Tíminn - 09.06.1934, Qupperneq 3

T 1 M I N N
105
eðii málanna, réttarganginum og niður-
stöðunum. Hún hefði tvímælalaust orðið
léttari og ’&hrifameiri barátta umbóta-
fiokkanna í réttarfarsmálunum, ef al-
menningur hefði hannig fengið tækifæri
tii að fylgjast með og standa á bak við
þessa baráttu. Erlendis, þar seiri þessi
barátta hefir verið háð svo lengi, og
reynslan, sem við einnig höfum hér á
landi, sýnir það og sannar nægilega, að
verulegum umbótum í réttarfarsmálun-
um verður ekki komið í kring nema með
því móti að opna réttinn — og fá abrienn-
ingi dómsvaldið í hendur að nokkru
leyti.
Með þeim hætti væri þjóðinni sjálfri
gefin aðstaða til þess að fylgjast með og
skilja réttarfarsmálin eins og önnur al-
menn mál í þjóðfélaginu, taka þátt í bar-
áttunni með forvígismönnum sínum fyrir
umbótum og bættu skipulagi og leiða þá
baráttu til sigurs. Og það er eina leiðin.
Á þessum grundvelli verður Framsókn-
arflokkurinn að taka upp baráttuna í
réttarfarsmálunum nú á næstu árum, og
það er eitt af stærstu verkefnum hans,
sem nú eru framundan.
Aðalatriðin í baráttu okkar Framsókn-
armanria í réttarfarsmálunum nú á næst-
unni eiga að vera þessi þrjú:
Að skipaður verði ópólitískur opinber
ákærandi.
Að rétturinn verði opnaður fyrir al-
menningi.
Að dómsvaldið verði, með kviðdóms-
eða meðdómsfyrirkomulagi, að meira eða
minna leyti fengið í hendur fólkinu
sjálfu.
Með því að barátta umbótamannanna
í nágrannalöndunum hefir fengið öll þessi
atriði viðurkennd, sem ein sjálfsögðustu
undirstöðuatriði siðaðs réttarfars, á sú
þarátta að vera auðsótt — auðsótt að fá
þessi meginatriði viðurkennd einnig í ís-
lenzku réttarfari.
Þegar þessu hefir fengizt framgengt,
mun það reynast auðveldara en það hefir
reynst hingað til, að afnema í íslenzku
réttarfari það ömurlega ástand, sem nú
ríkir, og koma á í þessum málum því á-
skrifað um þessi mál, að heyra menn
segja sem! svo: „Ég get ekkert um þessi
mál dæmt, ég er ekki löglærður né fag-
maður í þessum málum og treysti mér
ekki að segja hver hefir rétt fyrir sér“.
Og því miður er þessi staðhæfing manna
alm'ennt á talsvert miklum rökum reist.
Almenning hér á landi vantar raunveru-
lega réttarfarsmenningu, hliðstæða þeirri
menningu, sem almenningur hefir al-
mennt í öðrum’ máluni og er á þessu sviði
miklu ver að sér og ver upplýstur og ver
menntur yfirleitt en almenningur erlend-
is. Þetta stafar af því, að baráttan í rétt-
arfarsmálunum hefir hér á landi verið
háð með allt öðrum hætti en erlendis
hefir tíðkast og fyrirkomulag dómsmál-
anna, einkanlega í opinberum málum1, er
á allt annan veg en tíðkast hjá flestöll-
um þeim þjóðum, sem! hafa lýðræðis-
skipulag.
Við sjáum að vísu, að baráttan er tekin
upp af einstökum mönnum, svo sem fyr-
nefndum sýslumanni í Árnessýslu. En
þjóðfélagið stendur ekki á bak við þenn-
an mann. Afbrotamaðurinn ræðst á hann
rneð fólskulegum ádeilum, án þess að
þjóðfélagið taki nægilega sterkum tökum
á því, að kveða slíkt framferði sökudólgs-
ins niður.
Launin, sem þessi embættismaður fær
fyrir röggsemi sína, var því eingöngu
tjón fyrir sjálfan hann.
