Tíminn - 24.06.1936, Qupperneq 2

100
TÍMINN
Þorbjörg Daníelsdóttír
húsireyja á Eiði á Langanesi
Hún var fædd að Eiði 28. á-
gúst 1879, dóttir hjónanna
Þorbjargar Einarsdótur frá
Fagranesi á Langanesi og
Daníels Jónssonar bónda á
Eiði. Barnung missti hún móð-
ur sína og dvaldi þá um hríð
hjá afa sínum og ömmu á
Fagranesi. Þau fluttust síðar
til Vesturheims og hvarf hún
þá aftur heim að Eiði til föður
síns og átti þar síðan heima
alla æfi. Fræðslu naut hún
nokkurrar í æsku lijá dætrum
síra Arnljóts Ólafsonar
Sauðanesi, en ekki fór hún
lengra til mennta. Árið 1900
giftist hún Gunnlaugi Jónas-
syni, og reistu þau bú á þriðj-
ungi jarðarinnar Eiðis. Þeim
varð 10 barna auðið, og lifa 9
þeirra, Jóhann bóndi á Eiði,
kvæntur Berglaugu Sigurðar-
dóttur frá Heiðarhöfn, Þor-
l:jörg húsfreyja á Grund, gift
Sigvalda Sigurðssyni bónda
þar, Helga húsfreyja á Syðri-
Brekkum, gift Halldóri Þor-
steinssyni bónda þar, Rósa hús-
freyja á Hrollaugsstöðum, gift
Jóni Ólasyni bónda þar, Daníel,
.lónas, Sigurður, Björg og Arn-
þrúður, sem öll dvelja á Eiði.
Auk þess ólust upp hjá þeim
fósturböm á síðustu árum. —
Iiún andaðist af slagi aðfara-
nótt 19. apríl sl., 55 ára að
aldri.
Þetta er í styztu máli saga
Þorbjargar á Eiði. En það
myndi mörgum þykja, sem
hana þekkti og heimili hennar,
að sú kona ætti vegleg eftir-
mæli. Og það hygg ég eigi of-
mælt, að eftir hana sé nú sökn-
uður á bæ hverjum þar í sveit,
og enginn myndi þar annar,
livorki karl né kona, meir
harmdauði orðið hafa.
Bærinn Eiði stendur undir
sólarhlíð milli bi'attra fjalla
við sjó fram. Stöðuvatn mikið
verður þar milli bæjar og sæv-
arins, og er þessi staður fagur
á margan hátt og einkenni-
legur. En hverjum þeim, er
heim kemur að Eiði, verður
það fljótt fyrir augum, að þar
Bændur úr þremur hreppum
Eyjafjarðar stofnuðu Kaupfé-
lag Eyfirðinga 19. júní 1886.
Fyrstu 20 árin starfaði fé-
lagið eingöngu sem pöntunarfé-
lag. Fyrstu 12 árin átti félagið
ekki hús.
Vörumar, sem félagið út-
vegaði samkvæmt pöntunum
félagsmanna voru 20—80%
undir kaupmannaverði í hérað-
inu, en sjálft var félagið sár-
fátækt. Nokkur áhrif mun fé-
lagið hafa haft á þessum ár-
um á hið almenna verðlag
kaupmanna í Eyjafirði.
Árið 1906 var félaginu gjör-
breytt. Frá þeim tíma hefir fé-
lagið starfað sem sölufélag.
Verðlagið hefir verið sem
næst dagsverði kaupmanna, en
arði úthlutað eftir á og á-
kvæði sett um sjóðasöfnun
innan félagsins.
Undir þessu nýja skipulagi
fór iélagið vaxandi ár frá ári,
og hefir um langt skeið verið
stærsta og öflugasta kaupfé-
lagið í landinu.
Á síðustu áramótum Voru fé-
lagsdeildir K. E. A. 23 að tölu,
en tala félagsmanna alls 2407.
hafi mikilvirkar og góðvirkar
hendur að verki verið síðustu
áratugina. Tún er þar hið
mesta í sveitinni, allt slétt, og
mest unnið úr óræktarlandi.
Upphlaðin braut er þar heim
í hlað nokkurra kílómetra
leið norðan frá sjó, sem bænd-
urnir á Eiði byggðu að miklu
leyti með vetrarvinnu, þegar
ekki voru arðgæf störf fyrir
hendi. Rafstöð, sú eina í
sveitinni, hitar og lýsir býlin
bæði. Og þeim, sem hefir tóm
samgöngulítilli sveit, og á
hvern hátt þeim hefir verið í
framkvæmd hrundið, mun
fljótlega verða ljóst, að þar
muni um langan tíma ein-
hverjir hafa þreyttir til hvíld-
ar gengið.
