Tíminn - 19.02.1934, Blaðsíða 2

30
TÍMINN
ið varð í minnihluta 1927 hefir sýnt, að sú
leið, sem M. Kr. opnaði í síldai-vinnslunni
er að verða þjóðvegur við lausn þeirra
vandamála. Menn þekkja sögu samvinnu-
útgerðarinnar á ísafirði, sem reisti hungur-
morða bæ úr rústum, verkamannabústað-
ina í Reykjavík, sem eru beztu heimkynni,
sem íslenzkir erfiðismenn við sjó fá að
njóta, samvinnuhúsin, sem verða reist í
Reykjavík næsta sumar fyrir miðstéttar-
menn, og mun bera langt af öðrum húsum,
ef borið er saman verð og' gæði.
Ég nefni að lokum tunnuverksmiðj una á
Siglufirði. Hún er spor í rétta átt, og byrj-
un að samvinnuiðnaði. Bærinn og landið
hafa hjálpað til að koma upp verkstæðinu
og vélunum. Síðan vinna verkamenn á Siglu-
firði að tunnugerðinni á vetrum, og fá í
kaup, það sem vinnan gefur af sér. Bnn er
ýmislegt viðvaningslegt við þessa byrjun.
En hún er spor í rétta átt. Á Akureyri eyði-
lögðu kommúnistar undir áhrifum Einars
Oigeiissonar samskonar fyrirtæki með
lieimskulegum kröfum. Þeir vildu ekki þola
að smiðirnir bæru úr býtum saimvirði
starfsins. Þeir heimtuðu að tunnugerðin
yrði bæjarrekstur, og auðvitað rekin með
tekjuhalla til að sprengja þjóðfélagið.
Vandinn er hinn sami í kaupstöðum og
sveitum. Atvinnan þarf að vaxa. Heimilin
þurfa að fjölga. Og atvinnan má ekki vera
lögð niður, brauð, keypt fyrir sál og sann-
færingu eða tekj uhallavinna til að veita at-
vinnu. Og nýju heimilin mega ekki vera
rakar Jjg, dimmar kjallaraholur og hana-
bjálkaloft. Það eru fleiri menn en þeir, sem
búa í skrauthýsum. Allir sómasamlegir
menn þrá að fá að vinna, haía hreinleg og
heilsusamleg húsakynni, geta séð fyrir sér
og sínum og notið frelsis og mannréttinda.
Sé bætt úr þessum þörfum heyrist ekki
minnst á byltingu, hvorki af verkamönnum
til að hlunnfara suma borgara þjóðfélagsins
eða frá þeim, sem betur mega til að geta
hneppt iðjumenn landsins í þrældóm.
Ég tek þessi tvö atriði jöfnum höndum:
Meiri framleiðsluatvinnu í kaupstöðunum,
og fíeiri og betri ný heimili.
I sveitum er krafan um möguleikana til
landnáms fyrir allt dugandi fólk, sem vill
vera í sveit og vinna með atorku. Þannig
verður hin eðhlega krafa í bæjum og kaup-
túnum sú, að allir, sem vilja vinnameð þreki
og dugnaði að framleiðslu og sjávarafurðum
eða iðnaði, sem skynsamlegt er að stunda
á íslandi, geti átt þess kost. Sömuleiðis að
verkamannabústöðum og samvinnuhúsum
verði fjölgað jafnmikið og heimilisþörfin
vex.
Frá mínu sjónarmiðið á að vera eitt skil-
yrði og ekki nema eitt, fyrir því að unga
fólkið fái aðstoð þjóðfélagsins til að fá því
atvinnuskilyrði og heimiliskost. Unga fólkið
verður að vilja vinna, vinna mikið, og eyða
ekki íé eða kröftum til skaðlegra nautna.
En þeir sem vilja vinna vel og drengilega,
eiga ekki að þurfa að vera atvimiulausir og
búa í rökum kjallaraholum eða hanabjálka-
loftum. Það er miklu meiri þjóðarnauðsyn
að koma upp 20 nýjum heimilum handa
fáeinum, sem vinna að framleiðslunni, held-
ur en byggja eitt skrauthýsi handa eyðslu-
sömum og athafnalitlum fjárbrallsmanni.
