Tíminn - 26.10.1934, Blaðsíða 1

©faíbbagi
6io6ð!n» •« I. fúnl.
3&*fl«nsnrton (estot 10 (b
J2^fgteit>sía
®fl tnnt>CÍRita ó íaugaoeg fO.
Ginrf 2353 - Péet^tf 931
48. blað.
Reykjavík, 26. október 1934.
XVm. árg.
Hugleiðingar um afvinnumál
Eftir Guðjón Samúelsson húsameistara ríkisins
Barátta þjóðar vorrar er háð
um atvinnu, eins og x öðnim
löndum. Þessi barátta hefir harðn.
að mjög á síðasta mannsaldri,
og liggja til þess margar orsakir.
Ein er sú, að á síðari tímum
Uefir verið stríður straumur
fólks úr sveitunuml í kaupstað-
ina, og þá einkum til Reykjavík-
ur. Miklu færri íslendingar lifa
ílú af landbúnaði en áður, og
sýna hagskýrslur glögglega
hversu hlutföll þessi hafa rask-
azt á síðari árum. önnur höfuð-
ástæða er sú, hve kröfur þjóðar
vorrar til lífsþæginda hafa vaxið
á síðasta mannsaldri. Nú keppa
allir eftir, bæði í sveitum og
kaupstöðum, að verða aðnjótandi
þæginda rafmagns til lýsingar og
hitunar, ef unnt er. Margar
breytingar hafa og orðið á hög-
um þjóðarinnar. Símar eru lagðir
um land allt, útvarpstæki munu
eftir nokkur ár verða komin á
hvert heimili á landinu. Kvik-
myndahús 1 kaupstöðum, skemmt-
anir og mörg önnur útgjöld hafa
bæzt við á síðasta mannsaldri,
sem áður voru ókunn. Þá hefir
og ferðalöngun fólks vaxið. Allt
er á férð og flugi. Nú er talið
sjálfsagt fyrir hvern viimandi
mann að fá sitt sumarleyfi, og
er því venjulega varið til ferða-
laga. Margir Islendingar ferðast
á hverju ári til útlanda. Ef öll
þessi atriði væru athuguð vand-
lega og til væru hagskýrslur, er
sýndu þennan árlega kostnað á
hvem einstakling þjóðarinnar,
mætti sanna, hve útgjöld hvers
Islendings hefðu vaxið á síðasta
mannsaldri. í kjölfar þessara
auknu lífsþæginda hafa farið
auknar lífskröfur, sem eðlilegt
er, og samtök vinnandi stétta í
landinu. Nú mætti ætla, að auð-
velt væri á landi, sem nær yfir
100,000 ferkílómetra, og telur að-
eins rúm 100,000 manna, að
koma atvirmumálum þjóðarinnarí
það horf, að enginn atvinnu-
skortur væri, þar sem vitanlegt
er, að á íslandi er nóg landrými
fyrir margfalt fleiri menn en
þar búa, nægilegt land í sveitum
til nýbýla og fiskauðugustu mið
kringum strendur landsins.
Hagur heildarinnar verður vit-
anlega að sitja í fyrirrúmi fyrir
hag einstaklingsins, og út frá
því sjónarmiði verður stundum
að gera ráðstafanir, er einstakl-
ingum kann að þykja miður, en
verða allri þjóðinni til blessunar.
Aðalatvinnuvegir þjóðarinnar
eru, eins og kunnugt er, landbún-
aður og fiskiveiðar og í seinni
tíð nokkur iðnaður. En þar sem
hann er tiltölulega nýr og lítt
þroskaður, mún ég fyrst beina
hug mínum að landbúnaði og at-
huga, hvort ekki sé xmnt í sam-
bandi við hann að benda á atriði,
er megi verða honum til bóta.
Ég mun ekki að þessu sinni
taka til athuguixar sjávarútvegs-
mál, enda er landbúnaðurinn
einn ærið viðfangsefni. En áður
en ég sný huga mínum að vanda-
málum sveitabúskaparins, ætla
ég að i-æða eitt mikilsveort mál,
atvinnuleysið og mun ég því skifita
ritgerð þessari í 2 kafla: 1. At-
vinnuleysið. 2. Sveitabúskapur.
I. Aivinnuleysið
Eins og öllum er ljóst, er at-
vinnuleysi Islendinga háð breyt-
ingum árstíðanna. Á sumtín er
venjulega næg atvinna fyrir ís-
lendinga, hvort sem er í sveit
eða til sjávar, og eins hefir sjáv-
arútvegurinn, og þó einkum tog-
araútgerðin og vélbátaútgerðin,
aukið mjög atvinnu landsmanna
síðara hluta vetrar, frá því í
því ailskostar ólík skilyrði fyrir
vinnu. Hygg ég því, að hér á
landi vei-ði að koma því á, að
verkalýðurinn flytji úr einum
stað í annan á mismxmandi árs-
tíðum, þar sem vinna er mest
og hagfelldust á hverjum tíma.
