Tíminn - 09.06.1934, Qupperneq 2

104
T í M I N N
um allt Suðurland, eru svo alkunn, að
þau þarf ekki að rekja. Hvað eftir ann-
að hafði verið reynt að koma lögum yfir
þennan mann fyrir afbrot hans, en ekki
tekizt. Hafði þetta verið reynt bæði hér
í Reykjavík og Árnessýslu, þar sem Ei-
ríkur Einarsson átti um eitt skeið við
Bjöm og félaga hans og endaði sú viður-
eign með fullum „sigri“ Bjöms Gíslason-
ar. Hann hafði hvað eftir annað verið sett-
ur í varðhald, en alltaf sloppið við það að
fá dóm fyrir verknaði áína. Hann var tví-
mælalaust, af þeim, sem stunduðu sömu
„atvinnu" og hann, talinn í allra fremstu
röð og átrúnaðargoð „stéttarfélaga"
sinna. Bjöm Gíslason hafði sem sé notað
þá aðferð í hvert skipti, sem við hon-
um var hreyft, að ráðast opinberlega og
með þvílíkri fólsku á hlutaðeigandi em-
bættismann, að varla þekkjast dæmi til,
annars eins, svo sem menn geta séð, ef
þeir kynna sér Gaulverjabæjarmálin.
Kemur saga þeirra að nokkru leyti fram
í 10. hefti Landsyfirréttardómanna. Árás-
ir hans á hinn ágæta og samvizkusama
sýslumann Sigurð Ólafsson á Kaldaðar-
nesi eru alveg einstakar. En tilefni þeirra
var það, að Sigurður sýslumaður tók
íöstum tökum á Birni í Gaulverjabæjar-
málinu og öðrum málum, sem Björn átti
í 1 sýslunni. Þessar ofsóknir telja ýmsir
raunverulega ástæðumar fyrir því, að
Sigurður sýslumaður sagði af sér em-
bætti, því að þótt árásimar væru vitan-
lega aliar ástæðulausar, tók sýslumaður
sér þær mjög nærri.
Það var því fyrir nokkrum árum litið
svo á, að bezt væri fyrir dómara að
snerta sem minnst við Birni Gíslasyni. .
En það var jafn augljóst, að ekki
þýddi að víkja úr vegi fyrir þessum
fjársvikara, og dómsvaldið og réttarfar-
ið í landinu varð að sýna það öllum al-
menningi, og minniháttar fjársvikurun-
um, að lögin næðu einnig yfir Bjöm
Gíslason.
Það hafði stórfellda þýðingu fyrir til-
trú almennings til réttvísinnar.
Það má því gera sér í hugarlund við
hvað var að fást, þegar ég samkvæmt
embættisskyldu minni lagði mig í þetta
verk fyrir 5 árum síðan. Og í ofanálag
við þá mótstöðu, sem að málið hefir alls-
staðar mætt hjá íhaldsöflunum í dóms-
málaráðuneytinu og Hæstarétti, hefir í-
haldið lánað Birni Gíslasyni rúm í saur-
blaði, sem það gefur út, til hinna allra
auðvirðilegustu lygasagna og áburða á
hendur mér. Gengur þetta svo langt, að
tæpast er til það afbrot, sem ég sam-
kvæmt þessum skrifum á ekki að hafa
drýgt. Að vísu hefir þessu verið hnekkt
með dómsboði í undirrétti og Hæstarétti,
en það hefir kostað bæði fé og fyrirhöfn
af minni hálfu og hins opinbera.
Og hver hefir svo orðið niðurstaða af
allri þessari baráttu og öllu því erfiði,
sem lagt hefir verið í þetta mál, þar
sem prófin eru á þriðja hundrað blaðsíð-
ur? Tvímælalaust tap fyrir virðingu al-
mennings og tiltrú á dómsvaldinu og
réttarfarinu. Málsmeðferðin hefir sýnt
það, að á æðri stöðum er ekki vilji á því,
að lögin nái jafnt til allra — heldur
alveg þvert á móti.
Lögreglan hefir líka orðið óþægilega
vör við áhrifin. Það er ekki ósjaldan,
þegar menn eru téknir fyrir smá afbrot
svo sem að stela mj ólkurflösku, flík eða
þessháttar, að hinir ákærðu segja: Já,
ég er tekinn og lögin ná til mín, en
hversvegna gengur Björn Gíslason laus?
