Tíminn - 29.01.1935, Blaðsíða 1

0ja(5bagt
6 Io6íin » e t 1. f&ni
Sktsnnsutfnn foatat 7 tt.
-S^fgreibsía
Ofl tnn^elmta á Sangaoeg 10.
€»iml 2353 — J>óotbótj 961
4. blað.
Reykjavík, 29. janúar 1935.
XIX. árg.
Minningar
Sú var tíðin, að samVinnu-
stefnan hér á landi var draum-
sjón nokkurra fátækra bænda,
sem lítil tækifæri höfðu til að
kveðja sér hljóðs á alþjóðar-
vettvangi. En -þessir ménn
áttu trú á hugsjón sína, gleði
af stárfi sínu og þrek til að
hugsa um nýjar leiðir. Þeir
stofnuðu hin fyrstu íslenzku
kaupfélög. Þeir lögðu sig í
mannraunir. Flestir eru þeir nú
horfnir af stai’fssviðinu, hinir
fyrstu samvinnumenn, með lítil
laun önnur en meðvitundina
um það, að hafa viljað vel og
unnið' vel.
En verk þeirra áttu í sér
lifsmátt skipulagsins, sem lifir
mennina. Kaupfélagshreyfingin
barst sveit úr sveit, sýslu úr
sýslu. En um leið óx baráttan
gegn samvinnunni. Það var hörð
barátta, óvægin barátta, þar
var ekki sparað fé til. Og af
andstæðingunum var þá pré-
dikáð meðal þjóðarinnar, að
samvinnustefnan væri hugar-
órar barnalegra manna, lítils-
vert fálm og ómegnug þess að
leysa erfið viðfangsefni.
En fyrir hina nýju kynslóð
íslenzkra samvinnumanna gef-
ur nú nýja útsýn. Samvinnu-
félögin hafa orðið að mæta og
verða enn að mæta ótal örðug-
leikum. En samvinnustefnan
er nú orðinn sterkur þáttur í
lífi allrar þjóðarinnar. Naum-
ast er nú nokkur maður í and-
stæðingahópi svo fávís, að
hann þori að neita samvinnu-
félögunum um tilverurétt, eins
og áður var títt. Kaupfélags-
húsin á Akureyri eru nú hæð
hærri en gömlu kaupmanna-
verzlanimar, sem litu niður á
það á uppvaxtarárunum. Og
þannig er sjónarsvið samvinnu-
mannanna nú. Þeir þurfa ekki
að líta upp til annara máttar-
valda í þessu landi. Flestir læs-
ir Islendingar vita nú líka, að
samvinnan er alþjóðahreyfing,
sem telur 100 miljónir manna
innan sinna vébanda víðsvegar
um! menningarlöndin, og að
Alþjóðasamband samvinnu-
manna starfar að því, að skapa
sannvirði vinnunnar og varð-
veita friðinn í heiminum.
Á tveim síðustu árum1 hafa
verið stofnuð fimm ný kaupfé-
lög. I útgerðinni við sjóinn er
samvinnan að ryðja sér til
rúms, leysa þá örðugleika, sem
einstaklingar voru ómáttugir
til að leysa eins og hún áður
gerði það mögulegt að koma
upp sláturhúsum, frystihúsum
og mjólkurbúum landbúnaðar-
ins. Skipulag samvinnunnar er
að vinna nýtt og stórt starfsvið
í hinum vaxandi bæjum.
Menntastofnun samvinnumanna
er nú meir sótt en við er hægt
að taka, Æskan skilur sinn
tíma. Hið gamla tímarit sant-
vinnumanna, sem stofnað var
á Norðurlandi1 fyrir aldamót,
er að færast í nýtízku horf.
Samband íslenzkra samvinnu-
félaga er nú stærsta verzlunar-
fyrirtæki landsins. Hin menn-
ingarlega hugsjón félagshyggj-
unnar og „praktisk" lausn
hennar á vandamálum veru-
leikans, haldast í hendur á veg-
inum til framtíðarinnar.
