Tíminn - 03.12.1936, Síða 4

190
TlMINN
Skípulag Norðmanna
mjólkurmálum
0
1
Framh. af 1. síðu.
eða verzlun eru reiknaðir 3 aur-
ar í sölulaun í Oslo, og hverri
mjólkurviniislustöð er reiknað
8,4 aurar fyrir alla vinnslu og
útflutning mjólkurinnar í búð-
ímar, en seljandinn ber
ábyrgð á því, sem hann tekur
á móti. Samanlagður vinnslu-
og sölukostnaður, að flöskum
undanskildum, er því 6,4 aur-
ar pr. líter í Oslo.
Vegna þess að kos'tnaðurinn
er reiknaður svo lágu verði, þá
hefir mjólkursmásölunum fækk
að mjög mikið, enda hefir ver-
ið unnið mikið að því að fækka
mjólkurbúðum borgarinnar og
gera söluna ódýrari á þann hátt.
Svipuð aðferð hefir verið
höfð við mjólkurbúin, sem
vinna smjör og osta, að þeim er
áætlaðir að rneðaltali 2,75 aura
veksturskostnaður pr. Itr. Ef
þau geta ekki starfað fyrir
þetta gjald, þá verður það að
koma fram I lækkuðu mjólkur-
verði til framleiðenda viðkom-
andi mjólkursamlags.
Verðjöínuðurinn
Eins og áður er getið, er
innan hvers sambands látinn
fara fram verðjöfnuður á sölu-
og vinnslumjólk með verðjöfn-
unargjaldinu. Þet'ta verðjöfnun-
argjald er breytilegt frá einum
mánuði til annars, vegna þess
að hlutföllin í sölu og fram-
leiðslu eru ekki hin sömu. Til
þess að skýra verðjöfnuðinn
nánar má taka töludæmi úr árs-
reikningum Mjólkurbúasam-
bands Austur-Noregs ( östland-
ets Melkecentral) fyrir síðast-
liðið ár.
1 þessu mjólkurbúasambandi
var meðalverð neyzlumjólkur,
íS frádregnum öllum kostnaði,
20,69 aurar pr. ltr. Vinnslu-
mjólkin aftur á móti náði að-
eins 11,70 aurum nettó pr. ltr.
Samanlagt meðalverð allrar
mjólkurinnar varð 14,44 aurar
pr. ltr. Meðal-verðjöfnunar-
gjald, sem féll á neyzlumjólk-
ina, sem kom til mjólkurbúanna
í dalnum er Bæjarstaðaskógur
cg heit uppspretta, svo að segja
liin eina í báðum Skaftafells-
sýslum. Þar ætla Skaftfelling-
ar gera sína sundlaug, láta
unga fólkið búa þar í tjöldum
á vorin og nema þar íþróttir.
Sennilega myndi koma þar úti-
bú frá Skaftafelli. En með vax-
andi gestastraum myndi röðin
koma að Svínafelli.
Austur í Hornafirði er veð-
urblíða mikil. Fjallgarðurinn
norðan við byggðina er mikill
skjólgarður, og á láglendinu
festir sjaldan snjó. í þeim
eina hreppi óx kartöflufram-
leiðslan frá í fyrra úr 1500 í
3000 tn. Einn einyrki hafði í
kjallara sínum 140 tn. af á-
gætum kartöflum. Á öðrum bæ
er þríbýli, en þar var uppsker-
an 300 tn. í haust. Moldin í
Nesjum er sérstaklega frjó, og
enginn vafi er á, að þar rísa
fjölmörg nýbýli á næs'tu árum
með garðrækt sem megin-
atvinnu. En þar á líka að rísa
upp nýtt andlegt höfuðsetur,
mitt í hinu fagra, frjóa landi
við Laxá. Þar á að rísa barna-
skóli fyrir sveitina, sem jafn-
íramt er ungmennaskóli fyrir
sýsluna, en gistihús fyrir er-
lenda og innlenda gesti á sumr-
in. Ungur bóndi í Lóninu
hreyfði þessari hugmynd á
íundi þar. Ég flutti boðin á
fjölmennan fund fyrir Horn-
varð því mismunurinn á milli
20,69 aura og 14,44 = 6,25
aurar pr. ltr.
Það verð, sem bóndinn á
stærsta verðjöfnunarsvæði Nor-
egs fekk fyrir mjólkina síðast-
hðið ár var því um 14 aurar
pr. kg.