Þessar spurningar eru eðlilegar, og þær
eru réttlátar — þess vegna eru þær ó-
þægilegar fyrir réttvísina í þessu landi.
Og þær eru meira. Þær eru hættulegai’,
vegna þess, að þær sýna átakanlega,
hvernig tiltrúarleysið til réttvísinnar og
trlfinning um réttleysið hefir gagntekið
almenning.
Misnotkun náðunarvaldsins.
En réttvísinni og réttlætiskend almenn-
ings hefir og verið misboðið með ýmsum
öðrum hætti. Stendur þar fremst í flokki
misnotkun náðunarvaldsins. Náðunar-
valdið er ætlazt til að notað sé til þess,
að fella niður refsingar, þegar hin al-
mennu refsiákvæði koma sérstaklega
hart niður eftir málavöxtum. Ef maður
stelur til að seðja hungur svangra bama,
meiðir mann, sem á hann ræðst, vegna
þess, að hann hefir ekki gætt hófs í
vörninni sakir geðshræringar, eða á ann-
an hátt eru fyrir hendi mjög'veigamiklar
afsakanir fyrir því, að einstaklingur hef-
ir framið afbrot, en ekki er hægt vegna
refsiákvæðanna að taka verulega tillit til
þeirra afsakana við uppkvaðningu dóms-
ins og ákvörðun refsingarinnar, þá er
rétt að nota náðunarvaldið.
Sem glöggt dæmi þess, að náðunar-
valdið hafi verið stórkostlega misnotað,
skal ég nefna sem dæmi borgara einn
hér í þessum bæ, sem flutti inn áfengi í
stórum stíl til þess að afhenda það kunn-
ingjum sínum og nota það í veizlufagn-
aði. Maður þessi var dæmdur í sekt og
þriggja mánaða fangelsi, og var sú refs-
ing samkvæmf ákvæðum laganna fremur
væg. Þessi maður var leystur frá fang-
elsisrefsingunni, og er það samkvæmt því
sem að framan segir, fullkomin mis-
notkun á náðunarvaldinu. Því þessi borg-
ari hafði síður en svo nokkrar sérstakar
frambærilegar afsakanir fyrir því, að
hann hafði framið þennan verknað. Miklu
meiri afsakanir hafa ýmsir þeirra manna,
sem brugga áfengi og selja, því eigi all-
fáir þeirra rata út í þessa ógæfu vegna
fátæktar, atvinnuleysis og erfiðrar lífs-
afkomu. En þessir menn eru ekki náðað-
ir. Þeir verða að taka* út sínar refsingar.
Annað dæmi skal ég nefna um mann,
sem einnig flutti inn áfengi og jafn-
framt framdi svik og falsanir í sambandi
við það; hann falsaði nafn erlends sendi-
herra, notaði stimpla hans og sendi fals-
að bréf í utanríkisráðuneytið íslenzka.
Þessi maður var dæmdur í 3ja mánaða
fangelsi. Dómsmáluráðuneytið lét náða
hann að mestu leyti. Hann hafði engar
sérstakar afsakanir fyrir því að fremja*
þetta brot. Náðunin var því ótvíræð
misnotkun, því fjöldi manna, sem dæmdir
bafa verið fyrir miklu minni afbrot og
haft ýmsar afsakanir, hafa verið látnir
taka út sínar hegningar til fulls.
Það getur ómögulega farið hjá því, að
almenningur finni það í þessum tilfellum,
sem ég hefi nefnt og mörgurri fleirum, að
hér er beitt ranglæti. Rétturinn er mis-
munandi eftir því hver á í hlut og hve
góða aðstöðu einstaklingarnir eða að-
standendur þeirra hafa hjá hlutaðeigandi
stjórn. En vitanlega hefir þetta þau á-
hrif, að tiltrúarleysi almennings til rétt-
vísinnar fer vaxandi og svona framferði
valdhafanna grefur grundvöllinn undan
þeirri virðingu, sem þjóðin á að hafa
fyrir lögum og rétti, ef vel á að vera.
Stjórnarskiptin 1932.
Að lokum kem ég svo að þeim málum
sem raunverulega ollu stjórnarskiptunum
1932. En þessi mál eru borgarstjóramál-
ið, Behrensmálið og íslandsbankamálið.