Búnaðarfélag
tslands
Hér í blaðinu var í nokkrum
greinum á sl. hausti bent á ým-
islegt, sem lagfæríngar þyrfti
við í rekstri Búnaðarfélags-
ins. Síðar hreyfði stjómin
því í þinginu, að kallaður yrði
saman almennur bændafundur
eða bændaþing úr öllum héröð-
um til að ræða þetta mál og
ákveða skipulag félagsins.
Hefði. það í sjálfu sér verið
fremur eðlileg leið, þar sem hér
á að vera um bændafélagsskap
'að ræða. En svo undarlega brá
við, að nokkrir menn risu önd-
verðir gegn því og með miklu
forsi, að slíku ákvörðunarvaldi
væri sleppt í hendur bændanna.
Niðurstaðan varð sú, að stjórn-
inni var falið að gera tiílögur
og leggja fyrir þing síðar.
Búnaðarfélagið er byggt upp
á talsvert kynlegan hátt. Upp-
haflega félaginu, sem myndað
var með frjálsum samtökum
einstakra manna, var, þegar
jarðræktarlögin voru samþykkt,
steypt saman við hálf opinberar
stofnanir, hreppabúnaðarfélög-
in, en í þeim eru allir lögskyld-
aðir til að vera, sem jarðrækt-
arstyrk fá samkv. lögunum.
Valdið yfir félaginu er að nafni
til í höndum Búnaðarþings,
sem kjósa skal af búnaðarsam-
böndum hreppabúnaðarfélag-
anna, en skiptingin í búnaðar-
sambönd og réttur þeirra til
fulltrúafjölda er mjög af
handahófi. Kosning þessara
fulltrúa er óbein, og aldx*ei hef-
ir verið neinn almennur áhugi
rneðal bænda fyrir vali þessara
manna, og ætti þó svo að vei’a.
Og í i’eyndinni hefir svo Bún-
aðarþing, þegar til kemux-, ekk-
ert vald, því að landslög mæla
svo fyrir, að meirihluti félags-
stjórnar er skipaður af Alþingi
og ber ábyrgð fyrir því en ekki
Búnaðarþingi.
Tvískinnungur sá, sem hlýtur
að vera í svo sundurleitri og
losaralegu skipulagi, hefir líka
komið greinilega fram. T. d.
hefir félagið árum saman setið
uppi með tvo búnaðarmála-
stjóra, þvert ofan í samþykktir
Búnaðai'þings. Samvinna og
starfshættir innan félagsins
hefir í sambandi við þetta ver-
ið sérlega slæm, eins og t. d.
hefir glögglega verið lýst af
Sigui'ði Sigurðssyni fyrv. bun-
aðarmálastjóra. Hefir bæði hon-
um og fleiil út af því jafnvel
dottið í hug að færa ætti rnikið
af starfi Búnaðarfélagsins yfir
í landbúnaðarráðuneytið og
liafa fyrir það sérstaka skrif-
stofu, svo sem tíðkast í ná-
grannalöndum. Væri þá hugsan.
leg sú leið, að Búnaðarfélagið
yrði aðallega félagsskapur til að
vekja áhuga á landbúnaðarmál-
um1 svipað og upphaflega.
En hvað sem því líður, þá
á núverandi stjóin þakkir skil-
ið fyrir það, að hún hefir gcng-
izt fyrir því, að komizt yrði
að einhveri’i viðunandi niðui*-
stöðu um fyrirkomulag þessa
félagsskapar eða þeiri’a starfa,
sem honum nú éru falin. Hér er
uml mikil verkefni að ræða fyr-
ir íslenzkan landbúnað og mikl-
ir fjármunir í húfi.
