Tíminn - 06.01.1936, Blaðsíða 2

2
TIMINN
Árið 1935
Eftir Jónas Jónsson, alþingismann
Arfur fyrra árs.
Alþingi 1934 hafði verið ó-
vanalega stutt og óvenju starf-
samt. Stjómarflokkamir stóðu
ágætlega saman um nokkur
stórmál, viðvíkjandi skipulagi
atvinnuveganna. Ihaldið veitti
harðsvíraða mótstöðu gegn
hverri umbót. Þingfundir stóðu
oft langt fram á nætur. Með
því einu móti var hægt að
beygja hina orðmörgu ræðu-
menn íhaldsins, sem reyndu að
eyða tíma þingsins með óþörf-
um umræðum um hvert mál.
En með sterkri forustu ráð-
herranna og öruggu fylgi
flokksmannanna tókst að koma
í höfn löggjöfinni um skipulag
á sölu kjöts og mjólkur, og um
síld og fisk. Auk þess nefnd til
að vinna að því að undirbúa
íslenzkar sjávarafurðir fyrir
nýja markaði. I öllum þessum
lögum var sama megin stefnan,
að hafa skipulag á sölu afurð-
anna og útiloka óþarfa sam-
keppni utan lands og innan. —
Mbl.menn kunnu illa allri þess-
ari löggjöf. í flokki þeirra voru
hinir of mörgu og óþörfu milli-
liðir; þeim fannst nú kreppt að
sér og þeirra vegna hafði flokk-
urinn beitt sér með allri orku
móti skipulagningunni, sem þó
var öllum almenningi í hag.
Þessar tilfinningar komu mjög
fram í áramótahugleiðingum
ólafs Thors í Mbl. Hafði hann
þar í hótunum um að gripið
mundi til „sérstakra ráða“. Auk
þess réðist hann þar með sér-
stakri heift á Magnús Torfa-
son og heimtaði að hann væri
rekinn úr „varaliði“ íhaldsins
og af þingi. Verður síðar vikið
að þessari heift gagnvart Magn-
úsi Torfasyni, því að hún átti
djúpar og merkilegar rætur.
Umrædd áramótagrein var ták
Umrædd áramótagrein var
táknandi fyrir þá beizku
gremju, sem fyllti hug margra
íhaldsmanna um áramótin síð-
ustu.
Pyrsta átakið.
Ihaldið kunni því illa, að
stjómarflokkamir voru í þann
Góðir íslendingar!
Það, sem ég tala við ykkur
í dag, er ekki sagt á ábyrgð
meðráðherra minna né stuðn-
ingsflokka ríkisstjórnarinnar,
heldur tala ég til ykkar á eigin
ábyrgð um nokkur mál, sem ég
tel miklu skipta.
Það eru mörg mál sem þörf
er að ræða, þar á meðal ýms
þeirra, er afgreidd voru á ný-
afloknu Alþingi. En með því
að flest þeirra hafa verið rædd
í útvarpi frá Alþingi nýlega,
skal ég ekki endurtaka það og
ég mun líka heldur kjósa að
ræða um málin og viðhorfið
meira almennt.
Eitt af því hryllilegasta, sem
huganum mætir, þegar áetand-
ið er athugað, er ófriðarvofan,
sem nú liggur yfir heiminum
eins og ægilegur skuggi. Ófrið-
ur geysar nú í Suðurálfu og
öðru hverju er talið vafasamt,
að komið verði í veg fyrir að
sá hildarleikur berist inn fyrir
takmörk Norðurálfunnar.
Viðskiptakreppan heldur á-
fram, heimsviðskiptin milli
þjóða eru nú talin helmingi
minni en fyrir ófriðinn mikla.
Ríkisskuldir þjóðanna hafa
stóraukizt. Okkar þjóð er eins
veginn að taka í sínar hendur
sölu og dreifingu mjólkur í
kaupstöðunum við Faxaflóa.
