Tíminn - 11.09.1934, Blaðsíða 1

Ojaíbbagi
Matoins e c I. )&ol.
Áígangutliia £ootaz )0 íz.
2Kfgzeib&la
©8 Innþeltnta á íaugaoeg 10.
©imt 2353 - qp&atbólt 961
im Arg.
Reykjavík, 11. sept. 1934.
41. blað.
W
Ofrelsi bænda
i Búnaðarfélagi Islands
Ég hefi nýlega sýnt hversu
B. í. var svift frelsi og fjár-
forræði af íhaldinu 1923, með
jarðræktarlögunum. B. í. er
sennilega eina félagið í heim-
inum, sem ekki fær að kjósa
sína eigin stjórn. Tveir póli'-
tískir flokkar í þinginu senda
félaginu tvo af þremur stjórn-
endum sínum, og þessir að-
komumenn hafa síðan 1925
haldið burtu úr óskiftri fram-
kvæmdarstjórn manni, sem fé-
lagsmenn og Búnaðarþing vildi
hafa þar. Liggja margar sann-
anir fyrir um þetta atriði og
allar þær þúsundir bænda, sem
að nafni til eru í félaginu, ráða
engu um aðalmál félagsins, ekki
einu sinni um stjóm þess eða
framkvæmdastjóm.
Fulltrúamir á Búnaðarþingi,
sem að nafni til eru kosnir af
bændum, mun nú vera 14 að
tölu. Þeir koma saman annað-
hvort ár. Þeir samþykkja ým-
islegt á Búnaðarþingi, en það
verða ekki bindandi ákvarðan-
ii, nema hin aðsenda stjóm
vilji. Búnaðarþingið hefir þann-
ig í raun og veru ekki nema
ráðgefandi vald síðan 1923.
Bændur hafa kunnað þessu illa,
og Framsóknarflokkurinn hefir
tekið það á stefnuskrá sína að
höggva hlekkina af B. í. og að
gera það aftur frjálst og full-
valda um sína eigin stjórn og
málefni.
Mikill meirihluti þeirra
bænda, sem setið hafa á Bún-
aðarþingi hafa kunnað illa
ófrelsi félagsins. Þeir hafa
hvað eftir annað skorað á
stjórn sína að vinna að því að
Alþingi gæfi félaginu frelsi. En
íhaldið hefir barizt á móti því
að gefa bændum aftur félag
sitt. Og þeir menn sem í vetur
yfirgáfu Framsóknarflokkinn
til að vinna nieð íhaldinu eru
og hafa verið á sömu skoðun
«g íhaldið um þetta atriði.
Mergur málsins er því sá, að
íhaldið hefir svift B. í. full-
veldi og fjárforræði 1923, og
haldið þessari kúgun við með
tilstyrk nokkurra fyrverandi
Framsóknarmanna. Vegna
áhrifa þessara fyrverandi sam-
herja hefir Framsóknai'flokk-
urinn ekki haft aðstöðu til, fyr
en nú að hjálpa bændum lands-
ins til að gera B. í. bæði frjálst
og starfhæft.
Ég vil nefna tvo dæmi um
það hversu réttleysi bændanna
og Búnaðarþings hefir komið
fram. Búnaðarþingið hefir hvað
eftir annað samþykkt með
miklum m!eirihluta, að félagið
skyldi aðeins hafa einn fram-
kvæmdarstjóra, og þessi krafa
liefir verið studd af allri
bændastétt landsins. Til að
gefa þessu atriði enn meiri
þunga hefir Búnaðarþingið
stundum aðeins sett ein búnað-
armálastjóralaun á fjárlög sín.
En hinn aðsendi meirihluti
stjómarinnar hefir algerlega
neitað að hlýða þessu, og ekki
skipt sér meira af vilja Bún-
aðarþings heldur en ef hrepps-
nefndin í Grímsey hefði sent
f élagsst j óminni fyrirlag um
málefni félagsins.
í öðru lagi hefir márgfaldur
næirihluti búnaðarþingsmanna
livað eftir annað skorað á
stjóm félagsins að ráða ákveð-
inn mann sem búnaðarmála-
stjóra einan saman. í sömu átt
hafa gengið mjög fjolmennar
áskoranir frá bændum og ein-
stökum búnaðarfélögum. En
hin aðsenda stjóm hefir ekki
haft þetta að neinu, en í þess
stað byrjað pólitíska verzlun
við þennan mann og notað hann
á verksviði, sem öllum var
ljóst, og líka þeim bændum,
sem vildu hafa hann að ráða-
manni í B. f., að hann var ekki
maður til að starfa.
