verður,
munu allar framleiðsluvörur bænda
komast í hendur samvinnufélaganna.
Mjólkin er þegar lcomin það. Og fé-
lögin ein hafa tæki til að gera vör-
urnar mai'kaðshæfar.
í slcjóli samvinnuíélaganna, er rísa
upp nýr iðnaður. Má þar fvrst nefna
mjólkurbúin og frystihúsin. Síðar
mun þeim fylgja niðursuða og pylsu-
gerð. þá hefir og „Sambandið" tek-
ið að sér stærstu og vönduðustu ull-
arverksmiðju landsins. Enginn efi er
á, að „Sambandið" ætti að eiga allar
slikar verksmiðjur og þær ættu að
skipta með sér verkum í stað þess
að keppa hver við aðra. þá hefir og
lcaupfélag Eyfirðinga reist smjörlíkis-
verksmiðju og sápugerð, sem hvort-
tveggja vinnur úr innlendum hráefn-
um.
Takmark „Sambandsins" verður:
Að selja meginhluta allra afurða
unninn og nothæfan. En til þess þarf
að stofna sútunarverksmiðju og
stækka og fullkomna ullarverksmiðj-
umar.
í bæjum er að hefjast ný sam-
vinnualda. Fyrst má nefna f s a- i
f j ö r ð. þar hefir gjörskipt um at- |
óhræddir við hann á meðan. En
það er þó öðru nær, því að einn
dagi’nn núna í vikunni rýkur annað
ihaldsdagblaðið upp með andfælum
og spyr um það í mesta írafári, hvort
noklcur viti hvað J. J. líði nú, og
livort elcki geti skeð, að hann sé far-
inn að gera verzlunarsamninga suð-
ur á Spáni! En gárungar henda því
á milli sín, að sumir íhaldsforingj-
arnii' séu búnir að ráða vökumann
lil að hnyppa í sig. á nóttunni, ef
þeir láti illa í svefni, með því að
lónas hvarfli nú að þeim í draumi
sífelldlega. En á daginn hittist í-
haldsfjölskyldurnar svefnlausar og
rauðeygðar við káffiborðin, og hafi
þá flestir frá erfiðum draumum að
segja um Jónas og ferðalög hans!
Sérfræðingar í þessum nýja tauga-
sjúlcdómi broddborgaranna hér, full-
yrða, að ilialdið lcjósi lieldur að vita
Jónas heima en erlendis, því að þá
viti það annað slagið livar hann sé
og livað hann sé að gera! En í öllu
falli hefir Jónasar-hræðsla þessi
miklar þjáningar i för með sér, og
er skylt að aumlcva þá menn, sem
fyrir slikum harmkvælum verða!
Magnús prestakennari
hefir nú nýlega sett met í fífla-
legum rithætti, þ. e. komizt fram
úr sjálfum sér, og er þá mikið sagt.
Hneykslast M. J. nú ákaflega á því,
áð Eysteinn Jónsson alþm. hafi
minnst á það í blaðagrein, að ein-
hverjum hluta af tekjum ríkisins
hafi á undanförnum árum verið var-
ið i styrki til Jandbúnaðarins, og
kallar M. J. þetta „framsóknarsneið-
ar tii bænda". Er helzt að slcilja á
Magnúsi nú, að landbúnaðurinn hafi
aldrei neinn styrlc fengið! Tvö síð-
astl. ái' hefir þó Mbl. og M. J. sjálf-
ur eytt í það mikilli vinnu og
miklu blaðarúmi, að sanna fyrir
þjóðinni, að bændastéttin væri ómagi
;'t Reykjavik. Nú bendir M. J. á það,
að vegir og aðrai' samgöngubætur
lcomi ekki eingöngu bændastéttinni
til góða. Er þetta ekki annað en það,
sem inargsinnis hefir verið sýnt
iram á af Framsóknaraiönnum,
þegar flokksbræður M. J. og hann
sjálfur liafa verið að tala um eyðsl-
una til „hins deyjanda atvinnuveg-
ar“, sem þeir svo nefna, þ, e. land-
búnaðarins. Annars ætti M. J. nú
að taka sér fyrir hendur að skýra
frá skrílvikufundunum, sem hann
stóð fyrir í Rvík 1931, þar sem hann
iét ílokksmenn sína hrópa: „Niður
með bændaValdið", og bollalegging-
um þá um hið sjálfstæða íhaldslýð-
veldi í Reykjavík, ráðagerðum um
að hætta að lcaupa mjólk af Árnes-
ingum o. s. frv. því að engan þarf
að furða þó að M. J. muni ekki eft-
ir sannleikanum, ef hann er búinn
að gleyma sínum eigin orðum.