Yíirlit
1 framanrituðu hefi ég reynt
að gera lauslega grein fyrir að-
alstaðreyndunum í mjólkur-
málaskipulagi Norðmanna og
hvernig það hefir verið látið
verka.
Með sínum félagslegu sam-
tökum í þessu máli, og með að-
stoð löggjafarvaldsins, hefir
þeim tekist, þrátt fyrir mikla
andstöðu, að byggja upp sterkt
og starfhæft skipulag, sem nú
þegar hefir gert bændastéttinni
ómetanlegt gagn. Og jafnhliða
sem þetta skipulag á mjólkur-
málum þeirra er þeim sjálfum
■til sóma, þá gefa þeir um leið
bændum margra annara landa
fyrirmynd í þessum efnum, og
sem margir bændur hafa not-
fært sér að einhverju leyti.
Samanburður
Við það að kynnast þessum
málum Norðmanna og gera
samanburð á því sem hér hefir
verið unnið í þessum málum, þá
er sýnilegt að við erum í mörg-
um efnum nokkuð skemmra á
veg komnir heldur en þeir eru,
og er slíkt eðlilegt vegna þess,
að það er skemmra síðan við
byrjuðum að skipuleggja mjólk-
urframleiðslumál okkar.
Margir hinir sömu erfiðleik-
ar hafa iftætt okkur og þeim við
þessa skipulagningu. Sjónarmiií-
in hafa verið ólík. Framleiðend-
umir, sem ýmist voru nær eða
fjær sölustöðunum, höfðu í upp-
hafi ólíkra hagsmuna að gæta,
og margir hafa sýnt þessu um-
bótastarfi fullkomna óvild og
tortryggni.
Ég lít svo á, að í tveimur
höfuðatriðum stöndum vér enn-
j firðinga, sem haldinn var í
j prýðilegu fundarhúsi, sem
kaupfélagið hefir búið út á
! Köfn. Ég varð var við að mik-
^ ill áhugi var fyrir þessu hjá
unga fólkinu, og þeim gömlu,
j eem eru ennþá ungir.
VIII.
Eitt af því, sem mestu skipt-
| ir í stjórn félagsmála er að
finna þá réttu menn til að
glíma við hin miklu vandamál.
Það var ánægjulegt fyrir mig,
er ég kom að Höfn í Horna-
firði, og sá hin margháttuðu
' merki um áhrif kaupfélagsins
á hag allra sýslubúa, að minn-
ast þess, þegar þetta kaupfé-
lag var í miklum erfiðleikum,
í hafróti kreppunnar 1920—23
að mér tókst þá að láta þá
finnast Hallgrím heitinn Krist-
insson forstjóra Sambandsins
og Jón ívarsson kaupfélags-
stjóra. Ég var vinur beggja,
en þeir þekktust ekki. En Hall-
grím vantaði ötulan mann til
að rétta við taflið í Homafirði.
Honum leizt vel á Jón og fékk
hann til að fara austur. Hann
tók við félaginu í miklum erf-
iðleikum. Nú er það efnað og
áhrifamikið, eina verzlunin í
sýslunni, er að byggja sér hóf-
lega stóra en mjög prýðilega
búð úr steinsteypu. Vtrður það
hús mest, dýrast og fegurst
allra húsa í héraðinu. Kaupfé-
þá að baki núverandi skipulagi
Norðmönnum í þessum málum.
í fyrsta lagi hefir bændum
ekki tekist ennþá að sameina
sig um þetta mál á félagslegum
grundvelli, jafnvel þótt allflest-
ir bændur viðurkenni og skilji
nauðsyn og gagn þessa skipu-
lags. I öðru lagi er þetta skipu-
lag ranglátt og ekki starfhæft
á Jmeðan mjólkurframleiðendum
sama verðjöfnunarsvæðis er
borgað mjög misjafnt verð fyr-
ir jafngóða mjólk.
Þess vegna hlýtur það að
verða þrotlaus krafa þeirra
framleiðenda, sem nú sitja með
lægra verð, að heimta jafnrétti
við hina. Þessu þarf að koma
þannig fyrir að hið raunveru-
lega verðjöfnunargjald á neyzl-
umjólkina verði hreyfanlegt á
hverjum tírna, allt eftir því
hver hlutföll eru á milli fram-
ieiðslumagns hvers verðjöfnun-
arsvæðis og þess neyzlumjólkur-
magns, sem selst þar á hverjum
1íma. Og þannig að verðjöfnuð-
ur náist á alla mjólkina.