Ekkert er fjær mér en að vilja að ríkið
taki fram fyrir hendur þeirra manna sem
vilja framleiða og eiga tækin sjálfir. Magn-
úsi Kristjánssyni datt ekki í hug að leysa
síldariðjumálið með því að kaupa þær verk-
smiðjur sem voru til, aðeins til að ríkið ætti
þær. Hann bað þá sem áttu þær að fram-
leiða eins mikið eins og þeir gætu. Hann
bætti verksmiðju við og síðan hefir þurft
að fjölga þeim enn meira.. Þannig koma til- l
lögur mínar á engan hátt í bág við einka- :
reksturinn. Þeir sem eiga togara, línuskip og j
vélbáta halda þeim úti eins og bezt hentar. j
En það vantar atvinnutæki samt. Það eru |
oí fá skip handa þeim sem vilja og þurfa
að lifa af fiskveiðum. Þessi vöntun er orðin
svo tilfinnanleg að í sumum kjördæmum er
það að verða atvinnuvegur nokkurs hluta
æskumanna að kjósa til alþingis eins og
smalar sumra skipaeigenda vilja, til að fá
atvinnu á sjónum. Það er spilling sem staf-
ar af vantandi atvinnuskilyrðum. Of þessi
spilling er einhver mesta andlega pest, sem
til er í þjóðfélaginu.
Aiveg eins og M. Kr. myndi ekki hafa
bygt síldarverksmiðjuna ef einstakir menn
hefðu átt nógu margar slíkar verksmiðjur
og starfrækt þær, þanig á ekki að grípa til
samvinnuútgerðar eða samvinnuiðnaðar
nema þar sem einkaframtakið nær ekki til,
en duglegt fólk verður vinnulaust, og leggst
Framh. á 3. síðu.
Fasisminn vofir y fir
Þau skelfingartíðindi, sem
borizt hafa frá Þýzkalandi á
árinu, sem leið, og fregnirnar
um blóðbaðið mikla í Austur-
ríki núna allra síðustu daga,
gefa átakanlega til kynna,
hvað í vændum er hér á voru
landi og yfirleitt með lýðfrjáls-
um þjóðum, ef ofbeldis- og
kúgunarhreyfing sú, sem þess-
um atburðum veldur, nær að
magnast meðal vestrænna
þjóða meir en orðið er.
Nú er tími til þess kominn,
að þeir menn og flokkar allra
landa, sem hafa vilja og sinnu
á því að hindra það, að hnefa-
réttur og fámennisstjórn of-
ríkismanna komi í stað lýð-
ræðis, taki höndum saman
um að afstýra hinni yfirvof-
andi hættu.
Viðurkenningin á jafnrétti
allra manna og sú aðstaða til
íhlutunar um mál þjóðfélags-
ins, sem alþýða manna hefir á-
unnið sér, er dýrmætasta eign
mannkynsins á þessari öld. Sú
kynslóð, sem nú lifir, hefir í
skjóli þessara mannréttinda,
vaxið að manndómi og menn-
ingu meir en nokkur önnur
kynslóð.
En núlifandi kynslóð hefir
notið þessara réttinda án þess
að hafa, nema að nokkru leyti,
barizt fyrir þeim eða gert sér
fyllilega grein fyrir, hvað þau
kostuðu. Hún þekkir ekki hæl
einvaldskúgunarinnar af eigin
reynd. Þögul gleymskan er búin
að þagga niður stunur lítil-
magnanna, sem á liðnum öldum
þoldu ranglætið, og lemstrin
eftir svipur kúgaranna eru
horfin í duft moldarinnar, þar
sem enginn finnur til.
Núlifandi kynslóð hefir
naumast gefið sér tíma til að
kynnazt því og skilja það,
hversu hörð og hversu löng
baráttan var fyrir frelsi al-
mennings og hversu mikið hún
kostaði af dýrmætustu manns-
lífunum, sem heimurinn hefir
átt.
Við íslendingar á 20. öldinni
þekkjum að vísu nöfn Skúla
Magnússonar, Fjölnismanna og
Jóns Sigurðssonar og mann-
anna, sem stofnuðu fyrstu
kaupfélögin. En við skiljum
ekki líf þeirra, ekki baráttu
þeirra, ekki hina gömlu bölvun
kúgunarinnar, af því að við
þekkjum hana ekki eins og
hún var.
En nú eftir 150 ára baráttu
fyrir „frelsi, jafnrétti og
bræðralagi“ syrtir aftur í lofti
meðal hinna frjálsu þjóða.