Hafði Kveldúlfur komð auga á
það, að arðvænna var orðið að
selja mjólk í Rvík en að fiska
á togara. Hafði fjölskylda Thor
Jensen lagt stórfé úr útgerð-
inni í að brjóta land í Mosfells-
sveit og koma þar upp stóriðju
í búskap. Með 300 kúm hafði
Thor Jensen tekist að svipta
allt að 100 bændur atvinnu af
því að farmleiða neyzlumjólk
handa Reykjavík. Margir fleiri
togaramenn voru komnir í slóð
Jensens, svo sem Halldór Þor-
steinsson. Auk þess var maður
eins og Guðm. Þorkelsson að
koma sér upp fjósi fyrir 50 kýr
og ætlaði að flytja hey austan
úr sveit til bæjarins. Á þennan
hátt var verið að taka mjólkur-
fi-amleiðsluna úr höndum
bænda og koma henni í hendur
fjárgróðamanna í Rvík og ná-
grenni. Yfir bændastétt Suð-
vesturlands sýndist vofa full-
komin eyðilegging.
Mjólkurlögin tryggðu rétt
bænda á Suðurláglendinu,í Mos-
fellssveit og Borgarfirði móti
þessum nýju óvinum. Þau
byggðust á samstarfi sam-
• vinnumanna og verkamanna í
T Reykjavík, sem mjólkurkaup-
enda við bændur í Borgarfirði,
Mosfellssveit og austanfjalls á
móti Guðm. Þorkellssyni, Ragn-
hildi í Háteigi og Thor Jensen.
Ekki af því að neinn vildi í
sjálfu sér skaða þessar og því-
líkar persónur, heldur af því að
annaðhvort urðu bændurnir að
hætta að búa, eða þrengja að
iðnaði togaramanna, sem fást
við búskap.
Skömmu eftir áramótin hóf
íhaldið mjólkurverkfall og beitti
húsfreyjum sínum fyrir sig. —
Þótti kænlegra gagnvart íhalds-
bændum á Suðvesturlandi, að
flokkurinn væri ekki opinber-
lega við málið riðinn. En blöð
flokksins og allflestir leiðandi
menn voru uppvísir að stuðn-
ingi við verkfallið. Kvað svo
ramt að því, að Pétur Magnús-
son, 2. þm. Rangæinga, minnk-
og einn hlekkur í þessari
keðju. Eftir viðskiptaástandinu
í heiminum almennt fer við-
skiptaafkoma okkar. Lokun
fyrir gömlu markaðina, vegna
viðskiptareglunnar, króna mæti
lcrónu: ég á við lokun mark-
aða fyrir aðalframleiðsluvöru
okkar í Miðjarðarhafslöndum,
er tilfinnanlegra áfall en flest-
ar aðrar þjóðir hafa fengið í
sinni utanríkisverzlun. Af
þessu og öðrum verulegum
innflutningshömlum fyrir
framleiðslu okkar til annara
landa, stafa erfiðleikar at-
vinnulífsins. Það er þessi stór-
fellda lokun fyrir sölumögu-
leika afurða okkar, sem gerir
innflutningshöft og ýmsar
verzlunarhömlur innanlands,
sem eru óeðlilegar á venjuleg-
um tímum, — lífsnauðsyn fyr-
ir þjóðfélagið nú. —
Þau verkefni, sem nú eru
framundan, eru því fyrst og
fremst að reyna að vinna nýja
markaði, breyta framleiðslunni
í samræmi við það, og kapp-
kosta að framleiða í landinu
sjálfu það sem þjóðin þarf að
nota. Það sparar gjaldeyri,
eykur atvinnuna, gerir þjóðina
sjálfstæðari
aði mjólkurkaup sín um tíma
úr 8 ofan í 3 lítra á dag. Mun
hann hafa vonast eftir að ekki
kæmust upp þessi athöfn hans.
Auk þess lá í því gagngerð fyr-
irlitning íhaldsleiðtoganna á
kjósendum sínum í sveit. Hafa
margir þeirra verið of leiðitam-
ir og súpa nú seyðið af á þann
hátt, sem sézt af framkomu
Péturs Magnússonar.
Sigur stjórnarinnar.