A víðavangi
Þorvaldur í Arnarbæli
sagðist einu sinni hafa gert
tilraun til að verða frægur, og
tekizt í sinni sveit. En enginn
spáði því, að hann myndi verða
landfrægur. Eftir aukaþingið í
fyrra, þegar nokkrir menn
gerðu tili'aun til að kljúfa
Framsóknarflokkinn, gekkst
Þorvaldur fyrir því, að stofna
Framsóknarfélag í ölfushreppi
og skoraði fast á Framsóknar-
menn, að standa á móti Jóni í
Stóradal og öllu hans athæfi.
Um1 sama leyti tók Þorvaldur
þátt í prófkosningu Framsókn-
arflokksins í Ámessýslu, og
studdi að því með sínu at-
kvæði, að Bjarni á Laugar-
vatni yrði frambjóðandi með
Jörundi Bi'ynjólfssyni. I marz-
mánuði kom Þorvaldur til
Reykjavíkur og sat þar bænda-
fund. Á þeim fundi hafði
„einkafyrirtækið“ rniklar liðs-
bónir uppi og gekk illa. Gerði
Þoi’valdur þá í viðtali við ýmsa.
Árnesinga mikið spott að þess-
ari viðleitni til flokksmyndun-
ar, og bað hana aldi’ei þi’ífast.
En kvöldið sem fundinum lauk,
efndu Jón í Dal og menn hans
til veizlufagnaðar í Oddfellow-
höllinni. Þangað var Þorvaldi
boðið. Undir boi’ðum var geng-
ið að því, að ráða menn í
„miðstjóm“ handa „einkafyrir-
tækinu“ í von um að síðar tæk-
ist að mynda flokkinn. Loks
vantaði í eitt sæti í miðstjórn-
inni og fékkst enginn til. Var
þá leitað til Páls á Ásólfsstöð-
um, en hann neitaði, kvaðst
ekki kunna við að svíkja sinn
flokk. Þá var það, að Þorvald-
ur í Arnai’bæli varð frægur í
annað sinn! Þegar heim kom,
byi’jaði hann strax að vinna á
móti Framsóknarflokknum í
Ámessýslu. En þeirn, sem
heyrðu hann í útvarpsumræð-
unum urn! daginn lýsa „hinum
svívii’ðilegu áformum“ Fram-
sóknarflokksins og þar með
sjálfs sín, eins og hann var
fyrir ári síðan, mun mörgum
hafa orðið að spyrja: „Skyldi
hann eiga eftir að verða fræg-
ur í þriðja sinn“!
Guðmimdur á Stóra-Hofi
hefir tekið sér fyrir hendur
meira en vafasamt hlutverk,
þar sem hann reynir að halda
uppi málstað „einkafyrirtækis-
ins“ í Rangárvallasýslu. —
Fyrir nokkru síðan var í út-
vax-pinu boðað til Landsfundar
bænda, sem á að koma' saman
hér í Reykjavík í febrúar n. k.
Síðastliðinn laugai’dag gengust
forsprakkar „einkafyrirtækis-
ins“ í Rangárvallasýslu fyrir
fundi á Str önd, til þess að
kjósa fulltrúa á fyi’nefndan
Landsfund bænda. Fundinn
sóttu um 70 manns og hafði
„einkafyrirtækið" smalað
íhaldsmönnum svo rækilega,
að þeir urðu á fundinum' í
nokkrum meirahluta eða höfðu
þar 40 rnóti 30 af fundarmönn-
um!. Notuðu þeir síðan meira-
hluta sinn, til þess að beita
fáheyrðu ofríld um stjóm og
störf fundarins. Kusu þeir eft-
ir tilnefningu 4 af fylgismönn-
um sínum, til þess að mæta á
Jónas Þorbergsson, útvarpsstjóri
fyrverandi ritstjóri og alþingismaður, varð fimmtugur 22. þ.
m. Þann dag héldu vinir hans og samstai’fsmenn honum sam-
sæti að Hótel Borg og tóku þátt í því á annað hundrað
manns. Gi’ein um J. Þ. birtist á öðrum stað í blaðinu.
Landsfundinum! og synjuðu
með hinni mestu þvei’úð og ó- ;
skammfeilni öllum uppástung- .
um andstæðinga sinna um
sæmilega kosningaraðferð. Var
stungið upp á því, að kjósa
leynilegri kosningu á rniðum
og í öðru lagí, að beita hlut-
fallskosningu, með því að sýnt
þótti, að fundurinn var klofinn
í tvær andstæðar sveitir, en
hvorritveggja uppástungunni
var þverlega neitað af for-
sprökkum „einkafyrirtækisins“.
— Helgi læknir á Stórólfshvoli
bar þá fram fyrirspum til Guð-
mundar á Stóra-Hofi um það,
hvort hann vissi nokkur dæmi
til jafn svívirðilegrar fundar-
stjórnar og vissi Guðmundur
engin dæmi slíks. Lýstu! þá
Framsóknarflokksmenn yfir
því, að þeir myndu boða til
fundar á heiðarlegan hátt, til
þess að kjósa fulltrúa á Lands-
fund bænda. R.
Laun verzlunarforkólfa
í Reykjavík.
Lengi hafa íhaldsmenn og
kommúnistar sveitanna fullyrt,
að forstjóri samsölunnar hefði
12 þús. kr. laun. Raunar hefir
hann 10 þús. Og Guðm. Ás-
björnsson og Eyjólfur Jóhanns-
son samþykktu þessa kaup-
greiðslu umyrðalaust. Til sam-
anburðar má geta þess, að
Helgi Bergs í Sláturfélaginu
og Eyjólfur Jóhannsson hafa
tæp 11 þús. hvor, og eru þó
fyrirtæki þeirra miklu minni
en samsalan. Jón Halldórsson
bankamaður, bróðir Péturs
Halldórssonar (þess sem vildi
láta gera nýmjólkina að grá-
blöndu) hefir 10 þús., Johnson
í bankanum 9,800, gjaldkeri
Utvegsbankans 10 þús. og 500
kr., Hallgrímur Hallgrímsson í
Shellfélaginu 12 þús., verzlun-
armaður hjá Haraldi Árnasyni
rúmlega 9 þús. og skrifari í
Eimskipafélaginu, var ráðinn
þangað af Jóni Þorl. og Egg-
ert Claessen með 10 þús. kr.
launum. Vilja Jerusalemsdætur
íhaldsins gráta yfir þessu?
Notaleg laun.
Ihaldið talar mildð um
að starfsmenn Mjólkursamsöl-
unnar hafi há laun. En það
borgar sínum eigin mönnum
miklu betur. Ríkarður Thors
hefir 24 þús., Proppé 24 þús.,
Kr. Einarsson 24 þús. fyrir að
reyna að selja saltfiskinn, Jón
Ólafsson hefir 12 þús. í Út-
vegsbankanum, Tr. Þ. hefir 19
þús. í Búnaðarbankanum og 7
þús. í Kreppulánasjóði, Jón
Þorl. hefir 16 þús. og 800 kr.,
sem! borgarstjóri, Steingr. raf-
magnsstjóri hefir 22 þús., Þór-
arinn hafnarstjóri hefir 18
þús., Garðar Þorsteinsson hef-
ir 8 þús. hjá bænum fyrir hjá-
verk. Svavar auminginn Guð-
mundsson hafði 800 kr. á mán-
uði í aukatekjur frá landinu,
þegar núverandi stjóm byrjaði
að spai’a á honum. Pétur Magn-
lisson hefir um 6000 kr. í Bún-
aðarbankanum, rúmlega 7000
Kreppulánasjóði, og fékk 30
þús. kr. fyrir málfærslu á vín-
niáli Lárusar Jóhanessonar. —
Finnst íhaldsbændum þessi
laun lág?
Jón í Dal
talaði um það í útvarpsum-
j’æðunum, sem mikla óhæfu, að
nefndarmenn í Mjólkursölu-
nefnd hefðu 10 kr. kaup á dag,
þá daga sem þeir eru að störf-
um. Sjálfur lét hann í fyrra
ákveða sjálfum sér 20 kr. á
dag í Kreppulánasjóði — líka
fyrir þá daga, sem hann starf-
aði ekki neitt eða var í kosn-
ingasnatti norður í Húnavatns-
sýslu.
Uian úr heimi
Baráttan um olíuna.
I baráttunni milli hinna vold-
ugu þjóðfélaga er olían miklu
stærra atriði en t. d. járn eða
kol, Verður það ofur skiljanlegt,
þegar þess er gætt, hvar á
jörðinni þessi verðmæti er að
finna. Öll stórveldin nema helzt
Japan eiga gnægð jáms og
kola í sínu heimalandi. Þau
þurfa ekld að óttast um að þau
vanti járn eða kol, þótt til
ófriðar kæmi og flutningar
stöðvuðust. En um olíuna er
allt öðru máli að gegna. Af
stórveldunum eiga aðeins tvö,
Rússland og Bandaríkin nægar
olíulindir til eigin notkunar.
Og í Bandaríkjunum eru þær
olíulindir, sem þekktar era, þó
ekki taldar meiri en svo, að vel
geti þrotið innan 10—20 ára.
Stóra-Bretland á engar olíu-
Hndir heima fyrir. En í Vestur-
Asíu, í Persíu og Mesopotamiu,
hafa Bretar tryggt sér eiti-
hverjar mestu olíuuppsprettur
heimsins. Fyrir nokkrum ára-
tugum leigði auðugur Englencl-
ingur mestöll olíuréttindin í
Persíu til 60 ára fyrir nál.
milj. ísl. kr., og voru stjóm-
endur þess menningarsnauða
lands þá gersamlega óvitandi
um, hvað þeir voru að gera.
Og nú á 2 síðustu árum hef-
ir verið lögð olíuleiðsla, helml-
ingi lengri en ísland frá vestri
ail austurs, frá olíulindunum
austur við Eufrat-fljót í Meso-
potamíu vestur að hafnarbæj-
um við Miðjarðarhaf, yfir
óbyggðar eyðimerkur. Er það
hið mesta furðuverk.
Japanar hafa geysilegar
áhyggjur út af sinni litlu olíu.
Heima fyrir eiga þeir næstum
engar olíulindir, en í Man-
sjúríu er nokkur olía og einnig
á einni Sakalin, sem þeir eiga í
félagi við Rússa. Er því bók-
staflega sagt engin furða, þótt
eldhætt sé á þeim landamær-
um! Nú í ár hafa svo Japanar
tekið upp það örþrifaráð að
freista að tryggja sig með nýj-
um olíulögum, sem eru alveg
einstök í sinni röð. Með þeim
lögum eru hin erlendu félög,
sem flytja inn olíu, m. a. skyld-
uð til að hafa ávalt 6 mánaða
birgðir fyrirliggjandi í land-
inu, og er ríkisstjóminni gefið
ótakmarkað vald yfir þeim
birgðum „ef nauðsyn ber til“.
En nú hafa vísindin fundið
nýja lausn á þessum málum.
Það eru Þjóðverjar, undir
stjóm Hitlers, sem lengst
ganga í að hagnýta sér þessa
aðferð. Er nú verið að hefja
framkvæmdir um þessa vinnshi
svo stórfelldar, að gert er rf.ð
fyrir, að olíuframleiðslan geti
verið orðin langt til nægileg
fyrir landið árið 1937, þegar 4
ára áætlun Hitlers á að vera
lokið. Áform Þjóðverja eru um!
það, að vinna olíuna úr brún-
kolum, og er það þó talsvert
dýrara en að nota til þess
steinkol, sem líka er nóg af í
Þýzkalandi. En menn þykjast
sjá hvað undir búi, því að
steinkolanámumar era aðallega
vestur undir lagdamæram
Frakklands, en brúnkolin inni í
miðju landi. Með komandi styrj-
öld í huga eru áformin lögð.