Tíminn - 29.01.1935, Blaðsíða 2

14
T 1 M I N N
Úr stjórnmálasögu
íslendinga 1934
Eftir Jónas Jónsson
A að borga mfölkina
með Morgnnblaðiim?
Alþingi það, sem hinir ungu
ráðherrar stýrðu, var styttra
en nokkurt þing hefir verið á
síðustu 10 árum, og þó afkaat-
aði það meiri umbótalöggjöf
heldur en nokkurt annað þing
fyr eða síðar, nema ef vera
skyldi þingið 1928. Auk fjöl-
margra minni mála var á þessu
þingi komið skipulagi á fjórar
stærstu söluvörur íslenzkra
framleiðenda: kjöt, mjólk, fisk
og síld. Þar að auki skilaði
þingið greiðsluhallaíausum fjár-
lögum og aflaði skatta, sem
flialdið hafði hindrað Á. Á. frá
að fá fram þau þrjú ár, sem
hann gegndi fjármálaráðherra-
störfum.
Það lætur að líkindum, að
ekki var unnt að koma fram
svo mörgum stórmálum á
stuttu þingi nema með mikilli
vinnu. Þingmenn stjórnarflokk-
anna unnu nálega allan þing-
tímann eins og hásetar á tog-
urum Kveldúlfs áður en vöku-
lögin komu. íhaldið og félagar
þess, Þ. Br. og Hannes, gerðu
allt, sem þeir gátu til að tefja
fyrir framgangi umbótamál-
anna og það var enginn annar
kostur að brjóta mótstöðu
þeirra nema nieð löngum næt-
urfundum. En með því að beita
bæði þrautseigju og harðfylgi,
tókst að bjarga öllum hinum
þýðingarmestu málum! gegnum.
þingið, þeirra, sem lögð voru
íyrir það.
Samstarf stjómarflokkanna
var yfirleitt mjög gott. Alþýðu-
flokkurinn fékk í kosningunum
10 þingmenn eins og búast
mátti við fyrirfram, en Fram-
sóknarflokkurinn fékk 15 þing-
menn, var nálega búinn að fá
18 þrátt fyrir hið hættulega
samsæri, sem gert var móti
honum. Sigur Framsóknarfl.
kom andstæðingunum algerlega
á óvart, og vegna hans hefir
það tekizt, sem nú er fram
komið, að byrja á þróttmiklum
umbótum í stað þess að annars
var stefnt að niðurdrep.i frelsis
og framfara.
Kosningasigurinn var mikill
og dýrmætur í öllum afleiðing-
um, hverjum Islendingi, sem
óskar frelsis sér til handa og
menningarlífi handa þjóð sinni.
Og þó er þessi sigur ekki nem'a
byrjun, ekki nema fyrirboði
þess, sem þjóðin þarf að unna
sér sjálfri. En það er langt og
samfellt tímabil, þar sem um-
bótaflokkarnir vinna að því að
reisa land og þjóð úr rústum
eftir gamla og nýja óstjórn
kyrstöðumannanna.
Frelsi landsins og menningu
hefir verið bjargað. Tvær hlið-
stæðar fylkingar: smáframleið-
endur og verkamenn standa
hlið við hlið andspænis íhald-
inu og vinum: þess. Umbóta-
flokkamir vita, að lýðræðið
heimtar sterka stjórn og starf-
samt þing. Þjóðin hefir fengið
þessa ósk uppfyllta. Árið 1935
byrjar með margháttuðum erf-
iðleikum um verzlun og fram-
leiðslu. En viðreisnin er byrjuð
í atvinnumálunum. Þjóðin hef-
ir fengið greiðsluhallalaus fjár-
lög. Ábyrgðaflóðið hefir verið
stöðvað. Kommúnisminn er að
visna upp og svartliðarnir heyr-
ast ekki nefndir. Oflátungar
íhaldsins eru hættir að reyna
að fljúga á tómu yfirlæti. Fóst-
ursonur Kveldúlfs er hættur
að hafa kjark til að níða sam-
landa sína í erlendum blöðum.
Þrátt fyrir ytri erfiðleika er
að koma meira jafnvægi og ró
í þjóðlífinu. Gyllingar rauðra,
brúnna og svartra ofbeldis-
hreyfinga hafa orðið sér til
minnkunar. Æska landsins
hallast að starfi,. að skipulagi,
að frelsi, að menningu. Smá-
framleiðendurnir um land allt,
taka höndum saman innbyrðis.
