Tíminn - 15.01.1936, Blaðsíða 2

6
TlMINN
Ríkisútvarpið 5 ára
Jónas Þorbergsson.
Laust fyrir síðustu áramót
átti útvarpið 5 ára afmæli.
Engin stofnun þjóðarinnar
hefir átt svo skjótum vexti að
fagna á jafn skömmum tíma
sem útvarpið.
I fáum löndum Norðurálí-
unnar er notendafjöldinn meiri
— hlutfallslega. Og efalítið
liggja til þessa 2 meginorsakir.
Hin fyrri er sú, að hér lifir
fróðleiksþyrst alþýða, er aldrei
hefir fengið mennta- og þekk-
ingarþrá sinni svalað eftir ósk-
um.
í fámenni strjálbýlis og ein-
angrunar hefir fólkið búið, oft
auðugt af innibyrgðum draum-
um og skapandi ímyndun, en
alltaf meir og minna útilokað
frá hröðum, áhrifaríkum sam-
böndum við hinn stóra, við-
burðamikla heim.
---------Sögur hinna fyrstu
biskupa Skálholtsstóls, er ritað-
ar voru, fengu nafnið Hungur-
vaka. Sá fróðleikur, er þær
geymdu um suma mestu menn-
ingar- og siðfrömuði þjóðarinn-
ar á þeim tímum, vöktu hjá
þeim, er þær lásu og heyrðu,
þrá eftir meiri vitneskju um
líf og atburði samtíðar sinnar
og fortíðar. Það var hungtni
hms söguþyrsta fólks, sem ekki
varð fullnægt, nema með auk-
inni þekkingu, víkkuðum hug-
myndaheimi og stærra sjónar-
sviði.
Og því sárara verður þetta
andlega hungur sem þjóðin
finnur betur einangrun lífs
síns og fábreytileik, samtími&
og hana grunar viðburðarauðgi
og barátta hins stóra, fjarlæga
umheims.
Ekkert eitt þekkt menning-
artæki er jafnvel til þess fært
og útvarpið að svala fróðleiks-
löngun, gleði- og listþrá þeirra,
sem í strjálbýli búa.
Þessvegna fyrst og fremst
hefir það náð svo mikilli út-
breiðslu og svo víðtækum vin-
sældum, sem raun er á.
Annað mikilvægt atriði í
vexti þessarar stofnunar, er sú
crugga forusta, er henni var
fengin þegar í upphafi.
Jónas Þorbergsson, útvarps-
stjóri hefir skipað vandasamt
sæti. Og svo hafa sumir menn
viljað til stilla, að hann sæti
þar ekki á neinum friðstóli, þótt
hinsvegar lægi það opið fyrir
hvers manns augum hvílíka
þýðingu það mætti hafa fyrir
hina ungu sfofnun, að ekki
stæðu ástæðulausar og illkvittn-
islegar erjur um stjórn henn-
ar starfskraíta, frá byrjun.
En þrátt fyrir slíka viðleitni
ómerkilegra manna, hefir út-
varpið náð þeim vexti og vin-
sældum, undir forstöðu Jónas-
ar Þorbergssonar, að frábært
er. Hann hefir stýrt málum
þess með þeim vaskleik og
þeirri farsæld, sem svo mjög
hefir einkennt gáfur hans o'g
störf alla jafna.
Nú er svo komið, eítir 5 ára
starf, að um helmingur þjóðar-
innar á þess kost að hlusta á
útvarpið og fylgjast með flestu
því merkasta, er við ber hvar-
vetna á jörðunni og mennirnir
láta sig miklu skifta.
Þá er og þess vert að geta,
að íslenzkir útvai’psnotendur
eiga kost viðtækja, sem eru
allmiklu ódýrari en samsvar-
andi tæki, á markaði nágranna-
landanna. Er það að þakka
hagfelldum verzlunarháttum á
þeim hlutum — eins og kunn-
ugt er. Og ekki er nokkur efi
á því, að margir munu þeir,
er sent hafa, við 5 ára afmæli
hinnar bráðþroska stofnunar,
stjóm hennar og starfsfólki
hlýjan og þakklátan hug.
Hallgr. Jónasson.
Tveir ihaldsmenn vitna
Meðal þeirra ræðumanna,
sem töluðu í útvarpið á gaml-
í árskvöld, var Hallgrímur
Iienediktsson stórkaumaður,
formaður Verzlunarráðs ís-
. lands.