Öldungsins Daníels á Eiði,
föður Þorbjargar, sem fallinn
er frá fyrir nokkrum árum,
mun á sínum tíma minnst
verða á þann hátt, sem við
hæfi er slíkra manna. En hann
tel ég, þegar saman er tekið
skapfesta, g'áfur og atorka,
einn allra merkastan mann
þeirra, er ég' hefi haft kynni
af. Svo mikla ást lagði Daníel
við jörð sína, að engu mátti
hallmæla í hans eyru, því er
jörðinni var tengt, jafnvel
ekki þokunni, sem þar er æði
tíð og oft veitti honum þungar
búsyfjar á sumrum. Og um
Gunnlaug bónda á Eiði er það
ekkert ágreiningsmál, að hann
hafi manna vaskastur verið tii
hverskonar framtaks þar um
slóðir og dugnaðarmaður slík-
ur, að langt ber af því, sem
venjulegt er. Hefir hann verið
um framkvæmdahug og at-
orku, að mörgu líkur tengda-
föður sínum, en þó að vonum
meir í átt hins nýja tíma um
sumt.
Hitt mun þó mörgum verða
enn minnisstæðara, hversu
heimili þeirra Þorbjargar og
Gunnlaugs, bar af því, sem
Iíafði félögum fjölgað um 147
á síðasta ári.
Fyrstu 20 árin var K. E. A.
pöntunarfélag, var þá veik-
burða og tók iitlum þroska.
Öll vörusala félagsins í út-
lendum og innlendum vörum
nam samtals á þessum 20 ár-
um 671 þús. krónum, eða kr.
33.500,00 að meðaltali á ári.
Öll vörusala félagsins frá
1906 til 1935 eða þau 30 ár,
sem félagið hefir starfað sem
sölufélag, hefir samtals num-
ið 69 miljónum króna, eða 2,3
milj. kr. að meðaltali á ári.
Frá 1906 til ársloka 1935
hefir úthlutaður arður af sölu
erlendra vara til félagsmanna
numið kr. 1 milj. 462 þús. og
auk þess stofnsjóðstillög, sem
eru séreign félagsmanna sam-
tals 843 þús. kr. Uppbætur á
innlendar vörur á þessu sama
tímabili numið 570 þús. kr.
Þrátt fyrir aflaleysi síðustu
ára, örðug’ heyskaparár og
áföll, sem byggðarlagið hefir
orðið fyrir, námu skuldir
viðskiptarnanna í árslok 1935
aðeins kr. 382.743,00. Af þessu
eru ótryggðar skuldir 112 þús.
krónur, en sérstakur sjóður,
venjulegt er, og það ekki um
eitt heldur margt.
Og á þessu heimili var unn-
inn einn af glæsilegustu sigr-
um göfugrar sálar. Því að litla
móðurlausa stúlkan á Eiði
hafði vaxið upp til þess að
verða einhve.r sú bezta og ást-
rikasta móðir, sem hugsast
getur. Þá guðs gjöf, sem frá
henni sjálfri hafði verið tekin
í bernsku, veitti hún sínum
eigin börnum í því ríkara mæli.
Og manni sínum var hún þó'
jafnframt traustur förunautur
í sérhverju því, er að höndum
bar.
•Frá móður sinni hafði hún
tekið að erfðum yfirbragð sitt
og viðkvæma lund, frá föður
sínum kjark og þrek og hina
ytri ró, æðrulaust viðhorf við
erfiðleikum og harmi. í fari
hennar voru þessir eiginleikar
samstilltir í fágætan persónu-
leika. Þeir komu fram í stjórn-
semi hennar, árvekni og þrot-
lausu starfi á hinu stóra og
framkvæmdasama heimili, í að-
búðinni að eiginmanni, börnum
og öllum þeim, er umönnunar
þurftu, í léttri glaðværð við
annir dagsins og' í einlægu og
fölskvalausu viðmóti, hver sem
í hlut átti. Og á eftirminnileg-
astan hátt komu þeir fram é
þyngstu stundum lífsins. Þá
varð manni það ljóst, að hún
hafði með návist sinni — þessi
hógláta, blíðlynda kona —
skapað eitt af þeim fáu góðu
heimilum, sem eru nógu traust
til að þola allt — heimilum, sem
ekki er hægt að brjóta niður.