Samvinnan er fjöregg þeirra.
Vegna samvinnunnar og þess
þroska, sem hún veitir, bera
þeir gæfu til að hafa nýtilegt
og hleypidómalaust samstarf
innbyrðis og við sjómenn og
verkamenn. Vinnandi stéttir
landsins vita, að undir staifi
þeirra og forsjá er komin gifta
lands og þjóðar um ókomin ár.
______________________J. J.
Tvö lömb
sem ég á ekki, voru mér dreg-
in s. 1. haust, með mínu marki:
sýlt hægra, fjöður aftan og
hangfjöður aftan vinstra.
Guðrún Guðmundsdóttir,
Grindavík. Sími 7.
Ein af þeim kröfum!, sem
íhald og kommúnistar héldu
var það, að Samsalan ætti að
lána mjólkina, eftir því sem
kaupendum þóknaðist. Vitan-
lega er þessi krafa til þess
gerð að reyna sem fyrst að
eyðileggja starfsemi Samsöl-
uxmar. Lánastarfsemi er eitt |
það hættulegasta, sem fyrir
hag Samsölunnar getur komið.
1 útvarpsumræðunum héldu
íhaldsmenn þessu einnig fram.
En það var einungis einn 1
þeirra, sem duldist ekkert við
um það í hverjum tilgangi þetta
væri fram borið.
Það var Magnús Jónsson. '
Hann sagði þessi merkilegu orð
m. a.:
„Það á að lána mjólkina eins
og blöðin eru lánuð“.
Þetta mun vera mælt af
óvenjulegri hreinskilni og
óvenju ófalinni meiningu, þeg-
ar þessi maður á í hlut.
Ihaldsmenn hafa dreift sorp-
blöðum sínvun út um allt land,
troðið þeim inn á nær hvert
heimili, jafnótt og þau voru;
send aftur til feðra sixma í
Reykjavík.
Meðan Islandsbanki var í
þeirra höndum, lá á því þung-
ur grunur, að þeir notuðu hann
sem einskonar flokkssjóð. Þeir
veittu úr honum fé til gæðinga
sinna, sem svo héldu aftur uppi
blaðakosti íhaldsins. Og þegar
bankinn féll í rústir í höndurri
þeirra, lognuðust ekki færri en
fjögur íhaldsblöð út af nær
samtímis.
Síðan ná íhaldsmexm fé til
sinnar blaðaútgáfu m. a. gegn-
um ýmsa okrara og braskara-
starfsemi. Þeim er enn mokað
út um allar sveitir, þrátt fyrir
þá andstyggð, sem þar er á
þeim víðast hvar. íhaldsmenn
lána þau óbeðið og vita að fæst-
um dettur í hug að borga
svikna vöru, óumbeðna og við-
bjóðslega, eins og blöð íhalds-
ins eru.
En nú hefir Magnúsi Jóns-
syni dottið snjallræði í hug.
Hann langar í mjólk, er ekki al-
veg frá því að þiggja „sam-
sullið“ ef hann fær það lánað.
Þessvegna slær hann fram í út-
varpinu þessari upástungu:
Þið bændur skuluð lána okk-
ur mjólkina ykkar. 1 staðinn
lánum við svo ykkur blöðin
okkar.
Þessi hugsun og þessi hugs-
un ein, var það, sem fólst í
beiðni M. J. til bænda um lán-
aða mjólk.
Framleiðendur áttu að lána
hana eins og íhaldið lánar
blöðin, þ. e. fá hana aldrei
goldna.
Svona hákristileg er hún um-
hyggjan fyrir þeim hluta þjóð-
arinnar, sem á lífsafkomu sína
undir viðunanlegu verðlagi og
skilvísri greiðslu mjólkurinnar.
Svona fíflslegan fláttskap gat
naumast nokkur annar borið
fram en Magnús Jónsson.
Bóndi hér í nágrenninu, sem
undanfaríð hefir selt sína mjólk
beint í bæinn til neytenda, fyr-
ir 42 aura lítrann, hefir tjáð
blaðinu það, að hann telji sig
græða á starfsemi Samsölunn-
ar nú þegar. Hann lánaði m. a.