Vil ég nú leyfa mér að benda á
tvö atriði, sem gætu stuðlað að
lausn þessara mála, jarðeplarækt
og saltvixmslu.
A. Jarðeplarækt.
Ég hygg að hver kaupstaður,
hvert kauptún og hver sambyggð
í sveitum ætti að koma því þann-
Islandi fari stórum vaxandi, enda
ber að keppa að því marki, að
engin jarðepli flytjist til landsins,
og þegar jai’ðeplaræktunin er
komin í viðunandi horf, ber að
banna með lögum innílutning.
allra jarðepla. Samkvæmt verzl-
unarskýrslum voru jarðepli flutt
inn til Islands 1932 fyrir krónur
357,758,00, og ber að spara þenna
skilding. En með aukinni jarð-
eplarækt á einstökum stöðum í
landinu er þó elcki ráðin bót á
því, að nægilegt sé til af jarð- j
eplum á öllu landinu, einkum í
Reykjavík. Ber því að nota þá
staði á landinu, sem einkum eru
hæfir til jarðeplaræktar, til auk-
innar framleiðslu og sölu á
Reykjavíkurmarkaði, eða annars-
staðar, þar sem þess gerist þörf.
En eins og þessum málum nú hag-
ar, virðist þetta lítt gerlegt. Ef t.
d. jarðepli væru flutt frá Horna-
firði, sem mun vera eitt bezta
Sýnishorn af hngsanlegu nýbýlaskipnlagi við Ölfusá. — Á uppdrættinuni sézt, hvert landsvæði, af ræktuðu
og órækfuðu landi, er ætlað hverju sambýli, ásamt skýringum um áætlaða býlatölu og mannfjölda. Enn-
frernur sjást á uppdrættinum rafmagnslínur frá hlnni væntanlegu Sogssföð. Aðalskiptistöð við Ölfusá. — Eins
og menn sjá, er gert ráð fyrir þrem sambýlum undir Ingólfsfjalli. Að vestan ein byggð með 30 býlum, að
austan ein byggð með 30 býlum, að sunnan tvær byggðir, önnur með 30 og hin með 15 býlum. — Linur sýna
landamerki mllll búenda.
febrúar og fram í maí, f Reykja-
vík og nálægum verstöðvum. En
á haustin, og einkum vetrarmán-
uðina fram yfir nýár, hefir at-
vinnuleysi magnazt mikið á síð-
ari árum, og er af þessu ljóst,
að æskilegt væri að geta skift
atvinnunni því sem næst jafnt
yfir allt árið. Eins og nú
horfir við, tel ég nauðsynlegt að
auka sumpart þær atvinnugrein-
ir, sem fyrir eru, og sumpart
skapa nýjar atvinnugreinir, til
þess að ná þessum atvinnujöfn-
uði yfir allt árið. Þessi verkefni
verðta æ erfiðari mleð hverju ári
sem líður, þar eð 1500 manns
bætast við árlega, sem sjá þarf
fyrir atvinnu í landinu.
Eins og nú er ástatt má segja
að við högum vinnuframkvæmd-
um okkar á sama hátt eða svip-
aðan og í þéttbýli annara landa,
þar sem segja má, að hverjum
só skipaður sinn bás og fáir bás-
ar eða engir auðir. I öðniml lönd-
um er hver landskiki ræktaður
og olbogarúm því lítið, en land
vort er enn að mestu ónumið og
ig fyrir, að láta afmarka að
minnsta kosti eins stórt svæði og
nauðsynlegt er, til þess að fá
nægilega jarðeplauppskeru. Þetta
jarðeplasvæði ætti að verá sam-
eiginlegt og standa undir opin-
beru eftirliti kaupstaða- eða
sveitastjóma, og á hver búandi
eða kaupstaðarbúi að geta fengið
eins stóra skák og hann treystir
sér til að rækta. En ef um at-
vinnuleysi er að ræða í viðkom-
andi kaupstað, er hægt að láta
atvinnuleysingja vinna að aukinni
jarðeplarækt á hverjum stað.
Þegar búið er að afmarka
jarðeplasvæði til ræktunar, skal
nota sameiginleg stóriðjuáhöld
til plægingar landsvæðisins, og til
lúningar, þegar þar að kemur, til
þæginda fyrir hvem einstakan.
Áhöld þessi skal viðkomandi
sveitarfélag eða kaupstaður eiga.
