Tíminn - 06.01.1937, Qupperneq 2

a
TlMlNN
llti
Söluverð Grænmetisverzlunar ríkisins er ákveðið:
1. jan. — 28. febr. kr. 22,00 pr. 100 kilo
1. marz— 30. apríl — 24,00 — 100 —
1. mai — 30. jání — 26,00 — 100 —
Innkaupsverð Grænmetisverzlunarinnar má vera allt
að þrem krónum lægra hver 100 kilo.
V erðlagsnef nd
Grænmetisverzlunar ríkisins.
i.
Þegar litóð er yfir árið 1956
skiptast á skin og skúrir. Árið
byrjaði með miklum erfiðleik-
um. Á Norður- og Austurlandi
voru geisimiklir snjóar, og
fannfergi með afbrigðum, svo
að mánuðum saman var ófært
milli bæja nema á skíðum. Á
Suðurlandi var jörð löngum
auð og ber, en frost hörð,
svo að vatn þraut víða í
sveitum til mikilla óþæginda.
Lengi fram eftir útmánuðum
virtist voði fyrir dyrum í snjóa
héruðunum austan- og norðan-
lands. En sveitafólkið varðist
liættunni ágætlega, með fram-
sýni og þolgæði. Hermann
Jónasson fékk til tvo hina
kunnugustu menn, þá Stein-
grím Steinþórsson og Pál Zóp-
hóníasson til að stýra hallæris-
vömunum fyrir hönd ríkis-
stjóraarinnar, en heima í hér-
aði stýrðu kaupfélagsstjórarn-
ir bjargráðunum. Tveir snjó-
bílar voru stöðugt í gangi vik-
um saman þai’, sem hættan var
mest. Mikill fóðurbætir og hey
var flutt inn á harðindasvæðið
fyrir forgöngu þeirra Páls og
Steingríms. Þegar voraði var
batinn eindreginn. Fénaðarhöld
víða góð, lambadauði afarlítill.
Heyskapur í sumar varð mik-
ill. Nýting á heyjum góð, eink-
um norðan og austanlands. Fé
var vænt í haust og verð
hækkandi og engin tregða að
koma framleiðslunni í verð inn-
anlands og utan.
En því miður var saga sjáv-
arútvegsins ekki jafn glæsileg.
Vertíðin var með afbrigðum
rýr allt í kringum um land, en
þó verst austanlands. ítaKavar
að miklu leyti lokuð, nema með
óhagstæðum vöruskiptum, og
á miðju ári brauzt út borgara-
styrjöld á Spáni, sem lokaði að
mestu skiptum við það land.
Portúgal var enn sem fyr
þrautaúrræðið með saltfiskinn,
en þar fór verðið lækkandi sök-
um framboðs frá keppinautum,
einkum Norðmönnum. Síldar-
aflinn varð á hinn bóginn mik-
ill og góður og verð á síldar-
afurðum batnandi eftir því sem
á leið.
Niðurstaða af atvinnurekstri
landsmanna var sú, að afstaða
landbúnaðarins var batnandi,
og fóru yfirburðir skipulagsins
um sölu á kjöti og mjólk nú
fyrst að sýna til fulls hve
mikla þýðingu það hefir. En
sjávarútvegurinn býr enn að
því að salan og markaðsleitin á
afurðum, sem útvegsmenn
selja, hefir verið og er enn í
höndum spekúlanta, sem
gleyma framtíðinni fyrir hags-
munum augnabliksins.
II.
Alþingi kom saman á venju-
legum tíma, lauk allmikilli lög-
gjöf, og gerði fjárlög fyrir
1937. Þau eru í aðalatriðum
byggð á sömu forsendum og
fyrir líðandi ár. Vinnubrögð
voru og hin sömu og áður.
Stjórnarflokkamir stóðu fast
saman um afgreiðslu þeirra, og
létu andstæðingum sínum ekki
lföast að ætla að stórhækka út-
gjöldin með yfirboðum. En
jafnhliða því að Eysteinn Jóns-
son hefir kveðið niður hrossa-
kaupin, sem frá upphafi vega
höfðu verið lýti á þingstörfun-
um, hefir núverandi þingmeiri-
hluti gætt ítrasta réttlætis í
skiptingu landsfjárins til um-
bóta í héruðunum. Þannig hef-
ir geisifé verið varið í brim-
brjótinn í Bolungarvík, þó að
stjómin eigi Jóni Auðunn litl-
ar þakkir að gjalda. Svo sterk
eru þessi tök um fjármálin og
svo réttlát, að íhaldið hefir í
tvö ár ekki séð þess neinn
kost að væna þingmeirihlutann
um undanhald eða hlutdrægni.