Mbl.-mönnum mjólk — og þeir
guldu hana með Morgunblaðinu
og Vísi. Með öðrum orðum,
þrátt fyrir 42 aura verð á lítra,
tapaðist svo mikið af andvirð-
inu eða fór í fyrirhöfn við inn-
köllun, að bóndinn kveðst aldrei
hafa fengið meir inn en 28—30
aura fyrir lítra. Nú kveðst
hann græða það a. m. k. sem
svaraði fyrirhöfninni við inn-
heimtu mjólkurverðsins.
Smáframleiðendur eiga nú
eftir kenningu Magnúsar dós.
að lána sína lífsbjörg, bæði
honum og öðrum íhaldsmönn-
um. Hann hefir góð orð um að
senda þeim Mbl. í staðinn.
Mj ólkurframleiðendur!
Finnst ykkur ekki tilboðið
glæsilegt?
Tveir Pétrar
Ihaldsmenn hafa í xrijólkur-
málinu teflt fram tveim Pétr-
uiri til þess að túlka sinn mál-
stað. Báðir eru íhaldsmenn og
báðir þingmenn og báðir trúir
þjónar sinnar stefnu.
Annar var sendur út til þess
að tala til landslýðsins alls, í
útvarpið. Það var Pétur Magn-
ússon. Haxm þótti hæfilega
vandaður til þess að leika hlut-
verk hins umhyggjusama
bændavinar. Og hann fullyrti
fyrst að mjólkurlögin væru
sett til þess „að bæta kjör
framleiðenda, án þess að
íþyngja neytendum“.
Áður hafa flokksblöð íhalds-
llnnMH IM
. mun framvegis aðeins veita þeim umsækjend-
um ókeypis för til útlanda með skipum h. f.
Eimskipafólags fslands, sem láta fylgja um-
sóknum sínum sönnunurgögn fyrir því, að þeir
hafi fengið heimild til kaupa á erlendum gjald-
eyri, er svari til kostnaðarins við fyrirhugaða
dvöl þeirra í útlöndum.
ins fullyrt mánuð eftir mánuð,
að mjólkurskipulagið hafi af
stjórnarflokkunuiri verið til
þess sett að eyðileggja frairi-
leiðslumöguleika bændanna.
Það er ekki í fyrsta sinn, að
þingmenn flokksins eru látnir
vitna á móti sínum eigin mál-
gögnum, sínum innsta hug,
áhugaefnum og sannfæringu,
þegar kjósendaóttinn knýr
hjarta þeirra niður í buxumar.
En Pétur Magnússon sagði
fleira lærdómsríkt. Hann sagði
þetta m1. a.:
„Mjólkurneyzlan á að aukast
sem allra mest“.
Þetta er Pétur Magnússon
látinn segja- við fólkið, sem á
sína afkomu undir sölu mjólk-
urinnar.
En svo á íhaldið annan Pét-
ur, Pétur Halldórsson.
Hann þykir raunar ekki
beinlínis heppilegur í útvarpið,
þótt hann sé öllu meira metinn
í íhaldsflokknum en nafni han3.
En Pétur Halldórsson er ágæt-
ur fyrir Reykvíkinga. Þar er
óhætt að sleppa honum laus-
um. Þessi þingbróðir og flokks-
bróðir P. M. hefir og sínar
skoðanir á hlutunum, þar á
meðal mjólkinni. Og það er tal-
ið alveg óhætt og m'eir að segja
sjálfsagt ag lýsa þeim fyrir
borgarbúum.
Pétur Magnússon sagði
bændunuhi, sem selja mjólkina,
að neyzla hennar ætti og þyrfti
að aukast sem mest. Pétur
Halldórsson segir Reykyíking-
um', sem kaupa mjólkina, að
neyzla hennar eigi að minnka
sem mest. Fólk eigi að neita
sér um mjólk framleiðendanna,
en blanda það litla, seiri þeir
kaupi með vatni.
Þetta eru pistlar hinna
tveggja Pétra, sem' báðir þjóna
undir sama flokk og sömu
hagsmuni: Annar er látinn
segja við bændur: Við viljum
og skulum vinna ykkur allt það
gagn, sem vig getum, m. a.
kaupa af ykkur mikla mjólk.
Hinn segir við sína útvöldu í
Reykjavík: Við skulum kúga
f'ramleiðendurna inn á gamla
ólagið með því að kaupa ekki
mjólk af þeim1, en blanda það
■ litla, sem við fáuiri, með heitu
vatni.
