Tíminn - 05.03.1935, Blaðsíða 2

84
T í M I N N
Fjárlagaræðan 1935
flutí af Eysieini Jónssyni
fjármálaráðherva
við 1. umræðu fjáriaganna
í sameinuðu Alþingi 26. fehr.
Áður en ég vík að frv. því
til fjárlaga fyrir árið 1936, sem !
hér liggur fyrir til 1. umr., vil
ég, svo sem venja hefir verið
til, gefa yfirlit um afkomuna |
á árinu 1934. Er mér jafnskylt !
að gefa þetta yfirlit þótt núv. !
ríkisstjóm hafi tiltölulega lítil
áhrif getað á það haft, hvera-
ig aíkoman varð á því ári. Eins
og kunnugt er, er afkoma rík-
issjóðs að verulegu leyti ráðin
fynríram með samningu fjár-
laga, en það sem á vantar, að
hún sé ráðin með fjárlögum,
er afráðið þegar verklegar
l'ramkvæmdir eru ákveðnar, en
shkt gerist alltaf framan af
ári.
Vil ég þá byrja með því, að
gefa yfirlit yfir rekstursaf-
komu ríkissjóðs. En yfirlit
þetta hlýtur þó að verða með
þeim fyrirvara, að tölur geta
breyzt nokkuð við endanlegan
frágang reikninganna, þótt
ekki ættu þær breytingar að
vera stórvægilegar eða hafa
mikil áhrif á heildarniðurstöð-
una.
Eins og rekstraryfirlit og
sjóðsyfirlit (sem birt eru
á 3. síðu hér í blaðinu), bera
með sér, hafa útgjöld ríkissjóðs
farið mjög verulega fram úr
áætlun á árinu 1934. Veldur
þar miklu um, að margir stór-
vægilegir útgjaldaliðir, sem á-
kveðnir hafa verið með sérstök-
um lögum, voru ekki teknir
upp í fjárlögin, og kem ég að
því síðar.
Ca. 2 /i milj. króna
greiðsluhalli.
Samkvæmt yfirlitinu hafa
öll útgjöld ríkissjóðs, þar með
taldar afborganir af' föstum
lánum ríkissjóðs, en að frá-
töldum fyrningum, orðið rúm-
lega 17 milj. kr. 1934, en á
fjárlögum voru útgjöldin áætluð
kr. 11,6 milj. Eru því umfram-
greiðslur og greiðslur sam-
kvæmt sérstökum lögum, laga-
heimildum og þingsályktunum
um kr. 5,4 milj. Reksturshall-
inn 1934 hefir orðið 1,188 milj.
kr., en greiðsluhallinn 2,456
milj. kr. En í fjárlögunum var
greiðsluhallinn áætlaður kr.
477 þús.
Ónákvæm f járlög.
Tekjur ríkissjóðs hafa farið
3,4 milj. kr. fram úr áætlun.
Útkoman sýnir það mjög
glöggt, að fjárlög ársins 1934
hafa í raun og veru ekki gefið
neitt nærri því rétta mynd af
þeim greiðslum, sem fyrirhug-
aðar voru á því ári. Sýnir ,
þetta enn sem fyr, að ekki er *
nægilegt að afgreiða lág fjár- I
lög, ef upphæðir eru of lágt á-
ætlaðar og fjöldi greiðslna á-
kveðinn utan fjárlaga. Hitt er
aðalatriðið, að fjárlögin á hverj
um tíma sýni sem réttasta
mynd af þeim ákvörðunum,
sem teknar hafa verið um
greiðslur, og að endanleg út-
koma landsreikninganna verði
sem næst því er fjárlögin gera j
ráð fyrir. Er það vel viðeigandi i
að minnast á það í þessu sam- \
bandi, að núverandi ríkisstjórn
í iiefir sætt mjög miklu aðkasti
! fyrir það, að hafa afgreitt fjár-
j lög frá Alþingi, sem gera
j ráð fyrir um 14 milj. kr. út-
i gjöldum árið 1935, og að þessu
aðkasti á ríkisstjórnin að mæta j
; frá þeim sömu mönnum, „Sjálf j
stæðismönnum", sem bera á- j
j byrgð á afkomu ríkissjóðs á j
árinu 1934, og þá því, að út- j
gjöldin hafa reynzt 3 milj. kr.
hærri en fjárlög núverandi
1 stjórnar gera ráð fyrir.
Af þessum 2 y2 milj. kr.
ber núverandi stjórn á-
byrgð á 261 þús. kr.