Þegar Tryggvi Þórhallsson hafði seint
á þinginu 1932 lýst yfir því við þingflokk
Framsóknarmanna, að hann mundi verða
að segja af sér, vegna þess að íhaldsmenn
hótuðu þá að fella fjárlögin og Tryggvi
Þórhallsson var þá á sama tíma lagstur
veikur, samþykkti þingflokkurinn að
konungi skyldi bent á formann Sjálfstæð-
isflokksins til þess að mynda stjóm.
Tryggvi Þórhallsson skrifaði þá þing-
flokknum bréf og bað þingmerinina að
vísa á Ásgeir Ásgeirsson til stjómar-
myndunar, en hann lagði til, að sam-
steypustjóm yrði mynduð með íhalds-
mönnum. Atkvæðagreiðsla fór þá fram
um þetta í þingflokknum; voru fyrst 8
atkvæði með; í næsta skipti 12 og síðast
lð. En á sama tíma og samningamir
hófust um þessa stjórnarmyndun við í-
haldsmenn, sendi Tryggvi Þórhallsson
fulltrúa sinn úr utanríkisráðuneytinu,
Stefán Þorvarðsson lögfræðing, til mín,
og óskaði eftir að fá í sínar vörslur öll
skjöl í hinum þremur framangreindu
málum. Varð ég við þeirri beiðni hans,
og voru málsskjölin í vörzlum hans,
þangað til samningunum var lokið um
stjórnarmyndunina; þá sendi hann þau
tií baka. En undir eins og nýja stjómin
tók við, heimtaði hún málsslcjölin í Is-
landsbankamálinu' og borgarstjóramálinu
til sín.
Andstæðingar okkar Framsóknar-
manna, íhaldsmennirnir, hafa haldið því
óspart að almenningi, bæði opinberlega í
blöðum og á mannfundum og þá ekki
síður í einkasamtölum, að þessar máls-
höfðanir hafi allar verið ofsóknir gegn
þeim mönnum, sem hlut áttu að málum.
Engum efa er það undirorpið, að þessar
staðhæfingar eru rangar. Það var full-
komin ástæða til málshöfðunar í öllum
þessum tilfellum, og meira en það. 0g
ég er heldur ekki í neinum vafa um það,
að stjórnarmyndunin 1932 var að mjög
miklu leyti vegna þessara mála, því það
var fyrirsjáanlegt, að ef dómur gengi
1 málum þessum, þá gat niðurstaðan ekki
orðið nema á einn veg. Þess vegna not-
aði Magnús Guðmundsson þegar aðstöðu
sína til þess að láta tvö af málunum, þ.
e. borgarstjóramálið og íslandsbankamál-
ið falla niður, en í sínu máli skipaði hann
Einar Arnórsson sem dómara í Hæsta-
rétti, til þess að tryggja niðurstöðu þess
þar.
Það, sem ég hefi fyrir mér í, að þessi
hafi verið einn aðaltilgangurinn með
stjórnarmynduninni, er varzla Tryggva
Þórhallssonar á málsskjölunum, meðan á
samningunum stóð, eðli málanna sjálfra,
hvernig Magnús Guðmundsson notaði
þegar aðstöðu sína og ennfremur ummæli
Ólafs Thors á stórum fundi í Barna-
skólaportinu hér í Reykjavík, rétt eftir
að samsteypustj órnin var mynduð. Hann
mælti þar á þá leið, að Sjálfstæðismenn
gæti verið vel ánægðir með samsteypu-
stjórnina, vegna þess, að með því hefði
tekizt að tryggja fráför dómsmálaráð-
herrans, Jónasar Jónssonar.
Borgarstjóramálið og Behrensmálið.
En ég skal nú finna þeim orðum mín-
um nokkurn stað, að málshöfðanirnar
hafi verið réttmætar.
Um borgarstjóramálið skal ég vera fá-
orður. Borgarstjórinn var sakaður um
það að hafa hjálpað firma sínu hér í
bænum til þess að taka tvöfalt kaup hjá
bænum fyrir verkamenn, sem unnu við
pípulagningar hér í götum bæjarins und-
ir stjórn firma hans og ennfremur fyrir
að geta ekki sýnt kvittun fyrir 7000
krónum, sem hann taldi sig hafa greitt
útlendum manni fyrir að útvega bænum
lán.