Annar Péturinn er postuli
sveitanna og er stundum nefnd-
ur Pétur afneitari. Hinn er
postuli höfuðstaðar íhaldsins og
fer með kenningu flokksins
hreina og klára.
Þeir eru báðir þjónar hins
sama föðuri.
Jörð
. » i
í Borgarfirði til sölu: Nýbyggt
íbúðarhús úr steinsteypu. Úti-
hús öll jámvarin, er taka 140
fjár, 5 kýr, 8 hesta. Tún nál.
200 hesta, slétt með fjárheldri
girðingu. Engjar útfrá því.
Verð kr. 8V2 þús., sem mest
hvílir á jörðinni. Nánari uppl.
á afgr. blaðsins.
TRYGGINGU
hafa menn fyrir að fá góðar
vörur með góðu verði, með því
að verzla við
Kaupfélag Reykjavíkur.
TRÚLOFUNARHRINGAR
ávalt fyrirliggjandi.
HARALDUR HAGAN,
Austurstr. 3. Sími 3890
Flótti íhaldsins
Helmingur þjóðarinnar hefir
nú í tvö kvöld hlustað á um-
ræður út af mjólkurskipulaginu
nýja. Við þær umræður hefir
margt komið í Ijós, sem áður
var lítt kunnugt almenningi, en
sem hefir þýðingu fyrir af-
komu þúsunda manna í land-
inu.
Hreyfing í þessu máli
byrjar með löggjöf, sem Sig-
urður í Yztafelli og Jörundur
Brynjólfsson koma á 1917 fyrir
Reykjavík. Næsta stigið er það,
að Kaupfélag Eyfirðinga kemur
upp ágætu mjólkurbúi og mjög
fullkomnu skipulagi á öll mjólk-
urmál Eyfirðinga. Þriðja stig-
ið er það, er Framsóknarmenn
á þingi beitast fyrir löggjöf um
mjólkurmál. Byrjaði sú barátta
1932 en málið náði ekki frarri
að ganga fyr en með bráða-
birgðalögum Hermanns Jónas-
sonar síðastliðið sumar.
Framsóknarflokkurinn hefir
staðið fyrir%allri þessari bar-
áttu. Ihaldið notaði aldrei lög-
in frá 1917. I Eyjafirði stóð
það frá byrjun móti mjólkur-
í mjólkurmálinu
samlaginu og hafði í fyrstu
allt illt á homum sér að skipta
við þá stofnun meðan það gat
komið nokkuru við. Óg á þingi
eyðilagði íhaldsflokkurinn og
Jón í Stóradal allar nýtilegar
tillögur í mjólkurmálinu árin
1932, 1933 og 1934, þar til
kosningar skáru úr.
Ihaldsmenn gerðu mikinn að-
súg að ríkisstjórninni fyrir
mjólkurlöggjöfina. Má heita að
Vísir og Mbl. hafi aldrei linnt
látum nú í heilt ár að spilla
fyrir lögunurii. I þessum blöð-
um hefir aldrei komið nein vin-
samleg grein um málið. Pétur
Ottesen heldur því fram í Mbl.,
að þingmenn íhaldsins í Reykja
vík séu að vísu móti málinu,
en aðrir þingmenn flokksins séu
því meðmæltir. En þá er mjög
misskipt dugnaði þessara
manna. „Vinir“ mjólkurmálsins
úr íhaldsherbúðunum sjást ekki
né heyrast. öll blöð flokksins
eru opin fyrir óvinum skipu-
lagsins, en lokuð fyrir hinum
ósýnilegum „vinum“.
Á þingi beittu íhaldsmenn
endalausri málþófi gegn mjólk-
urlögunum, og þeirri aðferð
sem háskalegast var að fylgja,
allskonar fleygum og meinlok-
um. Ef Framsóknarmenn, Al-
þýðuflokkurinn og M. T. hefðu
ekki staöið fast saman um
málið er fullvíst, að íhaldið
hefði látið það stranda eins og
áður. Bráðabirgðalögin, sam-
þykkt laganna á Alþingi og
framkvæmd þeirra er eingöngul
byggð á samkomulagi og sam-
heldni samvinnumanna og
verkamanna.
Samsalan tók til starfa 15.
jan. Sama dag svívirti Mbl. alla
bændur, sem framleiða mjólk
til sölu í Reykjavík, með því að
kalla vöru þeirra „samsull".