En jafnvel þetta búnaðar-
þing, sem hin aðsenda stjórn
leikur svo grátt, er kosið á
þann spaugilegasta hátt, sem
hugsast getur og með því fyr-
irkomulagi að bændastéttin í
heild sinni hafi sem allra
rninnst áhrif á val þessara
valdalitlu fulltrúa.
Þrjár sýslur sunnan lands,
Árnessýsla, Rangárvallasýsla
og V.-Skaftafellssýsla kjósa
þrjá fulltrúa saman. Eins og
gefur að skilja, koma aðeins
fáir menn á kjörfund, þannig,
að bændunum er raunverulega
gert ókleift að sækja þennan
kjörfund. Og svipað skipulag
er annarsstaðar á landinu. Eitt
dæmi sýnir glögglega hve lítið
samband getur stundum, með
þessu skipulagi, verið milli
bændastéttarinnar og fulltrú-
ans, sem kosinn er.
Jón Þorbergsson á Laxa-
mýri er nú búnaðarþingsfull-
trúi fyrir báðar Þingeyjar-
sýslur, kosinn af fáeinum
mönnum, sem hann hefir hóað
saman í þessu skyni. Jón er að
vísu röskur maður og hefir
áhuga á einstökum búnaðar-
málum, en hann er hinsvegar
alveg sannanlega í fullkomnu
skoðanaósamræmi við bændur í
Þingeyjarsýslu. Þetta sýndi sig
vorið 1933, er hann b’auð sig
fram til þings í héraðinu, með
búnaðarmál sem aðalviðfangs-
efni. Hann fékk liðlega lág-
markstölu meðmælenda, og það
var raunverulega öll sú félags-
lega tiltrúa, sem hann átti í
sýslunni„
Ástand B. í. er þá þann-
ig, að hinir kjörnu fulltrúar
eru oft kosnir af fámennum
hóp, og sumir þeirra njóta lít-
ils trausts í héruðum sínum,
en vitaskuld eru á Búnaðar-
þingi nokkrir fulltrúar bænda,
sem hafa bak við sig örugt og
verðskuldað fylgi í sínum hér-
uðum. Sjálft skipulagið er því
vel fallið til klíkumyndunar og
óheilbrigðra kosninga, og þess-
vegna miður heppilegt, af því
að það tekur raunverulega
valdið af sjálfum bændunum.
En jafnvel þetta Búnaðarþing
fær svo í framkvæmdinni raun-
verulega aðeins ráðgefandi
vald í hinum þýðingarmestu
Hann var búinn að
af almannafé fyrir
Fjármálaráðherra, Eysteinn
Jónsson, skrifaði Jakob Möller,
þáverandi eftirlitsmanni banka
og sparisjóða svohljóðandi bréf
»4. september 1934.
Hér m^d er yður vikið úr
stöðu yðar sem eftirlitsmaður
með bönkum og sparisjóðum
vegna megnrar vanrækslu og
brota á skyldum yðar í starf-
inu.
Eysteinn fónsson
(sign)
Torfi Jóhannsson
(si£n)
Til hr. alþm. Jakobs Möller
Hólatorgi 2«
Bréfið er ekki langt. Þess
gerðist ekki þörf. Alþjóð
manna er vel kunnugt, hversu
megnan ódugnað og trassaskap
Jakob hefir sýnt í starfinu.
Mun óhætt að fullyrða, að
þessari stjórnarráðstöfun verð-
ur fagnað um allt land. Jafnvel
nánustu pólitískir samherjar
Jakobs Möllers hafa játað, að
hann sýndi óverjandi van-
rækslu og hirðuleysi í því
trúnaðarstarfi, sem ríkið hafði
falið honum.
Fyrir óreiðuna og vanræksl-
una í þessu starfi hefir Jakob
hlotið jafnvel svo megnan
ímugust sinna eigin flokks-
manna, að þeir hafa hundruð-
um saman strikað hann út af
lista íhaldsins í bæjarstjómar-
og Alþingiskosningum undan-
farið.