1 Hann talaði um viðskiptin
j \ið útlönd á árinu 1935. Og í
því sambandi gerði hann sem
oðlilegt var, innflutningshöft-
in að umræðuefni.
1 þessu efni gaf formaður
Verzlunarráðsins eftirtektar-
verðar yfirlýsingar.
Hann lýsti yfir því, að á ár-
inu 1935 hefði verðmæti inn-
fluttra, erlendra vara minnkað
1 um a. m. k. sex milljónir króna
fi’á því sem var árið áður.
Hann vakti jafnhliða athygli
á því, að minnkun innflutn-
ingsmagnsins væri þó raun-
verulega enn meiri en þessi
tala sýndi, því að tilfærsla við-
skiptanna milli landa hefði
haft það í för með sér, að í
ýmsum tilfellum hefði fengizt
minna vörumagn en áður fyr-
ir sama verð. Og hann lýsti
yfir því, að þessi mikla minnk-
un innílutningsins væri inn-
fiutningshöftunum og starfi
gjaldeyrisnefndar að þakka.
| Hann lýsti ennfremur yfir
því, formaður Verzlunarráðs-
ins, að vegna hmflutningshaft-
anna og aðgerða gjaldeyris-
j nefndar, hefði það tekizt að
beina til mikilli muna innkaup-
um til þeirra landa, sem aðal-
lega kaupa íslenzka framleiðslu.
Hann minnti á það, að innkaup
! frá ítalíu hefðu tvöfaldazt á
árinu og innkaup frá Þýzka-
j landi stóraukizt. En að sama
skapi hefði innkaupum verið
beint frá þeim löndum, sem
hlutfallslega minna kaupa af
íslerizkri framleiðslu.
1 Það er skrítin glettni for-
laganna, að Hallgrímur
Benediktsson skuli flytja þessa
ræðu og gefa slíkar yfirlýsing-
ai, einmitt sama daginn, sem
Ólafur Thors, formaður Sjálf-
stæðisflokksins, birtir áramóta-
bugvekju sína í Mbl., og er að
reyna að telja þjóðinni trú um,
að árangur innflutningshaft-
anna hafi enginn orðið.
Hallgrímur Benediktsson er
flokksbróðir Ólafs Thors. Og
hann er formaður Verzlunar-
ráðsins. Sú stofnun hefir ekki
verið hlynnt takmörkunum á
innflutningi vara. Hann er
andstæðingur núverandi stjórn-
ar. En ræða hans er málflutn-
ingur heiðarlegs andstæðings.
Ilann lætur innflutningshöftin
njóta sannmælis. Hann lætur
tölurnar tala. Og hann gerir
það, þó að hann verði um leið
sama sem að lýsa yfir því, að
ummæli Ólafs Thors séu fleip-
ur eitt og staðlausir stafir.
En í útvarpið á gamlárs-
kvöld talaði líka annar íhalds-
maður. Það var Helgi Her-
mann skólastjóri, formaður
Iðnráðsins. Hann átti að gefa
skýrslu um starfsemi íslenzkra
iðnaðarmanna á liðna árinu.
Ræða hans var allt önnur en
formanns Verzlunarráðsins. —
Iiún var glöggt dæmi um það,
; hvernig heiðarlegir andstæðing-
: ar eigi ekki að flytja mál sitt.
j Það eina, sem Helgi Her-
mann Eiríksson hafði um inn-
flutningshöftin að segja, var
i það, að neitað hefði verið um
innflutning á hráefnum til iðn-
aðar, og að iðnaðarmenn hefðu
j orðið að kaupa þessi hráefni
dýrara verði en þörf hefði ver-
! ið.
Formaður iðnráðsins veit
vel, að þessi ummæli eru órétt-
mæt. Ilann veit, að gjaldeyris-
nefnd hefir einmitt lagt sig
fram til þess, að íslenzka iðn-
aðinn þyrfti ekki að skorta
hráefni.
En formaður iðnráðsins
þagði um annað, sem honum
hefði verið skylt að geta um í
þessu sambandi.
Ilann þagði um það, að iðn-
aðurinn, alveg sérstaklega,
hefir haft stórkostlegt gagn
af innflutningshöftunum. —
Hann þagði um það, að gjald-
eyrisnefnd hefir fylgt þeirri
meginreglu að leyfa ekki inn-
ílutning á iðnaðarvöru, sem
framleidd er í landinu sjálfu.