Ég, sem þessar línur rita,
átti því láni að fagna að dvelja
um skeið á heimili þeirra
lijóna, vera þar. nokkuð tíður
gestur fyr og síðar og njóta
þar mikillar og einlægrar vin-
áttu. Og mér finnst, að í sveit-
inni minni hafi skyndilega „sól
brugðið sumri“ og að naprari
muni nú útnesþokan en áður,
þegar Þorbjörg er alfarin frá
Eiði.
Margt er mér minnisstætt
um þessa konu, því að enga
hefi ég þekkt henni líka. En
þegar ég horfi á eftir henni
„yfir landamærin“ finnst mér
mest til um það, hve skap
hennar var hlýtt alla æfi. Það
þarf sterka lund til þess að
sem lagður hefir verið til hlið-
ar til að mæta hugsanlegu tapi,
sem verða kynni á skuldunum,
nemur 138 þús. krónum.
Sjóðeignir Kaupfélags Ey-
firðinga í síðustu árslok námu
samtals 2 milj. 322 þús. krón-
um. Séreignarsjóðirnir, sem
eru borgaðir félagsmönnum
eftir settum reglum í sam-
þykktum, námu 1 milj. 165 þús.
krónum og sameignarsjóðirnir,
varasj óðir, skuldatryggingar-
sjóður o. fl. 1 milj. 157 þús.
krónum.
Á Dalvík hefir K. E. A. úti-
bú, sláturhús, íshús og rafstöð,
sem selur orku til nágranna-
húsa.
Á Ólafsfirði er útibú og
starfrækir það sláturhús.
í Hrísey er útibú, hefir það
þar reist rafstöð og frystihús.
Þá hefir félagið látið reisa
fisktökuhús auk þeirra, sem til-
heyra útibúunum á Litlu-Ár-
skógströnd og Grenivík.
Félagið hefir rekið verzlun
með allar algengar verzlunar-
vörur, og annast sölu á land-
búnaðarafurðum síðan 1906.
Árið 1907 reisti félagið slát-
urhús, en það varð of lítið
Jiegar til lengdar lét og byggði
félagið pýtt sláturhús niður á
Oddeyrartanga árið 1928 með
áföstu frystihúsi.
Árið 1910 keypti félagið
heyja lífsbaráttu útnesjakon-
unnar án þess að beizkja skyld-
unnar móti í neinu svip hins
innra manns. Því að venjulega
breytir ' áhyggjan barnslund-
inni um leið og erfiðið skapar
hinar hrjúfu vinnuhendur. En
aldrei minnist ég þess, að ég
heyrði Þorbjörgu á Eiði mæla
styggðaryrði til nokkurs
manns, er hún átti orðastað
við eða láta sér þau orð um
munn fara um fjarstaddan
mann, sem honum mætti til
hnjóðs vera eða gera mál hans
verra en efni stóðu til. Hafði
hún þó sakir gáfna sinna,
glögg skil á því, sem miður fór
eða broslegt var í fari manna.
En liitt lét hún sjaldan níður
falla að taka svari þeirra, er
hún heyrði ámælt, og fundvís
var hún öðrum fremur á góðan
tilgang fyi’ir athöfnum manna.
Eins og skýrt var frá hér í
blaðinu boðuðu íhaldsmenn til
,,landsfundar“ nokkru eftir
nýár í vetur. En undirtektir
um fundarsókn voru svo dauf-
ar, að flokksstjómin neyddist
til að aflýsa fundinum.
Var þá fundið upp á því
snjallræði að flytja fulltrúana
af verzlunarþinginu, sem hald-
ið var hér í bænum austur á
Þingvöll, bæta við nokkrum
mönnum öðrum utan af landi
og kalla síðan samkomuna
„landsfund Sjálfstæðismanna".
Segir Mbl., að á fundinum hafi
verið um 300 manns, en á
mynd, sem það birtir af fund-
inum, sjást raunar eki nema
um 180, og eru þar í fremstu
röð Jón Normann og Carl Tul-
inius.
Mbl. hefir undanfarna daga
flutt ýmsar fregnir af sam-
komu þessari, og skulu þær
raktar hér í stuttu máli.
Fyrsta daginn (17. júní) var
fundurinn í Reykjavík, og hófst
kl. 5 síðdegis. Þá fluttu þeir
ræður Ólafur Thors, Magnús
Guðmundsson og Gísli Sveins-
son. Kosið var í „skipulags-
nefnd“, og er það eina nefndin,
sem getið er um, að starfað
kjötbúð og hefir starfrækt
hana síðan.