Á þennan hátt lærðu yfirvöldin það æði
fljótt hér í þessu landi, að það var
heppilegast að beita ekld allt of mikilli
röggsemi við þá lögbrjóta, sem voldugir
menn stóðu að eða áttu að öðru leyti
mikið undir sér. Reynslan sýndi það, að
þessi röggsemi var aldrei þökkuð, en hún
gat verið hættuleg fyrir embættismenn-
ma sjálfa. Þessum aðferðum virðast
menn æði fljótt hafa lært að beita, m. a.
við Björn Gíslason. Á þennan hátt þró-
aðist það réttarfar hér á landi, sem mun
mega telja næstum fordæmalaust meðal
siðaðra þjóða.
Baráttan við „hvítbrystingana“.
Ekki verður því þó neitað, að barátt-
an fyrir réttlátara dómsvaldi var tekin
upp hér á landi með nriklum þrótti fyr
á árum t. d. af Birni Jónssyni ritstjóra
ísafoldar. Sýndi hann fram á það með
þróttmiklum greinum í Isafold, að hér
ríkti „tvennskonar réttur“, réttur fátækl-
inganna sem lögin næðu til með allri
sinni hörku, og réttur hinna efnuðu borg-
ara, sem raunverulega væru hafnir yfir
lögin. Hann kallaði þessa efnuðu borgara
„hvítbrystinga“ (það eru mennirnir, sem
eru með hvítt um brjóstið) og staðhæfði
að nöfn þeirra sæust aldrei í dómabók-
unum eða í hegningaskránum. Og eftir
því sem ég kynnist betur hegningaskrá
Reykjavíkur fyrir undanfarandi áratugi,
verð ég að álíta, að þessi staðhæfing
Björns Jónssonar sé sannanlega rétt. En
ádeila Björns Jónssonar var aðeins al-
menn ádeila á réttarfarið og oft á með-
ferð einstakra mála, en í þessari ádeilu
var ekki aðallega bent á nýjar leiðir í
fyi'irkomulagi réttarfarsmálanna er leitt
gæti til umbóta á dómsvaldinu og réttar-
farinu í landinu. Þess vegna var Birni
Jónssyni minna ágeng-t í réttarfarsmálun-
um en ætla hefði mátt.
Barátta Framsóknarflokksins í dóms-
og réttarfarsmálunum hefir að mörgu
leyti verið mjög svipuð baráttu Björns'
Jónssonar. Hún hefir að miklu leyti ver-
ið ádeila á meðferð einstakra mála og
rökstudd staðhæfing um það að lögin
ná ekki til allra borgara þjóðfélagsins
jafnt. Jafnframt hefir flokkurinn tekið
upp baráttuna fyrir því að bæta nokkuð
úr lögreglumálunum hér í Reykjavík, að
tekin væri upp opinber atkvæðagreiðsla
í Hæstarétti o. fl. En að öðru leyti hefir
þessi barátta flokksins ekki verið nægi-
lega jákvæð þannig, að hún hafi bent á
leiðir til þess að bæta úr fyrirkomulagi
á baráttuaðferðum þjóðarinnar fyrir
bættu skipulagi á réttarfarsmálunum. Og
þetta álít ég, að hafi verið höfuðgallinn
á okkar baráttu hingað til.
Réttarfarsbaráttan erlendis.
Þegar þjóðirnar fengu lýðræðisskipu-
lagið eftir langvinna baráttu við einræð-
ið og ógnir þess, var það eitt af fyrstu
kröfunum, að ekki mætti taka menn
fasta nema leiða þá fyrir dómara innan
24 klukkustunda, skýra þeim; frá, fyrir
livað þeir væru ákærðir og kveða upp
rökstuddan úrskurð um það, hvort þeir
skyldu látnir lausir eða settir í gæzlu-
varðhald. Ennfremur krafan um friðhelgi
heimilisins. Bæði þessi ákvæði ásamt
fleirum um persónufrelsi, prentfrelsi,
skoðanafrelsi, trúfrelsi o.fl. voru tekin upp
í stjómarskrá allra lýðræðislanda og eru
árangurinn af þeirri baráttu, sem þjóð-
irnar höfðu háð öld eftir öld og kostaði
nrikið blóð.
En á seinni árum hefir einnig verið
tekin upp barátta af frjálslyndum flokk-
um í öllum lýðræðislöndum fyrir bættu
skipulagi í réttarfarsmálunum og meiri
vitneskju borgaranna um rekstur hinna
opinberu mála og beina þátttöku í dóms-
valdinu.