Ilann þagði um það, að á þenn-
an hátt hefir erlendri sam-
keppni verið bægt frá iðnað-
aðinum íslenzka, beinlínis fyr-
ir aðgerðir gjaldeyrisnefndar-
innar og honum þannig veitt
ómetanleg vernd.
Er það að vilja hinna inn-
lendu iðnaðarmanna, sem nú
auka atvinnu sína í skjóli inn-
flutningshaftanna, að formað-
ur iðnráðsins þegir um þetta
mikilsverða hagsmunamál
þeirra.
Eða er það vilji iðnaðar-
manna, að látið sé undan
þeim kröfum, sem uppi eru
um það, að hleypa erlendum
iðnaði inn í landið, til að skapa
verðlækkun í frjálsri sam-
keppni ?
Það væri ástæða til að ætla,
að stéttin vildi láta verða við
þessum kröfum, úr því að hún
velur sér forvígismann og
talsmann eins og Helga Her
rnann Eiríksson.
Og það er sannarlega þess
vert að athuga framkomu
þeirra þriggja íhaldsmanna,
sem nefndir hafa verið nú um
þessi áramót. Annarsvegar
hins gleiðgosalega og óprúttna
flokksforingja, Ólafs Thors,
sem ekki hirðir um að kynna
sér málavexti, slúðurberans
Helga Hei-manns Eiríkssonar,
sem viljandi dylur rétt mál, en
geipar um smámuni — og hins-
vegar Hallgríms Benediktsson-
ar, sem fyrst og fremst telur
sér skylt að skýra rétt frá
staðreyndum á opinberum vett-
vangi, enda þótt pólitískir and-
stæðingar hans eigi í hlut.
„Ekki verður feigum forðaðái
Ýmsir menn í Morgunblaðs-
liðinu eru nú að verða þeirrar
skoðunar, að íhaldið sé öllum
heillum horfið. Þeir eru búnir
að hörfa upp á fernar almenn-
ar alþingiskosningar á síðustu
átta árum, og í öllum þessum
femum kosningum hefir íhald-
ið orðið í minnahluta. Þó hafa
báðir andstöðuflokkar íhalds- j
ins orðið fyrir áföllum á þess-
um tíma. Alþýðuflokkurinn,
þegar kommúnistar klufu sig
frá honum 1930, og Framsókn-
arflokkurinn, þegar Jón í Dal
og Hannes reyndu að sundra
flokknum 1933—34. Eitthvað
hefði iíka átt að lagast fyrir
Mbl.-mönnum, þegar þeir
gleyptu Frjálslynda flokkinn og
innbyrtu Jakob Möller og Sig-
urð Eggerz. En þetta hefir
engin sýnileg áhrif haft. Það
er eins og ekkert geti hjálpað
íhaldinu.
Og þessi gamla saga um ólán
íhaldsins og auðnuleysi hefir
endurtekið sig síðustu daga.
í fyrsta sinn á æfi sinni hefir
íhaldið nú í vetur gengizt fyr-
ir verkfalli. Það ginnti bíl-
stjórana til að stöðva bifreiðar
sínar og studdi þá í blöðum
sínum. íhaldið ætlaði sér að
hafa stórkostlegan pólitískan
ávinning af þessu verkfalli. En
þetta verkfall íhaldsins er
fyrsta verkfallið, sem tapazt
liefir á íslandi — tapazt al-
gerlega fyrir þá, sem fyrir því
stóðu. Verkfallið aflýst án þess,
að nokkur skapaður hlutur
liafi hafzt upp úr því. Og það
var raunar engin furða. Verlc-
fallsmennirnir höfðu engan til
að semja við. En það er þó
fyrsta skilyrðið til þess, að
verkfallsdeila verði leyst, að
einhver sé til, sem getur ver-
ið samningsaðili við verkfalls-
menn. Þessi aðili var ekki til.
Af þessari og fleiri ástæðum
var verkfallið fyrirfram tapað.
Og verkin sýna merkin. Dag-
inn eftir að verkfallinu er
hætt, auglýsa olíuverzlanirnar
hér í bænum, að benzínið
hækki um fimm aura. Ihaldið
hefir því haft það eitt upp úr
þessu brölti sínu, að baka bíl-
stjórunum vinnutjón og sjálfu
sér nýjan ósigur og vanvirðu.
