Tíminn - 04.01.1934, Blaðsíða 1

1
LANDSBOKASA
135152
©|aíbbagt
6 laí 3i;*s cr J. jáai.
Árgangutlnn fostar 10 fr.
inní>cimta d Caugaocg 10.
öimi 2353 - Pást&ólf ðOJ
XVm. árg.
Reykjavík, 4. janúar 1934.
r
Islenzk stjórnmál
um áramótín 1933-’34
ÞingiS 1933.
Það var langt og- ekki að-
gerðamikið. íhaldsmenn og
socialistar héldu enn uppi nei-
kvæðri baráttu út af kjör-
dæmamálinu, og neituðu um
skatta enn sem fyr. I þinglok-
in gengu íhaldsmenn þó með
til lágmarksfjárveitingar, eftir
að auðséð var að vöm var
þrotin í kjördæmamálinu. En
samsteypustjórnin brást að því
leyti hlutverki sínu, að íhaldið
hindraði bæði niðurskurð á
óþörfum embættum, stóð á
móti hámark^launum, og veru-
legri hækkun á eigna- og
tekjuskatti og lét fjármála-
stjómina þannig verða í fyrir-
sjáanlegum vandræðum og með
tekjuhalla á ríkisbúskapnum. I
Englandi taldi sambræðslu-
stjórnin það sitt fyrsta verk
að losna við tekjuhallann. En
hér brást íhaldið alveg í þeim
efnum sem öðrum, og bæði á
vetrar- og haustþinginu hrúg-
aði íhaldið inn í þingið gífur-
legum fjárkröfum, 7 miljóna
ábyrgð fyrir Reykjavík, eina
miljón í síldarbræðslustóð, sem
enginn veit hvar á að standa
o. s. frv. Jón Þorl. hefir bæði
í útvarpinu og í Mbl. ráðist á
Ásgeir Ásgeirsson fyrir að hafa
ekki bætt úr tekjuhallanum,
en leynir því, að það er íhald-
inu kenna, að tekjuhallinn
helzt og er allmikill.
Stjórnarskráin.
1 þinglokin síðastliðið vor
töldu þeir menn, sem nú hafa
gengið úr Frámsóknarflokkn-
um, að ekki yrði hægt að
bjarga „málum bænda“ nema
gefast upp í kjördæmamálinu.
Sömdu þeir Tr. Þ. og ól. Th.
þá um hina nýju stjórnarskrá
og var hún samþykkt í hasti.
Ihaldsmenn höfðu sett sem há-
markskröfu, að þingmenn yrðu
50. Nú urðu þeir 49. Ihaldið
græddi langmest við breyting-
una, socialistar nokkuð, en
Framsóknarflolíkurinn tapaði.
Sættin var gerð á kostnað
hans.
Ungur bóndi í Árnessýslu
sagði um kjördæmamálið í vet-
ur: Ég álít að kjördæmaskip-
unin hafi verið fyrir okkur,
gagnvart íhaldinu, eins og eign-
ir burgeisa í Reykjavík eru
fyrir þá gagnvart kommún-
istum. Burgeisamir vilja ekki
sleppa eignum sínum við kom-
múnista, og ætla að verja þær
til hins ítrasta. Á sama hátt
var hið pólitíska vald bænd-
anna mesta eign þeirra í lífs-
baráttunni. Það var ekki eðli-
legt, að þeir afhentu þetta
vald meðan nokkur kraftur var
að standa á móti.
Stjórnarskráin og kosninga-
lögin, sem á eftir fylgdu, er
hinn mésti óskapnaður. En í
gegnum báða lagabálkana
gengur óslitinn rauður þráður,
að skaða Framsóknarflokkinn
sem mest. Framsóknarmenn
missa sína hlutdeild í land-
kjörinu og er ætlast til að þeir
fái engin uppbótarsæti, en að
allir aðrir flokkar geti notið
þeirra hlunninda. Þungamiðja
valdsins er flutt burtu úr
byggðunum. Þrátt fyrir hina
gífurlegu þingmannafjölgun, er
þm. Reykjavíkur fjölgað með
tilliti til þess að hindra Fram-
sóknarmenn frá að fá þar
nokkurt þingsæti, jafnframt
því sem atkvæði flokksins það-
an koma ekki að gagni á ann-
an hátt. Loks upplýsir Mbl. að
það hafi orðið að gera kosn-
ingalögin þannig úr garði, að
láta miðstjórnir flokkanna ekki
hafa eðlilegt vald við kosning-
arnar, af því að það hafi þurft
að skaða Framsóknarflokkinn í
því efni. íhaldið virðist í þessu
efni hafa verið eins og maður
sá, sem lét stinga úr sér ann-
an augað til að nábúinn missti
bæði sín. Að lokum ætlaði Jak-
ob Möller að lauma inn í kosn-
ingalögin ákvæði, sem myndi
hafa rænt 3 uppbótarsætum
frá jafnaðarmönnum til íhalds-
ins, með því að stærsti flokk-
urinn átti að fá meira en að
tiltölu af uppbótarsætum. En
úr þessu tókst að bæta á síð-
uslu atuuuu meo samxoKum
Framsóknarmanna og socialista
móti þessu ranglæti.