Blaðið hafðí þetta smekklega
orð tvisvar sinnum í sömu
greininni. Eina hreina mjólkin
var frá Thor Jensen, og það
engu síður sú mjólk, sem hann
kaupir af ýmsum og selur með
sinni m jjólk.
Blaði.ð kom því óvart upp hve
rótgróna fyrirlitningu það hef-
ir á. bændastétt landsins og
vinnu en auðvirðilega aðdáun
á spekúlantinum, seiri aldrei
Ieggur sjálfUr hönd á plóginn.
Árásir íhaldsblaðanna urðu nú
æstari með hverjum degi. Bæði
dagblö ð íhaldsins kepptust um
að ljúga um mjólkurmálið, um
starfsmenn samsölunnar, og
starfrækslu hennar. íhalds-
flokkamir hugðust að gera mál.
ið að kosningamáli fyrir sig í
kaupstöðunum. En vegna nauð-
synjar málsins og fylgis þess
í sveitum, þorðu! leiðtogar
flokksins ekki að gera sig bera
að of miklum fjandskap opin-
berlega. Þeir tóku þá það ókarl-
mannlega ráð að etja konum
sínum fram. Boðuðu nokkrar
æstar íhaldskonur til tveggja
æsingafunda um málið. Sr.
Sveinbjöm komu á fyrri fund-
inn, en Hannes dýralæknir á
hinn síðari. Fengu þeir að tala
litla stund, en ef þeir eða aðrir
vildu koma með skýringar um
málið, sem íhaldinu komu ekki
vel, stöppuðu hinar reiðu frúr
og létu ýmiskonar illumi látum.
Höfðu smalar íhaldsins hóað
þessum konum saman, í flokks-
hagsmunaskyni, en ekki til að
ræða málið.
Á þessum fundum kom Ein-
ar Olgeirsson og fleiri kommún.
istar fram; við hlið íhaldsins og
stóð með því að tillögurii fyrst
og fremst þeim að lækka þegar
í stað mjólkina ofan í 35 aura.
Jafnframt krafðist „samfylk-
ingin“ þess að bændur lánuðu
mjólkina, að búðir væru jafn-
margar og áður, að mjólkin
ætti að vera óhreinsuð eins og
fyr. íhaldsfrúmar og kommún-
istar voru alveg sammála um
að halda við öllum göllumi hins
gamla sleifarlags, en lækka
mjólkina fyrir bændum engu
síður.
Fyrstu dagana sem sairisal-
an starfaði var hið nýja skipu-
lag ekki að fullu; búið að laga
sig eftir þörfmn bæjarbúa. En
urn það ollu mestu samtök í-
haldsins um að látast ekki vilja
neina mjólk nema frá Thor
Jensen. Voru það samtök, og
fyrirskipun frá leiðtogum
íhaldsins, alveg eins og hinar
reiðu frúr voru leiksoppar í
höndum þeirra. Tilgangurinn
var auðsær: að skapa samsöl-
unni sem mesta erfiðleika, 0g
freista að eyðileggja hana, því
að þá var bændunuiri þrýst
niður í fyrra kaupleysi, verka-
menn sviptir von um að skipu-
lagið hjálpaði þeim, en Korp-
úlfsstaðabúig og vinir þess því
betur sett.
En meðan stóð á þessuin
átökum komst upp að mjólkin
frá Korpúlfsstöðum var að
nQkkru leyti seld á of litlum
flöskum. Hefir Thor Jensen
verið stefnt fyrir að selja eftir
sviknu máli og er það mál nú
hjá dómstólunum. Jensen af-
sakaði sig með því, að hann
græddi ekki á því að flöskum-
ar væm litlar, því að það, sem
í þær ætti að fara, en kæm-
ist ekki fyrir, rynni út á gólf-
ið. Eftir því ættu um 40 lítrar
af Korpúlfsstaðamjólk að flæða
um' gólfið á vinnuherberginu á
hverjum morgni. Þætti slík
umgengni ekki búmennska hjá
smábændum í sveit.
Sviknu flöskumar frá Korp-
úlfsstöðum komu eins og þruma
úr heiðskíru lofti yfir leiðtoga
íhaldsins. Þeir voru í þann veg-
inn að skapa almenna dýrkun
á kúnum á Korpúlfsstöðum, á
mjólk þaðan og á eigendumi
búsins. Og nú var sannað að
einmitt frá þessurri helgistað
íhaldsins var daglega dreift út
mörg hundruð flöskum með
sviknu máli. Þá rifjaðist upp,