Mjólkurverkfallinu lault með
algerðum ósigri íhaldsins. Báð-
ir stjómarflokkamir stóðu fast
saman um málið. Kom sér þá,
sem oftar, vel fyrir Framsólcn-
armenn, að hafa dagblað í höf-
uðstaðnum og geta daglega
skýrt málin. Flokkur verka-
manna og blað hans var ein-
huga í málinu, og var þó mjög
sótt að verkamönnum með
allskonar blekkingum, ekki sízt
í blöðunum. En algengasta að-
algengasta aðferð íhaldsmanna
var að reyna með munnlegum
áróðri í bæjunum að sanna, að
leiðtogar verkamanna væru al-
gerlega í vasa Framsóknar-
manrxa og hefðu svikið hags-
munamál bæjanna, svo sem sæ-
ist á því, að kjötlögin og mjólk-
urlögin væru fyrst og fremst
fyrir bændur. En jafnhliða
þessu var ísafold og blað vara-
liðsins látin flytja þær fregnir
einar út um sveitir, að Fram-
sóknarmenn væru í vasa Al-
þýðuflokksins. En þessi óheila
'málfærsla stoðaði ekki. Sam-
salan hélt sínu. Ihaldið varð
smátt og smátt að beygja sig
og hafði mikla hneisu af fram-
komu sinni. Fá mál hafa jafn
greinilega sýnt bændum á Suð-
urlandi að íhaldið er flokkur
milliliða og kaupahéðna,, eins
og mjólkurmálið.
Kjötlögin.
Ihaldið hafði barizt harð-
lega gegn kjötskipulaginu og
reynt að koma á verkfalli um
kjötneyzlu, m. a. með því að
lofsama hvalkjöt sem úrvals-
fæðu, svo og grænmetisát. En
fljótlega dró úr þeirri sókn.
Jón Ivarsson kaupf.stj. tók að
sér yfirstjóm kjötsölunnar
fyrsta árið. Hann var lands-
kunnur maður fyrir hagsýni og
dugnað í verzlunar- og atvinnu-
málum. íhaldið þorði hvorki að
En þótt baráttan við hina
hörðu og löngu heimskreppu
sé mikil og alvarlegri nú en á
undanförnum árum, þá er þó
full ástæða til að gefa fleiru
gaum á þessum tímamótum.
Ófriðurinn er nú ekki aðeins
yfirvofandi milli þjóða, heldur
innbyrðis í sjálfum þjóðfélög-
unum. Einu þjóðskipulagi er
liollvarpað, annað reist á rúst-
um þess, og hið nýja skelfur
á grunni eftir fárra ára líf.
Umrótið er stórfellt og hraði
breytinganna er mikill. Rit-
frelsi, málfrelsi, trúfrelsi og
persónufrelsið sjálft, öll háleit-
ustu réttindi, sem þjóðirnar
hafa úthellt blóði sínu til að
ná, eru nú sumstaðar næstum
afnumin á nokkrum dögum, og
allt frelsi fært í fjötra.
En það er í senn athyglis-
vert og ánægjulegt fyrir okk-
ur, að í öllu þessu brimróti
breytinga og byltinga, standa
nábúaríki okkar, Norðurlönd
og England, eins og klettar úr
hafinu á grundvelli þingræðis
og lýðræðis.