Brá mjög við á aðra lund er
Jón Þorláksson fjármálaráð-
herra beittist móti byggingu
Eiðaskóla og Kristneshælis.
Hvortveggja gekk fram, en að
honum nauðugum.
III.
Mörg ný lög og þýðingar-
mikil voru gerð á þinginu. —
Meðal hinna merkari em
vegalögin. Þar voru gerðar
breytingar til bóta í hverju
kjördæmi landsins, utan kaup-
staða, en langveigamest var sú
breyting, sem gerð var um Suð-
urlandsveginn. Síðan laust eft-
ir aldamót höfðu landsverk-
fræðingarnir og Jón Þorláksson
verið að velta fyrir sér þeirri
spurningu, hversu skyldi
tengja saman Reykjavík og
lágléndið austanfjalls. Stund-
um var svar verkfræðinganna
að leggja ætti járnbraut um
Hellisheiði að ölfusárbrú.
Stundum var horfið frá því, og
dýr og hár vegur átti að koma
í staðinn. Dýrar rannsóknir
vom um málið og leitað til lær-
dómsmanna í útlöndum. Er tal-
ið að í þessar rannsóknir muni
hafa eyðst nokkuð á þriðja
hundrað þúsund krónur. Að
lokum var almenningur farinn
að sjá, að hér var engin alvara
í bjástri verkfræðinganna. Á
hverjum vetri lokaðist austur-
leiðin af snjó. Miklu fé var
varið til að halda leiðinni op-
inni, oft fyllti í skörðin báðum
megin við bifreiðamar. Og þó
var vitað, að í miklum snjóa-
vetram fara allir vegir á þess-
ari leið algerlega í kaf. Menn
í stjórnarflokkunum tóku nú
ráð sín saman um að lofa
verkfræðingunum að mæla
áfram eins og hingað til, með-
an þeim þætti það stætt, en ef
úr framkvæmdum ætti að
verða, myndu umbótaflokkam-
ir verða að ráða gátuna sjálfir.
Formenn beggja stjómarflokk-
anna báru málið fram á nýjum
grundvelli. Nú skyldi gerður
vetrarvegur frá Hafnarfirði um
Krísuvík, Selvog og ölfus.
Þetta er snjólausa leiðin svo-
kallaða. Nú um jólaleytið hefir
verið hríðarfjúk af og til. Leið
Geirs Zoéga hefir lokast um
leið, og bændur austanfjalls
koma ekki vömm sínum til
liöfuðstaðarins nema með
liörmungum. En hin nýja leiS
um Selvog er alauð. Þegar
Geir vegamálastjóri frétti um
frv. þetta, sá hann að nógu
lengi myndi nú hafa verið
spurt um hans ráð í þessurn
efnum, og þótti máli skipta,
hvort hin nýja leið myndi vera
flokksmál í báðum flokkum
stjómarinnar. Mundi hann þá
daga, er Ásgeir og Jón í Dal
höfðu hlaupið úr liði sinna
samherja og eyðilagt mál
þeirra með Mbl.-liðinu. Enginn
gat svarað þessu þá, en raunin
var sú, að Mbl. beitti sér með
öllu liði sínu móti málinu, en
stjómarsinnar voru fastir fyr-
ir eins og veggur og björguðu
stórmæli þessu í höfn. Jón
Gunnarsson verkfræðingur
mældi fyrir vegi þessum í sum-
ar og telur að hann muni kosta
eina miljón króna frá Hafnar-
firði og austur að Hjalla í ölf-
usi. Sumarið 1935 höfðu vinnu-
flokkar frá Litla-Hrauni lagt
nm 4 km. af vegi eftir ölfusi.
Nú vinna þeir menn í vetur að
fyrirhleðslu Ála og Affalls
austur í Rangárvallasýslu. En
í sumar var unnið að hinni
nýju Suðurlandsbraut fyrir 70
þús. af ríkisfé og 15 þús. af at-
vinnubótafé úr Hafnarfirði.
Var unnið á tveim stöðum,
bæði í ölfusi og frá Hafnar-
firði og í átt til Krísuvíkur.
Sóttist verkið vel, en mikil
' nauðsyn er að hækka þessa
fjárveitingu. Þetta er höfuð-
vegur landsins. Þetta er hin
mikla lífæð milli Faxaflóa og
Suðurláglendisins. Hún þarf að
vera fullgerð eftir fáein ár, því
að hún er undirstaðan undir
lieilbrigða framþróun alls at-
vinnulífs og verzlunar á Suð-
urlandi.
Byrjað var í sumar á annan
stórframkvæmd í samgöngu-
málunum með því að gera as-
falt-vegkafla á tveim fjölförn-
ustu leiðum við höfuðstaðinn.
Var til þess varið um 150 þús.
kr. Tilgangurinn er að steypa
á þann hátt leiðirnar frá
Reykjavík að Elliðaám og til
Ilafnarfjarðar. Aldrei hafði
Mbl.-liðið hugsað svo hátt að
framkvæma þvílíka vegagerð.
Þvert á móti höfðu leiðtogar
þess flokks átt með kommún-
istum aðalþátt í að koma af
stað hinu illræmda bflstjóra-
verkfalli fyrir jólin í fyrra, til
að hindra það, að fé fengizt
í þessa vegalagningu. En í
sumar var lágt risið á þeim,
sem að uppþotinu stóðu, er
þeir sáu framkvæmdir þær,
sem nú hefir verið lýst.
IV.
Tvenn önnur lög skal nefna,
sem vakið hafa mikið umtal.
Eru það annarsvegar breyting-
ar á barnafræðslunni, en hitt
eru jarðræktarlögin. Fræðslu-
lögin eru í sjálfu sér lítið ann-
að en kjarabót fyrir kennara í
kaupstöðum. Var þess full
þörf að því leyti, að launakjör
kennara í kauptúnunum voru
hin ömurlegustu. Tilgangurinn
er nú sá, að þeir kenni smá-
bömum á haustin og vorin.
Við það lengist vinnutími
þeirra. Ég lagði við meðferð
málsins ánerslu á, að þrennt
þyrfti að fara saman: Launa-
bætur kennara, fækkun kenn-
ara og léttir á andlausum
ítroðningi, sem gerir börnin
heimskari en þau þurfa að
vera. Allmikill mótblástur var
gegn tillögum mínum, en þó
náðu sumar þeirra fram að
ganga. Þannig á nú ekki að
kenna bömum innan 10 ára
aldurs nema lestur og skrift
og ekki kenna bömum á skóla-
aldri erlend tungumál, nema
þau séu áður vel að sér í ís-
lenzkri málfræði. Ef skynsam-
lega er haldið á þessari
fræðslulöggjöf, má bæta kjör
kennaranna, en um leið fækka
þeim til stórra muna, en gera
nám bamanna léttara og
skemmtilegra en verið hefir.
I-Ivort svo verður vtl á haldið
er komið undir áhuga foreldra,
skólanefnda og kennara.
Um jarðræktarlögin hefir
mikið verið rætt. Ihaldið og
vaa’alið þess gerði það að
flokksmáli, að berjast móti um-
bótunum, og vonast eftir að
geta afvegaleitt villugjarna
menn með blekkingum sínum.
Við Framsóknarmenn vitum,
að við stöndum á sterkum
gmndvelli eins og í jarðhita-
málinu, ömmumálinu og hæsta-
rétti, til að nefna aðeins þrjú
dæmi. Hver er nú sá íhaldsmað-
ur, sem ekki leggur blessun
sína yfir hugkvæmd okkar að
nota jarðhitann til gagns fyrir
land og þjóð? Hver ofsækir nú
fyrir Laugarvatn? Hver fyrir
kaupin á Reykjum? Hver fyrir
að hindra leigða föðurlands-
svikara frá að stýra veiðiskip-
um um nótt inn á miðin? Og
hver stendur nú uppi með Jóni
í Dal og vesalingum þeim, or
honum fylgdu í því að láta ör-
vasa gamalmenni velja sér
verri vesalinga í hæstarétt?
Við Framsóknarmenn eram
orðnir vanir við að taka hin
stóru umbótamál og leysa þau.