-----o----
Framsóknarfélögin í Rvík halda
saméiginlegan fund i Sambandshús-
inu á mánudagskvöldið kemur.
vinnuhætti. Auðvaldið þar féll að
mestu i rústir fyrir nokkrum árum.
Jafnaðarmenn þar tóku allt aðra
stefnu en í öðrum bæjum. í stað
þess að bíða nýrra braskara, er
fengju bankafé að láni og reistu
áhættusama útgerð, (sem ef til vili
hefði gert þá auðuga, og ef til vill
hefðu leitt yfir landið ný gjaldþrot)
lögðu sjómennirnir saman aura
sína, tóku bankalán og stofnuðu til
útgerðar, er þeir áttu sjálfir. í stað
þess að halda áfram kaupstreitu og
togsperru við atvinnurekendur urðu
þeir sínir eigin húsbændur. Með
hverju ári, sem líður, færast ísfirð-
ingar lengra í samvinnuáttina. Kaup-
félag þeirra þroskast og vex hraðfara.
peir hafa stofnað brauðgerð með
samvinnusniði. Og þeir liafa meiri
bæjarrekstur en annarsstaðar gerist.
Allar verðmætustu lóðir eru bæjar-
ygn. Bæriiin rekur kúabú. Bærinn
a eina kvikmyndahúsið*.
Á Akureyri blómgast margskonar
samvinna undir handarjaðri Kaupfé-
lags Eyfirðinga. Að vísu liafa bænd-
ur í héraðinu forystuna, en sumar
greinar eru reknar aðallega vegna
* Sumum finnast að bæjarrekstur
eigi eklci skylt við samvinnu. En i
raun og veru er munurinn ekki mik-
ill. Setjum svo, að kaupfélagið á ísa-
firði næði allri verzlunini. Enginn
kaupmaður yrði lengur í bænum. Ut-
koman yrði nákvæmlega hin sama og
bærinn ætti verzlunina.
Atkvæðagreiðslan
21. oktðber.
Til allra þeirra, er atkvæðisrétt
hafa um bannlögin fyrsta vetrardag
beini ég eftirfarandi spurningum:
1. Má íslenzka þjóðin við því að
láta gjaldeyri sinn til aukinna á-
fengiskaupa á þessum tímum, þegar
.hömlur hafa verið lagðar á margar
nauðsynjavörur?
2. Er það til að gæta fjárhags rik-
isins, að sóa fé þegnanna til aukinnu
áfengiskaupa?
3. Getui' það ekki verið hættulegt
fyrir viðskipti vor við Spánverja, að
al'nema bannlögin?
4. Er ekki hætt við því að drykkju-
skapur aukist til mikilla muna, ef
leyft verður að flytja inn og seija
YÍðsvegar um landið sterka drykki?
5. Verður mögulegt að útrýma
heimabruggi, þegar hægt er að selja
það í skjóli iöglegra sterkra drykkja?
6. Ilefir islenzka þjóðin efni á þvi
að færa Bakkusi meiri fórnir en ver- *
ið heíir?
7. Er það viturleg ráðstöfun að
gel'a æsltulýð landsins kost á því að
neyta sterkra áfengra drykkja?