Stjórnarskrármálið hefir ver-
ið borið fram með ofbeldi og
hrekkvísi. Og sem löggjöf er
bæði stjómarskráin og ,kosn-
ingarlögin óvanalega illa gerð
lagasetning. Það er tæplega
líklegt, að reynt verði að not-
ast við þessi lög nema svo sem
eitt kjörtímabil. En bygðimar
vita nú hvað þær' áttu, og hvað
þær hafa misst.
Kreppulögin.
Tíminn beitti sér fyrir því
sumarið 1932, að sett yrði lög-
gjöf um kreppuhjálp til sveita-
bænda, vegna hins gífurlega
verðtolls landbúnaðarvaranna.
Stjórn Sambandsins og síðar
flokksþing Framsóknarmanna
bjuggu aðalatriði málsins í
hendur Alþingis. Úrræðið, sem
hallast var að, var að ríkið
lánaði skuldugum en dugandi
mönnum í sveit nokkurt fé
með lægri vöxtum, heldur en
þeir eiga við að búa. Jafn-
framt var gert ráð fyrir niður-
færslu á skuldum. En hjálp
ríkissjóðs var falin 1 lækkun
vaxta, en ekki í eftirgefnum
höfuðstól, eins og sumir halda.
Og talið er að þessi vaxta-
lækkun til allra bænda muni
ekki kosta landið nema 180—
200 þús. kr. árlega. Til saman-
burðar má geta þess, að Al-
þingi 1930 lagði, eða varð að
leggja á landsbúa ca. 350 þús.
kr. árlega vegna framkomins
taps á Islandsbanka. Bændur
landsins þurfa þess vegna ekki
að vera bognir í baki af þakk-
látssemi fyrir kreppuhjálpina
margumtöluðu.
En þessa lítilfjörlegu hjálp
var sjálfsagt og óhjákvæmilegt
að veita. Hálft landið átti hlut
að máli, og aðrar stéttir voru
búnar að fá sína kreppuhjálp
áður.
1. blað
En því furðulegra er það, að
þeir menn, sem nú hafa geng-
ið úr Framsóknarflokknum og
tóku að sér forustu um stjórn-
arskrá og kreppumál í þinginu,
fullyrða, að þeir hafi orðið að
verzla við íhaldið um hina lít-
ilfjörlegu kreppuhjálp, og sjálf
mannréttindi byggðanna. Eftir
því hefir íhaldið verið svo ó-
svífið, að ætla að neita um
lækkun vaxta á nokkru af
skuldum landbúnaðarins, nema
mannréttindi kæmu í staðinn?
Ef þetta er rétt, þá er fram-
koma íhaldsins í þessu meii*a
ódrengskaparbragð heldur en
þægilegt er að ætla, jafnvel
þeim flokki.
En þá eiga „vinir bænda“
eftir að gera bændum grein
fyrír því hversvegna þeir létu
svo auðveldlega undan? Því
heimtuðu þeir ekki þingrof, og
sögðu þjóðinni frá hinni
skemmilegu framkomu íhalds-
ins, að það blandaði sjálfri
stjórnarskránni inn í lítilfjör-
lega vaxtalækkun til fjölmenn- |
ustu atvinnustéttar í landinu. [
Marga mun gruna, að ef fast j
hefði verið haldið á málinu,
myndi íhaldið heldur hafa
látið undan í svo sjálfsögðu
máli, eins og kreppuráðstafan- |
irnar voru, heldur en að þola
þingrof um það efni.
Fisksalan í Suðurlöndum. !