Blöð íhaldsmanna eru fúl og
fáorð um úrslitin. Mbl. hefir
þó fundizt, að það yrði að
reyna að klóra eitthvað í bakk-
ann. Birtir það í gærmorgun
daufa og heimskulega þvætt-
ingsgrein um hrakfarir sínar. í
greininni eru þrjú atriðL I
fyrsta lagi nokkur almenn
skammaryrði um Jónas Jónsson
alþm. út af greinum þeim, er
hann skrifaði um verkfallið og
AíYinnuvegir og fjármál árið 1935
Eftir Guðíaug Rósinkranz, hagfræðing
Fjárhagsafkoma fyrra árs
var langt frá því að vera glæsi-
leg. Sölutregða á útflutnings-
vörum var mjög mikil og verð-
ið hafði fallið töluvert, og um
síðustu áramót var ekki sjáan-
legt, að nein breyting yrði til
bóta í þeim efnum. Aftur á
móti hafði ýmislegt verið gert
til skipulagningar á sölu land-
búnaðarvara innanlands. Kjöt-
og mjólkurlög, og ný lög um
gjaldeyrisverzl. höfðu verið sam
þvkkt. Með framkvæmd þessara
laga vænti maður nokkurra
umbóta, enda hefir það reynzt
þannig, og verður nánar vikið
að því síðar.
Skal hér nú í stórum drátt-
um gefið yfirlit yfir helztu at-
riði viðskipta- og atvinnulífsins
á ári því, sem nú er nýliðið.
Tíðarfar.
Veturinn frá nýári var frek-
ar mildur, eða í betra meðal-
lagi. Þegar kom fram í maí
gerði stillur og góðviðri um
land allt og var þá ágætis
gróðrartíð. Skepnuhöld voru
víðast góð. Síðast í maí gerði
þc þurrka- og kuldatíð, sem
hélzt langt fram í júní. Dró
það mjög úr gróðri, og fór hon-
um jafnvel aftur. Sláttur byrj-
aði því í seinna lagi og gras-
spretta var heldur slæm. I
sláttarbyrjun gerði rigningatíð,
er hélzt langt fram á sumar og
voru óþurrkarnir mestir á Suð-
ur- og Vesturlandi, sérstaklega
var rigningasamt á Vestfjörð-
' um. Síðari hluta sumars voru
miklir óþurkar á Norðaustur-
j landi og náðist hey sumstaðar
j ekki inn, og á Vesturlandi náð-
j ist taðan sumstaðar ekki inn
fyrr en í september. Af völdum
rigninganna urðu mikil skriðu-
hlaup á Austfjörðum og varð
af þeim mikið tjón. Haustið
var gott á Suðurlandi, sérstak-
lega var tíð óvenju góð í nóv-
ember og í desember að undan-
teknu óveðrinu mikla, sem varð
14. og 15. des. En í því ofviðri
fórust fimm mótorbátar með
áhöfn. Af völdum þessa óveðurs
fórust bæði á sjó og landi 25
menn, og var þetta eitt það
mesta mannskaðaveður, er
komið hefir á síðari árum.
Norðan- og Austanlands lagð-
ist veturinn að með mikilli
snjókomu í uppsveitum norðan-
lands og urðu af jarðbönn, er
héldust um hríð. Þennan snjó
tók þó nokkuð upp aftur.
Afli var mjög í lakara lagi,
sérstaklega á Austur- og Vest-
urlandi, og var afli þar um
helmingi minni en t. d. í fyrra.
Á Suðurlandi var afli nær því
í meðallagi.
1
Bústofninn.
Búpeningi hefir á síðustu ár-
um fjölgað allmikið á öllu
landinu. Sérstaklega hefir naut-
gripum fjölgað mikið, en mest
í þeim héruðum, sem hafa
mjólkur- og rjómabú. Sunnan-
lands mun nautgripum hafa
fjölgað mest. Á þessu ári hef-
ir fé heldur fækkað norðan- og
austanlands, en fjölgað í hinum
landsfjórðungunum. Hrossum
hefir aftur á móti fækkað tölu-
vert síðustu ár hefir þeirn
einnig fækkað á síðastl. ári.
Á síðustu 10 árum hefir hross-
um fækkað um 6—8 þúsund á
öllu landinu. Þessi fækkun staf-
ar aðallega af því, að útflutn-
iugur á hestum hefir minnkað
mikið og notkun bíla í stað
! hesta mjög farið í vöxt í land-
ínu.
Refarækt fer alltaf heldur í
vöxt. Sérstaklega fjölgar nú
| silfurrefum. Nokkur refarækt
er nú þegar í flestum sýslum
landsins, en mest í Mýrasýslu.