Árið 1919 var reist stórt
vörugeymsluhús fyrir bygging-
arvörur.
Sama ár var hafin sala á
fiski til útlanda og nú hefir
verið stofnað Fisksölusamlag
innan félagsins svo sjávar-
bændur geti komið sem beztri
skipun á þau mál, er þá varða
sérstaklega.
Kolaverzlun hóf félagið 1923.
Það ár voru kaupin aðeins 100
smál., en s. 1. ár kolasalan 8700
smál.
Kaupfélag Eyfirðinga stofn-
aði Mjólkursamlag árið 1927.
Var það fyrsta mjólkursamlag-
ið, sem stofnað hefir verið hér
á landi. Á síðasta ári opnaði
samlagið eigin útsölu á mjólk
og mjólkurafurðum á Siglu-
firði.
Árið 1929 hóf félagið verzl-
un með miðstöðvartæki og
annast hitalagnir í hús víðs-
vegar um land.
Smjörlíkisgerð var sett á fót
í ársbyrjun 1930.
Brauðgerð hefir félagið starf-
rælct síðan 1930, fyrst í leigu-
húsi. En í byrjun fyrra árs var
hafin brauðgerð sem komið er
fyrir í stórhýsi, sem félagið
er að reisa. Er brauðgerð þessi
um allan útbúnað hin langfull-
komnasta, sem til er á landinu.
Sumstaðar í kristinni kirkju
er það aldaforn trú, að fagrar
og mildar konur taki við bæn-
um umkomulausra jarðarbarna
og beri þær fram fyrir föður
mannkynsins uppi við hástól
himnanna. Ég get skilið þann
! hugsunarhátt eftir að hafa
■ þekkt Þorbjörgu á Eiði. '
| Saga þeirra, sem á útnesjum
búa og heyja lífsbaráttu sína
þar í fásinninu, hverfur að
jafnaði undir yfirborð hins
hversdagslega eins og moldin á
leiðum þeirra. En ég trúi því,
að einhversstaðar „við tímans
sjá“ muni um alla eilífð sjást
spor þeirra kvenna og manna,
sem verið hafa fyrir heimili
sitt og átthaga það, sem Þor-
björg á Eiði var.
Blessuð sé minning hennar.
G. G.
hafi á fundinum. Er þá nú svo
komið, að „skipulagningin“ er
metin mest í íhaldsflokknum!
Eftir hádegi 18. júní var far-
ið austur á Þingvöll í bílum frá
Steindórí. Þegar austur kom
hafði verið strengdur yfir Al-
mannagjá, breiður borði með
áletruninni: „Landsfundur
Sjálfstæðismanna“. Ekki er
kunnugt, að íhaldsmenn hafi
haft neitt leyfi hjá Þingvalla-
nefnd til að helga sér staðinn
á þennan óviðkunnanlega hátt
eða yfirleitt neitt leyfi til að
hafa fund sinn þar nema að því
leyti, sem hann var í húsum
inni. En ekki hófst fundurinn
fyr en „kl. langt gengin fjög-
ur“. Þá fluttu ræður ólafur
Thors, Pétur Magnússon, Thor
Thors, Bjarni Benediktsson,
Jón Pálmason og Jóhann Jós-
efsson og voru þeir að þessum
fyrirlestrahöldum til kl. 7i/2-
Var þá „etinn kvöldverður“,
segir Mbl. En ekki er þess get-
ið, hvort nokkuð hafi venð
eftir af „menningarsjóði" Jóns
í Dunhaga til að greiða kostn-
aðinn. Eftir mat voru „umræð-
ur“, en ekki er þess getið, um
hvað þær umræður hafi verið,
hverjir hafi tekið til máls eða,
Lyfjabúð setti félagið á fót
í byrjun þessa árs, búna hin-
um fullkomnustu tækjum.
Pylsugerð og niðursuða smá-
síldar og annara matvæla er
starfrækt í sambandi við kjöt-
búð félagsins, sem nú hefir
emnig fengið hin fullkomn-
ustu húsakynni.
Sápuverksmiðjuna „Sjöfn“
og kaffibætisverksmiðjuna
„Freyju“ eiga Samband ísl.
samvinnufélaga og Kaupfélag
Eyfirðinga í félagi.
Snæfell heitir gufuskip, sem
félagið hefir nú í förum og á
að kalla að öllu leyti þótt út
sé gert af sérstöku félagi.