Fyrir rúmum 10 árum hófst
hin svarta afturganga einveld-
isins suður á Italíu.
Og nú fyrir rúmu ári síðan
var tákn svörtu hættunnar
dregið við hún í móðurlandi
germanskra þjóða.
Og alla vikuna, sem nú var
að líða, hefir eitt helzta menn-
ingarland álfunnar flotið í blóði.
Það er blóð frjálsrar alþýðu,
sem rennur að fótskörum
hinna nýju harðstjóra.
Einnig hér á Islandi er fas-
isminn, harðstjórnarstefna síð-
ustu ára, að festa rætur.
Nú er það á voru valdi, Is-
lendinga, að nema af dýr-
keyptri reynslu vorra ger-
mönsku frænda í Þýzkalandi og
Austurríki.
Það er enn á valdi frjálsrar
alþýðu, að sjá svo um, að „ís-
lands óhamingju“ verði ekki
fasisminn að vopni.
A víðavamii.
Hvaðanæfa af landinu
berast nú þær fregnir, að
íhaldið missi fylgi með degi
hverjum, og ganga menn í
aðra flokka. Veldur því einkum
tvennt ofan á það, sem fyrir
'var: I stjórn þess í bæjarmál-
um Reykjavíkur, sem kunn er
orðin af umræðupi í blöðum og
útvarpi, og fylgi þess við naz-
ista. Þykir mönnum nú fulhllt
til þess að vita, að hafa sjálf-
an höfuðstað landsins ofurseld-
an íiialdinu þó eigi nái kyr-
staða íhalds og vargöld nazista
fullum tökum á þingi og þjóð.
Framkvæmdir
í Barðastrandarsýslu.
Hvernig hugsar íhaldið um
sveitirnar? Gott dæmi er
Barðastrandarsýsla. Þar var 1-
haldsmaður þm. í nálega 20
ár. Hann var dyggur stuðnings-
maður þess flokks, lipurmenni
og bjartsýnn. Hann hjálpaði
öðrum héruðum stundum til að
koma .áleiðis framfaramálum,
sem samherjar hans gengu á
móti. En hann kom engu fram
í sinni sýslu, ekki fynr vilja-
leysi sitt, heldur fyrir óbeit
flokksins á að hlynna að sveit-
unum. Vorið 1931 sagði maður,
sem fór þrjár dagleiðir um
sýsluna, að hann hefði varla
séð metralangan vegarspotta,
og ekki nema eina gamla tré-
brú, sem var frá tíma eldra
þingmanns. Síðan Bergur Jóns-
son tók við þingmennsku fyrir
kjördæmið, hefir skift um,
þrátt fyrir kreppuna. Nú er að
verða akfært frá Rauðasandi
og allt að Patreksfirði. Síma-
lína komin út í víkumar norð-
an við Látrabjörg, myndarleg
sundlaug komin í Tálknafirði,
akvegur frá Kleifum og langt
út með Gilsfirði, margar brýr
gerðar yfir ár í nyrðri sýsl-
uni, komið á betri strandferð-
um við Króksfjarðarnes, og
efldar skipulegar bátaferðir frá
Flatey og milli eyjanna og upp
til meginlands. Þetta er vel af
sér vikið á 3 árum.
Viðureignin á Selfossi.
Leiðarþing var við ölfusá
fyrir skömmu. Þingmenn Ás-
nesinga héldu það. Jón Jóns-
son í Stóradal kom þangað.
Var það fyrsta trúboðsferð
þeirra félaga, sem. ætla að setja
sprengingakandidata til að
skaða hvern Framsóknarfram-
bjóðanda nú í vor. Ungur bóndi
úr Flóanum, Páll Hannesson í
Sandvík, skaut því til Jóns,
hvort hann vildi ekki gera grein
fyrir ástæðum sínum að skaða
Framsóknarflokkinn. Jón réðist
þá á þingflokkinn, og taldi
hann hafa ætlað að innleiða
Reykjavíkurkaup allsstaðar á
landinu. Jörundur svaraði hon-
um rækilega. Sýndi fyrst
fram á að ekki var talað um
annað en kauptaxta hvers hér-
aðs, þ. e. það, sem atvinnurek-
endur þar borguðu sínu verka-
fólki. Og þó var ekki einu sinni
að Framsóknarflokkurinn gengi
að þessu sem föstu marki,
heldur að hafa hliðsjón af við-
urkenndum taxta, sem í raun-
inni er ekki annað en að hætta
að borga bændum í opinberri
vinnu lægra en bæjamönnum.