Svaraðu sjálfum þér þessum spurn-
ingum afdráttarlaust áður en þú
greiðir atkvæði um bannlögin fyrsta
vetrardag. Atkvæðisréttinum fylgir
ábyrgð. Mundu það.
Eyólfur Kolbelns.
---—o-----
Eysteinn Jónsson alþm. og Arnór
Sigurjónsson ritstjóri fóru norður í
land núna í vikunni. Halda þeir
fundi með ílokksmönnum á ýmsum
stöðum.
Gefjun hefir fært út starfsemi sína
liér i bænum. Áður hefir hún látið
sauma karlmannafatnað, en nú ný-
lega bætti hún við saumastofu, þar
sem saumuð eru drengjaföt og kven-
kápur. Hefir útsala hennar nú feng-
ið sérstaklega góð ný efni í ýmsan
klæðnað á yngri og eldri. — Er
ánægjulegt að sjá hvað íslenzka iðn-
aðinum er að fara fram með ári
liverju.
Ritfangaverzlunin Penninn var sett
á stofn á s. 1. ári af ungum efnileg-
um mönnum, sem hafa verið mikið
erlendis. Má sjá þess merki á þvi
live íjölbreyttar nýtízkuvörur þar eru
á boðstólum.
Skuldir Norðurálfuríkjanna í Vest-
urheimi. Skuldir lielztu Evrópuríkj-
anna við Bandaríkin, auk Bretlands,
nema svo sem hér segir: Frakklands
$3.920.000.000, ítaliu $2.000.000.000,
Belgíu $400.000.000, Póllands $215.000.
000, Téltkoslóvakiu $165.000.000, Rú-
meníu $63.000.000, Austurríkis $23.
750.000, Eistlands $17.200.000, Finn-
lands $8.000.000, Grikklands $20.000.
000, Ungverjalands $2.000.000, Lett-
lands $7.000.000, Lithaugalands $1.
219.000 og Jugoslaviu $61.000.000.
bæjarbúa. Má þar nefna brauðgerð
og smjörlíkisgerð. Flestir bæjarbúar
verzla í kaupfélögum. Margir hafa
atvinnu við samvinnufyrirtæki, iðn-
að eða verziun. Nú hefir þar einnig
verið stofnað til samvinnuútgerðar.
I flestum þorpum landsins eru vax-
andi kaupfélög, sem bæjarbúar verzla
við. í fyrra og í ár heyrist nefnt
þorp eftir þorp, bær eftir bæ, þar
sem samvinnuútgerð er í byrjun. Má
meðal hinna stærri bæja og þorpa
nefna: Siglufjörð, Seyðisfjörð og
Stykkishólm. Samvinnuútgerðin nær
einkum til hinna stærri skipa. í
þorpum þeim þar sem útgerðin er
rekin með vélbátum, eiga sjómenn
nú víðast hvar báta snía sjálfir, en
hafa aðeins samvinnu um fiskverkun
og sölu (kaupfélag eða fiskisamlag).
Komast þar heldur engir atvinnu-
drottnar eða „auðvald" að. Sem
dæmi slíkra atvinnuhátta má nefna
Húsavík og Flateyri..
Reykjavík hefir verið höfuðvígi
auðdrottnunar á landi hér undan-
íarna áratugi, höfuðból dýrtíðar,
kaupstreitu og atvinnuvandræða. Nú
loksins virðist þar einnig vera að
rofa fyrir nýjum degi. Fiskur er aðal-
framleiðsluvara bæjarins. Sem dæmi
arðránsins þar má nefna, að sjómenn-
irnir sjálfir hafa orðið að borga
fiskinn ferfalt hærra verði en afdala-
bændur norðanlands. Nú hefir þó
verið með samtökum lækkað nokkuð
íiskverðið. Kaupfélög eru þar að rísa
á legg. En það sem mestu máli skipt-