Það skiptir vitanlega nokkra
máli, að sem gleggst greinar-
gerð fáist fyrir því, að hve j
miklu leyti núverandi ríkis- j
stjórn hefir haft áhrif á niður-
stöður ársins 1934, og að hve
miklu leyti menn eiga aðgang !
að henni með gagnrýni á af- !
komu ríkissjóðs á árinu, sem j
aðrir bera þó vitanlega höfuðá-
byrgð á. Eg hefi gert nokkra j
athugun á því, hve miklu þau j
útgjöld nema, sem núverandi
stjórn og stjómarflokkar hafa
innt af höndum árið 1934, án
þess að þeim væri það skylt
eftir ákvörðunum, sem áður
höfðu verið teknar. Að vísu
getur þetta yfirlit ekki orðið
nákvæmt, en það mun verða
svo nærri lagi, að engu veru-
legu getur skeikað. Hefi ég
komizt að þeirri niðurstöðu, að
greiðslumar séu sem hér seg-
ir:
1. Kauphækkun í vegavinnu................um 100 þús. kr.
2. Kjötuppbót.............................— 88 — —
3. Kostnaður við kjötverðlagsnefnd skv. lög. — 20 — —
4. Síldaruppbót skv. lögum................— 128 — —
5. Aukastyrkur til mjólkurbúa,(áætlað) .. — 150 — —
6. Viðbótarstyrkur til jarðskjálftahjálpar .. — 25 — —
7. Umframgreiðsla á atvinnubótafé............— 33 — —
8. Kostnaður við skipulagsnefnd .............— 10 — —
9. Kostnaður við Stokkseyrarbryggju .... — 7 — —
Samtals 561 þús. kr.
Hér á móti vil ég svo telja
það, að núverandi stjóra og
þingmeirihluti hefir aflað rík-
issjóði tekna á árinu 1934 með
40% viðbótarskatti, og áætla ég
að sú tekjuöflun nemi á árinu
um 300 þús. kr.
Eftir því sem ég kemst þá
næst, hefir núv. ríkisstjóm og
þingmeirihluti tekið ákvarðan- j
ir, sem aukið hafa greiðslu- ;
halla ríkissjóðs 1934 um.ca. 261 j
þús. kr. af þeim 2,456 milj.
sem greiðsluhallinn alls nemur.
Ég geri ráð fyrir því, að at-
hugasemd kunni að verða gerð
um það í þessu sambandi, að
fyrv. stjórn hefði einnig aflað
ríkissjóði tekna með 40% við-
bótarskatti, ef hún hefði setið
áfram, og mun það rétt vera.
En í því sambandi vil ég benda
á það, að fyrv. landbúnaðar-
ráðherra, Þorsteinn Briem, hef-
Eysteinn Jónsson.
ir hvað eftir annað talað um
það opinberlega, að fyrv. stj.
myndi hafa greitt sumar þeirra
upphæða, sem ég taldi áðan að
núverandi stj. og þingmeirihl.
hefði tekið ákvarðanir um og
bæri ábyrgð á, og hefir hann þá
átt við 2. og 5. greiðsluna, sem
eg nefndi.
Nema þær því nærri eins
hárri upphæð og 40% skattauk-
inn, sem núverandi stjóm
beitti sér fyrir, að samþykktur
yrði, og fyrverandi stjóm
myndi sennilega einnig hafa
fengið samþykktan.
Ber þetta því að sama brunni
Núverandi ríkisstjórn og þing-
meirihl. bera sérstaka ábyrgð á
rúml. 260 þús. kr. af greiðslu-
halla ársins 1934. Ennfremur
mun það láta nærri, að af þeim
5,4 milj., sem greiddar hafa
verið á árinu 1934 umfram
fjárlög, hafi núverandi ríkis-
stjórn og þingmeirihluti ákveð-
ið greiðslu á rúml. 300 þús.
kr., sem ætla má að ekki hefðu!
verið greiddar ef fyrv. stjóm
hefði starfað áfram.
Það kann að vera að mér
hafi láðst að geta um nokkrar
smáupphæðir, sem núverandi
stjóm hefir tekið ákvarðanir
um utan fjárlaga, en ekki
munu þær svo margar né stór-
vægilegar, að nokkru muni er
heitið geti í þessu sambandi.
Þá vil ég geta þess, að ég
hefi ekki í yfirlitinu reiknað
með þeim spamaði, sem ríkis-
stjómin hefir viðkomið, moð
því að leggja niður varalög-
regluna, er hún tók við völdum.
Tekjur umfram áætl-
un f járlaga.