I fyrsta lagi hefir baráttan verið háð
um það, að ákæruvaldið skyldi tekið úr
höndum hinna pólitísku ráðherra og
fengið í hendur ópólitískum ákæranda, og
þessari kröfu hafa frjálslyndu flokkam-
ir fengið framgengt næstum alstaðar í
lýðræðislöndum. Með þessu er það á-
unnið, að pólitískur ráðherra getur ekki
misnotað ákæruvaldið sínum flokk til
framdráttar með því að láta falla niður
sakamál sinna fylgismanna, en ofsækja
andstæðingana með ástæðulausum rann-
sóknum og málshöfðunum.
1 öðru lagi hafa frjálslyndu flokkarnir
iiáð harða baráttu fyrir því að rétturinn
væri opnaður fyrir almening. Fyrirkamu-
lag hins garnla rannsóknarréttar var
þannig, og er, að embættisdómarinn yf-
irheyrir að viðstöddum tveimur réttar-
vottum og fyrir lokuðum dymm þá, sem
eru ákærðir og þá sem leiddir eru sem
vitni í þeim málum. Almenningur á þess
]>ví engan kost, að fylgjast með því á
hvern hátt þessi próf fara fram, og hve
samvizkusamlega þau eru rekin. En á
þessum leynilegu rannsóknum! er svo
byggð ákvörðun hins pólitíska ráðherra
um það, hvort sakamál skuli höfðað eða
málið falla niður. Þetta rannsóknafyrir-
komulag hefir verið miisnotað eftirminni-
lega í mörgum tilfellum og hefir oft
verið bent á það með óyggjandi rökum.
En með því að opna réttinn fyrir al-
menningi er komið í veg fyrir það, að
lxægt sé að misbeita ákæruvaldiiju. I
hverju einasta lýðfrjálsu landi tilheyrir
réttarsalnum stórt áheyrendasvæði, sem
er opið fyrir almenning ásamt sérstöku
svæði, sem ætlað er fréttamönnum blað-
anna. Þessu hafa hinir frjálslyndu um-
bótamenn komið í framkvæmd, og nú
þykir það svo sjálfsagt, að rétturinn sé
opinn en ekki lokaður, að meira að segja
í Þýzkalandi þorði ríkisstjórnin ekki að
brjóta þessa meginreglu í brennumálun-
um. Réttarhöldin í Leipzig voru þess
vegna fyrir opnum dyrum og þess vegna
fengum við þaðan fréttir daglega af því
hvernig réttarhöldin fóru fram. Ef al-
menningur hefði ekki verið búinn að fá
þessa kröfu viðurkennda og rétturinn
hefði verið lokaður, er líklegt, að niður-
staða brennumálanna hefði orðið á ann-
an veg heldur en hún þó "varð.
Þriðja atriðið, sem umbótamennimir
hafa barizt fyrir, er það að almenningur
taki þátt í dómsstörfunum annaðhvort
með kviðdómsfyrirkomulagi eða sem með-
dómendur með hinum löglærðu dómur-
um.
Þessari kröfu hefir nú, eftir langvinna
baráttu, verið fullnægt í flestöllum ef
ekki öllum lýðræðislöndum álfunnar ann
arsstaðar en hér. Það hefir almennt feng-
izt viðurkennt, að það þarf ekki laga-
kunnáttu til þess að segja um það, hvort
ákærður maður er saklaus eða sekur,
heldur þarf til þess hina almennu rétt-
lætistilfinningu góðra og gegnra borgara
í þjóðfélaginu. Þjóðfélagið getur ekki
gert hærri kröfur til þeirra, sem það á-
kærir, en það, að breytni þeirra sé víta-
laus frá sjónanniði hins almenna borg-
ara í þjóðfélaginu. Réttlætiskennd borg-
arans verður því að vera sá mælikvarði,
sem sakleysi eða sekt hinna ákærðu er
byggð á. Þjóðfélagið getur hvorki farið
lengra eða skemmra og á heldur ekki að
gera það. Út frá þessu sjónarmiði meðal
annars er kviðdómsfyrirkomulagið og
meðdómsfyrirkomulagið tekið upp. Það
er álitið, að dómarnir verði með þessu
fyrirkomulagi í meira samræmi við rétt-
Jætistilfinningu þjóðarinnar í heild held-
ur en ef dómarnir eru eingöngu upp-
kveðnir af löglærðum embættisdómurum,
sem hafa það fyrir meginstarf að kveða
upp dóma, en eru að öðru leyti irieira
eða minna slitnir úr samhengi við líf og
starf borgaranna í þjóðfélaginu.