Við þekkjum hina ofsafengnu
gagnsókn andstæðinganna, sera
i öllum tilfellum er sprottin af
hæfileikaleysi, menntunarleysi
og skammsýnni eigingimi. I
hverju máli eftir annað hefir
sókn andstæðinganna snúizt í
viltan flótta, eins og í dæmum
þeim, sem ég nefndi. Eftir fáa
mánuði verður jafn erfitt að
finna skynsama bændur, sem
vilja borga spekúlöntum í Rvflc
fé úr landssjóði til að gera
nýja Korpúlfsstaði, eins og að
finna útvegsmenn, sem vilja
halda Þorgeir Pálsson 6 laun-
um til að koma togurum í land-
helgina. Og eftir tvö missiri
verða bændur jafn sneypulegir
á svip, ef þeim er borið á brýn,
að þá langi til að hlunnfara
böni sín, er taka við jörðum
þeirra, með því að selja þeim
Um samstarf Búnaðarfólags
íslands og ríkisvaldsins
Eftir Jón Hannesson, bónda í Deildartungu
I.
Blað sem nefnist Framsókn
flutti um mig nokkrar Gróu-
sögur fyrir skömmu, sem eru á
því stigi ritmennsku, að ég tel
þær ekki svaraverðar.
Hinsvegar var drepið á það,
í ritsmíði þessu, að ég myndi
hafa haft annan skilning á að-
stöðu Bf. ísl. til ríkisvaldsins
þegar ég vann, ásamt öðmm,
að undirbúningi á breytingum
á lögum Bf. ísl. milli búnaðar-
þinga 1929—31, heldur en
fram kemur í fyrsta kafla
jarðræktarlaganna nýju.
Um það og málið í heild
sinni vildi ég fara nokkmm
orðum, ef það gæti orðið til
ekilningsauka um þetta mál.
H.
Nefnd sú, sem vann að breyt-
ingum á lögum Bf. ísl., sem
samþykktar vom á Búnaðar-
þinginu 1931, var skipuð þess-
um mönnum: Jakob H. Líndal
bónda, Lækjamóti, Sigurði E.
Hlíðar dýralækni á Akureyri
og Jóni Hannessyni í Deildar-
•Lungu.
Nefndinni og Búnaðarþing-
inu var það ljóst, að tillögur
hennar og samþ. þeirra í lög-
um Bf. ísl., hvað viðkom að-
stöðu Bf. Isl. til ríkisvaldsins,
voru aðeins tilraunir til sam-
komulags um málið. Þetta bera
lög Bf. Isl. með sér, þar sem
tekið var upp, að í stað þess að
ráðherra skipi tvo menn af
þremur í stjóm Bf. ísl., væri
annar endurskoðandi félagsins
félagsins skipaður af ríkisvald-
inu.
Þessi réttur, sem lög Bf.
ísl. þannig ætla ríkisvaldinu,
bendir ótvírætt á viðurkann-
ingu á rétti ríkisvaldsins til
afskipta af málum félagsins.
Hinsvegar er ekki að því
vikið, hverjar leiðir ríkisvaldið
ætti að fara til þess að leið-
rétta það sem áfátt væri, ef
endurskoðanda þess þætti ekki
stefnt í rétta átt, en óbeint er
gefið í skyn með þessu, að hér
sé um óbeinan rétt að ræða.
Það var öllum, sem kunnugir
voru málinu, ljóst, að þáver-
andi formanni félagsins,
Tryggva Þórhallssyni þótti í-
hlutun ríkisvaldsins í málum
Bf. ísl. í veikasta lagi, þó hann
mælti fátt um það, en það
kom ljóst fram, þegar farið
var að leggja grundvöll máls-
ins síðar á Búnaðarþingi þessu,
svo sem nú skal greina.
Sjálfstæðisflokkurinn hafði
valið sem fulltrúa sinn í stjóm
Bf. ísl. Magnús Þorláksson
bónda á Blikastöðum.
Magnús hafði kastað kaldyrð-
um til formanns félagsins
þá á Búnaðarþinginu og býst
ég við að þau hafi bitið betur
vegna þess að þá var form. fé-
lagsins jafnframt forsætisráð-
herra og orðin því tekin að
nokkru setn árás á landstjóm-
ina.