Það má fullyrða að það fyr-
irkomulag er alveg rétt, sem
hér hefir verið tekið upp, að
mjólkurframleiðendur af öllu
verðjöfnunarsvæðinu — sem
meðlimir sinna mjólkursamlaga
— starfræktu samsölu í Reykja-
vík, og að þessu leyti stöndum
vér framarlega hvað skipulagið
snertir.
Á fyrsta árinu sem mjólkur-
samsalan starfaði, tókst að
lækka vinnslu- og sölukostnað
neyzlumjólkurinnar um helm-
ing frá því sem áður var á með-
an allt var óskipulagt. Og margt
bendir til þess að ennþá megi
koma kostnaðinum töluvert nið-
ur, en hvað það verður mun
reynslan leiða í ljós. En hitt
verður aftur á móti að viður-
kenna, að miklar umbætur þarf
ennþá að gera á meðhöndlun
neyzlumjólkurinnar hér í
Reykjavík. I fyrsta lagi rneð
því að byggja nýja og full-
komna mjólkurstöð, þar sem
i hægt er að meðhöndla neyzlu-
; mjólkina með s'trangasta hrein
i læti og myndarskap. Og í öðru
; Jagi verður að vinna að gagn-
! gerðum umbótum í hreinlæti og
! hollustuháttum við framleiðslu
í sjálfrar mjólkurinnar 1 bæjum
og sveitum.
lagið á auk þess mikla útgerð-
erstöð og stunda bátar af öllu
Austurlandi veiðina þar á ver-
tíð. Festa og öruggleiki ein-
kenna allt ráðlag kaupfélagsins
á Höfn í Hornafirði. Ekki hef-
ir því þó tekizt að útrýma allri
kaupmennsku úr hjörtum
sýslubúa. Þess er ekki hægt að
vænta. Manneskjumar eru allt-
af samar við sig. í tíð hinn-
ar fyrri Framsóknarstjómar
gengust þeir Þorleifur Jónsson
í Hólum og Jón Ivarsson fyr-
ir að mynda félag til rækt-
unar ofan við kauptúnið. Þor-
leifur hafði ráð yfir miklu og
góðu landi ofan við kaup-
túnið og lét hann það í té fyr-
ir þorpsbúa. Jón Ivarsson
stýrði ræktunarfélaginu. Eru
nú fullræktaðir um 60 ha. af
ágætu túni og görðum heim að
kauptúninu. Eiga þorpsbúar
um 70 kýr, auk þess allmargt
sauðfé. Þeir hafa mikla kar-
töflurækt í þessu landi, og sá
ég þar nokkur haglega gerð
kartöfluskýli úr torfi með
járnþaki og þykku torflagi of-
an á. I sumum þessum jarð-
byrgjum voru um 60 tn. og
geymast jarðeplin þar fram á
útmánuði. Afkoma verkamann-
anna í Höfn virðist vera mjög
góð. Þeir hafa 1—3 ha. af
góðu vel ræktuðu landi, aðgang
að sjávarvinnu á vertíð, og
lagleg, lítil bú. Hvort hægt er
öll þessi nauðsynjamál verða
áreiðanlega leyst að fullu áður
cn mjög langt líður, en þau
verða leyst fyr og betur, ef
hlutaðeigendur koma auga á
nauðsyn þess að vinna saman
að þessum umbótamálum.
p. t. Rvík 29./11. 1936.
Jónas Kristjánsson.
Á víðvangi
Framh. af 1. síðu.
mér sýnist.
Undirskrift mína undir er-
indisbréf það, sem stjóm Bún-
aðarfélagsins hefir sett mér,
ber því að skoða með tilliti til
þessarar bókunar."
Á auka-búnaðarþinginu, sem
haldið var á sl. hausti, las
Steingrímur upp fyrir fulltrú-
um þessa yfirlýsingu sína, og
mótmæltu þeir henni ekki.
„Neikvæðí
flokkurinnu
Fátt er eftirtektarverðara t
landsmálunum núna upp á síð-
kastið en Varðarfundar-yfir-
lýsing Ólafs Thors um það, að
ýmsir séu famir að líta á
„Sjálfstæðisflokkinn“ sem „nei-
kvæðan flokk“.
Fyrir íslenzkt stjórnmálalíf
hefir það auðvitað engan veg-
inn litla þýðingu, að landsmála-
flokkur, sem við síðustu kosn-
ingar fékk yfir 20 þúsundir at-
kvæða, skuli vera orðinn „nei-
kvæður“, þ. e. a. s. stefnulaus
og úrræðalaus í öllum almenn-
um vandamálum. Vitanlega get-
ur skynsamt fólk ekki yfirleitt
verið þekkt fyrir að fylgja
þeim flokki áfram, sem ekkert
hefir til mála að leggja nema
órökstuddar skammir um þá,
sem ábyrgðina bera á stjóm
-.landsins og sem ekki svífist
þess, að stórskaða land og þjóð,
ef hann aðeins hefir einhverja
von um að geta með því gert
andstæðingum sínum illt. Og
það er auðvitað algerlega ó-
hugsandi, að 20 þúsundir
manna í Iandi, þar sem flestir
eru læsir og skrifandi, geti við
næstu kosningar greitt atkvæði
með flokki, sem hefir enga aðra
að stækka þorpið fil verulegra
muna læt ég ósagt enn, en það
sem þar hefir verið gert, get-
ur verið mörgum öðrum til
fyrirmyndar.
Mesta vamarvirkið, sem gert
hefir verið fyrir útveginn í
Homafirði er afleiðing af hafn-
arlögum þeim, er Þorbergur
Þorleifsson fékk lögfest á fyrsta
þingári sínu. Síðan fékk hann
nægilegan fjárstyrk frá ríkis-
sjóði til þess að unt var að
gera langan skjólgarð úr höfða
við höfnina ú't í eyju er lá að
hinu ytra skipalægi. Við það feJl
ur mikill áll úr Ilornafjarðar-
fljóti þétt íram með báta-
bryggjunum, og dýpkar smátt
og smátt leið bátanna og léttir
þannig alla sjósókn og uppskip-
un. Er þetta góð byrjun, en
tæplega mun Framsóknarflokk
urinn skiljast við þau hafnar-
mál fyr en meira er að geif,
ef vel er tekið á móti af
Kafnarbúum.
X.
Ég vil ekki skiljast svo við
þessar athugasemdir, að ég
minnist ekki á hugvitsmenn
Skaftfellinga. Þeir eiga marga
snjalla menn, en tvo ber hæst.
Þeir mega heita ljós- og hita-
gjafar Skaftfellinga. Það eru
þeir Helgi Arason á Fagurhóls-
inýri í öræfum og Bjami Run-
ólfsson á Hólmi í Landbroti.
HappdræHi
Háskóla Islands
Dregid verður i 10, fl. ÍO. og 11. des.
200 vinningar — samtals 448900 kr.
Stærstu vinningar: 60 þús., 25 þús.,
20 þús., 10 þús,, 5 þús.(2), 2ooo (5),
looo (50), 5oo (loo) o.s. fr.
Tilkynning
til kaupiélaga og kaupmanna um
land allt.
Við framleiðum gúmmílím í litlum og stór-
um túbum, i dósum, á l/8 — V4 — V* — lU
kg. — Gjörið svo vel, og gjöra pantanir
ykkar sem fyrst.
Virðingarfyllst
Gúmmílímgerðín »GRETTIR“
Laugaveg 76. Sími 3176. Reykjavík.
,.hugsjón“ en þá að hrifsa til
sín völdin á einhvem hátt. Það
er líka mörgum hreinasta ráð-
gáta, hvernig íhaldsmenn ættu
að geta stjómað landinu, ef
þeir ættu að taka mark á
nokkru því, sem þeir sjálfir
hafa sagt og gert síðustu tvö
árin. Hvemig ættu þeir t. d. að
stjórna fjármálunum? Þeir
hafa þótzt vilja afsala ríkis-
sjóði sköttum o g verzlunar-
tekjum, sem nema mörgum
milljónum króna. Nú vita allir
kunnugir það, að flestir út-
gjaldaliðir ríkisins eru það
fastir, að erfitt er að færa þá
niður um verulegar upphæðir.