Mun ég þá gera grein fyrir
þeim mismun, sem fram kom
í reikningsyfirlitinu á áætluð-
um tekjum og gjöldum og tekj-
um og gjöldum eins og þau
hafa reynst. Mun ég fyrst
minnast á nokkra þá tekjuliði,
er mest hafa farið fram úr á-
ætlun.
Tekjuskattur hefir farið fram
úr áætlun um> 497 þús. kr. Að-
allega er þetta vegna þess, að
í fjárlögum 1934 var ekki
reiknað með 40% skattaukan-
um, sem samþykktur var á
síðasta þingi, og hefir valdið
töluverðri hækkun á skattinum
eins og áður hefir verið drepið
á.
Kaffi- og sykurtollur hefir
farið fram úr áætlun um 323
þús. kr., aðallega vegna þess,
að í fjárögum 1934 er ekki
reiknað með 25% gengisvið-
auka á þessum tolli sem þó var
samþykktur á vetrarþinginu
1933.
Vörutollur hefir farið fram
úr áætlun um 500 þús. kr., og
verðtollur um 686 þús. kr.
Veldur hér langsamlega mestu
um, að vöruinnflutningur 1934
varð meiri en menn gátu búist
við, eins og ég mun koma að
síðar. Þá veldur hér einnig
nokkm um hækkun verðtollsins,
að á vetrarþinginu 1933 var
verðtollur af ýmsum vörum
töluvert hækkaður, en ekki
reiknað með þeirri hækkun við
áætlun tollsins.
Gjald af innlendum tollvöru-
tegundum hefir farið 152 þús.
kr. fram úr áætlun, og reynst
tvöfalt á við það, sem gert var
ráð fyrir. Veldúr því bæði
hækkun á sumum af þeim toll-
um, er falla undir þennan lið,
samkv. ákvörðun vetrarþings-
ins 1933, og þó vafalaust eins
miklu aukning sú, sem orðið
hefir á innlendum iðnaði síðan
fjárlög fyrir árið 1934 voru
samin.
Veitingaskattur hefir reynst
100 þús. kr., en hann var ekki
áætlaður í fjárlögum fyrir
1934.
Ágóði Viðtækjaverzlunarinn-
ai, að frádregnum rekstrarhalla
Útvarpsins, nam um 117 þús.
en í fjárlögum var gert ráð
fyrir 11 þús. króna rekstrar-
halla hjá þessum stofnunum
báðum saman.
Ágóði Landssímans hefir orð-
ið um 175 þús. krónum hærri
en gert var ráð fyrir og Tó-
bakseinkasökmnar 273 þús. kr.
liærri. Hinsvegar hefir ágóði
Áfengisverzlunarinnar orðið
105 þús. kr. lægri en gert var
ráð fyrir.
Gjöld urnfram áætlun
f járlaga.
Þá mun ég víkja að þeim
gjaldliðum, sem mest hafa far-
ið fram úr áætlun, og ennfrem-
ur helztu greiðslum samkv.
sérstökum lögum.
Útgjöldin samkv. 11. gr.
(dómgæzla og lögreglustjórn)
hafa farið um 555 þús. kr.
fram úr áætlun. Þar af er um-
framgreiðsla til landhelgis-
gæzlunnar 210 þús. kr., til toll-
og löggæzlu um 70 þús. kr. og
sakamálakostnaður 70 þús. kr.
Þar í eru eftirstöðvar af kostn-
aði við varalögreglu og kostn-
aður við löggæzlu á Siglufirði,
21 þús. kr., en sú lögregla var
lögð niður þegar núverandi
stjórn tók við völdum.
Á 12. gr. (heilbrigðismál)
eru umframgreiðslur 158 þús,
kr., sem stafar af því, að rekst-
urskostnaður allra spítalanna
hefir farið fram úr áætlun.
Mest á Nýja Kleppi, 50 þús. !
kr., og þar næst á Landspít- >
alanum, 40 þús. kr.
Á 13. gr. A .(vegamál) hafa ;
umframgreiðslur orðið 687 þús. i
1 kr. og eru þar með taldar
‘ flestar þær vega. og brúar-
! gerðir, sem unnar hafa verið
! fyrir lánsfé. Stærstu umfram-
| greiðslumar til vega- og brúar-
; mála eru þessar (þá eru tekn-
ar með upphæðir greiddar af
! lánsfé, sem ekki eru færðar á
. 13. gr. A. í yfirlitinu):
Til nýrra vega 332 þús. kr.,
þar af 251 þús. kr. af lánsfé.