Hver jarðeplaræktandi skal svara
gjaldi fyrir plæging og lúning, er
fer fram með þessum vélum, í
hlutfalli við stærð landskákar
sinnar. Með þessu er vitanlega
gert ráð fyrir, að jarðeplarækt á
j arðeplaræktarsvæði landsins, til
Reykjavíkur, kostar sá flutning-
ur nú, ásamt uppskipunargjaldi
kr. 31.00 á smálest, en flutningur
á jarðeplum frá Noregi til
Reykjavíkur kostar ekki nema
16—17 kr. á smálest. Hér verður
því aðstoð ríkisstjómariimar að
koma til, er fyrirskipi, að flutn-
ingur á þessari einu matvælateg-
und verði svo ódýr, að ekki fari
fram úr flutningskostnaði t. d.
frá Noregi til Reykjavíkur. —
Sti’andferðaskip ríkissjóðs, sem
eru á sífelldu flakki fram með
ströndum landsins, hafa • venju-
legast nægilegt rúm til slíkra
flutninga, enda mætti skipa svo
fyrir, að í hvert skifti, sem farm-
rúm er afgangs, mætti nota það
til jarðeplaflutninga með mjög
niðursettu farmgjaldi. Aukin
jarðeplarækt á nefnilega að gera
meira gagn en að fúllnægja nú-
verandi jarðeplaþörf landsmanna,
og skal ég nú víkja að því. Svo-
nefnt jarðeplamél er nú flutt inn
í landið fyrir nokkra tugi þús-
unda króna árlega (1932 fyrir
46.000 kr.) og' má spara sér
þessa upphæð, því að galdurinn
er ekki meiri en það, að þurka
jarðeplin vel og mylja þau
og sía. — Væri sjálfsagt að
koma upp stórfelldri jarðeplarækt
til þess að gera úr jarðeplamél á
lieitum stað, t. d. Reykhóíum,
þar er afargott jarðeplaland. Og
stórvægilegur þáttur við mél-
gerðina er hitinn. Einnig má
nota jarðeplamél til allskonar
kökugerðar, í staðinn fyrir hveiti,
og spara þannig innflutning á
Því. (Má um þetta lesa í riturn
þeirra Bjöms í Sauðlauksdal,
jux’tagarðsbók Eggerts ólafsson-
ar og- bókinni Bökun í heimahús-
um, eftir frk. Helgu Sigurðar-
dóttur).
Hveitiinnflutningur til landsins
nam 1932 kr. 1,076,270,00 eða
rúmri miljón ki’óna, og virðist
því vera mögulegt að spara nokk-
urn hluta þessarar upphæðar,
en einnig ber að rannsaka, að
hve miklu leyti jarðepli eða jarð-
eplamél geti komið í staðinn fyrir
kom eða hveititegundir, og
þyx-fti að gera efnalega rannsókn
á þessu í sambandi við almennar
matvælarannsóknir. Ég hygg að
spara mætti hveitiinnflutning
fyrir álitlega fúlgu árlega, og
að koma mætti þessu í fram-
kvæmd á næstu 3 árum. Stjóm-
in ætti að íela einum manni að
hafa fi-amkvæmdir í þessu málí.
Hann ætti að ferðast um landið,
úr einu byggðarlagi í annað, til
þess að vekja áhuga á jarðepla-
rækt og rannsaka, hve mikil
jarðeplaþörf væri á hverjum
stað, en aukin ræktun einstakl-
ingsins myndi draga mjög úr
innflutningi. En auk þess er
jarðeplaræktun tilvahn atvinnu-
bótavinna, þar eð tilkostnaður ut-
an vinnuaflsins er tiltölulega lít-
ill.
í sambandi við aukna jarðepla-
rækt ber vitanlega að auka alla
kálmetisrækt, sem er enn á byrj-
unarstigi hjá oss. Einkum ber að
auka ræktun þeirra tegunda, er
hér þrífast bezt, eins og salat,
gx-ænkál og spínat, er þroskast
alstaðar á landinu. En viðast-
hvar má einnig rækta blómkál og
hvítkál. En aukin ræktun kálteg-
unda myndi draga úr innflutn-
ingi þeirra og jafnvel erlendrar
mjölvöru. Alla vinnu við kálrækt
má hafa í hjáverkum, en allmik-
ið af káli má selja í bæjunum,
og getur orðið góð búbót að
þessu. En vitanlega þarf að
kenna þjóðixmi að rækta kálteg-
undir og mætti gera það á þann
hátt, að umferðakennari færi um
sveitir landsins, og væri slíkt
fyrirkomulag sennilega betra,
heldur en að koma á sameigin-
legri kennslu í kaupstöðum eða
annarsstaðar.
Með þessari auknu jarðepla-
rækt (og garðrækt), er hér hefir
verið minnzt á, mætti bæta mjög
úr atvinnuleysi manna yfir vor-
tímann og hausttímann. Allt er
undir því komið, að skipuleggja
þessa vinnu (sáningartímann og
uppskerutímann) á réttan hátt,
og væi’i það ekki ofvaxið einum
eða tveimur mönnum, er færu
eftir ákveðinni vinnustefnu.
Sumartíminn er mesti axma-
tími þjóðarinnar, og ætti þvi að
vera óþarfi að benda á nýjar leið-
ir til atvinnu um sumarmánuðina,
þó að hinsvegar megi gera breyt-
ingar á sumaryinnumii, einkum