í því sambandi held ég, að
það sé rétt, að við minnum
okkur á hvers virði þetta
frelsi er fyrir einstaklingana
og þjóðimar, hvernig það hef-
ir verið varðveitt og á hvem
hátt ýmsar aðrar þjóðir hafa
glatað því. Grundvöllur hins
beita sér verulega gegn honum
eða skipulaginu og féll öll sókn
niður í þeim efnum, þar til seint
á árinu 1935 í sambandi við
verðlagningu í Sláturfélagi
Suðurlands. Sláturfélagið hafði
á fyrri árum haft hina réttu og
eðlilegu álagningaraðf erð, að
borga út meirihluta áætlaðs
verðs, en ekki allt. Svo gera
öll kaupfélög, sem fylgja sett-
um samvinnureglum. En af því
að Sláturfél. hefir ekki starf-
‘að nægilega náið í sambandi
við önnur samvinnufélög, en
hinsvegar átt í illkynjaðri sam-
keppni við fjárspekúlanta úr
Reykjavík, þá hafði sú venja
komizt á, að félagið borgaði út
á haustin jafn mikið og spekú-
lantamir buðu í féð. Svo virð-
ist hafa verið farið að haustið
1934. Varð þetta slæmt í fram-
kvæmdinni Reyndi Þorsteinn
Briem að kveikja óánægjueld
gegn kjötskipulaginu og notaði
sér það, að allur almenningur
vissi ekki, að stjóm Sláturfé-
lagsins hafði um mörg ár’ haft
kaupmanna- en ekki kaupfélaga
verðlag. Hefndist félaginu að
vonum fyrir að yfirgefa hinn
merkasta stefnugrundvöll,
sem það átti að standa á. Rétt
er að geta þess, að félagsstjóm-
in lærði af þessu og borgaði
minna út í haust en kaupmenn,
en getur síðan bætt upp eftir
v þegar útséð er um söluna.
600 þús. krónur.
Pétur Ottesen og Sigurður
Kristjánsson fluttu á þingi því,
sem nú er nýlokið, ýmsar til-
lögur fyrir íhaldið til að fleyga
kjötlöggjöfina. Voru þær tillög-
ur stráfelldar, sem betur fór.
En í þeim umræðum gaf Páll
Zóphoníasson, sem tekið hafði
við forustu kjötmálanna af
Jóni Ivarssyni, afar merkilega
skýrslu, sem hefir varpað til
iarðar allri hinni lævísu róg-
mælgi, sem hrófað hafði verið
upp gegn kjötsöluskipulaginu í
nafni bænda. Páll sannaði þar,
að bændur landsins hefðu
grætt 600 þús. kr. á kjötskipu-
lagi Herm. Jónassonar haustið
1934, ef borið væri saman við
kjötverzlunina undir stjóm
Þorsteins Briem 1933. Við þetta
sítur nú. Ihaldið og varalið þess
hefir orðið að sætta sig við
þennan dóm.
sanna frelsis, eins og lýðræðis-
þjóðirnar neyta þess, er mál-
frelsi og ritfrelsi, almennur
kosningaréttur, þingstjóm,
þar sem meirihluti þings vinn-
ur að þjóðmálum, og loks
ríkisvald, sem er byggt á vilja
frjálsra, menntaðra og löghlýð-
inna borgara. Ríkisvald, sem
vemdar landslýðinn gegn of-
beldi og lögleysum einstaki’a
manna.
Utan Norðurlanda og Eng-
lands hafa margar þjóðir glat-
að frelsi sínu vegna þess, að
þær kunnu ekki að fara með
þessi gæði; Málfrelsi og rit-
frelsi, þingvald og löggæzlu.
Við íslendingar getum lært
mikið í þessum efnum af öðr-
um þjóðum, varast fordæmi
sumra, en tekið aðrar til fyrir-
myndar.
Ég vil fyrst víkja að misnotk-
un prentfrelsisins. I ýmsum
löndum hafa komið upp öfga-
og óaldarflokkar, sem hafa al-
gjörlega lifað og starfað utan
við grundvöll lýðræðisskipu-
lagsins. Takmark þeirra hefir
verið að eyðileggja frelsið, lýð-
ræðið og þingræðið. Þessir
menn hafa byrjað með að
sverta og svívirða trúnaðar-
menn þjóðanna, bera þeim á
brýn mútur, eiðrof, föðurlands-
svik, alveg út í bláinn. Hver
trúnaðarmaður lýðræðislands
Fiskimálin.