Blöð íhaldsins, Morgunblað-
ið, Heimdallur og önnur slík,
sem hafa tekið málstað manna
eins og Einars fyrv. Barð-
strendingasýslumanns, Helga
Tómassonar, Oddgeirs Bárðar-
sonar og Arnljóts Jónssonar,
hafa ekki treyst sér til að taka
upp vörn fyrir Jakob Möller.
Með þögninni hafa þau ját-
að sekt hans, og viðurkennt
hinar þungu, en réttmætu á-
sakanir almennings.
Það má vel vera, að Morg-
unblaðið og önnur lík blöð reki
nú upp einhverja kveinstafi,
þegar búið er að framkvæma
þann dóm, sem réttarmeðvit-
und almennings hefir kveðið
upp fyrir löngu, en íhaldið
hingað til getað stöðvað, að
yrði fullnægt.
Jakob Möller verður nú að
leggja niður það starf, á sjálf-
sagðan, en þó miður skemmti-
legan hátt, sem honum var
falið að gegna fyrir réttum 10
árum síðan.
málum sínum. Enginn maður
hefir orðið meir fyrir óréttin-
um af réttleysi B. í. en Sigurð-
ur búnaðarmálastjóri. Það er
þessvegna merkilegt, að hann
skuli gerast til að reyna opin-
berlega að fegra hina gyltu
hlekki félagsins. J. J.
birða 170 þús. kr.
verra en ekki neltt
Hann hafði verið einn af
þeim, sem á þinginu áður
l-.afði átt drjúgan þátt í að
skapa þetta embætti.
1 nefnd, sem fjallaði um
þetta mál, áttu þeir allir þrír
sæti, Jón Auðunn, Magnús
Guðmundsson og Jakob Möller.
1 nefndarálitinu sögðu þeir
m. a.:
„Aðalstarf eftirlitsmanns á,
að áliti nefndarinnar, að vera
það, að rannsaka raunveru-
legt fjárhagsástand banka og
sparisjóða, gera tillögur til
stjórna þessara stofnana, ef
honum þykir þurfa, koma
skipulagi á bókhald sparisjóða,
gefa ríkisstjórninni skýrslur
og upplýsingar og vera ráðu-
nautur hennar í þessum mál-
um“.
(Alþt. 1923, A. 900).
Þetta lagði Jakob Möller
sjálfur til, að eftirlitsmaður-
inn ætti að gera.
Og hvað hefir nú eftirlits-
maðurinn Jakob Möller gert af
þessu?
Hefir hann kynnt sér „raun-
verulegt fjárhagsástand banka
og sparisjóða“? Svarið hljóð-
ar þannig, að í stærstu stofn-
unina, sem hann átti að endur-
skoða, Landsbankann, hefir
liann ekki komið í 3 ár, sam-
kvæmt frásögn sjálfs banka-
ráðsins.
Hvað seinasta atriði snertir,
að vera ráðunautur ríkis-
stjórnarinnar í þessum málum,
þá er mönnum það margkunn-
ugt, að einu sinni hefir lands-
stjórnin leitað áíits hans í
þeim efnum.
Það var þegar gjaldþrot Is-
landsbanka vofði yfir og búið
var að loka bankanum1.
Jakob Möller var spurður að
því, hvemig hagur bankans
væri. Jakob svaraði, að bank-
inn ætti fyrir skuldum.
Það reyndist síðar, að bank-
inn skuldaði margar miljónir
umfram eignir.
Slíkur ráðunautur var Jak-
ob Möller. Starí Jakobs Möll-
ers bankaeftirlitsmanns hefir
verið þannig, að hann hefir
vanrækt og svikizt um allt,
sem alþingismáðurinn Jakob
Möller ætlaði honum að gera,
allt, nema eitt.
Alþingismaðurinn Jakob
Möller lagði til að bankaeftir-
litsmaðurinn hefði 10 þús. kr.
árslaun, dýrtíðaruppbót og ríf-
legan ferðakostnað.
Og laununum hefir banka-
eftirlitsmaðurinn ekki gleymt.
Fyrir enga vinnu, fyrir það
eitt að heita bankaeftirlitsmað-
ur, hefir hann fengið greidd-
ar nál. 170 þús. kr.
Alþingi hefir veriö kallað sam-
an 1. okt. n. k.
Héraðslæknisembœttið i Ólafs-
vík er laust. Umsóknarfrestur til
20. þ. m.