Til viðhalds og umbóta á þjóð-
vegum 298 þús. kr., enda var
sá liður ekki áætlaður í fjár-
lögum nema 400 þús. kr., en
hefir reynst 698 þús. kr.
Til brúargerða hafa umfram-
greiðslur orðið 277 þús. kr.,
þar af 245 þús. kr. af lánsfé.
— Mér þykir hlýða að taka
það fram í þessu sambandi, að
sú stefna, að taka lán til vega-
og brúargerða, hefir haft það
í för með sér, að í fjárlagafrv.
fvrir árið 1936, sem nú er lagt
fyrir, eru vextir og afborganir
af þessum lánum orðnar 142
þús. kr., og nema fast að helm-
ingi þeirrar upphæðar, sem á
fjárlögum er ætlað til vega- og
brúargerða.
Á 13. gr. B (samgöngur á
sjó) hafa umframgreiðslur orð-
ið 242 þús. kr., og er hér ein-
ungis um að ræða umfram-
greiðslur vegna strandferða-
kostnaðar ríkissjóðs. Mun láta
nærri, að um 150 þús. kr. af
þeirri upphæð eigi rót sína að
rekja til þeirrar ketilbilun-
ar, sem varð á „Esju“ síð-
astliðið ár. Eru þá bæði
reiknuð bein útgjöld vegna
tjónsins og aukinn halli á
rekstri skipsins vegna stöðvun-
arinnar, sem bilunin orsakaði.
Á 14. gr. B (kennslumál)
nema umframgreiðslur um 206
þús. kr. Laun bamakennara
hafa farið 56 þús. kr. fram úr
áætlun, og til barnaskólabygg-
inga hefir verið veittur 50 þús.
kr. meiri styrkur en fjárlög
gerðu ráð fyrir. Þá hefir
rekstrarstyrkur til héraðsskóla
reynst of lágt áætlaður um 20
þús. kr. Aðrir liðir, sem fram
úr áætlun hafa farið á þessari
grein, eru svo lágir, að ég hirði
ekki að nefna þá hér.
Á 16. gr. (til verklegra fyr-
irtækja) hafa gjöldin farið 321
þús. kr. fram úr áætlun. Eru
þessar greiðslur helztar:
Jarðræktarstyrkurinn hefir
farið 160 þús. kr. fram úr á-
ætlun, og tillag til byggingar-
sjóða verkamanna samkv. lög-
um, hefir reynst um 50 þús.
kr. of lágt áætlað. — Atvinnu-
bætur hafa farið 33 þús. kr.
fram úr áætlun. Veldur því
sérstakt tillag til atvinnubóta í
Reykjavíkurbæ, sem ríkis-
stjórnin veitti í haust eftir ein-
dregnum tilmælum bæjar-
stjórnar Reykjavíkur.
Umframgreiðslur á 17. gr.
(styrktarstarfsemi) hafa num-
ið 410 þús. kr. Hefir berkla-
vamakostnaður farið 282 þús.
kr. fram úr áætlun, enda ekki
áætlaður nema 700 þús. kr. —
Framlög til þeirra hreppa, er
hafa fátækraframfæri fram
yfir meðallag, hafa farið 85
þús. kr. fram úr áætlun, og til-
lag til ellistyrktarsjóða kr. 35
þús. fram úr áætlun, sem staf-
ar af lagabreytingu frá árinu
1933, sem ekki hefir verið
reiknað með í fjárlögumi.
Útgjöldin á 19. gr. (óviss út-
gjöld) hafa reynst 349 þús.
kr. hærri en gert var ráð fyr-
ir. Veldur hér mjög miklu
kostnaður við breytingu enska
lánsins frá 1921, sem fram fór
á árinu, og nam 243 þús; kr.
Þessi kostnaður er áskilin
3% aukagreiðsla til allra
skuldabréfaeigenda um leið og
bréfin voru greidd, og umboðs-
laun til þess firma, sem sá um
breytingu lánsins. — Þá er
ennfremur færður á þessa gr.
ferðakostnaður sendiherrans í
Kaupmannahöfn við samninga-
umleitanir, 22 þús. kr., kostn-
aður við Spánarsamningana, 18
þús. kr., og kostnaður við
Þýzkalandssamninginn, 14 þús.
kr. Ennfremur kostnaður við
Skipulagsnefnd atvinnumála,
10 þús. kr.
Greiðslur samkvæmt
heimildum í f járlögum
þál. og sérst. lögum.
Greiðslur samkvæmt sérstök-
um heimildum í fjárlögum
nema 131 þús. kr. Er það upp-
bót á útflutt saltkjöt af fram-
leiðslu ársins 1933, er nemur
88 þús. kr. og styrkur til
mjólkurbúa, sem nemur 43 þús.
kr.