Jón Árnason framkvæmda-
stjóri hafði á fundum sam-
vinnumanna og í blöðum þeirra
bent á leið til að gera fisksölu-
samlagið að almannafyrirtæki,
með lögfestu skipulagi, lög-
legri stjórn, endurskoðun, aðal-
fundi o. s. frv. Finnur Jónsson
og Jón Árnason lögðu svo sam-
an fram frumdrætti að skipu-
lagi því um fiskimálin, sem lög-
fest var 1934. Fisksölusamlag-
ið varð annaðhvort að um-
breyta sér í sómasamlegt, al-
mennt félag, eða deyja, og hafði
stjórnin þá rétt til að taka upp
landsverzlun með fisk.
Þegar kom fram á útmánuði
og vor, urðu miklar stymping-
ar milli Haralds Guðmunds-
sonar ráðherra og forkólfa fisk
samlagsins, einkum sona Thors
Jensen. Voru þeir mjög ófúsir
tíi að breyta samlaginu í þá
átt, að það væri almennt fyrir-
tæki og háð opinberri gagnrýni
og eftirliti, og létu sem þeir
myndu heldur ganga slyppir og
snauðir frá fiskhúsum sínum,
en að þola slíkt aðhald. Niður-
staðan varð þó sú, að þeir
beygðu sig í aðalatriðum. Er
nú í fyrsta sinn eins konar
hvítra manna fyrirkomulag á
fisksölusamlaginu, þó að margt
sé enn upp á gamla mátann.
Nú er'þó haldinn aðalfundur,
kosin stjórn, endurskoðendur
o. s. frv. Auk þess hefir ríkis-
stjórnin tvo gæzlumenn í stjórn
fyrirtældsins, þá Jón Árnason
og Héðinn Valdimarsson. Eru
þeir trygging fyrir því, þótt í
minnihluta séu, að skaplega
verði íarið með fisk þann, sem
lagður er í samlagið. Ein meg-
in réttarbót er nú þegar fengin,
að verðjöfnuður er ákveðinn
innan samlagsins. En áður þótti
við brenna, að þeir „stærstu“ í
Reykjavík sem sátu næst kjöt-
kötlunum, sendu sinn fisk á
bezta markaðinn, en Austfirð-
ingar, Norðlendingar og Vest-
firðingar fengju að bíða og
lenda í verðfallinu. Nú á þetta
ekki að koma að sök. Á hinn
bóginn hefir mörgum manni
orðið vonbrigði að allir sömu
menn skulu vera í framkvæmda
stjórn fisksölunnar eins og áð-
ur og áhrif Kveldúlfs á yfir-
borðinu litlu minni en fyr.
Hefir Haraldi ráðherra nokkuð
verið legið á hálsi fyrir það, að
hefir verið borinn slíkum sök-
um dag eftir dag og ár eftir
ár. Flestir hafa vitað að þessar
árásir voru tilefnislausar, að
þær voru vísvitandi ósannar,
að þær voru aðferð til að drepa
lýðræðið. Sé ekkert gert til að
stemma stigu fyrir slíkum
eiturlindum, þá deyfa þær
á nokkrum árum tilfinn-
ingu borgaranna fyrir því
hvað sé rétt og hvað sé rangt.
Menn þreytast á frelsi, sem
þeir sjá svo misbrúkað og
halda jafnvel að það sé tilvinn-
andi að losna við frelsið til að
losna við að sjá það misnotað.
Nábúaríki okkar hafa séð
hættuna í þessu efni, og í nafni
lýðræðisins og til að bjarga
því, hafa sum þeirra, svo sem
Danir og Norðmenn, hert á
hegningarákvæðum þannig, að
hinar siðlausu árásir öfgablað-
anna Varða stórlega við lög.
Það er ekki óalgengt í þessum
lýðræðislöndum, að siðlausir
öfgamenn fái að sitja í fang-
eisi nokkra mánuði fyrir að
ljúga vísvitandi upp á trúnað-
armenn þjóðarinnar, að þeir
séu föðurlandssvikarar og
mútuþegar. — Og blöð bylt-
ingaseggjanna, þar sem ekki
sjást aðallega rök um deilu-
raálin, heldur staðlausar full-
yrðingar um mútur, föður-
landssvik o. s, frv„ fá jafn-
kreppa ekki meira að mönnum,
sem höfðu ekki reynst færir til
að líta á fisksölumálin frá al-
rnennu sjónar-miði. Enn er of
snemmt að kveða upp dóm um
þetta, en margt bendir til, að
ráðherrann hafi þrætt meðal-
hófið. Mikið af fiskframleið-
endum landsins eru að vísu
dugnaðarmenn á sjónum, en
lítt þrosltaðir félagslega og full-
ii af barnalegri oftrú á mönn-
um, sem mest leika á þá og
hafa þá að féþúfu. Má vafa-
laust líta svo á, að farsælast
verði að láta hina fomu fiski-
málaforkólfa afhjúpa sig sjálfa.