Hér á landi þarf að gera sömu kröfur og
annarsstaðar: Opinber ákærandi, opin
réttarhöld, og dómsvaldið í hendur
almennings.
Fyrir engu þessara þriggja meginat-
riða í réttarfari allra lýðræðisþjóða nú-
tímans hefir verið tekin upp barátta af
umbótaflokkunum hér á íslandi. Og þó
hafa þessi mál verið einna stærstu bar-.
áttumál umbótaflokkanna um víða ver-
öld. Þessi þáttur í baráttunni * hefir ein-
hvernveginn gleymst eða orðið eftir hér
a íslandi, þótt merkilegt megi virðast,
og ég fyrir mitt leyti er ekki í vafa um
það, að fyrir þessa sök skortir hér nokk-
uð á þá réttarfarsmenningu meðal al-
mennings, sem þarf að vera undirstaðan
undir allri umbót í þessum málum.
Ég geri ráð fyrir, að flestir munu við
nánari íhugun verða mér sammála um
það, að hún hefði orðið eitthvað öðruvísi
rannsóknin í ýmsum sakamálumj hér á
iandi, ef hún hefði verið framkvæmd fyr-
ir opnum dyrum og almenningur hefði
átt þess kost að fylgjast með því, hvað
fram hefir komið í málunum. Og ætli það
hefði þá ekki orðið dálítið erfiðara fyrir
standi, sem viðunandi getur talizt fyrir
siðaða lýðræðisþjóð.
Við Framsóknarmenn heitum því að
ger.a það á næstu árum, ef þjóðin vill, að
það verði gert.
Hún sýnir það með kosningunum 24.
júní næstkomandi.
Hermann Jónasson.
16 ára striðið
í 35. tbl. „Framsóknar" í vet-
ur, sendir Tryggvi Þórhallsson
þjóðinni „ávarp“ og boðar um
leið stofnun nýs stjórnmálaflokks,
sem hann og aðrir 4 menn úr
Framsóknarflokknum ætla að
stofna. Og í sama blaði lýsir hann
því yfir, að hann og þeir séu þar
með gengnir úr Framsóknarfl.
Ég hygg, að slík frétt hafi komið
fleirum en mér á óvart og harmi
að slíkt skuli hafa skeð. Tr. Þ.
hefir nú í 16 ár verið einn aðal-
fulltrúi Framsóknarfl. og eins og
hann tekur fram, 10 ár ritstjóri
hans, 5 ár ráðherra hans og 11
ár þingmaður hans.
í nær öll þe.ssi ár hefir Tr. Þ.
barizt látlausri baráttu við höfuð-
andstæðing bænda og samVinnu-
manna, íhaldið — braskaralýðinn.
Ég segi nær öll þessi ár, því
hin síðustu ár virðist friður hafa
færst yfir Tr. Þ., sem nálgast
værð minnkandi framsóknará-
huga. Það mun víst, að margur
hefði hugaað annan endi Fram-
sóknarstjórnmálaæfi Tr. Þ. en
þann, seml orðið hefir.
Tr. Þ. telur brottför sína úr
flokknum stafa af því, að nú sé
Framsóknarflokkurinn hættur að
starfa jafnvel fyrir bændur og
áður, og hitt, að hann láti Rvík-
urmálin um of til sín taka. Er
Tr. Þ. ekki jafn víðsýnn nú eins
og fyrir 16 árum? Er Tr. Þ. sjálf-
ur jafndjarfur og fús til orustu
nú eins og hann var íyrir skríl-
vikuna sælu? Ég efast um það.
Sé þetta rétt, þá er skiljanleg
brottför hans og skilnaður hans
við hina frjálslyndu Framsóknar-
menn. Og þá er einnig skiljan-
legt undanhald og afsláttur Tr. Þ.
á sinni fyrri pólitík, og að hann
nú hyggst að hvílast í forsælu
feyskinna stofna íhaldsins.
Eina af ástæðum sínum fyrir
brottförinni úr Framsóknarfl.
telur Tr. Þ. vera þá, að mynda
átti stjórn með verkamönnum, og
í þeim samningum hafi Framsókn
arflokkurinn látið um of að vilja
þeirra, en ekkert heimtað í stað-
inn. Þessi skoðun Tr. Þ. verður
naumast tekin alvarlega. Fram-
sóknarfl. hefði myndað stjórn
með Alþýðuflokknum, ef H. J.
og Jón J. hefðu ekki verið undir
áhrifum íhaldsins. Hvað mundi
Tr. Þ. þá hafa sagt? Er Tr. Þ. að
kannast við það, að þeir H. J.
og Jón í Stóradal hafi haft vit
fyrir honum ásamt öllum; hinum
í Framsóknarfl. Vægast sagt, er
allt sem Tr. Þ. skrifar um þetta,
meiri og minni blekking'. Fram-
sóknarflokkurinn var búinn að
lýsa því yfir, að samsteypustjórn-
in yrði ekki viðurkennd áfram.
íhaldið var margbúið að taka
það fram, að dagar stjórnarinn-
ar væru taldir, þegar eftir auka-
þing. íhaldið heimtaði aukaþing
strax og vetrarkosningar. Þar eð
kosningar áttu að fara fram á n.
k. vori, þurfti hið fyrsta að hefja
baráttu við íhaldið; byrja varð
á því, að skilja við það í stjóm.
Framsóknarflokkurinn varð að
taka höndum saman við þann
flokk, sem líklegri var til sam-
vinnu uiri stónnál bænda og allrar
alþýðu, svo sem skipulagning á
sölu landbúnaðarvara.
Eins og Tr. Þ. veit, eru yfir-
leitt stórmál landbúnaðarins á-
samt kreppumálunum óleyst enn,
og verða aldrei leyst með neinni
aðstoð íhaldsins eða nálægð þess.
Hugmyndir Tr. Þ. um nýjan
flokk, bændaflokk, eru ótrúlega
barnalegar af manni, sem hefir
verið í 16 ára þjónustu sairi-
vinnuflokks. Eftir 16 ára stríð við
íhaldið, hyggst Tr. Þ. að hitta
loks dugandi herbragð tíl eflingar
samvinnumálum landbændanna:
kljúfa gamla samvinnuflokkinn í
tvo hluti: frjálslyndi og aftur-
hald. Það er ekki að undra þótt
Mbl. punti upp á forsíðu sína með
glæsilegustu myndum sem til
eru af Tr. Þ. fyrir alla hjálpina!
Þorst. Erl. mundi hafa kallað
þetta:
„Höfuðóra, svikna sjón,
sálarkröm og valta fætur“.
Þannig endar þá 16 ára stríðið.
Ég vil svo stuttlega athuga
hve heilladrjúgt hefir orðið sam-
starfið við íhaldið.
Þegar Framsóknarfl. tók við
völdum 1927 með stuðningi Al-
þýðufl. hóf hapn þ^gar stórfelldaj
umbætur nálega á öllum sviðum
þjóðlífsins. Flest þessi verk eru
hinn óbrotgjarnasti minnisvarði
Framsóknarflokksins. 1931 hefir
flokkurinn áunnið sér það traust
meðal þjóðarinnar, að honum eru
sendir fleiri menn og falið að
stjórna áfram. Það ei ekki að
sjá, að hann hafi unnið sér til ó-
helgis þá í sambandinu við verka-
mannaflokkinn.
Bændur og samvinnumenn,
standið þétt saman og óskiftir
við næstu kosningar.
Tr. Þ. og hans félagar — klofn-
ingsmennirnir — eiga ekki að
verða kosnir á þing næst. Þeir
eru fordyr að ljónagryfju íhalds-
ins, hvar öll sporin liggja inn, en
engin út aftur.
Kr. H. Breiðdal
bóndi á Jörfa.
Kolaverzlun
SIGURÐAR ÓLAFSSONAR
Hmi KOL. lteyk]arflL Hml USL