Greiðslur samkvæmt þings-
ályktunum nema 171 þús. kr.,
og eru þessar helztar:
1) Brúargerð á Múlakvísl kr.
57,6 þús.
2) Vegna dýpkunarskips-
kaupa í Vestm.eyjum kr. 22
þús.
3) Kostn. við sjávarútvegs-
nefnd kr. 39,5 þús.
4) Kostnaður við launamála-
nefnd kr. 28,6 þú».
6) Kostn. við atvinnumála-
nefnd kr. 19 þús.
Greiðslur, sem færðar hafa
verið á væntanleg fjáraukalög,
nema 207 þús. kr., og er þar
langstærsti liðurinn framlag
til landskj álftahjálpar, 145 þús.
krónur.
Greiðslur samkvæmt sérstök-
um lögum nema um 1,4 milj.
kr., og skulu taldar nokkrar
þær helztu:
1) Kostnaður við gjaldeyris-
og gengisnefnd kr. 37 þús.
2) Iiafnargerð á Skagastr.
kr. 32 þús.
3) Kostnaður við Sogsveginn
kr. 80 þús.
4) Greidd síldaruppbót kr.
128 þús.
5) Kreppuráðstafanir land-
búnaðarins:
a) Vaxtatillag kr. 100,7 þús.
b) Tillag til Kreppulána-
sjóðs kr. 258,6 þús.
c) Yfirtekin lán vegna
frystihúsa og mjólkurbúa (á-
ætlað kr. 500 þús. (Samtals
kr. 859,3 þús.).
6) Kostnaður við kjötverð-
lagsnefnd kr. 20 þús.
Ríkisskuldimar.
Mun ég þá enda yfirlitið um
afkomu ríkissjóðs á árinu 1934
með því að gefa yfirlit yfir
breytingar á skuldum ríkis-
sjóðs á árinu:
(Sjá töflu á næstu síðu).
Eins og yfirlit þetta ber með
sér, hafa skuldir ríkissjóðs
hækkað á árinu 1934 um rúml.
U/2 milj. kr. Af þessari aukn-
ingu er nálega 1 milj. kr. vegna
byggingar síldarbræðsluverk-
smiðju á Siglufirði, og stendur
verksmiðjan undir því lám
sjálf. Ennfremur em um 250
þús. kr. af þessari aukningu!
vegna áfallinnar ábyrgðar frá
Síldareinkasölunni. Er því
skuldaaukningin á árinu 1934
vegna sjálfs ríkisrekstrarins
310 þús. kr. að viðbættum
rúmlega 200 þús. kr., sem1
standa hjá ríkissjóði um ára-
mót af láni síldarbræðslunnar,
eða raunverulega alls um Vz
milj. kr.
Af því að það skiptir tölu-
verðu mál’i út af fyrir sig,
hvernig lán ríkissjóðs skiptast
í inniend og erlend lán, og
hverjar breytingar verða á
heildarupphæð erlendra og inn-
lendra lána, vil ég geta þess, að
ný erlend lán ríkissjóðs sjálfs
hafa á árinu numið um 878,7
þús. kr., en afborganir fastra
erlendra lána hafa numið uml
700 þús. kr. Hafa því skuldir
ríkissjóðs erlendis hækkað um
178 þús. kr. Er þá ekki talið
með lánið vegna síldarbræðsl-
unnar, sem hún á sjálf að
standa straum af.
Afkoma þjóðarimiar út á
við. — Viðskiptin við
aðrar þjóðir.
Eftir að hafa gert þannig
grein fyrir afkomu ríkissjóðs
á árinu 1934, mun ég gefa stutt
yfirlit um afkomu þjóðarinnar
út á við eftir þeim bráðabirgða-
gögnum, sem fyrir liggja nú.
Helztu skýrslur, sem til er
að vísa í því efni, er yfirlit um
inn- og útflutning vara samkv.
bráðabirgðayfirliti Hagstofunn-
ar fyrir árið 1934. Hefir vöru-
útflutningur frá Islandi árið
1934 numið 44 milj. og 800
þús. kr. Til samanburðar vil ég
geta þess, að í fyrra nam út-
flutningurinn samkvæmt sömu
bráðabirgðaskýrslum 47 milj.
kr. Útflutningurinn á árinu er
því um 2 milj. og 200 þús. kr.
lægri að verðmæti en í fyrra.
Liggur sá munur nær eingöngu
í því, að miklu minna hefir
selst af fiski en árið 1933.