Varð Jón að viðurkenna að
hann hafði farið með staðleys-
ur. Reyndi hann að vitna í Al-
þýðublaðið sér til stuðnings.
Jörundur bað hann lesa orðrétt
úr því um samkomulagstilraun-
imar. Var Jón tregur til þess,
en varð þó að gera það. Fóru
þá áheyrendur að skellihlæja,
því að þá stóð annað í blaðinu
heldur en Jón vildi vera láta.
Jörundur talaði þrem sinnum
og hafði þá kreppt svo að Jóni,
að hann átti hvergi útgöngu-
dyr. Þótti öllum Framsóknar-
mönnum, er á fundinn komu,
að Jörundur hafa varið vel og
karlmannlega ríki sitt, og eru
staðráðnir í að veita honum
öruggt brautargengi. Enginn
maður var með Jóni á fundin-
um, en íhaldið sýndi honum
nokkura samúð. Lauk þannig
fyrstu trúboðsferð hinna prýði-
legu embættismanna í bænda-
flokknum.
Fræsala.
Á undanförnum árum hefir
S. I. S. og kaupfélögin mjög
haft forystu um sáðvöruverzl-
un þá, er að nýrækt lýtur,
sáðkorn til grænfóðurræktar
og grasfræ til túnræktar. —
Þannig hefir S. I. S. á árunum
1930—33 selt um 300 smálest-
ir af sáðkomi og grasfræi.
Væri það útsæði í vænt flag ef
á einn stað væri komið. Gras-
fræsala Sambandsins hefir
komizt hæst í 21.23 smálestir
1931.
Á komandi vori verður tek-
in upp sú nýlunda, að kaupfé-
lögin hafa einnig á boðstólum
gulrófnafræ af góðri tegund.
Er þetta aðeins byrjun á því
sjálfsagða fyrirkomulagi, að
meðlimir kaupfélagana geti
fengið allar hinar algengari
tegundir af matjurtafræi í sín-
um eigin verzlunum, kaupfé-
lögunum.
Gulrófnafræið sem kaupfé-
lögin selja, er í þetta sinn að-
eins af einni tegund — sbr.
auglýsingu á öðrum stað hér í
blaðinu — nefnist sú tegund
„Gauta“ (Göta) gulrófur, og
er reynd að góðu bæði í Nor-
egi, Svíþjóð og Finnlandi. Fræ-
ið er -úrvalsfræ, ræktað sem
stofnfræ við fullt eftirlit.
Fræið fá félögin beint frá að-
alframleiðslufirmanu í Svíþj óð
fyrir milligöngu Sambandsins,
en hr. Árni G. Eylands er
ráðunautur þess um fram-
kvæmdina. Er því full trygg-
ing fyrir því að verð og gæði
verði hið bezta sem fáanlegt
er.
I
; Kaupgjaldskröfur
Jóns Jónssonar.
Jón Jónsson í Stóradal gerði
uppreisn í Framsóknarflokl<n-
um af því að hann áleit svo
mikilsvert fyrir bændastéttina,
að sveitamenn fengju lægra
kaup en bæjamenn í vega- og
brúavinnu. Jóni hefir verið
bent á það, að hann ætti sjálf-
ur að taka þriðjungi minna
kaup í kreppulánasjóði heldur
en bæjamennirnir, sem vinna
með honum og fá vin sinn
vegamálaráðherrann til að vera
þriðjungi léttari á fóðrum
heldur en Magnús Guðmunds-
son. En hvorki Jón eða Þor-
steinn Briem virðast lifa eftir
þessu boðorði sínu. Þ. Br. er
enn á sama kaupi og M. G.
Og Jón tekur 600 kr. á mánuði
í kaup frá kreppulánasjóði,
eða 7200 kr. árlega alveg eins
og hinir tveir bæjamennirnir í
sjóðstjórninni. Við nánari at-
hugun ætti Jón að sjá, að
hann verður að lækka sig um
þriðjung, ofan í svo sem 400
kr. mánaðarlega, til þess að
sanna í verki, að bændastéttin
eigi að vera réttminni en bæja-
menn. Jón boðar nýja trú, og
hver trúarhöfundur verður að
lifa eftir kenningu sinni.
Framfaramál Skagfirðinga.
Ef skagfirzkur umbótamaður
er spurður um hver séu mestu
áhugamál hans fyrir héraðið,
þá mun hann svara: Hafnar-
gerðin á Sauðárkróki og mjólk-
urbúið. Framsóknarmenn í
héraðinu hafa nú um nokkur
ár starfað að undirbúningi
mjólkurmálsins, og eru allar
líkur til að búið muni rísa í
skjóli kaupfélagsins á Sauðár-
króki. Skagafjörður er ef til
vill eitt allra bezta hérað
landsins til mjólkurframleiðslu,
en markað vantar fyrir afurð-
irnar, þangað til þar kemur
mjólkurverksmiðja. Lögin um
hafnargerð á Sauðarkróki voru
samþykkt, þegar Framsóknar-
flokkurinn hafði meirihluta að-
stöðu, en lítið verið hreyft
fyr en nú í vetur, að Fram-
sóknarmenn í Skagafirði hafa
komið hreyfingu á málið og
gert nýjar tillögur um fram-
kvæmdina. Fyrir unga fólkið í
Skagafirði skiftir miklu hvort
umbótamenn eða kyrrstöðu-
menn fara með mál héraðsins
á næstu árum. I skjóli við
höfn á Sauðárkrók og stórt
mjólkurbú, myndi skapast
grundvöllur fyrir mikla nýrækt
og heimilafjölgun.
Ekki vegna málefna.
I síðasta tbl. Framsóknar er
í fyrsta sinn minnst mála sem
klofningsmenn hafa áhuga fyrir
og vilja vinna að. Prestur í
sveit ríður þar á vaðið. Minn-
ist hann þriggja mála, sem
öll eru í fremstu röð baráttu-
mála Framsóknarflokksins og
er því erfitt að skilja þörf-
ina á nýrri flokksmyndun til
þess að hrinda þeim fram.
En presturinn varar sig ekki
á því að hann gerir forstjóra
„einkaf yrirtækisins“ bj arnar-
greiða með því að minnast
þessara mála.
Hann hefir ef til vill ekki
vitað það að „forstjórarnir"
hafa aldrei hreyft hönd né fót
til f’ramgangs samvinnubyggða-
hugmyndinni, sem barizt hefir
verið fyrir af Framsóknar-
mönnum, og barizt verður fýrir
af þeim unz býlafjölgunarmál
sveitanna verður leyst.
Honum hefir ef til vill ekki
verið það fyllilega ljóst að
baráttan fyrir skipulagningu
afurðasölunnar innanlands var
fyrst hafin af fullum krafti
af Framsóknarflokknum í
haust, fyrst og fremst að
forgöngu Jóns Árnasonar og
Eysteins Jónssonar, og að á-
stæðan til þess að ekki var
lagður grundvöllur að fullkom-
inni lausn málsins var sú, að
kloíningsmennirnir svikust
undan merkjum.
Hann hefir sjálfsagt ekki
vitað, að á flokksfundum í
hau&t var ekki farið dult með
það af hálfu „forstjóranna"
(einkum þó Jóns frá Stóradal)
að það væri ekkert neyðarúr-
ræði að sæta þeirri meðferð
á innflutningshöftunum að
þau yrðu afnumin ef þess væri
gætt að hamla innflutningi
landbúnaðarvara. Þó því aðeins
væri þessu sætandi að það
gæti orðið til þess að samvinna
héldist við íhaldið.
Svo á að fara að telja
mönnum trú um að þessir for-
kólfar verði skeleggastir í bar-
áttunni fyrir nýbýlum, skipu-
lagningu afurðasölu og inn-
f lutningshöftum!
Einkafyrirtækið er ekki
stofnað málefnanna vegna.
Oíug áhrif. Fyrir nokkru ætlaði
Ifitlei' að halda ræðu í Berlín.
Hann ók til fundarstaðarins í
leigubíl og þekkti bílstjórinn hann
ekki. þegar þangað kom bað
hann bílstjórann að biða eftir s.ér
og keyra sig heim, þegar hann
hefði aflokið erindinu. þessu neit-
aði bílstjórinn ákveðið og sagðist
endilega verða að fara heim, til
að hlusta á ræðu Hitlers í útvarp-
ið. Yfir þessu var Hitler svo á-
nægður, að hann gaf bílstjóranum
10 mörk. En hann misskildi gjöf-
ina og sagði: Ég gef ekki baun
fyrir þennan heimskingja, hann
Hitler. Ég skal bíða.