1 lok Búnaðarþings var
gengið til kosninga á fulltrúum
í stjómina, sem væntanlega
kæmi tM framkvæmda ef Al-
þingi gengi að breytingum
þeim, sem lög Bf. Isl. gerðu
ráð fyrir. Kom þá sá einkenni-
legi hlutur upp, að Jón ólafs-
son framkvæmdarstjóri var
kosinn en Magnúsi Þorlákssyni
hafnað, — sem skýring á þessu
var talið, að nauðsyn bæri til
að svai’a kaldyrðum Magnúsav
á þennan hátt.
Þeir sem nokkuð þekktu til
hinna pólitísku strauma þá,
vússu að þetta myndi ekki
efla fylgi málsins hjá Sjálf-
stæðisflokknum, og mun Tr.
Þórh. hafa verið það fullljóst.
Hefi ég fengið þá sannfær-
ingu að þarna hafi ráðið
meira hjá honum, að tengslin
milli Bf. Isl. og ríkisvaldsins
yrði með lagabreytingunni of
veik, og vikið svo málinu á
þennan hátt til að eyða því, því
ekki var hann svo orðsjúkur,
að hann þyldi ekki að til hans
væri talað. Aftur á móti munu
Búnaðarþingsfulltrúar þeir,
sem tóku þátt í þessu, hafa tal-
ið, að þetta væri svo auðsótt
mál, að þessi kosning myndi
lítil áhrif hafa og þar sem
þeir voru flestir Framsóknar-
menn, þá þótti þeim gott að
sýna formanni flokksins þessa
þjónustu.
Bæði af þessum orsökum og
fleirum stöðvaðist málið á Al-
þingi 1931.
Bjami Ásgeirsson alþm. sem
ó þessu tímabili hefir verið í
stjórn félagsins,og beitti sér
fyrir því að koma málinu fram,
fékk engu áorkað næstu árin,
enda tóku þá í bili við stjóm
landsins þeir menn, sem létu
sig málið litlu skipta, þó Þor-
steinn Briem prestur á Akra-
nesi tali nú hátt um þes3a
hluti.
III.
Núverandi landstjórn tók
málið upp á nýjum grundvelli
í fjárlögum fyrir árið 1935,
þar sem sett voru skilyrði um
styrk til Búnaðarfél. íslands.
Búnaðarþingið 1935 tók upp
samninga um málið við ríkis-
stjómina.
Náðu þeir samningar aðeins
um það að felld skyldu niður
ákvæðin í jarðræktarlögum um
stjórn Bf. ísl. og var þá jafn-
framt lagður grundvöllur um
þá skipun að búnaðarmála-
stjóri skyldi vera einn. Hins-
vegar var alls eklci gengið frá
því atriði hvemig aðstöðu Bf.
ísl. væri skipað í framtíðinni
gagnvart ríkisvaldinu. Þetta
viðurkennir meirihluti nefndar
þeirrar er fjallaði um málið á
aukaþingi Bf. ísl. síðastliðið
haust, þar sem þeir orða grein-
ar, sem þeir vilja láta fella inn
í hin nýju jarðræktarlög um
þetta efni.
Það verður því ekki um það
deilt, að Búnaðarþing 1935
gekk svo frá málinu, að Bf. Isl.
tók við styrknum ó þeim
grundvelli, að eftir var að
koma á fullum samningum
milli þess og ríkisvaldsins. Það
er því hlutverk Bþ. 1936, að
ganga frá þessu máli. Ég hefi
orðið svo langorður um þetta,
vegna þess að ýmsir hafa gefið
í skyn, að landstjórnin hafi
gengið á gerða samninga með
fyrsta kafla jarðræktarlaganna
Einkum hefir Fálmi Einarsson
orðað þetta mjög villandi í út-
vai’psumræðum.
IV.
Þegar ég gekk að samstarfi
við samning fyrsta kafla
jarðræktarlaganna nýju, þá
óskaði ég eftir að þau atriði
sem fjölluðu um Bf. Isl. yrðu
sem fæst, enda er ekki hægt að
segja að langt sé gengið inn á
það mál, þar sem ekki er nema
um fvö atriði að ræða, það er
samþykki ráðherra á vali bún-
aðarmálastjóra og úrskurðar-
vald hans í ágreiningsmálum
milli stjómar Bf. ísl. og bún-
aðarmálastjóra, í málum sem