' Á sl. ári hefir refum fjölgað,
en hve mikið, er ekki hægt að
, segja, þar eð skýrslur um það
eru ekki fyrir hendi. Hænsna-
rækt fer og mikið í vöxt. Fjölg-
un hænsna hefir þó ekki verið
eins mikil á þessu ári og und-
anfarin ár, þar eð framleiðsla
á eggjum er nú orðin það mik-
il, að eftirspuminni er full-
nægt. Egg hafa því engin verið
fiutt inn á árinu. En allt fram
til þessa hafa egg verið flutt
inn í landið og fyrir allmiklar
upphæðir, en þó langminnst í
fyrra. Árið 1931 voru t. d.
fJutt inn egg fyrir pálega 170
þús. kr. Miklar framfarir hafa
því orðið á þessu sviði.
Garðyrkja.
Garðyrkja fer stöðugt vax-
andi. Þótt ekki sé ennþá rækt-
að hér nægilega mikið af kart-
öflum og allmikið flutt inn af
þeim, er það þó minna í
ár en á undanfömum árum. T
vor mun meira hafa verið sett
niður af kartöflum en nokkru
sinni fyrr og uppskeran í haust
mun því hafa verið sú mesta,
sem hér hefir orðið. Kartöflu-
sýki varð nú ekki vart svo
heitið gæti. Verð á kartöflum
var í haust almennt 11—12 kr.
pokinn á Reykjavíkurmarkaðn-
um. — All mikið vantar
þó ennþá á að við fram-
leiðum í landinu allar þær kai’-
töflur, sem við notum, en það
ætti að verða auðvelt. Nýaf-
staðið Alþingi samþykkti lög
um framleiðsluverðlaun fyrir
kartöfluframleiðslu og má bú-
ast við að það hafi nokkur á-
lirif um aukna kartöflurækt 4
næstu árum. Við þurfum raun-
ar að gera meira en að rækta
það mikið af kartöflum, að það
nægi, með þeirri neyzlu, sem
nú er á kartöflum; við þurfum
líka að auka kartöfluneyzluna.
| Hér á landi er kartöfluneyzlan
ennþá meira en helmingi minni
en í nágrannalöndum vorum.
En kartöflur eru ein sú ódýr-
asta og bezta fæða, sem notuð
er, svo ennþá er mikið ógert
og mikið má auka framleiðsl-
una svo að vel sé. Ræktun á
hverskonar grænmeti fer ár-
lega í vöxt, sérstaklega þar
| sem hverahiti er.
Mjólkurbúin.
Framleiðsla mjólkurafurc
j hefir áukizt allmikið á árini
og ekkert smjör hefir ver:
flutt inn. Hægt hefir nú ver
í fyrsta sinn að láta lögin ui
j blöndun smjörlíkis með í
lenzku smjöri, koma til fran
' kvæmda. Frá 1. október hef
allt ísl. smjörlíki veríð blan<
að 3% af íslenzku smjöi
Eykur þetta mjög mikið söli
möguleika á íslenzku smjöri c
gerir um leið smjörlíkið að
betri vöru en ella. Auk þess er
nú einnig blandað A og D
vitaminum í allt smjörlíki.
Eitt nýtt mjólkurbú hefir
tekið til starfa á árinu, er það
mjólkurbú Kaupfélags Skag-
firðinga á Sauðárkróki. Eitt
rjómabú var reist á árinu á
Flúðum, sem er nýbýli í landi
Grenjaðarstaðar í S.-Þingeyjar-
sýslu. Mjólkurbúið á Sauðár-
króki er stórt og framleiðir
alla venjulegar mjólkurafurðir,
smjör, osta og skyr. En búið á
Grenjaðarstað er einungis
rjómabú, tekur aðeins á móti
rjóma og framleiðir smjör. Það
er lítið rjómabú, rekið með raf-
nragni og hefir rekstur þess
gengið ágætlega.
Þá hefir nokkur undirbún-
ingur verið hafinn um fram-
leiðslu þurrmjólkur. Dr. Jón
Vestdal hefir gert tilraunir um
framleiðslu hennar og notkun
í brauð. — í Húnavatnssýslu
hefir þegar verið hafinn undir-
búningur um stofnun mjólkur-
bús til þurrmjólkurvinnzlu.
Mjólkursalan.
Þann 15. janúar tók Mjólk-
ursamsalan í Reykjavík til
starfa, samkv. lögum um
mjólkursöluna. Frá 15. jan. til
áramóta hefir Samsalan selt: