Tíminn - 18.06.1936, Blaðsíða 2

m
TÍMINN
Sj ávarútveésmál
Eftir Skúla Guðmundsson
Meðan íhaldið
Morgunblaðið hefir nýskeð
})irt eina af sínum seinheppi-
legustu greinum um fjármál
og viðskiptamál. Þykist blaðið
hafa aðalefni greinarinnar úr
ræðu eftir Ólaf Thors, og er
það trúlegt, því að margar af
þeim tölum, sem greinin er
byggð á, eru vitlaust tilfærðar,
enda þótt blaðið segi að „flest-
ar“(!) þeirra séu skjalfestar.
Aðalinntak greinarinnar er
sem næst þessu: Fyrir 12 ár-
um var verðmæti útfluttra
vara frá íslandi ca. 82 millj.
lcr. Nú er það aðeins 35 millj-
ónir. Mismunur 47 milljónir.
í sambandi við þetta hafa
skuldir þjóðarinnar(ríkis, bæja
og einstaklinga) vaxið stór-
kostlega og ríkisútgjöldin auk-
izt. Allt er þetta „í-auðu flokk-
unum“ að kenna og stefnir að
ríkisgjaldþroti!
Báðar aðaltölurnar eru vit-
laust tilfærðar. Útflutningur-
inn fyrir 12 árum var ekki ca.
82 milljónir (sbr. verzlunar-
skýrslur Hagstofunnar). Út-
flutningurinn í fyrra var 47,5
milljónir, en í ár er að sjálf-
sögðu ekki enn vitað hver
hann verður, en vonandi fer
hann þó eitthvað fram úr 35
milljónum, enda þó sjálfur höf-
nð ,,máttarstólpi“ framleiðsl-
unnar, Ólafur Thors, hafi nú
um skeið bundið togara sína
við hafnarbakkann.
Það er jafnan varlegast að
byggja í hófi á fjármálaspeki
þeirra manna, sem ekki geta
farið í-étt með tölur. En það er
mál út af fyrir sig.
En tækifærið, sem Mbl. hef-
ir gefið, skal nú notað til að
vekja a thygli almennings á
staðreyndum í þessu máli.
Ritstjórar Mbl. og Ólafur
Thors ráðast á Framsóknar-
flokkinn og Alþýðuflokkinn
fyrir það, að „verðmæti út-
flutningsins hafi minnkað um
ca. 47 millj. kr.“ á síðustu 12
árum.
En hvenær á þessum 12 ár-
um hefir verðmæti útflutnings-
ins minnkað mest ?
Það var á tveim fyrstu ár-
unurn, árunum 1925 og 1926.
Þá höfðu íhaldsmenn meira-
hluta á Alþingi og áttu alla
ráðherrana í ríkisstjórninni.
I.
í Mbl. er nýlega skýrsla um
fund Sláturfél. Suðurlands,
þar sem sagt er frá óánægju
hjá vissum mönnum í félaginu,
og einkum í stjórn þess, út af
því * að félagsmenn þess sitji
ekki einir að kjötmarkaðinum
í Reykjavík. Hér vaknar þá sú
spuming, hvort einhver hluti
kjötframleiðenda í landinu eigi
alveg sérstaklega þennan mark-
að.
Rétt er að geta þess, að
samskonar deila stendur um
mjólkurmarkaðinn í Reykja-
vík. Einn af helztu leiðtogum
Mbl.-stefnunnar lét í ljós þá
skoðun, að réttast væri að bær-
inn setti upp afar stórt kúa-
bú, ræktaði alla mela og grjót-
holt kringum bæínn til þess að
bændur upp í sveitum væru
ekki að selja mjólk til bæjar-
ins. Kveldúlfsfrændur, Magnús
á Blikastöðum o. fl. kúaeigend-
ur nærri Keykjavík hafa talið
sig eiga mjólkurmarkaðinn ein-
ir og viljað halda bændum
réði landinu.
Jon Þorláksson var þá fjár-
málaráðherra.
Látum verzlunarskýrslur
Hagstofunnar tala. Þær segja.
Ái'ið 1924 var verðmæti allra
útfluttra vara frá Islandi
86 milj. 310 þús. kr.
og verzlunarjöfnuður hagstæð-
ur um 22 milj. 529 þús. kr.
En í árslok 1926, þegar þessi
sama íhaldsstjórn, er búin að
hafa völd í iandinu í tvö ár,
eru allar útfluttar vörur frá
íslandi elcki nema
53 milj. 70 þús. kr.
cg verzlunarjöfnuður er orð-
inn óhagstæður um 4 milj. 697
þús. kr.
Niðurstaðan samkvæmt verzl-
unarskýrslum Hagstofunnar e)'
þá sú, að á tveim stjórnarár-
um íhaldsflokksins (og 2 fyrstu
árin af þeim 12 árum, sem Mbl.
talar um) hefir útflutningur-
inn minnkað um
33 milj. 240 þús. kr.
og verzlunarjöfnuðurinn hefir
versnað á þessum sömu tveim
árum um
27 milj. 226 þús. kr.
Voru það Framsóknarflokkur-
inn og Alþýðuflokkurinn, sem
fóru svona eftirminnilega með
útflutninginn og verzlunarjöfn-
uðinn — og það á einum tveim
árum ?
Og hvernig myndi umhvorfs
nú — eftir 12 ár — ef útflutn-
ingurinn hefði minnkað verzl-
unarjöfnuðurinn versnað að
sama skapi öll hin 10 árin, eins
og raunin varð á undir stjórn
ínaldsflokksins fyrstu tvö ár-
in?
Það er hæfilegt reiknings-
■ dæmi fyrir Ólaf Thors og
bræður hans á meðan þeir
hafa frí frá því að reikna út
aflann af bundu togurunum
við hafnargarðinn.
Og þeir geta þá líka haft það
sér til afþreyingar, að velta
því fyrir sér, hvernig á því
standi, að skuldir landsmanna
hafa aukizt svo mjög út á við?
Svo framarlega sem þessir
gasprarar hafa einhverja glóru
í kollinum, myndu þeir senni-
lega sjá það, íhaldsflokkurinn
hefir ekki unnið á móti þessari
skuldasöfnun með því að láta
heildsalastéttina skipa sér að
heimta taumlausan innflutning
austanfjalls frá að selja mjólk
til Reykjavíkur. Voru þeir
Magnús og Valtýr Mbl.ritstjóri
í nefnd, sem íhaldið skipaði
eitt sinn í mjólkurmálin og ætl-
aði sú nefnd að búið austan-
fjalls væri eingöngu vinnslubú.
Reykjavík og nágrenni átti
samkvæmt því að eiga allan
mjólkurmarkað í Reykjavík.
Undir forustu fyrverandi Fram-
verandi Framsóknarst j órnar
var þessi álagahringur brotinn
af bændum í Rangárvalla- og
Ámessýslum. Þeim var hjálp7
að til að byggja tvö stór mjólk-
urbú, til að hafa snjóbíla til af-
nota að vetrinum og geta á
þann hátt komið mjólk á
markaðinn. Á sama hátt var
greitt fyrir Mýramönnum og
Borgfirðingum, með því að efla
mjólkurstöð þeirra í Borgar-
nesi, gera þar góða höfn, og
hjálpa þeim til að eignast nýtt
og hraðskreitt skip til ferða
milli Borgarness og Reykjavík-
ur. Leiðtogar íhaldsins í
Reykjavík hafa þannig ætlað
I. Bankarnir og útgerðin.
Samkvæmt reikningi Lands-
l)anka Islands þ. 31. des. s. 1.
voru samanlagðar lánveitingar
seðlabankans og sparisjóðdeild-
arinnar með útbúum, þ. e. a. s.
innlendir víxlar og ávísanir,
endurkeyptir víxlar, lán í
hlaupareikningi, reikningslán,
fasteignaveðslán, sjálfsskuldar-
ábyrgðarlán, handveðslán, lán
gegn ábyrgð ríkis, sveita og
bæ j arf élaga, búnaðarlánadeild-
ai-lán, ritistandandi hjá ýmsum
skuldunautum og óinnheimtir
vextir, um síðustu áramót, kr.
51.693.441,88. Ilér með er ekki
talið víxlar og ávísanir til
greiðslu erlendis og innieignir
hjá öðrum bönkum.
Á sama tíma var óráðstaf-
aður tekjuafgangur seðlabank-
ans og sparisjóðsdeildarinnar
með útbúum, að viðbættri inn-
stæðu í afskriftareikningi,sam-
tals kr. 1.878.364,62*). Af
þessu er ljóst, að Landsbank-
inn getur afskrifað þær rúml.
51 milj. krónur, sem hann á
útistandandi, um 3,63% að
meðaltali. Er þá ekki gert ráð
íyrir neinu verðfalli á öðrum
eignum bankans, svo sem fast-
eignum og áhöldum.
Það verður að teljast vafa-
samt, að ofangreind eign bank-
ans í tekjuafgangs- og af-
skriftareikningi sé nógu mikil
til að mæta áframhaldandi töp-
um á útistandandi lánum.
Á jafnaðarreikningi Útvegs-
bankans pr. 31. des. 1935 eru
afskriftir, að upphæð 6 milj.
lcróna, taldar með eignum. ó-
í landið án allra skynsamlegra
takmarkana.
Það er vitað mál og þarf
meira en meðal blygðunarleysi
til að bera á móti því, að með
andstöðu sinni gegn innflutn-
ingstakmörkunum, á íhalds-
flokkurinn aðalsökina á því að
verzlunarskuldir þjóðarinnar
við útlönd hafa aukizt.
Með fleipri sínu hefir Morg-
unblaðið — innblásið af Ólafi
Thors — lostið hnefahöggi í
andlit sinna eigin manna.
*) par að auki er svo 3 milj.
kr. stofnfjárframlag ríkissjóðs..
að bola bændum austanfjalls
og á undirlendinu kring um
Borgames frá sölu mjólkur
til Reykjavíkur. En þingflokk-
ar og stjórn Framsóknarmanna
hefir rétt hluta dreifbýlis-
manna í þessu sem öðru. Ár-
nesingar og Rangæingar flytja
mjólk daglega á markaðinn í
Reykjavík. Og þeir neita al-
gerlega að viðurkenna rétt
Magnúsar á Blikastöðum og
þeirra Korpúlfsstaðamanna til
að „eiga“ Reykjavíkurmark-
aðinn.
II.
Svo undarlega vill til, að i
stjóm Sláturfélags Suðurlands
eru að mestu leyti íhaldsmenn
eins og Pétur Ottesen, Kol-
beinn Högnason í Kollafirði o.
s. frv. Sömuleiðis hafa íhalds-
menn með leynisamtökum bol-
að nálega öllum Framsóknar-
bændum frá fulltrúaumboði í
félaginu, nema úr einni sýslu,
þar sem bændur hafa 1 tíma
áttað sig á hvert Mbl.-liðið í
Reykjavík stefndi með aðgerð-
um sínum. Þessu framferði
hefir nú verið veitt eftirtekt,
og er óvíst hvort Framsóknar-
bændur muni til lengdar álíta
heppilegt að hafa Mbl.liðið
jafn óblandað og það er við
ráðstafaður tekjuafgangur er
hverfandi lítill, í samanburði
við þessa stóru fjárhæð, og er
því auðséð, að hlutafé bankans
71/2 millj. króna, er þegar tap-
að að nokkuð miklu leyti.*).
Það, að hagur bankanna er
ekki betri en hér hefir verið
lýst, stafar aðallega af því, að
þeir hafa orðið að verja tekju-
efgangi undanfarinna ára til
afskrifa á lánum, sem hafa
reynzt óinnheimtanleg. Og
þótt engar skýrslur liggi fyrir
um það efni, má gera ráð fyr-
ir, að töp bankanna séu aðal-
lega hjá útgerðarfyrirtækjum.
Með lánveitingum sínum hafa
bankarnir raunverulega haldið
uppi ýmsum útgerðarfyrir-
tækjum, sem hafa verið rekin
á óheilbrigðum gi’undvelli, svo
að halli hefir orðið á rekstri
þeirra árum saman, og sá halli
lendir í mörgum tilfellum að
meira eða minna leyti á bönk-
unum.
Nú hlýtur öllum að vera
ljóst, að það er .í alla staði ó-
verjandi að halda áfram að
verja fé landsmanna, sem
bönkUnum hefir verið afhent
tii varðveizlu, til greiðslu á
reksturshalla dauðadæmdra
fyrirtækja. Verður nú þegar að
reisa rammar skorður við slíku,
svo að eigi hljótist af meira
tjón en þegar er orðið.
Þegar bætt verður lánveit-
ingum til útgerðarfyrirtækja,
sem hafa verið rekin með ár-
legum halla síðustu árin, og
sem ekki geta komizt á réttan
kjöl fjárhagslega, má gera ráð
fyrir að þau hætti störfum, og
þurfa þá ný fyrirtæki að mynd-
ast í þeirra stað, svo að fram-
leiðslan stöðvist ekki og það
fólk, sem hefir haft atvinnu
við fiskveiðar og fiskverkun að
undanfömu, geti framvegis
haft atvinnu af þeim stoi’fum,
að svo miklu leytí sem mark-
*) Alls mun bankinn eiga um
2,3 millj. kr. upp í hlutafé sitt, en
auk þess telur hann gullforða
sinn um 1 millj. kr. meira virði
en hann er bókfeerður.
ráðsmennsku á þessum málefn-
um bænda.
Það er skemmst af því að
segja, að Mbl. klíkan í Reykja-
vík, hefir fyrir atbeina sinna
manna í stjóm Sláturfélags
Suðurlands reynt að skapa óá-
nægju hjá bændum á Suður-
láglendinu og kring um Borg-
ames út af því að þeir fengu
ekki að „eiga“ kjötmarkaðinn
í Reykjavík. En sömu Mbl.-
menn í stjórn beita sér móti því
að bændur á Suðurláglendinu
og út frá Borgarnesi eigi að-
gang að mjólkursölu í Reykja-
vík, af því að íhaldið í Reykja-
vík og íhaldsmenn í nánd við
Reykjavík „eigi“ þann markað.
I-Iér er því um að ræða allmikið
ósamræmi og töluverða vönt-
un á heilindum frá hálfu
manna eins og Ottesens og Kol-
beins Högnasonar. Sérstaklega
mun bændum í Ámessýslu í
nokkuð fersku minni hugur
íhaldsins í stjórn Sláturfélags-
ins til þeirra, þegar Pétur og
Kolbeinn ætluðu að útiloka
framleiðslu Flóahúsins frá að
vera seld í matvörubúðum fé-
lagsins í Reykjavík. Þessi
dæmi sýna hvemig landið
liggur. Nokkrir bændur, sem
hafa meiri eða minni manna-
forráð í Sláturfélagi Suður-
aðsmöguleikar erlendis gera
það mögulegt og æskilegt að
fra?nleiða sjávarafurðir.
Skoðanir manna á því,
! \'ernig rekstri útgerðarinnar
verði bezt fyrir komið, munu
allmikið skiptar, og verður hér
vikið nokkuð að tillögum, sem
fram hafa komið um það efni.
II. Tillögur jafnaðarmanna.
Þingmenn jafnaðarmanna
hafa flutt frumvarp til laga
um útgerð ríkis og bæja, á
tveim síðustu þingum. I frum-
varpi þessu er gert ráð fyrir,
að ríkisstjórnin efni til félags-
skapar um togaraútgerð fyrir
ríkið og kaupstaðina, og að
ríkissjóður leggi fram 200 þús.
kr. á ári í 5 ár, gegn helmingi
lægra framlagi frá kaupstöðun-
um, en þetta fé sé stofnsjóður
útgerðarfélagsins. Ennfremur
sá ríkissjóminni heimilt að á-
byrgjast lán til útgerðarinnar,
ásamt með kaupstöðunum, og
má ábyrgðaruphæðin nema alls
314 milj. króna að 5 árum liðn-
um.
Hvað sem annars verður
sagt um þetta lagafrumvarp,
þá er það athugaverðast, að
þar er ekkert að því vikið, á
hvern hátt eigi að tryggja að
það mikla stofnfé, sem útgerð-
félaginu er ætlað, verði ekki að
eyðslufé á skömmum tíma. I
frumvarpinu er ekki minnst á
þann möguleika, að halli verði
á rekstrinum, og mun þó flutn-
ingsmönnum þess hafa verið
fullkunnugt, að mörg útgerðar-
fyrirtæki hafa verið rekin með
tapi á síðustu árum, eins og
áður er að vikið.
Til þess að hægt sé að taka
tillögur jafnaðarmanna alvar-
lega, verða þeir því að leitast
við að gera grein fyrir því, á
hvern hátt þeir hugsa sér að
tryggja tekjuhallalausan rekst-
ur útgerðarinnar, eða hvernig
eigi að borga töpin, ef þau
eiga sér stað.
III. Þáttur
Sjálfstæðisflokksins.
Af ræðum og ritum Sjálf-
stæðismanna um atvinnumál á
lands eru að reyna að vinna
á flokkslegan hátt fyrir brask-
aravaldið í Reykjavík, sum-
part með því að ætla að úti-
loka bændur austanfjalls og
útfrá Borgarnesi frá mjólkur-
markaði i Rvík og frá markaði
með vörur frá Flóabúinu alveg
sérstaklega. En á sama tíma
vilja þeir egna bændur, sem
þeir reyna að hlunnfara í
mjólkui-málinu, út frá sérhags-
munum braskara í Rvík og í
nánd við höfuðstaðinn, móti
bændastétt landsins fyrir vest-
an, norðan og austan, sem um
langt skeið hefir selt nokkuð
af kjötframleiðslu sinni í höf-
uðstaðnum.
III.
Ég vil nú gera nokkurt yfir-
lit um það, hversu Rvíkuríhald-
ið var hlynnt Sláturfélaginu,
þegar það þurfti stuðnings
með. Þegar bændur á Suður-
landi stofnuðu Sláturfélag
Suðurlands fyrir 30 árum,
lagði kaupmannastétt Rvíkur
hatur á félagið, vildi ekki
missa kjötverzlunina úr sínum
höndum. Bæjarstjóm Rvíkur,
sem var í höndum Mbl.-manna,
þeirra tíma, var félaginu hin
erfiðasta, og stjórn Landsbank-
ans, sem þá var í höndum B.
liðnum árum hafa menn dreg-
ið þá ályktun, að þeir væru
fylgjandi einstaklingsframtaki
og einkarekstri á því sviði.
Þeir hafa haldið því fram, að
einstakir menn eða hlutafélög
ættu að reka atvinnufyrirtækin
á eigin ábyrgð, því að á þann
hátt væri afkoma þeirra bezt
tryggð. Hversu oft sem núver-
andi Sjálfstæðismenn hafa
skipt um nafn á flokki sínum,
þá hefir þetta alltaf verið rauði
þráðurinn í öllu þeirra ski’afi
og skrifum um atvinnumál.
Jafnhliða þessu hafa þeir oft
bent á það, að nauðsynlegt
væri að atvinnufyrirtækin
væru á traustum gmnni fjár-
hagslega þó að þeim sjálfum
hafi sorglega oft mistekizt að
framkvæma þá kenningu.
En nú er allt í einu komið
annað hljóð í strokkinn. Nú
hefir Sjálfstæðisflokkurinn,
undir forustu Ölafs Thors og
Sveins Benediktssonar, skyndi-
lega breytt um stefnu í at-
vinnumálum. Nú setja þetr
ekki lengur allt sitt traust á
„framtak einstakllngsins“,
„aflaklæmar“ og „máttar-
stólpa þjóðfélagsins“. I þess
stað taka þeir undir kröfusöng
kommúnista fullum hálsi. Þeir
skrifa um „arðrán“ ríkisvalds-
ins af jafnmikilli tilfinningu
og ritarar Verklýðsblaðsins.
Þeir æpa hástöfun á ríkis-
stjórnina og krefjast þess, að
þeim verði tryggt fastákveðið
verð fyrir síld, sem þeir af-
henda ríkisverksmiðjunum til
vinnslu í sumar, án þesg að
hirða nokkuð um hvort verk-
smiðjumar geti borið sig með
því að verða við kröfunum.
Það er í þeirra augum smá-
vægilegt aukaatriði.
Þeim, sem kynnu að efast
um að Sjálfstæðisfl. hafi
breytt um stefnu í atvinnumál-
unum, eins og hér er frá skýrt,
skal bent á greinamar í Mbl.
í síðastl. mánuði, um þessi mál.
Þar er það sjálfur formaður
flokksins, ólafur Thors, sem
stjórnar hinni nýju baráttu, og
\ ið hlið hans er Sveinn Bene-
diktsson, en það er sá maður,
sem Sjálfstæðisflokkurinn hef-
ir ætíð kosið sem sinn trúnað-
annann og erindreka í stjóm
síldarverksmiðjanna, þegar
flokkurinn hefir nokkru getað
ráðið um stjóm þeirra. Af
skrifum þess manns verður það
Kr., neitaði fél. um viðskifti
nema með afarkostum. Bjöm
eldri í Grafarholti hefir skrif-
að glögglega um þessa píning-
arsögu Sláturfélagsins og árás-
ii samkeppnismanna í Reykja-
vík. Og til að kóróna verkið,
sætti Sláturfélagið hinni
grimmustu útsvarsálagningu i
Rvík, þar til samvinnulögin
komu, og stóðu oft út af því
þrálát málaferli. Sláturfélagið
var þannig stofnað í andstöðu
við íhaldsöfl lands og höfuð-
staðar. Það var ofsótt í út-
svarsmálum og því var sniðinn
eins þröngur stakkur í bönk-
um landsins, eins og unnt var.
Ef bændur á Suðurlandi líta
yfir þau ár, meðan þeir stóðu
í baráttu við íhaldið í Rvík,
án þess að hafa stuðning sam-
vinnubænda annarsstaðar á
landinu, þá er margt sorglegt
að segja af framkomu sam-
keppnismanna við sunnlenzku
bænduma.
IV.
I þessum efnum varð fyrst
breyting þegar Framsóknai’-
fiokkurinn var stofnaður um
áramótin 1916—17 og þegar
hinn fyrsti samvinnubóndi sat
í landstjóminni frá ársbyrjun
1917—1920, Á þeim árum stóð
höfuðbaráttan um það, hvort
Hverjir eiga kjitatrktlim
í BeykjivíkP