Hey skapurinn
og koinandi yetnr
Það er komið fram yfir höfuðdag. Sumri
hallar og veturinn færist nær. Heyannimar
og engjaverkin eru lengra eða skemmra á
veg komin og einstaka bændur eru hættir
heyskap — búnir —.
Heyskapurinn hefir að þessu sinni gengið
ákaflega misjafnlega um landið.
Sunnanlands byrjaði sláttur of seint —
eins og venjulega —. Vaninn er ákaflega
ríkur, og einn af' erfiðleikunum, sem allar
umbætur þurfa að stríða við. Spretta var
góð og heyskapurinn hefir þar gengið sæmi-
lega. Að vísu velktust töður nokkuð og aðr-
ir hirtu of djarft og því hitnaði mikið í
töðunum hjá þeim. Þetta allt gerir að töður
sunnanlands munu þrátt fyrir það þó tíð
hafi verið sæmileg, ekki vera nema rétt í
meðallagi að. gæðum og varla það. En þær
eru miklar að vöxtum.
Vestanlands hefir tíð verið óþurkasam-
ari, en þó hefir engin neyð verið með hey-
slfapinn þar, nema á norðvestur hominu á
landinu.
Þar hafa verið miklir óþurkar og gengið
n-jög illa að þurka.
En vestfirzkir bændur verja hey betur í
hrakningum og misjafnri tíð en bændur
annarsstaðar á landinu. Þeir fanga oftar,
þeir setja í smásæti þó ekki sé fullþurt og
þeir nota nokkuð almennt hærur. Allt styð-
ur þetta að því, að töður þeirra munu nú
sízt vera verri en sunnlenzku töðumar, þó
líðin þar hafi verið óhagstæðari. Spretta á
Vestfjörðum hefir verið ágæt og hey eru
l>ar mikil, þó tafiy við þurkinn hafi verið
miklar.
Norðanlands hefir heyskapurinn gengið
illa og því ver því norðar sem komið er.
Eyfirðingar byrjuðu fyrstir slátt eins og
þeirra er vani. Náðist þá nokkuð af óhröktu.
En annars er öll taða Norðanlands meira
eða minna hrakin. Vegna óþurkanna gengu
sumir úr túnunum hálfslegnum og fóru á
engjar og varð afleiðingin sú, að taðan
spratt úr sér. Töður norðanlands era því
yfirleitt lélegar og langt undir méðallagi að
fóðurgildi.
Austanlands er þó ástandið verst. Þar
hafa óþurkarnir verið lang mestir. Þeir,
sem farnir voru að slá fyrir Jónsmessu,
(Jón í Firði, Karl Finnbogason o. fl.), náðu
löðunum lítt eða ekki hröktum, en margir
. sem ekki byrjuðu fyrr en komið var
franf í júlí lentu í óþurkunum og hjá þeim
hraktist taða mikið. Sumstaðar sama sem
engri töðu farið að ná inn enn. Og taðan,
sem inn er komin, er stórlega skemmd að
fóðurgildi.
Af þessu yfirliti má það vera ljóst, að
það er margur bóndinn sem kvíðír kománda
vetri.
AHir vita það, að þá þurfa skepnurnar
fóður og margföld reynsla er búin að sýna
mönnum það, að þegar skepnur eru fóðrað-
ar á hröktum og lélegum heyjum, eins og
nú verður víða, þá er þeim kvillahætt og
þá verða vanhöldin mikil.
Annars er það atriði í búskap okkar, hvað
lítið öryggi er í jöfnum afrakstri af skepn-
! unurn frá ári til árs og það atriði, hve van-
| höldin eru geypilega mikil, eitt af því sem
5 hvað mest lamar búskapinn og sem hvað
fyrst þarf að ráða bót á. Þetta er mikið al-
•l
i varlegra mál en margur gerir sér í hugar-
lund. Má í því sambandi benda á það, að
það er ekki svo óalgengt að sjá það tvennt
í skattaframtölum, að tala sláturlamba að
haustinu svarar ekki nema til þess, að lamb
hafi fengizt undan 2/3 til 1/2 af ánum, og
að ærtalan í árslok og tala ánna, sem slátr-
að var á árinu, svarar hvergi nærri til tölu
ánna og gemlinganna, sem til voru í árs-
byrjun. Þess eru dæmi, að hér munar um
tugi, og sýnir það glöggt, hve vanhöldin eru
mikil á stundum.
Þegar hey nú eru hrakin eins og þau
Framh. á 3. síðu.