Fisksölusambandið
hefir
haldið áfram þetta ár, með j
sömu kostum, og flestum göll-
um fyrra árs. Það má tvímæla-
laust telja kost, að mestöll
fisksalan er nú á einni hendi, '
og að það eru Islendingar, sem
stýra fyrirtækinu. Hitt er i
annað mál, að fyrir Mbl.-stefn-
una er nauðsyn sambandsins
fullkominn ósigur. Samkeppni
eins og hún var 1930—31-var
framkvæmd á kenningum í-
haldsmanna. En samkeppnin
var þá búin að stórskaða bank-
ana og nálega alla útgerðar-
menn. Kaupmennirinr urðu að
gefast upp og biðja um lands-
verzlun. Ól. Thors varð jafn-
vel að gefa út bráðabirgðalög
til að styðja þessa landsverzl-
un. Annars gengust bankarnir
fyrir því að skipa öllum út-
gerðarmönnum inn í þennan
hring. Þar er ekki um frelsi
að ræða fremur en gagnvart
löggjöf. Skipulagið hafði á sér
mörg einkenni fljótræðisins.
Sölumenn þriggja útgerðar- og
sölufélaga skipuðu sig sjálfir í
sölunefndina. Þeir ákváðu
sjálfum sér 2000 kr. mánaðar-
laun hver um sig, eða 24 þús.
kr. árslaun fyrír þennan hluta
af störfum þeirra. Tveir eða
þi’ír undirmenn, áður á skrif-
stofu Kveldúlfs, sættu sig við
12—15 þús. árslaun.
Enginn þessara manna kann
tungu ítala eða Spánverja, og
svo lítil rækt og samúð er lögð
við skiptin í Suðurlöndum, að
ekkert af hinum stóru útflutn-
ingsfirmum með saltfisk virð-
ist hafa álitið ómaksi.ixs.. .yerf-
þekktu til í Suðurlöndum.
Menn hafa í einu sætt sig
við framkvæmdir Samlagsins
og þó verið óánægðir. Mönnum
hefir þótt verðlagið tryggara,
heldur en meðan samkeppnin
var, en hinir minni útgerðar- ;
menn kunna illa einræði fá-
einna fiskkaupmanna.
Framh. á 2. síðu.
Áramótayfírlit
um erlenda viðburði
Árið 1933 hefir verið auðugt
að nýjungum í heimspólitík-
inni, einkum í fjárhagsmálum.
Stórþjóðirnar hafa tekið upp
margskonar nýbreytni til að
reyna að leysa fjármál sín, og
er enn óséð um árangur margra
þeirra tilrauna, sem stór-
felldastar eru.
Tollverndar-
stefna Breta.
Sú breytingin, sem fram að
þessu snertir mest íslendinga
var fráhvarf Breta frá frí-
verzlunarstefnunni. Brezkur
stóriðnaður hófst eftir 1750.
Bretar voru á undan öðrum
þjóðum í að finna upp og hag-
nýta vinnusparandi vélar í
sambandi við notkun gufuafls-
ins. — Hagfræðingar Breta
kenndu þeim þá, að líf þeirra
og gæfa væri undir því komin
að hafa enga tollmúra, geta
fengið óunnar vörur sem ódýr-
astar hvaðan sem var af hnett-
inum, og selt iðnvarning sinn
erlendis, án þess að þar væru
tollmúrar. Aðrar þjóðir fylgdu
lengi vel í kjölfar Breta og
verndartollastefnan var lengi
vel í miklu óáliti. En þegar
kom nokkuð fram á 19. öld og
einkum fram á 20. öld, fóru j
margar aðrar þjóðir að efla
stóriðnað sinn, og tóku þá upp
tolla, ekki sízt til að vernda
sig gegn brezkri samkeppni. En
Bretar voru þrautseigir og
héldu út þar til komið var
langt út í yfirstandandi heims-
kreppu. Ihaldsflokkurinn enski
hafði um alllangt skeið viljað
koma á tollvemd, en þjóðin j
risið á móti og fellt flokk
þeirra við kosningar hvenær
sem tollastefnan var sett á
odd. Kom þar þó loks, að for-
ingi verkamannaflokksins, Mac-
Donald, breytti um stefnu,
mitt í kreppunni, og bauð í-
haldinu félagsskap um stjórn
ríkisins, og að hylla stefnu þá,
er hann hafði áður barizt á
móti. Frjálslyndi flokkurinn
fór sömu braut. Sameinuðust
nú leiðtogar allra enskra
flokka í því að byrgja ríkið
með tollmúrum, og freista að
eiga sem mest sldpti við ný-
lendurnar. Voru Ottawa-samn-
ingarnir byggðir á þessum
bræðingi enskra flokka.
Eftir atvikum má segja, að
þessi innilokunarstefna Breta
Framh. á 8. síðu.