Ég get ekki betur séð en að full á-
stæða haf i verið til að mál þetta væri
rannsakað til hlítar og dómur látinn
ganga í því, og ég er viss um, að hvar
sem er annarsstaðar á Norðurlöndum,
mundi það hafa verið gert.
Behrensmálið hefir verið svo mikið
rætt, að um það mun ég heldur ekki
verða margorður. Þó er það ómótmæl-
anlegt, að dómsmálaráðherrann, Magnús
Guðmundsson, er þar sýknaður ásamt C.
Behrens, fyrir verknað sem bæði Hæsti-
réttur og landsyfirrétturinn höfðu í 6
tilfellum dæmt aðra menn fyrir. Og eru
þó þau brot flest minni heldur en það
sem M. G. var sýknaður af.
En þó er það kannske enn þá eftir-
tektarverðara, að rétt eftir að Hæstirétt-
ur hafði sýknað Magnús Guðmundsson
og Behrens fyrir að ívilna einum skuld-
heimtumanni svo stórkostlega, öllum
oðrum skuldheimtumönnum til tjóns, þá
dæmir sami réttur kaupmann og útgerð-
armann hér í bænum fyrir ívilnun, sem
var miklu minni heldur en sú ívilnun,
sem Magnús Guðmundsson hjálpaði C.
Behrens til að fremja. Og í þessu sam-
bandi má geta þess, að þegar Hæstirétt-
ur reiknar út efnahag C. Behrens til þess
að komast að þeirri niðurstöðu, að hann
hafi nokkurnveginn átt fyrir skuldum, þá
reiknar hann úrkastið úr útistandandi
verzlunarskuldum C. Behrens í fullu
nafnverði, en þegar hann reiknar út
efnahag kaupmannsins, sem hann sak-
felldi rétt á eftir, kemst hann að þeirri
niðurstöðu, að útistandandi skuldir hans
sé ekki verðar meira en 50% af nafn-
verði.
Svona er samræmið hjá hinum virðu-
lega Hæstarétti.
íslandsbankamálið.
íslandsbankamálið er þó áreiðanlega
stærst og alvarlegast allra þessai’a mála.
Getur það ekki leikið á tveim tungum,
að það er stærsta fjársvikamálið, sem
komið hefir fyrir á íslandi á þessari öld.
Aðal svikin voru í því fólgin, að pening-
ar voru lánaðir út í stórum stíl til manna,
sem fyrirsj áanlegt var að aldrei gátu
greitt þá peninga og ekki boðið fram
neinar viðunandi tryggingar fyrir greiðsl-
unum. Annar þáttur málsins voru hin
stórkostlegu og stórfurðulegu ávísanasvik.
íslandsbanki hafði aðalreikning sinn við
banka í Kaupmannahöfn, og hafði heim-
ild til að ávísa þar á reikningslán sitt
að vissri upphæð. En íslandsbanki gaf út
ávísanir á þennan banka svo skifti
hundruðum þúsunda fram yfir það, sem
lionum var leyfilegt að gefa út ávísanir
á. Með öðrum orðum: sjálfur bankinn af-
henti viðskiptamönnum sínum ávísanir í
stórum stíl á erlendan banka, án þess að
eiga nokkuð inni fyrir þeim ávísunum.
Er hér um samskonar ávísanasvik að
ræða, aðeins í miklu stærra stíl, en þau
sem komizt hafa upp um einstök fyrir-
tæki hér í bænum nú á síðasta vetri.
Danski bankinn var sýnilega alveg
undrandi yfir framíerði þessa íslenzka
viðskiptabanka og lætur það hvað eftir
annað ótvírætt í ljós í bréfum til bank-
ans, að ef að þessu fari fram um útgáfu
ávísananna, muni hann ekki leysa ávís-
anirnar út og hljóti bankinn að sjá,
hvaða afleiðingar það hafi fyrir hann, ef
það verði gert.
Af opinberum umræðum um ávísana-
málið, sem nú stendur yfir, þar sem
Mjólkurfélag Reykjavíkur og aðalféhirðir
Landsbankans eru aðalpersónumar, er
mönnum nokkuð kunnugt um það mál.