Bráðabirgðastjóm, sem kos-
in var af stofnfundi félagsins,
skipuðu þessir menn:
Hallgrímur hreppstjóri Hall-
grímsson, Rifkelsstöðum
Sveinbjörn hreppstjóri Þor-
steinsson, Stokkahlöðum og
Einar Sigfússon bóndi, Núpa-
felli.
Á næsta fundi 31. jan. 1887
var kosinn fyrsti framkvæmd-
arstjóri félagsins Hallgrímur
hreppstjóri Hallgrímsson' á
Rifkelsstöðum, en meðstjóm-
endur hans Einar Sigfússon
bóndi, Núpafelli og Eggert
Davíðsson bóndi á Ytri-Tjörn-
um.
Fyrstu endurskoðendur voru
kosnir Davíð Ketilsson á Núpa-
að nolckur ályktun hafi verið
samþykkt.
Þriðja daginn var fundur frá
kl. IOI/2 árdegis til kl. 8 síð-
degis með „tveggja stunda
matarhléi". Fóru 2% tími í að
samþykkja „skipulag flokks-
ins“. En eftir kl. 3,15 fluttu
Ólafur Thors, Hallgrímur
Benediktsson og Hólmjám Jós-
efsson „erindi“. Þegar þessum
erindum var lokið, hófust
„frjálsar umræður“, segif Mbl.
„Síðan voru bornar fram mai’g-
ar ályktanir um stefnumál og
starf flokksins. Voru þær allar
samþykktar 1 einu hljóði“.
Þannig hljóðar frásögn Mbl., og
mun ýmsum þykja gaman að
sjá þessar „mörgu“ ályktanir,
sem „300 menn“ gátu fullrætt
og „samþykkt í einu hljóði“ á
4—5 stundum við eina um-
ræðu. Þó getur Mbl. þess, að
ein af þessum ályktunum hafi
verið sú, að óska Thor Jensen
„langra lífdaga", og var sú til-
laga borin fram af Sólmundi
Einarssyni. Að þessu afloknu
hélt Ólafur Thors ræðu. En kl.
8 var allt búið og „landsfund-
inum“ lokið.
Eftir þessum frásögnum
Mbl. virðist „landsfundurinn“
hafa haft á sér nokkuð mikinn
„námskeiðs“-blæ. Af þeim þrem
dagspörtum, sem fundurinn
stendur yfir, taka „leiðtogarn-
ir“ tíma handa sjálfum sér
fyrir 12 „erindi“, og af þeim
flytur ólafur Thors þrjú!
„Frjálsar umræður“ um mál
virðast hafa verið næsta litlar.
Fundarstjórarnir sex eru allir,
nema einn, úr hópi þingmann-
anna, en sá sjötti, Bjarni Ben.,
sennilega verðlaunaður fyrir
frammistöðu sína í sprúttmál-
inu. En „háttvirtir kjósendurí'
utan af landi, virðast hafa
notið heldur lítilla mannvirð-
inga, nema þeirra að hlýða á
„erindin“ og borða með „for-
ingunum“.
Sigurvissan.
Mbl. flytur nú í vikunni
mjög skemmtilegan „leiðara“
um fundinn. Segir blaðið íhalds-
flokkinn aldrei hafa verið
„sigurvísari en nú“.
Þetta hafa íhaldsmenn sagt
í hvert sinn, sem þeir hafa
komið til fundarhalds undan-
felli og Friðbjörn Aðalsteins-
son bóksali á Akureyri.
Framkvæmdarstjórar Kaup-
félags Eyfirðinga hafa verið:
Hallgrímur Hallgrímsson
1886—1894.
Friðrik Kristjánsson
1894—1897.
Davíð Ketilsson
1897—1902.
Hallgrímur Kristinsson
1902—1917.
Sigurður Krístinsson
1917—1923.
Vilhjálmur Þór
1924 til þessa dags.
Formenn félagsins hafa
verið:
Hallgrímur Kristinsson, Ak-
ureyri — 1906—1917.
Guðmundur Guðmundsson,
Þúfnavöllum — 1917—1918.
Einar Árnason, Eyrarlandi
— 1918 til þessa dags.
N úverandi st j órnamef ndar-
menn félagsins, auk formanns,
eru
Bernharð Stefánsson, alþm.,
Benedikt Guðjónsson bóndi,
Moldhaugum,
Ingimar Eydal ritstjóri Ak-
ureyri,
Stefán Jónsson bóndi Munka-
þverá.
á 1 til að virða fyrir sér þá híuti
aðra, er á þessari jörð hafa
unnir verið við erfið skilyrði í
Kaupfélag Eyfírðínga
fímmtíu ára
Frá „land$fundi“ íhaidsins