Þrjú dæmi
úr grein Tr. Þ. 30. des. síðastl.
Tryggvi Þórhallsson ritar í Framsókn 30.
des. s.l. grein, sem nefnist „Félagsskapur
bændanna“, og mun eiga að vera ný tilraun
af hálfu Tr. Þ. til að verja framkomu sína
gagnvart Framsóknarflokknum. •
I þessari grein Tr. Þ. eru, því miður,
ýmsar mjög óviðkunnanlegar missagnir. Hér
skulu fáar nefndar.
Búnaðarþingið.
Tr. Þ. segir, að búnaðarfélagsskapurinn
hafi „að sumu leyti náð meiri þroska hjá
okkur en öðrum þjóðum“. Vera má, að svo
sé. En dæmið sem Tr. Þ. sérstaklega tekur
um þennan „meiri þroska“ búnaðarfélags-
skaparins er einkennilega valið. En það er
það, að Búnaðarþingið sé „alveg hliðstætt
AIþingi‘1
Því fer mjög' fjarri, að þetta sé rétt, að
Búnaðarþingið sé „alveg hliðstætt Alþingi‘1
Þar er a. m. k. einn mikill munur á. Alþingi
velur sjálft ríkisstjórnina og hún ber á-
byrgð gagnvart því. En Búnaðarþingið fær
ekki að velja nema einn niann í stjórn Bún-
aðarfélagsins. Hinir tveir eru kosnir af
Alþingi og þeir eru alveg ábyrgðarlausir
gagnvart Búnaðarþingi og þurfa þar af leið-
andi ekki að hlíta ákvörðunum þess, enda
dæmi til, að þeir hafi ekki gert það.
Búnaðarþingið hefir hvað eftir annað
látið flytja á^Albinvi.frv.„'i 03 -'av.
fá að velja sína eigin stjóm. En það hefir
ekki náð fram að ganga. Og einn af and-
stæðingum, þess, þó einkemiilegt sé, hefir
verið sjálfur foi’maður Búnaðarfélagsins,
Tryggvi Þórhallsson!
Á flokksþingi Framsóknarmanna 11. apr.
1933, var samþykkt eftirfandi yfirlýsing:
„Flokksþing Framsóknarmanna 1933 lýsir
yfir því, að Búnaðarfélag Islands eigi að
vera frjáls stofnun, sem geti notið sín á
óháðum félagslegum grundvelli. Fyrir því
skorar flokksþingið á þingflokk sinn að
vinna óskiptur að því á Alþingi, að félagið
fái þau sjálfsögðu réttindi, að kjósa sjálft
sína eigin stjórn“.
Þetta flokksþing hafði Tr. Þ. ekki tíma
til að sækja nema part úr einum degi. Hann
hafði heldur ekki þá tíma til að berjast
fyrir þessari réttarbót landbúnaðarins á
Alþingi. Hann komst ekki lengra en það að
sitja hjá við atkvæðagreiðsluna.
— — Og eftir sjö mánuði er hann bú-
inn að stofna „bændaflokk“------
Erlendu bændaflokkarnir.
Tr. Þ. talar mikið um „bændaflokkana"
annarsstaðar á Norðurlöndum, sérstaklega
í Danmörku.
En sannleikurinn er sá, að í Danmörku er
enginn flokkur til, sem heitir „bændaflokk-
ur“. Vinstri mennirnir svo kölluðu í Dan-
mörku eru einmitt mjög hliðstæðir Fram-
sóknarflokknum hér. Meirihluti kjósenda
er í sveitunum.
„Það er árangurinn af starfi bænda-
flokksins í Danmörku, að hægt er nú að
reka arðvænlegan búskap þar í landi“, segir
Tryggvi Þórhallsson.
Hvaða starfi?
„Samningum þeim, sem nýlega eru af-
staðnir milli Vinstrimanna og Jafnaðar-
manna í Danmörku“, segir Tr. Þ. sjálfur.
Svo er það í Danmörku.
En hér á íslandi gerast þau tíðindi jafn-
hliða, að formaður Búnaðarfélagsins,
Tryggvi Þórhallsson, segist hafa orðið að
ganga úr Framsóknarflokknum af því að
Framsóknarflókkurinn vildi fyrir hönd ís-
í lenzkra bænda, reyna nákvæmlega sörnu
i leiðina og danskir Vinstrimenn höfðu geng-
ið inn á fyrir hönd danskra bænda.
Hver hefir „vikið“?
Tr. Þ. segir:
„Það liggur nú einnig fyrir, að meiri