Ég býst við að fáir verði til að mæla gegn
því, að opinber rannsókn fari fram
á því athæfi. Þó eru þau ávísanasvik að-
eins lítilræði samanborið við framferði
íslandsbankastjóranna, þegar þeir gáfu
út ávísanir, jafnvel svo hundruðum
þúsunda skipti á banka, þar sem þeir
höfðu enga inneign og höfðu enga trygg-
ingu fyrir því, að ávísanirnar yrðu inn-
leystar. — Sakaraðilamir, forstjóri Mjóllc-
urfélagsins og aðalféhirðir Landsbanka Is-
lands, geta því sagt nú með talsvert mikl-
um rökum, að þeim sé gert rangt til
með því að höfða mál gegn þeim, vegna
þess fordæmis, sem Magnús Guðmunds-
son hefir gefið, með því að láta saksókn
falla niður í svikamáli Islandsbankastjór-
anna, sem var miklu stórfelldara en á-
vísanamál Mj ólkurfélagsins. — Og vitan-
lega verður ekki komizt hjá því, að al-
menningur finni það, þó höfðað sé mál út
af ávísanamáli Mjólkurfélagsins og gjald-
kera Landsbankans, að í þessu réttarfari
er engin heil brú og ekkert samræmi. Og
ekki bætir það heldur úr, þegar það er
vitað, að alveg á sama tíma í vetur voru
af viðskiptamönnum Útvegsbankans og
starfsmönnum hans framin ávísanasvik
viðlíka stórfelld og þau er í Landsbank-
anum voru framin, en út af því hefir
engin kæra komið fram og þess vegna
engin rannsókn né málshöfðun gegn þeim,
sem að þeim verknaði standa.
Það þarf ekki að draga það í efa, að
réttarfar eins og þetta getur ekki stað-
izt. Tvö samskonar mál koma fyrir sitt
í hvorum banka. Út af öðru málinu er
kært, rannsókn látin fara fram, mál
sennilega höfðað. I hinu málinu er ekki
gert neitt. Og í stærsta ávísanasvika-
málinu, gamla íslandsbankamálinu, er
ekki gert neitt. Málssóknin sem búið var
að ákveða, er afturkölluð og banka-
stjórarnir eru gerðir að trúnaðarmönnum
þjóðfélagsins.
Hversvegna?
Við verðum að leita að ástæðu fyrir
því, að sá stjórnmálaflokkur, sem stend-
ur fyrir slíkri framkvæmd í réttarfars-
málunum skuli nokkurt fylgi hafa meðal
almennings í þessu landi. Ég held, að'ef
slík réttarfarsframkvæmd hefði átt sér
stað annarsstaðar í Norðurálfu, þar sem
lýðræði er ríkjandi, mundi alménningur
fyrir löngu hafa fordæmt þann flokk.
sem að slíku réttarfari stendur.
Nýlega hafa farið fram stjómarskipti í
Frakklandi eftir miklar æsingar og tals-
verðar blóðsúthellingar, eingöngu vegna
þess, 3ð almenningur grunaöi ríkisstjórn-
ina um það, að taka vetlingatökum! á
hneykslismáli, Staviskimálinu, seml sann-
arlega var þó að sínu leyti ekki stærra,
heldur hlutfallslega miklu minna en ís-
landsbankamálið hér hjá okkur. Það er
ekkert einsdæmi í Frakklandi, að almenn-
ingur taki þannig í taumana. En hér á
íslandi rekur hvert réttarfarshneykslið
annað, án þess að almenningur rumski
nokkuð verulega, og kjósendur ljá méira
að segja þeim flokkum mikið kjörfylgi,
sem maður getur næstum sagt um1 að
hafi réttavfarshneyksli á stefnuskrá
sinni.
Fyrir þessari deyfð almennings, hljóta
að vera orsakir, og ekki geta þær legið í
því, að við íslendingar séum yfirleitt ver
upplýstir eða áhugaminni um almenn
mál, heldur en aðrar þjóðir. Ég held að
orsakirnar liggi að mestu leyti í öðru.
Það er algengt, þegar talað er eða
ýmsa dómsmálaráðherra að stinga svefn-
þorni að málunum?
Ég býzt við að menn verði mér líka
sammála um það, að niðurstaða ýmsra
mála, sem dómur hefir gengið í, hefði
orðið á annan veg, ef almenningur hefði
jtekið þátt í dómstörfunum fyrir opnum
dyrum undanfarna áratugi og blöðin
hefðu fengið tækifæri til að skýra frá