Má segja, að sumir þeirra- hafi
gert það all rækilega í Gis-
mondimálnu og öðrum dular-
fullum þætti framkvæmda
sinna. Auk þess er haldið í
horfið með skipulagsbreytingu
á samlaginu með stjómskipuð-
um eftirlitsmönnum.
Fjárstjórn
Eysteins Jónssonar.
Það var mikið happ fyrir
landið, að á hinum erfiða tíma
skyldi þjóðin eignast þann fjár-
málaráðherra, sem sameinaði
dirfsku ungra manna við
gætni hinns ráðsetta manns, en
svo var í þetta sinn. Eysteinn
Jónsson er að vísu yngsti ráð-
herra, sem þjóðin hefir eign-
ast og kom í stöðu sína á þeim
tíma, þegar verst var að taka
við. Ásgeir Ásgeirsson hafði þá
haft fjárstjórn landsins í þrjú
ár, viljað vel, en verið vanmátt-
ugur í allar áttir. Hann lagði
svo mikla. stund á að ná völd-
unum og halda þeim, að hann
þorði aldrei að hafa nokkurn
aga á þinginu. Þess vegna
fengu allir það, sem þeir vildu,
framlög, ábyrgðir, útlendar og
innlendar. Hver stór lántakan
rak aðra, utan lands og innan,
svo að allt var fullt af lausa-
skuldum, sem Eysteinn Jóns-
son dró saman í eitt lán erlend-
is seint á árinu 1934. Eysteinn
Jónsson gerði meðalhófsmönn-
um landsins, en einkum
stuðningsliði sínu á þingi
ljóst, að hann yrði elcki
einn dag ráðherra eftir að
þingið sýndi léttúð eða
slceytingarleysi um fjármálin.
Varð það sammæli beggja
stjórnarflokkanna að halda
jafnvægi um fjárlögin, forðast
ábyrgðir ríkisins erlendis og
vel stundum að hvíla sig.
Þannig verja fremstu lýð-
ræðisþjóðirnar ritfrelsi og
málfrelsi með því að hafa hem-
il á öfgunum. I skjóli þessara
aðgerða starfa blöð lýðræðis-
flokkanna jafn frjáls og áður.
Ég hygg að við íslendingar
getum í þessu efni lært af ná-
búum okkar. Hér starfa öfga-
flokkar utan við takmörk lýð-
ræðisins. öll framkoma þeirra
í ræðu og riti, er brot á móti
góðum siðum og drengilegum
skiftum í opinberum málum.
Vill þjóðin láta þessa menn
eyðileggja frelsið eða eiga
borgarar landsins að byrgja
fyrir hættuna meðan tími er
til?
Ég ætla að minnast á þing-
ræðið og vinnubrögð þinganna.
Verði þingin óeðlilega löng
vegna málþófs og annarra mis-
notkunar þingsltapa, þá er álit
þinganna í hættu, en á þvi
græða byltingaflokkarnir, þeir,
sem.vilja afnema þingin og
innleiða kúgun og einræði. —
Nábúaríki okkar Islendinga
hafa skilið í tíma þessa hættu
fyrir þingræðið. Og þeir hafa
útilokað hana, með því að
setja þingunum starfsreglur,
sem fyrirbyggja málþóf og ó-
þarft málæði. Þessar starfs-
reglur gera þingin styttri og
starfshæfari,
Nfjárskveöja forsætisráðlierra
flatt i útvarpið á nýjársdag