Ef íhaldsmenn ætluðu að fram-
kvæma þessa milljónalækkun
sína á tekjubálkinum, væri ó-
hjákvæmilegt fyrir þá að leggja
niður alla vegavinnu og vega-
viðhald í landinu, allar síma-,
vita- og hafnabyggingar, allar
atvinnubætur og yfirleitt ólög-
bundin framlög til atvinnuveg-
anna og verklegra fram-
kvæmda. Þetta allt myndi þó
Báðir eru þeir algerlega sjálf-
menntaðir menn. En þeir hafa
í mikilli einangrun fundið leið
til að beizla nát'túrukraftana í
atthögum sínum. Helgi hefir
raflýst alla bæi í öræfum nema
einn, og hliðstætt hefir Bjami
gert í Vestursýslunni og
raunar víða um land. Ari faðir
Helga er nú yfir áttrætt og
hefir verið héraðshöfðingi í
mannsaldur. Hann sagði að það
hefði verið mikill gleðidagur á
Fagurhólsmýri, þegar bæjar-
' lækurinn fór allt í einu að lýsa
og hita bæinn. Slík kraftaverk
hafa gerzt á fjölda mörgum
öðrum heimilum. Þeir Helgi og
Bjami hafa rekið myrkrið og
húskuldann, verstu óviní sveit-
anna, út úr híbýlum sveitunga
sinna. Þeir hafa sýnt í hinum
afskekktustu byggðum, hvem-
ig mannvitið getur beygt nátt-
úruöflin undir mannsviljann.
Síðasta afrek Bjarna er íshús-
ið hans á Iíólmi. Þar getur
hann fryst og geymt í frosti
300 skokka í einu. Síðan hjúp-
ar hann dilkana í hvítt lín og
flytur þá í haglega gerðum um-
búðum á bíl til Reykjavíkur.
í fyrstu höfðu menn ótrú á
þessu, en nú trúa flestir Vest-
ur-Skaftfellingar á þessa lausn.
Þeir slátra á tveim stöðum, í
Hólmi og Vík, frysta kjötið og
senda það beint til höfuðstað-
arins. Þá fara Skaftfellingar að
ekki hrökkva til að jafna hall-
ann. — Hin leiðin væri þá sú,
að „strika yfir stóru orðin“,
láta einkasölumar haldast, af-
nema ekki hátelcjuskattinn,
kippa að sér hendinni um að
fella niður útflutningsgjaldið af
sjávarafurðum o. s. frv. En
hvað sem þar yrði ofan á, þá er
von að menn spyrji: Hvemig
ætti hinn „neikvæði flokkur"
að geta stjórnað landinu eftir
allt sem hann er búinn að segja
um fjármálin?
Það er að minnsta kosti eðli-
legt að forráðamenn Sjálf -
stæðisflokksins hugsi sem svo,
að crfitt gæti þá orðið að varð-
veita völdin á lýðræðislegan
hátt. Þá gæti það verið býsna
gott að geta gripið til hinna
„föðurlandslausu" með Hltlers-
krossinn. Þeir p'ltar myndu
verða liðugir til að vemda það,
sem lýðræðið ekki vill vern-la.
Þeir þurfa ekki að hugsa um ís-
ienzkt framtíðarsjálfstæði eða
þúsund ára þingræðjsminningar
Islendinga. Þeir fá f.xnar fyrir-
skipanir frá Berlín á sama hátt
cg k-mmúnistar fá „línuns,"
sína frá Moskva.
brosa blíðlega að hinu eilífa
stríði hafgangsins á Söndum
þeirra. Þeir vita, að með hug-
viti sínu hafa þeir sigrað erfið-
leika, sem voru álitnir ósigr-
andi.
Ég hefi bent á nokkur atriði
úr lífi og lífsbaráttu Skaftfell-
inga. Þar hefir mikið áunnizt,
þegar fólkið hefir samstillt
krafta sína um byggðir og við
hin lífrænu og skapandi öfl 1
landinu. Þaðan stafa sigrarnir.
En í sumum mannssálum búa
eyðandi öfl eins og í sjálfum
jökulvötnunum. Þau leitast við
að brjótast yfir bakka sína, og
flæða yfir grundir, tún og engj-
ar. Óvíða á Islandi ber meira á
hinum stórkostlegu eyðandi öfl-
um en í Skaftafellssýslu, og ó-
víða hefir mannsandinn sigrast
á meiri örðugleikum í lífsbar-
áttu þjóðarinnar. Viðfangsefni
hinna bjartsýnu og heilhuga
rnanna er ætíð hið sama: Að
halda í skefjum eyðandi öflum
náttúrunnar og giftulausum til-
hneigingum samtíðarmanna.
Þessi barátta bjartsýninnar við
myrkrið er eilíf eins og skáldið
góða segir um dans hafaldanna
við Eyjasund.
J. J.
Ritstj.: Gísli Guðmundsson.
Prentsm. Edda h.f.